✨Kim quất

nhỏ|Kim quất Kim quất (; ), là một nhóm cây ăn quả nhỏ trong họ thực vật có hoa Rutaceae. Phân loại của nhóm thực vật này đang gây tranh cãi. Trước đây, chúng được phân loại thành chi Fortunella theo lịch sử hiện tại hoặc được đưa vào chi Citrus, . Cách thức phân loại trước đây đã xếp kim quất bất kỳ gom tụ lại thành một loài đơn nhất, C. japonica, còn nhiều loài khác dùng để đại diện cho mỗi giống cây trồng. Tuy nhiên, phân tích bộ gen gần đây xác định có ba loài thuần chủng là Citrus hindsii, C. margarita và C. crassifolia, với C. x japonica là giống lai của hai loài cuối cùng.

Quả kim quất ăn được, gần giống với quả cam (Citrus sinensis) về màu sắc và hình dạng nhưng nhỏ hơn nhiều, có kích thước xấp xỉ quả ô liu lớn. Kim quất là loại cây có múi chịu lạnh tốt.

Từ nguyên

Tên gọi "kim quất" trong tiếng Việt và "kumquat" trong tiếng Anh lẫn tiếng Pháp đều được phiên âm ra từ tiếng Trung Hoa Quảng Châu kām kwāt (), với nghĩa đen là "quả cam vàng kim".nhỏ|Minh họa của [[Walter Hood Fitch|210x210px]]

Nguồn gốc

Kim quất có nguồn gốc từ miền nam Trung Quốc. Tham khảo lịch sử về kim quất xuất hiện trong văn học Trung Hoa ít nhất từ thế kỷ 12. Cây đã được trồng từ lâu ở các khu vực khác của Đông Á (Nhật Bản), Nam Á (Ấn Độ) và Đông Nam Á (đặc biệt là Philippines). Chúng được Robert Fortune, nhà sưu tập của Hiệp hội Làm vườn London, giới thiệu đến châu Âu vào năm 1846, ngay sau đó được đưa đến Bắc Mỹ. Kim quất là thực vật nguyên thủy nhất còn sống thuộc nhóm cam quýt.

Dinh dưỡng

Một quả kim quất tươi chứa 81% nước, 16% carbohydrate, 2% protein và 1% chất béo (bảng). Trong một lượng tham chiếu là , kim quất tươi cung cấp 71 calo và là nguồn vitamin C phong phú (53% giá trị hàng ngày ), không có vi chất dinh dưỡng nào khác có hàm lượng đáng kể (bảng).

Loài

Phân loại và phát sinh chủng của kim quất rất phức tạp và gây tranh cãi. Theo đó, Tanaka đã thêm vào hai loại khác, kim quất Mã Lai và kim quất Giang Tô. Phân tích nhiễm sắc thể gợi ý rằng Eufortunella của Swingle đại diện cho một loài 'đúng' duy nhất, trong khi các loài bổ sung của Tanaka được tiết lộ là giống lai giữa Fortunella với Citrus khác, được gọi là x Citrofortunella.

Một phân tích bộ gen gần đây đã kết luận rằng chỉ có một loài kim quất thực sự, nhưng phân tích không bao gồm giống Hồng Kông được xem là một loài khác biệt trong tất cả các phân tích trước đó. Một đánh giá năm 2020 đã kết luận rằng dữ liệu bộ gen không đủ để đưa ra kết luận chắc chắn về việc các giống kim quất đại diện cho các loài khác nhau. Vào năm 2022, phân tích ở cấp độ bộ gen của các giống cây trồng và giống hoang dã đã đưa ra một số kết luận. Nghiên cứu đã tìm ra bằng chứng cho việc phân chia kim quất thành các phân chi: Protocitrus, đối với giống Hồng Kông hoang dã và Eufortunella đối với các giống trồng trọt, với sự khác biệt trước khi kết thúc kỷ băng hà Đệ tứ, có lẽ giữa hai quần thể tổ tiên bị cô lập về phía nam và phía bắc, tương ứng, theo dãy núi Ngũ Lĩnh. Trong nhóm tiếp theo, mỗi loại kim quất bầu dục, tròn và Meiwa đều chỉ ra mức độ khác biệt lớn hơn so với giữa các loài cam quýt đã được công nhận khác, chẳng hạn như giữa bưởi và thanh yên. Do đó, mỗi loại đều xứng đáng được phân loại ở cấp độ loài. Mặc dù Swingle suy đoán rằng kim quất Meiwa là giống lai giữa kim quất bầu dục và kim quất tròn, nhưng thay vào đó, phân tích bộ gen cho thấy kim quất tròn là cây lai giữa bầu dục/Meiwa.

Trồng trọt

Kim quất chịu khắc nghiệt hơn nhiều so với cây có múi như cam. Gieo hạt vào mùa xuân là lý tưởng nhất vì nhiệt độ dễ chịu, cơ hội mưa và nắng tốt hơn. Điều này cũng giúp cây có đủ thời gian để phát triển tốt trước mùa đông. Đầu mùa xuân là thời điểm tốt nhất để cấy cây con. Chúng phát triển tốt nhất dưới ánh nắng trực tiếp (cần 6–7 giờ mỗi ngày) và được trồng trực tiếp xuống đất. Kim quất sinh trưởng tốt ở vùng khắc nghiệt 9 và 10 của USDA và có thể tồn tại ở nhiệt độ thấp đến . Khoảng 90 ngày sẽ đủ trưởng thành.

Trong lĩnh vực trồng trọt ở Vương quốc Anh, Citrus japonica đã giành được Giải thưởng Bằng khen Làm vườn của Hiệp hội Làm vườn Hoàng gia (xác nhận năm 2017).

Nhân giống và thụ phấn

Kim quất không phát triển tốt từ hạt và do đó được nhân giống sinh dưỡng bằng cách sử dụng gốc ghép của một loại cây có múi khác, phân lớp không khí hoặc giâm cành. Ngoài limonene và alpha-pinene (0,34%), cả hai đều được xem là monoterpen, tinh dầu còn giàu bất thường (0,38% tổng số) sesquiterpen như α- bergamotene (0,021%), caryophyllene (0,18%), α- humulene ( 0,07%) và α-muurolene (0,06%). Những chất này góp phần tạo nên hương gỗ và cay của quả. Các hợp chất carbonyl chiếm phần lớn phần còn lại và chúng chịu trách nhiệm tạo ra phần lớn hương vị đặc biệt. Các hợp chất này bao gồm este như isopropyl propanoate (1,8%) và terpinyl axetat (1,26%); xeton như carvone (0,175%); và một loạt các aldehyde như citronellal (0,6%) và 2-methylundecanal. Các hợp chất oxy hóa khác bao gồm nerol (0,22%) và Trans-lialool oxide (0,15%).

• Cam chỉ quất: cam chỉ x kim quất
• Chanh quất: chanh xanh x kim quất
• Quýt quất: satsuma x kim quất
• Procimequat: chanh quất x kim quất
• Sunquat: chanh vàng Meyer (?) x kim quất
• Yuzu quất: yuzu x kim quất.

Hình ảnh