✨Phaolô Bùi Chu Tạo
Phaolô Bùi Chu Tạo (1909 – 2001) là một Giám mục Công giáo người Việt Nam, từng đảm nhận vai trò Giám mục chính tòa tiên khởi của Giáo phận Phát Diệm trong suốt gần 40 năm, từ năm 1960 đến năm 1998. Trước đó, ông là linh mục Giám quản Tông Tòa trong 3 năm trước khi được chọn làm Giám mục, đảm nhận vị trí Giám quản Tông Tòa của Hạt Đại diện Tông Tòa Phát Diệm. Ông được tấn phong Giám mục năm 1959 với khẩu hiệu: "Yêu thương không giả dối".
Bùi Chu Tạo sinh năm 1909 tại Ninh Bình với tên thật là Bùi Tạo trong một gia đình nông dân. Có mong muốn tu trì từ nhỏ, cậu bé Tạo được gia đình đồng ý cho theo con đường này. Trải qua thời gian dài tu học tại các chủng viện khác nhau, Bùi Chu Tạo được phong chức linh mục năm 1937.
Sau khi được truyền chức linh mục, Bùi Chu Tạo đảm nhận vai trò Giáo sư chủng viện, sau đó dưỡng bệnh từ năm 1951 đến năm 1954. Sau 1954, giáo dân cũng như linh mục suy giảm đáng kể do di cư vào Nam, kể cả Đại diện Tông Tòa Bùi Chu là giám mục Tađêô Lê Hữu Từ cũng theo giáo dân di cư. Vì vậy, Tòa Thánh chọn linh mục Bùi Chu Tạo làm Giám quản Tông Tòa Hạt Đại diện Tông Tòa Phát Diệm vào cuối năm 1956.
Ba năm sau khi đảm nhận vai trò giám quản, Tòa Thánh bổ nhiệm Bùi Chu Tạo làm Đại diện Tông Tòa Phát Diệm, danh hiệu giám mục Hiệu tòa Numida vào đầu năm 1959. Lễ truyền chức cử hành vào tháng 4 cùng năm. Cùng với việc thiết lập Hàng giáo phẩm Công giáo Việt Nam, ngày 24 tháng 11 năm 1960, ông được nâng thành Giám mục chính tòa Tiên khởi Giáo phận Phát Diệm.
Trong thời kỳ khó khăn của giáo phận, Bùi Chu Tạo gửi nhiều Thư Chung đến với các giáo dân, cổ võ học hỏi kinh bổn, trùng tu các công trình tôn giáo. Ông được đánh giá là người điền đạm, bao dung, ăn nói nhỏ nhẹ với cung giọng trầm, thâm thúy và hóm hỉnh. Ông cũng được ghi nhớ bởi cách sống giản dị của mình.
Thân thế và tu tập
Phaolô Bùi Chu Tạo sinh ngày 21 tháng 1 năm 1909 tại Tam Châu, khi đó thuộc giáo xứ Phúc Nhạc (xã Khánh Nhạc, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình), Giáo phận Phát Diệm. Giáo họ Tam Châu có đa số giáo dân quê gốc ở Bùi Chu. Là con cả trong một gia đình nông dân gồm có 5 trai và 2 gái, ông được đặt tên là Bùi Chu Tạo theo tên nguyên quán, do từ thời ông bà nội giám mục Tạo đến Bùi Chu lập nghiệp khi thân phụ ông còn nhỏ. Thân phụ ông là ông Giuse Bùi Liên và thân mẫu ông là bà Anna Nguyễn Thị Hợi. Gia đình ông còn có một người con thử con đường tu tập, sau đó hồi tục và lập gia đình là Simon Đạt, ông này sau đó có hai con đi tu.
Lúc cậu bé Tạo được 10 tuổi, cha mẹ cậu đưa con mình lên ở cùng linh mục Phaolô Dương Đức Liêm (sau là Tổng Đại diện giáo phận Phát Diệm Nhận thấy cậu bé Tạo có nhiều phẩm chất phù hợp với con đường tu trì, linh mục Liêm nhận cậu bé vào học trường thử Ba Làng.
Trong Thư Chung đầu tiên gửi toàn Địa phận đề ngày 25 tháng 1 năm 1957, Bùi Chu Tạo cho biết, ông biết mình kèm tài và sức yếu nên đã hết lời từ chối quyết định của Tòa Thánh. Tuy vậy, cuối cùng ông cũng phải tuân theo chỉ thị. Trong thư, ông cũng đề cập đến niềm tin vào việc quản lý địa phận thông qua việc ví địa phận với con thuyền chở Giêsu cùng đoàn chiên và tin tưởng với bất kỳ tay lái tàu nào cũng an lòng vì có Chúa ở bên. Sau làn sóng di cư, việc quản trị Địa phận càng thêm khó khăn khi thiếu hụt giáo sĩ, Đại Chủng viện Thượng Kiệm bị giải thể, dòng Mến Thánh Giá Phát Diệm di cư phần lớn. Nhận thấy điều này, linh mục Giám quản Bùi Chu Tạo quyết định gửi các chủng sinh đi học ở Hà Nội; nhận lớp đệ tử mới vào Nhà Thử, Nhà Tập cho Hội dòng Mến Thánh Giá Phát Diệm coi sóc, bày tỏ lập trường quan tâm chăm sóc đến giáo dân. Những việc linh mục Tạo làm gây ấn tượng với Khâm sứ Tòa Thánh John Dooley, và ông này đã quyết định chọn và xin Tòa Thánh bổ nhiệm Bùi Chu Tạo làm giám mục. Tham gia lễ truyền chức có 3 linh mục và một số giáo dân Phát Diệm ở Hà Nội. Sau khi tin vui này được công bố, nhiều nghi lễ trọng thể được cử hành tại Việt Nam. Ông là vị giám mục chính tòa giáo phận Phát Diệm đầu tiên xuất thân từ chính giáo phận này.
Quản lý giáo phận
Sau khi nằm quyền quản lý giáo phận, các linh mục lớn tuổi ở lại sau di cư dần dần qua đời. Tuy vậy, việc đào tạo chủng sinh lại mờ mịt. Chính sách gửi chủng sinh đi Hà Nội tu học đình trệ vì chủng viện Hà Nội lại bị giải tán. Ngoài các nữ tu dòng Mến Thánh Giá Phát Diệm đi sơ tán, các nữ tu còn lại gặp nhiều khó khăn. Năm 1968, loạt bom Mỹ phá hoại đã giết chết Nữ tu Bề trên và bốn nữ. Cơ sở Nhà dòng cũng bị tàn phá. Trong tình cảnh này, Nhà thờ chính tòa Phát Diệm đắp luỹ đất tránh bom đạn và cho sơ tán lễ Chúa nhật về các giáo họ lẻ. Tháng 8 năm 1972, bom Mỹ phá hoại Nhà thờ chính tòa Phát Diệm cách nặng nề. Lo sợ ảnh hưởng đến phần cung thánh sơn song thiếp vàng, giám mục Bùi Chu Tạo quyết định tái thiết ngay sau đó. Công việc cũng được giới giáo sĩ và giáo dân ủng hộ nhiệt tình, nhiều trường hợp đến hỗ trợ không công. Việc tái thiết hoàn thành 2 năm sau đó. Tháng 3 năm 1980, hai linh mục đầu tiên của giáo phận được truyền chức, là lần truyền chức linh mục đầu tiên sau năm 1954. Năm 1982, thêm 2 linh mục được truyền chức và 7 linh mục được công khai hóa vai trò linh mục trước đó đã mật phong. Sau những chính sách cởi mở về tôn giáo, giám mục Tạo cho các chủng sinh học tại Chủng viện tại Hà Nội. Giám mục Tạo cũng góp phần tái thiết dòng Mến Thánh Giá Phát Diệm. Thời kỳ trước năm 1972, ông chỉ có ba bộ quần áo, kể cả đồ ngủ, tuy vậy, ông vẫn chia sẻ bộ đồ ngủ cho người hành khất khi thấy người này quần áo rách rưới. Khi thời tiết trở nên lạnh giá, giám mục Tạo chỉ sử dụng bình đựng nước nóng để chườm tay chân, không yêu cầu các tiện nghi khác. Đầu tiên là truyền chức cho giám mục Giuse Lê Quý Thanh năm 1964. Giám mục Thanh qua đời năm 1974, Giám mục Tạo lại xin Tòa Thánh bổ nhiệm giám mục phó. Tân giám mục phó Giuse Nguyễn Thiện Khuyến được truyền chức năm 1979. Trải qua nhiều khó khăn, giám mục Khuyến cũng qua đời năm 1981. Việc các giám mục Phó với mục đích kế vị lần lượt qua đời làm Bùi Chu Tạo trở bệnh nhiều năm. Sau đó ít năm, Tòa Thánh bổ nhiệm tân giám mục phó Giuse Nguyễn Văn Yến vào năm 1988.
Những năm cuối đời
Tháng 7 năm 1996, Bùi Chu Tạo xuất hiện các triệu chứng bệnh: mắt cộm, nhức mỏi và tăng huyết áp. Nhận được thư từ Đức Ông Phaolô Giuse Tịnh Nguyễn Quang Thiều gửi, ngày 16 tháng 7, Hồng y – Tổng giám mục Hà Nội Phaolô Giuse Phạm Đình Tụng gọi điện thuyết phục giám mục Tạo đi chữa bệnh. Ngay hôm sau, ông đến Tòa giám mục Hà Nội. Ngày 22 tháng 7, triệu chứng bệnh của Bùi Chu Tạo có chuyển biến xấu: xuất hiện khối u ở vùng đại tràng. Sau khi xét nghiệm tại bệnh viện Bạch Mai, vị giám mục Bùi Chu được chẩn đoán bệnh Phồng động mạch chủ bụng và có nguy cơ gây tử vong cao. Bệnh tình của Bùi Chu Tạo rất nghiêm trọng: đoạn động mạch chủ phồng ở đoạn tách hai, khu vực ngay sát với thận, với trình độ hiện tại tại Việt Nam thì gần như không thể phẫu thuật. Giám mục Tạo quyết định dưỡng sức về Phát Diệm lần cuối, từ chối đến bệnh viện Việt Đức chữa trị.
Sau khi được thuyết phục, Bùi Chu Tạo quyết định nghe lời khuyên vào bệnh viện Việt Đức chữa trị. Việc đầu tiên khi đến bệnh viện, Bùi Chu Tạo quyết định tặng bệnh viện một máy lạnh. Sau nhiều xét nghiệm, giáo sư bác sĩ Đặng Hanh Đệ, chủ nhiệm khoa Ngoại đến khám trực tiếp cho ông và quyết định mổ ngày 12 tháng 8 năm 1996. Sau khi tin tức loan truyền đi khắp nơi, trong ngoài giáo phận Phát Diệm và cả các hội đoàn cầu nguyện cho giám mục Tạo. Tin tức cũng lan đến với các Đức Ông đang phục vụ tại Vatican, và họ có đề nghị xem xét tình hình để chuyển sang Roma chữa trị. Ca mổ thành công, Bùi Chu Tạo khỏe lại nhanh chóng.
Sau khi mổ ít tháng thì Bùi Chu Tạo thăm Hà Nội và Rôma, gặp Giáo hoàng Gioan Phaolô II. Nhân dịp đi châu Âu, ông cũng đến thăm Pháp và Đức. Tại Pháp, ông hành hương đến địa điểm Đức Mẹ Lộ Đức và cử hành lễ tại Bàn thờ nơi Hang đá, nơi theo kể lại là bà Maria đã hiện ra với bà Bernadette Soubirous. Sau hành trình một tháng rưỡi, ông về Việt Nam ngày 18 tháng 1 năm 1997. Trong Thư chung gửi tín hữu sau đó, Bùi Chu Tạo cho rằng việc mình được chữa khỏi bệnh là do Thiên Chúa cũng như lời cầu nguyện của mọi người. Ba ngày sau khi trở về Việt Nam, ông mừng lễ sinh nhật lần thứ 89 với cộng đoàn giáo dân Phát Diệm tại miền Nam. Tham dự lễ này cũng có 2 giám mục: giám mục Giáo phận Xuân Lộc Phaolô Maria Nguyễn Minh Nhật và giám mục Luy Phạm Văn Nẫm, giám mục phụ tá Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh.
Giám mục Phaolô Bùi Chu Tạo xin Tòa Thánh về hưu ngày 15 tháng 7 năm 1998 và được Tòa Thánh chuẩn thuận vào ngày 15 tháng 10 năm 1998 và chính thức có hiệu lực ngày 3 tháng 11 năm 1998. Sau khi được chấp thuận đơn xin hồi hưu, giám mục Bùi Chu Tạo viết Thư Chung gửi toàn thể tín hữu Công giáo giáo phận Phát Diệm, trong thư ông gửi lời cảm ơn đến mọi người đã hỗ trợ và cộng tác với ông trong suốt thời gian ông quản lý địa phận. Sau khi công bố bức thư đề ngày 1 tháng 12 năm 1988, nhiều hội đoàn, tổ chức đề nghị đến gặp giám mục Tạo nhưng đều bị ông từ chối vì lý do không còn cai quản giáo phận. Ngày 26 tháng 4 năm 2001, Bùi Chu Tạo trở bệnh viêm phổi cấp, thêm trầm trọng do ông còn sức để đẩy đờm ra khỏi cổ họng, được đưa cấp cứu tại bệnh viện Việt Đức. Sau thời gian ngắn hồi dương, ông qua đời sáng ngày 5 tháng 5 năm 2001, hưởng thọ 92 tuổi. Tham dự lễ này có 12 giám mục, 105 linh mục, hàng trăm tu sĩ nam nữ và khoảng 25.000 giáo dân. Lễ an táng cố giám mục được cử hành sau đó vào ngày 9 tháng 5. Linh cữu giám mục Bùi Chu Tạo được chuyển đến chôn cất tại Nhà thờ chính tòa Phát Diệm. Đặc biệt, vị trí chôn cất cố giám mục được đặt đúng vị trí mà hơn 60 năm trước, năm 1937, phó tế Bùi Chu Tạo nằm xuống trong nghi thức truyền chức linh mục.
Nhận định
Giám mục Giáo phận Lạng Sơn và Cao Bằng Giuse Ngô Quang Kiệt có đánh giá vị giám mục Phát Diệm Bùi Chu Tạo:
Ông Đặng Đức Tạo – Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Bình viết trong sổ tang cố giám mục:
Linh mục Antôn Đoàn Minh Hải, từng là giúp lễ ở cùng với giám mục Bùi Chu Tạo kể lại:
Tông truyền
Giám mục Phaolô Bùi Chu Tạo được tấn phong giám mục năm 1959, thời Giáo hoàng Gioan XXIII, bởi:
- Giám mục Chủ phong: Giám mục Đại diện Tông Tòa Hạt Đại diện Tông Tòa Hà Nội Giuse Maria Trịnh Như Khuê.
Giám mục Phaolô Bùi Chu Tạo là Giám mục Chủ phong cho giám mục:
- Năm 1964, Giám mục Giuse Lê Quý Thanh, cố Giám mục Phó Giáo phận Phát Diệm.
Giám mục Phaolô Bùi Chu Tạo là Giám mục Phụ phong cho các giám mục:
- Năm 1977, Giám mục Giuse Nguyễn Thiện Khuyến, cố Giám mục Phó Giáo phận Phát Diệm.
- Năm 1979, Giám mục Giuse Maria Vũ Duy Nhất, cố Giám mục chính tòa Giáo phận Bùi Chu.