Lý luận hành động (hay học thuyết hành động) là một lĩnh vực trong triết học có liên quan đến các học thuyết về các quan hệ nhân quả có ý chí của chuyển động cơ thể con người hoặc của một loài ít phức tạp hơn. Đây là lĩnh vực tư tưởng liên quan đến nhận thức luận, đạo đức, siêu hình học, luật học, và triết học tinh thần, và đã thu hút sự quan tâm mạnh mẽ của các nhà triết học kể từ khi cuốn sách của Aristotle Nicomachean Ethics (Sách Thứ Ba). Với sự ra đời của tâm lý học và sau đó là khoa học thần kinh, nhiều lý luận hành động hiện đang được nghiên cứu quan sát.
Lý luận hành động triết học, hay triết học hành động, không nên nhầm lẫn với các học thuyết xã hội học về hành động xã hội, chẳng hạn như lý luận hành động được đề xuất bởi Talcott Parsons.
Tổng quan
Lý luận hành động cơ bản thường mô tả hành động như hành vi gây ra bởi một tác nhân trong một _tình huống_cụ thể. Mong muốn và niềm tin của tác nhân (ví dụ như tôi muốn một ly nước và tin rằng chất lỏng trong cốc trước mặt tôi là nước) dẫn đến hành vi của cơ thể (ví dụ như vươn tới lấy cái ly). Trong lý luận đơn giản (xem Donald Davidson), mong muốn và niềm tin cùng nhau gây ra hành động. Michael Bratman đã nêu ra các luận điểm cho một quan điểm như vậy và lập luận rằng chúng ta nên lấy khái niệm về ý định là cơ bản và không thể phân tích thành niềm tin và mong muốn.
Trong một số học thuyết, ham muốn cộng với niềm tin về phương tiện thỏa mãn ham muốn đó luôn là phương tiện chi phối hành động. Tác nhân hành động vì mục đích, để thỏa mãn sự mong muốn của họ. Một học thuyết về tính hợp lý tiềm năng làm nền tảng cho kinh tế học và các ngành khoa học xã hội khác trong khuôn khổ phức tạp hơn về học thuyết tuyển trạch lý tính. Tuy nhiên, nhiều học thuyết hành động cho rằng tính hợp lý kéo dài vượt xa việc tính toán phương tiện tốt nhất để đạt được mục đích của một người. Ví dụ, một niềm tin rằng tôi nên làm X, trong một số học thuyết, có thể trực tiếp khiến tôi làm X mà không cần phải muốn làm X (nghĩa là có mong muốn làm X). Tính hợp lý, trong các học thuyết như vậy, cũng liên quan đến việc đáp ứng chính xác với những nguyên nhân mà một người nhận thức, chứ không chỉ hành động theo mong muốn.
Trong khi các nhà học thuyết hành động thường sử dụng ngôn ngữ nhân quả trong học thuyết của họ về bản chất của hành động, thì vấn đề xác định nhân quả là trung tâm gây tranh cãi về bản chất của tự do ý chí.
Các cuộc tranh luận về khái niệm cũng xoay quanh một định nghĩa chính xác về hành động trong triết học. Các học giả có thể không nhất trí về những chuyển động cơ thể thuộc lĩnh vực này, ví dụ như liệu suy nghĩ có nên được phân tích là hành động hay không và các hành động phức tạp nên chia thành nhiều bước như thế nào.
Học giả
- G. E. M. Anscombe
- Thomas Aquinas
- Hannah Arendt
- Aristotle
- Robert Audi
- Jonathan Bennett
- Maurice Blondel
- Michael Bratman
- Hector-Neri Castañeda
- David Charles
- August Cieszkowski
- Michel Crozier
- Jonathan Dancy
- Donald Davidson
- Daniel Dennett
- William H. Dray
- Fred Dretske
- Ignacio Ellacuría
- John Martin Fischer
- Harry Frankfurt
- Arnold Gehlen
- Carl Ginet
- Alvin I. Goldman
- Jürgen Habermas
- Sam Harris
- Georg Wilhelm Friedrich Hegel
- Carl Hempel
- Jennifer Hornsby
- Rosalind Hursthouse
- David Hume
- John Hyman
- Hans Joas
- Robert Kane
- Anthony Kenny
- Jaegwon Kim
- Christine Korsgaard
- Tadeusz Kotarbiński
- Loet Leydesdorff
- John McDowell
- Alfred R. Mele
- Elijah Millgram
- Ludwig von Mises
- Thomas Nagel
- Friedrich Nietzsche
- Lucy O'Brien
- Talcott Parsons
- Derk Pereboom (philosopher)
- Juan Antonio Pérez López
- Brian O'Shaughnessy
- Joseph Raz
- Thomas Reid
- Raymond Reiter
- Paul Ricoeur
- Alfred Schütz
- Constantine Sandis
- John Searle
- Scott Sehon
- Wilfrid Sellars
- Michael Smith
- Baruch Spinoza
- Galen Strawson
- Charles Taylor
- Richard Taylor
- Judith Jarvis Thomson
- David Velleman
- Candace Vogler
- Georg Henrik von Wright
- R. Jay Wallace
- Susan Wolf
- Ludwig Wittgenstein
- Max Weber
- Xavier Zubiri
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Lý luận hành động** (hay **học thuyết hành động**) là một lĩnh vực trong triết học có liên quan đến các học thuyết về các quan hệ nhân quả có ý chí của chuyển động
nhỏ|348x348px|Tượng _[[Người suy tư_ của Auguste Rodin là một biểu tượng của tư tưởng triết lý.]] **Triết học** (; ) là một ngành nghiên cứu có hệ thống về những vấn đề cơ bản và
nhỏ|265x265px|Bức tượng _[[Người suy tư_, Auguste Rodin|thế=]] Thuật ngữ "**Triết học phương Tây**" muốn đề cập đến các tư tưởng và những tác phẩm triết học của thế giới phương Tây. Về mặt lịch sử,
Một [[bản đồ não tướng học về bộ não người có từ năm 1894. Não tướng học là một trong những nỗ lực đầu tiên liên hệ những chức năng tinh thần với những phần
**Triết học phương Đông** hay **triết học** **châu Á** bao gồm các triết học khác nhau bắt nguồn từ Đông và Nam Á bao gồm triết học Trung Quốc, triết học Nhật Bản và triết
**Triết học khoa học** là một nhánh của triết học quan tâm đến nền tảng, phương pháp và các hậu quả của khoa học. Các câu hỏi trung tâm của môn học này bao gồm
**Thực tiễn** là toàn bộ những hoạt động có tính lịch sử - xã hội của con người. ## Đặc trưng * _Thực tiễn là những hoạt động vật chất - cảm tính_ của con
**Triết học châu Phi** là triết học được tạo ra bởi những người châu Phi, một loại triết học trình bày những quan điểm về thế giới quan của người Châu Phi, hay triết học
**Triết học cơ học** là một dạng triết học tự nhiên so sánh vũ trụ vận hành như một một cơ chế cơ học quy mô lớn (tựa như một cỗ máy). Triết học cơ
**Triết học toán học** là nhánh của triết học nghiên cứu các giả định, nền tảng và ý nghĩa của toán học, và các mục đích để đưa ra quan điểm về bản chất và
**Đạo** là một khái niệm cốt lõi trong tư tưởng triết học và tôn giáo Đông Á, là con đường tự nhiên của vũ trụ, là cơ chế vận hành và biến hóa của trời
**_Suy ngẫm về Triết học tiên khởi_**, với tựa đề con **_Chứng minh sự tồn tại của Chúa trời và sự khác biệt thực sự giữa tâm và thân_**, (tên Latinh: _Meditationes de prima philosophia,
Trang này liệt kê một số liên kết đến **triết học cổ đại**. Trong triết học phương Tây, sự truyền bá Kitô giáo trong Đế chế La Mã đã đánh dấu sự kết thúc của
**Lý luận** _(hay lý luận khoa học)_ là hệ thống những tri thức được khái quát từ kinh nghiệm thực tiễn, phản ánh mối liên hệ bản chất, tất nhiên, mang tính quy luật của
**Triết học Việt Nam** là những tư tưởng triết học của người Việt. Trong suốt lịch sử Việt Nam nếu theo tiêu chí của một nền triết học là phải có triết gia, triết thuyết
thumb|right|[[Plato (trái) và Aristotle (phải), từ một bức tranh tường vẽ bởi Raphael.]] **Triết học chính trị** hay **Lý luận chính trị** là một ngành triết học nghiên cứu về các vấn đề cơ bản
**Triết học Ấn Độ** (Sanskrit: **Darshanas**), để chỉ những tư tưởng triết học bắt nguồn từ tiểu lục địa Ấn Độ, bao gồm triết học Hindu, triết học Phật giáo, triết học Jain và các
nhỏ|phải|Một giáo sĩ Do Thái **Triết học Do Thái** (_Jewish philosophy_) hay **Triết lý Do Thái** (tiếng Do Thái: פילוסופיה יהודית) bao gồm toàn bộ triết lý, triết học được người Do Thái thực hành
**_Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica_** (tiếng Latinh nghĩa là _Các nguyên lý toán học của triết học tự nhiên_), thường gọi ngắn gọn là **_Principia_**, là tác phẩm gồm 3 tập sách do Sir Isaac Newton
**Triết học trí tuệ nhân tạo** là một ngành triết học nghiên cứu bản chất của trí tuệ và trí tuệ nhân tạo nhằm trả lời những câu hỏi sau: * Máy tính có thể
**Đông y học tân biên khái yếu** là một y thư Y học cổ truyền tiếng Việt do lương y Thái Thanh Nguyên biên soạn lại trên cơ sở Lý luận y học cổ truyền
**Hành động trực tiếp** bắt nguồn như một thuật ngữ hoạt động chính trị cho các hành vi kinh tế và chính trị, trong đó các chủ thể sử dụng sức mạnh (ví dụ như
**Ý thức** theo định nghĩa của triết học Mác - Lenin là một phạm trù được quyết định với phạm trù vật chất, theo đó ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất
**Lý trí** là khả năng của ý thức để hiểu các sự việc, sử dụng logic, kiểm định và khám phá những sự kiện; thay đổi và kiểm định hành động, kinh nghiệm và niềm
**_Hành trình đến hành tinh chết_** (tựa tiếng Anh: _Prometheus_) là một bộ phim điện ảnh thuộc thể loại khoa học viễn tưởng – kinh dị – kỳ ảo công chiếu vào năm 2012 do
thumb|right|Quang học nghiên cứu hiện tượng [[tán sắc của ánh sáng.]] **Quang học** là một ngành của vật lý học nghiên cứu các tính chất và hoạt động của ánh sáng, bao gồm tương tác
**Bất bạo động** là một triết lý hoặc chiến lược nhằm biến đổi xã hội mà không dùng đến bạo lực. Do đó, đấu tranh bất bạo động là chấp nhận một cách thụ động
**Triết học Trung Quốc** là những tư tưởng triết học ra đời và phát triển tại Trung Quốc. ## Thời cổ đại ### Nhà Hạ, Thương và Tây Chu Theo các nhà sử học, nhà
**Vô vi** (chữ Hán: 無為) là một khái niệm cổ xưa và đa nghĩa trong triết học Trung Quốc, mang ý nghĩa "thanh tĩnh", "hư vô" và "thuận theo tự nhiên". Vô vi không chỉ
**Chủ nghĩa tương đối** là ý tưởng cho rằng quan điểm có liên quan đến sự khác biệt trong nhận thức và xem xét của con người. Có nhiều cách hiểu khác nhau về khái
**David Hume** (; phiên âm tiếng Việt: **Đavít Hium**; 7 tháng 5 năm 1711 – 25 tháng 8 năm 1776), tên khai sinh là **David Home**, là một nhà triết học, kinh tế học và
phải|Aristotle là một trong những triết gia có ảnh hưởng đến phát triển của đạo đức học. **Luân lý học** hay **triết học đạo đức** là một nhánh của triết học "liên quan đến việc
nhỏ|Bức Tranh _Die Tafelrunde_ của họa sĩ [[Adolph von Menzel. Bữa ăn của Voltaire, cùng vua Phổ Friedrich II Đại Đế và các viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Berlin.]] **Phong trào Khai sáng**,
**Tâm lý học** () là ngành khoa học nghiên cứu về tâm trí và hành vi, tìm hiểu về các hiện tượng ý thức và vô thức, cũng như cảm xúc và tư duy. Đây
**Tâm trí** là tập hợp các lĩnh vực bao gồm các khía cạnh nhận thức như ý thức, trí tưởng tượng, nhận thức, suy nghĩ, trí thông minh, khả năng phán quyết, ngôn ngữ và
Tranh vẽ của Nhật Bản mô tả [[Khổng Tử, người sáng lập ra Nho giáo. Dòng chữ trên cùng ghi "_Tiên sư Khổng Tử hành giáo tượng_"]] **Nho giáo** (chữ Hán: ) hay **Nho gia**
thumb|[[Eleanor Roosevelt và Tuyên Ngôn Quốc tế Nhân quyền (1949)— Điều 19 quy định rằng "Ai cũng có quyền tự do quan niệm và tự do phát biểu quan điểm; quyền này bao gồm quyền
**Mao Trạch Đông** (phồn thể: 毛澤東; giản thể: 毛泽东; bính âm: _Máo Zédōng_; 26 tháng 12 năm 1893 – 9 tháng 9 năm 1976), còn được người dân Trung Quốc gọi với tên tôn kính
Một sự thể đồ hoạ của [[thông điệp Arecibo – nỗ lực đầu tiên của con người nhằm sử dụng sóng radio để thông báo sự hiện diện của mình tới các nền văn minh
nhỏ|phải|[[Thánh Alberto Cả]] **Thần học** là ngành nghiên cứu về các thần thánh, hay rộng hơn là về niềm tin tôn giáo, thực hành và trải nghiệm tôn giáo, về linh hồn. Thần học giúp
**Lý Quang Diệu** (tên gốc: **Lee Kuan Yew**; chữ Hán: 李光耀; bính âm: _Lǐ Guāngyào_, 16 tháng 9 năm 1923 – 23 tháng 3 năm 2015), là Thủ tướng đầu tiên của nước Cộng hòa
**Trần Đức Thảo** (26 tháng 9 năm 1917 – 24 tháng 4 năm 1993) là một triết gia người Việt. Các công trình của ông là những nỗ lực hợp nhất hiện tượng học và
**Trường Đại học Vinh** () là một đại học đa ngành, đa lĩnh vực, cấp vùng Bắc Trung Bộ, trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo , là một trường đại học lớn có
**Cá nhân luận** là khái niệm tiếng Việt đặt cho phương pháp diễn giải xã hội học có tên tiếng Anh là _Methodological Individualism_, hoặc khởi nguồn từ tiếng Đức _Methodische Individualismus_, là khái niệm
**Lý Quang Địa** (; 29 tháng 9 năm 1642 – 26 tháng 6 năm 1718) là một nhà chính trị, nhà lý học trứ danh thời kỳ đầu nhà Thanh. Mặc dù Lý Quang Địa
**Hiện tượng học** là nhánh triết học nghiên cứu cấu trúc của sự trải nghiệm và _ý thức (structures of experience and consciousness)_. Trên bình diện là một _phong trào triết học (philosophical movement)_, hiện
**Động cơ vô động lực** () hoặc **động cơ ban sơ** () là một khái niệm được Aristotle phát triển để miêu tả một tác nhân chính (hoặc **tác nhân vô tác nhân**) hoặc "động
**Lý tính** là một thuật ngữ dùng trong triết học và các khoa học khác về con người để chỉ các năng lực nhận thức của tâm thức con người. Nó miêu tả một sự
**_Một chuyên luận về bản chất con người_** (1738 - 1740) là một cuốn sách của triết gia người Scotland David Hume, được nhiều người coi là tác phẩm quan trọng nhất của Hume và
**Huyền thoại Lý Tiểu Long** hay **Legend of Bruce Lee** là bộ phim truyền hình võ thuật Trung Quốc được hoàn thành vào năm 2008 dựa trên câu chuyện có thật về cuộc đời của