Tên lửa đạn đạo liên lục địa MX Peacekeeper của Hoa Kỳ đang được phóng thử nghiệm
Tên lửa đạn đạo là loại tên lửa có phần lớn quỹ đạo sau khi phóng tuân theo các nguyên tắc của đường đạn học phần quỹ đạo của tên lửa trong giai đoạn này thực chất là theo chế độ bay không điều khiển theo phương trình vật chuyển động tự do trong trường trọng lực. Để đi được xa thường tên lửa được phóng lên rất cao, quỹ đạo vượt ra khỏi tầng khí quyển đậm đặc của Trái Đất và thâm nhập khoảng không vũ trụ. Điểm đặc trưng của tên lửa đạn đạo là được phóng theo phương thẳng đứng.
Tên lửa đạn đạo bao gồm nhiều loại tên lửa trong đó có tên lửa vũ trụ là các tên lửa mang hay tên lửa đẩy dùng để đưa tàu vũ trụ và các vệ tinh nhân tạo vào quỹ đạo quanh Trái Đất và các loại tên lửa đạn đạo dùng trong quân sự.
Trong số các loại tên lửa đạn đạo chỉ có tên lửa vũ trụ có vận tốc lớn nhất và đạt được tốc độ vũ trụ cấp 1 (khoảng 7,9 km/giây tại cao độ 0), quỹ đạo của nó trở thành quỹ đạo của vệ tinh nhân tạo bay xung quanh Trái Đất theo các đường ellipse với độ cao giảm rất chậm sau mỗi vòng quay.
Tất cả các loại tên lửa đạn đạo khác không phát triển được vận tốc vũ trụ cấp một nên chuyển động của chúng là chuyển động "dưới quỹ đạo" là khi quỹ đạo của tên lửa không có khả năng thực hiện được một vòng quay xung quanh Trái Đất.
Lịch sử
Tên lửa đạn đạo đầu tiên là A-4, thường được gọi là tên lửa V-2, được Phát xít Đức triển khai trong thập niên 1930 và 1940 dưới sự lãnh đạo của Wernher von Braun.Lần phóng thành công đầu tiên của V-2 diễn ra ngày 3 tháng 10 năm 1942 và bắt đầu đưa vào sử dụng ngày 6 tháng 9 năm 1944 tấn công vào Paris, tiếp đó là một vụ tấn công vào London hai ngày sau đó. Tới cuối Thế chiến II, tháng 5 năm 1945, hơn 3,000 tên lửa V-2 đã được phóng đi.
Tổng cộng 30 quốc gia đã triển khai hoạt động các tên lửa đạn đạo. Việc phát triển vẫn đang tiếp diễn, với khoảng 100 chuyến bay thử nghiệm năm 2007, chủ yếu bởi Trung Quốc, Iran và Liên bang Nga. Năm 2010 chính phủ Hoa Kỳ và Nga đã ký một hiệp ước cắt giảm kho vũ khí tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) trong một giai đoạn 7 năm (tới năm 2017) xuống còn 1550 đơn vị mỗi nước.
Quỹ đạo bay
Quỹ đạo của tên lửa đạn đạo quân sự được đặc trưng bởi ba giai đoạn:
Giai đoạn phóng: Tên lửa được phóng lên theo chiều thẳng đứng vượt qua tầng khí quyển đậm đặc giai đoạn này kéo dài khoảng 3-4 phút tên lửa sẽ đi vào khoảng không vũ trụ tên lửa tầm càng xa thì độ cao càng lớn và vận tốc tối đa càng cần phải gần đến vận tốc vũ trụ cấp 1 (đối với loại tên lửa liên lục địa vận tốc đạt đến 7 km/giây). Giai đoạn này tên lửa đã tiêu tốn một đến hai tầng phóng tên lửa với hầu hết nhiên liệu động cơ tên lửa.
Giai đoạn giữa: Khi đã ở trên khoảng không vũ trụ tên lửa dần dần xoay hướng để chuyển động ngang. Tại độ cao này không còn lực cản của khí quyển, không cần lực đẩy của động cơ tên lửa gần như bay theo quy luật của vật bị ném lên trong trường trọng lực theo một quỹ đạo là một phần ellipse và đạt điểm cao nhất tại thời điểm giữa của giai đoạn này (tên lửa đạn đạo liên lục địa có thể đạt đến độ cao 1.200 km). Giai đoạn này kéo dài khoảng 15-25 phút tuỳ theo tầm bắn của tên lửa. Sau khi đạt độ cao tối đa các đầu đạn sẽ được phóng ra phần còn lại của tên lửa hết tác dụng. Sau đó đầu đạn mất dần độ cao và bắt đầu thâm nhập tầng khí quyển đậm đặc.
*Giai đoạn lao xuống mục tiêu: bắt đầu từ độ cao 100 km đầu đạn đi vào khu vực mục tiêu, càng ngày quỹ đạo càng mất dần chuyển động ngang và cuối cùng là lao xuống theo chiều thẳng đứng, giai đoạn này chiếm khoảng 2 phút và kết thúc khi chạm đất với tốc độ khoảng 1–4 km/giây.
Quỹ đạo đường đạn như trên cho phép tên lửa đạn đạo đến được mục tiêu rất xa vì phần lớn quỹ đạo diễn ra trong khoảng không vũ trụ không có lực cản không khí, tên lửa bay theo quán tính. Đối với tên lửa liên lục địa là loại tên lửa đạn đạo tầm xa thực tế nó có thể bắn đến được mọi điểm trên Trái Đất.
Các kiểu tên lửa
phải|Tên lửa [[Trident II SLBM phóng từ tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo.]]
Các tên lửa đạn đạo có thể có nhiều kiểu tầm hoạt động và mục đích sử dụng, và thường được chia theo các đặc điểm dựa trên tầm hoạt động. Nhiều kiểu mẫu đã được sử dụng bởi nhiều quốc gia để quy định các tầm hoạt động của tên lửa đạn đạo:
Tên lửa đạn đạo chiến thuật: Tầm hoạt động trong khoảng 150 km và 300 km
**Tên lửa đạn đạo tầm hoạt động chiến trường** (BRBM): Tầm hoạt động thấp hơn 200 km
Tên lửa đạn đạo chiến trường (TBM): Tầm hoạt động trong khoảng 300 km và 3,500 km
**Tên lửa đạn đạo tầm ngắn (SRBM): Tầm hoạt động 1,000 km hay thấp hơn
**Tên lửa đạn đạo tầm trung (MRBM): Tầm hoạt động trong khoảng 1,000 km và 3,500 km
Tên lửa đạn đạo tầm trung gian (IRBM) hay tên lửa đạn đạo tầm xa (LRBM): Tầm hoạt động trong khoảng 3,500 km và 5,500 km
Tên lửa đạn đạo xuyên lục địa** (ICBM): Tầm hoạt động lớn hơn 5,000 km
*Tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm (SLBM): Được phóng từ tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo (SSBN), tất cả các thiết kế hiện tại có tầm hoạt động liên lục địa.
Các giai đoạn bay giống với ICBM, ngoại trừ việc các tên lửa có tầm bắn thấp hơn 350 km không có giai đoạn bay ngoài khí quyển.
Tên lửa giống tên lửa đạn đạo
Ở một đường đạn thấp hơn tên lửa đạn đạo, một tên lửa giống tên lửa đạn đạo có thể duy trì một tốc độ cao, nhờ thế khiến mục tiêu có ít thời gian để phản ứng với cuộc tấn công, với nhược điểm là giảm tầm hoạt động.
Iskander của Nga là một tên lửa giống tên lửa đạn đạo. Tên lửa Nga Iskander-M bay ở tốc độ siêu âm 2,100–2,600 m/s (Mach 6 - 7) ở độ cao 50 km. Tên lửa Iskander-M nặng 4,615 kg mang theo một đầu đạn 710 – 800 kg, với tầm hoạt động 480 km và đạt CEP 5 – 7 mét. Trong khi bay nó có thể vận động ở những độ cao khác nhau và những đường đạn khác nhau để tránh các tên lửa chống tên lửa đạn đạo.
Các hệ thống tương đương
Hadès
Iskander
MGM-140B/E ATACMS
Oka
Shaurya
Tochka
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
thumb|upright=1.35| – chiếc dẫn đầu của lớp tàu ngầm SSBN đầu tiên của [[Hải quân Hoa Kỳ. _George Washington_ cũng là tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân đầu tiên có khả năng răn
Tên lửa đạn đạo liên lục địa MX Peacekeeper của Hoa Kỳ đang được phóng thử nghiệm **Tên lửa đạn đạo** là loại tên lửa có phần lớn quỹ đạo sau khi phóng tuân theo
Các loại tên lửa đạn đạo thường có đường bay theo từng pha-giai đoạn riêng biệt. Chúng lần lượt là các pha: **khởi tốc (tăng tốc)**, là pha mà tại đó, động cơ tên lửa
phải|nhỏ|Tên lửa liên lục địa Hoa Kỳ Atlas-A **Tên lửa liên lục địa**, **tên lửa xuyên lục địa**, **tên lửa vượt đại dương**, còn được biết đến với ký tự tắt **ICBM** (viết tắt của
phải|nhỏ|300x300px| Các loại tên lửa IRBM và MRBM **Tên lửa đạn đạo tầm trung-xa** (**IRBM**) là loại tên lửa đạn đạo có tầm bắn từ 3.000 đến 5.500 km (1.864–3.418 dặm), nằm ở khoảng giữa tên lửa
**Tên lửa đạn đạo mặt trận** (**TBM**) là bất kỳ loại tên lửa đạn đạo nào có tầm bắn dưới 3.500 km (2.200 dặm), được sử dụng để tấn công các mục tiêu "trong mặt trận".
nhỏ|250x250px|Các loại tên lửa IRBM và MRBM **Tên lửa đạn đạo tầm trung (medium-range ballistic missile (MRBM))** là một loại tên lửa đạn đạo có tầm bắn trung bình, nói chung khái niệm tầm bắn
**Tên lửa đạn đạo tầm ngắn** (**SRBM**) là loại tên lửa đạn đạo có tầm bắn khoảng dưới 1.000 km (620 dặm). Loại tên lửa này thường được sử dụng trong các cuộc xung đột
thumb|A [[UGM-96 Trident I clears the water after launch from a US Navy submarine in 1984]] **Tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm** (tiếng Anh: **submarine-launched ballistic missile**, viết tắt:**SLBM**) là một tên lửa
**Tên lửa chống tên lửa đạn đạo** (_anti-ballistic missile_ - ABM) là một tên lửa được thiết kế để chống lại các tên lửa đạn đạo (một tên lửa dùng để phòng thủ tên lửa).
Tên ký hiệu của NATO cho tàu ngầm tên lửa đạn đạo, với tên gọi của Liên Xô: * Tàu ngầm tên lửa đạn đạo động cơ hạt nhân (Podvodnaya Lodka Atomnaya Raketnaya Ballisticheskaya -
Tên lửa **R-36** () là một họ tên lửa đạn đạo liên lục địa và tên lửa đẩy (Tsyklon) được thiết kế bởi Phòng thiết kế Yuzhnoye, Liên Xô trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
thumb|Giếng phóng của tên lửa [[RT-23 Molodets (SS-24) tại Bảo tàng Lực lượng tên lửa chiến lược, Ukraine.]] Giếng phóng tên lửa đạn đạo, hay đầy đủ hơn là tổ hợp phóng tên lửa đạn
nhỏ|399x399px|Bệ phóng tên lửa Scud-B thuộc biên chế [[Quân đội nhân dân Việt Nam tại Triển lãm Quốc phòng Quốc tế 2022.]] **Scud** là lớp các tên lửa đạn đạo chiến thuật được Liên Xô
**R-16** là loại tên lửa đạn đạo liên lục địa đầu tiên được Liên Xô triển khai thành công. Đối với phương Tây nó được biết đến dưới định danh của Nato là **SS-7 Saddler**,
**Dongfeng-5** (đọc theo âm Hán Việt là Đông Phong-5) là loại tên lửa đạn đạo liên lục địa, được Trung Quốc chế tạo từ giữa những năm 70 dựa trên thiết kế của tên lửa
**Tên lửa V-2** (tiếng Đức: _Vergeltungswaffen 2_, tức "Vũ khí trả thù 2") có tên gọi chính thức là A-4 (tiếng Đức: _Aggerat 4_, tức "Cỗ máy liên hợp 4"). Đây là tên lửa đạn
**Tên lửa đạn đạo Fajr-3 MIRV** (theo tiếng Ba Tư có nghĩa là _Bình minh_) hiện đại nhất của Iran hiện nay. Đây là loại hỏa tiễn đẩy bằng nhiên liệu lỏng, có khả năng
Sau đây là **danh sách tên lửa** và các loại tên lửa. ## Danh sách tên lửa theo loại * **Tên lửa dẫn hướng thường dùng** ** Tên lửa không đối không ** Tên lửa
thumb|upright=1.2|Đầu đạn MIRV trên tên lửa [[LGM-118 Peacekeeper. Các đầu đạn được tô màu đỏ.]] thumb|Các kỹ thuật viên đang bảo trì đầu đạn MIRV Mk21 trên tên lửa [[LGM-118 Peacekeeper]] thumb|upright|Đầu đạn MIRV của
**Quỹ đạo tên lửa** là đường cong chuyển động của trọng tâm tên lửa trong không gian sau khi rời thiết bị phóng đến điểm gặp mục tiêu (điểm nổ). Quỹ đạo tên lửa thường
nhỏ|phải|Tên lửa Redstone của [[chương trình Mercury]] alt=|thumb|Tên lửa [[Soyuz TMA-9 được phóng đi ở trung tâm vũ trụ Baykonur, Site 1/5 ở Kazakhstan]] Mô hình tên lửa **Tên lửa** hay **hỏa tiễn** là một
phải|Tên lửa chiến thuật MGM-140 ATACMS **Tên lửa chiến thuật** là loại tên lửa không điều khiển hoặc có điều khiển mang đầu đạn có đương lượng nổ thấp hoặc trung bình, dùng để tiêu
A payload launch vehicle carrying a prototype exoatmospheric kill vehicle is launched from [[Meck Island at the Kwajalein Missile Range on 3 tháng 12 năm 2001, for an intercept of a ballistic missile target over
nhỏ|300x300px|[[Tàu ngầm Đề án 651|Tàu ngầm Đề án 651 (Juliet) mang tên lửa hành trình]] nhỏ|300x300px|Tàu ngầm bắn thử nghiệm tên lửa Regulus **Cruise missile submarine** hay **Tàu ngầm mang tên lửa hành trình** là
Tên lửa Soyuz-U mang tàu vũ trụ [[Soyuz TM-31 chở theo phi hành đoàn đầu tiên lên Trạm Vũ trụ Quốc tế - [https://en.wikipedia.org/wiki/Expedition_1 Expedition 1] - phóng vào ngày 31 tháng 10 năm 2000.]]
phải|nhỏ|Tên lửa chống tên lửa đạn đạo [[Arrow (Israeli missile)|Arrow 2]] phải|nhỏ|Hệ thống phòng thủ tên lửa đạn đạo Aegis. Tên lửa chống tên lửa đạn đạo [[RIM-161 Standard Missile 3 được phóng đi từ
thumb|nhỏ|phải|210x210px|THAAD đang khai hỏa **Hệ thống phòng thủ tầm cao giai đoạn cuối** (tiếng Anh: _Terminal High Altitude Area Defense_, viết tắt là THAAD, trước kia gọi là _Theater High Altitude Area Defense_, tức Hệ
nhỏ|250x250px|[[USS Tunny (SS-282)|USS _Tunny_ phóng tên lửa hành trình Regulus I năm 1958]] **Submarine-launched cruise missile** (**SLCM**) hay tên lửa hành trình phóng từ tầu ngầm như tên gọi của nó, là loại tên lửa
thumb|right|Tượng đài kỷ niệm tên lửa R-13 tại căn cứ hải quân [[Severomorsk]] **R-13** (Russian: **роҝета-13**) là một tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm do Liên Xô phát triển từ năm 1955. Tên
**Hệ thống tên lửa Tor** (; ) là một hệ thống tên lửa đất đối không tầm thấp, được thiết kế để tiêu diệt máy bay, trực thăng, tên lửa hành trình, phương tiện bay
**Delta** là dòng các phương tiện phóng tàu vũ trụ được Mỹ sử dụng từ năm 1960. Đã có hơn 300 tên lửa Delta được phóng lên, với tỉ lệ 95% lượt phóng thành công.
nhỏ|phải|Tên lửa vũ trụ [[Saturn V đưa phi thuyền Apollo 15 lên Mặt Trăng.]] **Tên lửa đẩy** (hay còn gọi là **tên lửa vũ trụ**) là loại tên lửa đạn đạo để đưa các tàu
Tên lửa **R-21** (; NATO: **SS-N-5 'Sark/Serb**'; GRAU: **4K55**) là một loại tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm trong trang bị của Hải quân Liên Xô từ năm 1963 đến năm 1989. Đây
**Juno I** là một tên lửa đẩy phóng vệ tinh bốn tầng của Mỹ. Đây là loại tên lửa đã đưa vệ tinh đầu tiên của Mỹ- Explorer 1 lên quỹ đạo vào năm 1958.
phải|Sơ đồ ĐTL hai thành phần nhiên liệu dùng máy bơm **Động cơ tên lửa nhiên liệu lỏng** hay **Động cơ tên lửa lỏng** (ký hiệu ĐTL) là loại động cơ tên lửa sử dụng
**Tên lửa có điều khiển** hay **hỏa tiễn hướng dẫn** là một loại tên lửa được trang bị hệ thống điều khiển để thay đổi các tham số động trên quỹ đạo bay nhằm ổn
**Type 03** (03式中距離地対空誘導弾, まるさんしきちゅうきょりちたいくうゆうどうだん) hay **Chū-Sam** (中SAM), **SAM-4** là một tổ hợp tên lửa đất đối không tầm trung được Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản thông qua để đưa vào phục vụ từ năm
Tàu ngầm lớp Yankee II **RSM-45** **R-31** (tên định danh của NATO - **SS-N-17 Snipe**) là một loại tên lửa SLBM của Liên Xô. Việc phát triển tên lửa bắt đầu vào đầu thập niên
right|thumb|Hình 1: Một vòi phun Laval, hiển thị vận tốc dòng chảy gần đúng, tăng từ màu xanh lá cây sang màu đỏ, theo hướng dòng chảy **Vòi phun động cơ tên lửa** là một
Tên ký hiệu của NATO cho tàu ngầm tên lửa đạn đạo của Liên Xô: * Tàu ngầm tên lửa điều khiển động cơ hạt nhân (Podvodnaya Lodka Atomnaya Raketnaya Krylataya - _PLARK_) ** "Oscar
Tên **lửa UGM-27 Polaris** là một tên lửa đạn đạo hai tầng nhiên liệu rắn phóng từ tàu ngầm. Đây là SLBM đầu tiên của Hải quân Hoa Kỳ, nó được trang bị từ năm
**PGM-19 Jupiter** là một tên lửa đạn đạo mang đầu đạn hạt nhân tầm trung của Không quân Mỹ. Nó là tên lửa nhiên liệu lỏng sử dụng nhiên liệu RP-1 và chất oxy hóa
**Khủng hoảng tên lửa Cuba** (tiếng Anh: _Cuban Missile Crisis_ hay còn được biết với tên gọi _Khủng hoảng tháng 10_ tại Cuba) là cuộc đối đầu giữa Liên Xô – Cuba với Hoa Kỳ
**S-300** là một loạt các hệ thống Tên lửa đất đối không tầm xa Nga do Tổng công ty khoa học công nghiệp Almaz sản xuất dựa trên phiên bản S-300P đầu tiên. Hệ thống
nhỏ|500x500px|Các pha của quỹ đạo trượt **Non-ballistic atmospheric entry hay hồi quyển phi đạn đạo** là một loại quỹ đạo thâm nhập khí quyển phi đạn đạo nhờ sử dụng cánh khí động học ở
**SM-65 Atlas** là tên lửa đường đạn liên lục địa (ICBM) đầu tiên được phát triển và triển khai bởi Hoa Kỳ. Nó được chế tạo cho Không quân Hoa Kỳ bởi chi nhánh Convair
**Douglas GAM-87 Skybolt** (tên khác là **AGM-48 Skybolt**) là một kiểu tên lửa đạn đạo phóng từ máy bay (ALBM) từng được Hoa Kỳ thử nghiệm rồi hủy bỏ vào đầu những năm 1960. Năm
**RSD-10 _Pioneer**_ ( tr.: _raketa sredney dalnosti (RSD) "Pioner"_; ) là tên lửa đạn đạo tầm trung mang đầu đạn hạt nhân, được Liên Xô triển khai từ năm 1976 đến năm 1988. Nó có
**UR-100N**, hay còn được biết đến là **RS-18A** là một tên lửa đạn đạo liên lục địa của Liên Xô trước đây và Nga hiện nay. Tên ký hiệu của NATO cho tên lửa là