Phòng thủ trong quân sự là hành động ngăn chặn cuộc tấn công của một đạo quân. Đây là một trong hai tình thế cơ bản nhất trong chiến tranh, trái ngược với phòng thủ là tấn công. Trong khi tấn công là tình huống chủ động, phòng thủ là tình huống bị động.
Phòng thủ thường là hoạt động chiến đấu chủ yếu của một bên yếu hơn trong chiến tranh, và thường kéo dài cho đến khi sức mạnh quân sự được củng cố họ sẽ chuyển sang tấn công. Để có khả năng phòng thủ hiệu quả đòi hỏi một bên phải luôn luôn trong tình thế sẵn sàng, sẵn sàng về mặt vật chất và sẵn sàng về mặt tâm lý.
Phòng thủ không phải là tình huống cố định trong hoạt động chiến đấu tại một địa điểm, phòng thủ có thể linh hoạt trong việc rút lui, tổ chức phản công, hoặc chủ động tấn công trước.
Phòng thủ chiến thuật và phòng thủ chiến lược
Trường hợp ở cấp độ chiến thuật, trong một trận đánh, phe phòng thủ sẽ cố gắng đánh bại các đợt tấn công của quân đối phương và lựa chọn thời điểm thích hợp để tung ra một cuộc phản công, tức là tấn công sau phòng thủ.
Phòng thủ chiến lược là cấp độ phòng thủ cao nhất trong quân sự, vượt trên mức chiến thuật của việc phòng thủ trong một trận đánh. Phòng thủ chiến lược tiến hành đặt toàn bộ quân đội trong tình trạng phòng thủ trên một mặt trận rộng lớn và có thể kéo dài về mặt thời gian. Điều này, thường liên quan việc yếu thế của một bên.
Một bên đánh nhau trong một cuộc chiến tranh không thể phòng thủ mãi. Đôi khi trong tình thế chiến tranh, tấn công là cách phòng thủ tốt nhất, khi việc tấn công diễn ra thay vì phòng thủ, một bên sẽ nắm lấy thế chủ động, việc tấn công sẽ dẫn đến các cơ hội để đánh bại kẻ thù. Việc tấn công ở mức chiến lược cũng đồng nghĩa một đạo quân sẽ triển khai trên lãnh thổ của đối phương hoặc do đối phương kiểm soát, khi chiến tranh xảy ra trong khu vực đó, sự tàn phá chiến tranh ngay trên đất đối thủ sẽ trực tiếp làm suy yếu họ.
Chiến thuật phòng thủ và chiến lược phòng thủ
*Xem: Các chiến thuật phòng thủ; Các chiến lược phòng thủ
Chiến thuật phòng thủ và chiến lược phòng thủ liên quan việc chọn lựa và sử dụng các biện pháp, cách thức khác nhau trong hoạt động phòng thủ, điều này đáp ứng tình hình chiến sự, các yếu tố về điều kiện tự nhiên trong chiến đấu và kinh tế của bên phòng thủ.
Nếu phòng thủ không thành công trong một trận đánh, quân đội sẽ bị đánh bại và có thể sẽ kéo theo hệ quả ở mức trung gian của chiến thuật và chiến lược là hoạt động chiến dịch sẽ thất thế, bao gồm các thất bại liên tiếp. Tình huống dễ thấy là tiêu hao sức mạnh chiến đấu, mất lãnh thổ vào tay đối phương, và khả năng mất kiểm soát đối với những vùng là mục tiêu tấn công tiếp theo của đối phương, nghiêm trọng hơn là sự suy yếu từng bước về mặt tâm lý. Vì vậy, phải có chiến thuật và chiến lược phòng thủ thích hợp. Phòng thủ thất bại sẽ phá vỡ khả năng quân sự về thế và lực.
Phòng thủ là tình thế bị động, nếu phòng thủ thất bại tình thế bị động sẽ nghiêm trọng hơn. Khi tình huống phòng thủ thất bại đang hoặc có thể xảy ra, bên phòng thủ có thể thực hiện một cuộc rút lui về một địa bàn khác, tái hợp và tăng cường để thực hiện một cuộc phòng thủ mới, đây có thể là chọn lựa tốt hơn việc cố gắng phòng thủ không hiệu quả tại vị trí ban đầu.
Tổ chức phòng thủ
Tổ chức phòng thủ cấp chiến thuật
*Khả năng cảnh giới
Phòng thủ chú trọng việc sẵn sàng chiến đấu, yếu tố then chốt của phòng thủ thành công. Khi bị tấn công, quân đội sẽ mau chóng vào vị trí chiến đấu như thế nào phụ thuộc vào hệ thống báo động, bao gồm khả năng cảnh giới từ xa và khả năng cảnh giới mau chóng như còi báo động, loa. Các cao điểm quan sát tốt hoặc các tháp canh, đặc biệt là vị trí bố trí chúng. Nếu khu vực bị khuất tầm nhìn, công binh sẽ dọn dẹp. Khả năng cảnh giới cũng liên quan nhân sự ở vành đai bên ngoài khu phòng thủ, như các toán tuần tra, hoặc cá nhân báo tin sinh sống trong địa bàn xung quanh căn cứ phòng thủ.
*Chướng ngại vật
Chướng ngại vật tự nhiên:
các dãy núi,
thung lũng,
dòng sông,
rạn san hô
**...
Chướng ngại vật nhân tạo
Hàng rào
Bãi mìn
...
Công sự phòng thủ
Chiến hào
Boong ke
Pháo đài
...
Khả năng phản ứng**
Đây là yếu tố then chốt của người lính trong việc phòng thủ. Thông thường, các đơn vị sẽ được huấn luyện để mau chóng vào vị trí chiến đấu ở mức nhanh nhất có thể.
Tổ chức phòng thủ cấp chiến lược
*Phòng thủ khu vực
Hoạt động phòng thủ quân sự tiến hành ở một vùng rộng lớn, có tầm quan trọng chiến lược về địa thế trong chiến tranh, hoặc tầm quan trọng về nguồn lực, như vai trò chủ yếu cung cấp lương thực, dầu mỏ,...cho bên phòng thủ.
Không thể bảo vệ được một khu vực quan trọng chiến lược, phe phòng thủ sẽ thất bại nặng nề và kết quả thất bại chung cuộc sẽ dễ dàng được bên tấn công định đoạt.
*Phòng thủ địa điểm
Tổ chức bố trí cơ sở và lực lượng phòng thủ tại các thành phố lớn liên quan kinh tế, hay chính trị như thủ đô. Bên cạnh đó, tầm quan trọng của một địa điểm có thể liên quan đến các yếu tố tâm lý chiến tranh.
*Phòng thủ trọng điểm giao thông
Tiến hành hoạt động phòng thủ tại các tuyến đường giao thông huyết mạch, và các trục giao lộ chính yếu. Những khu phòng thủ này bị chiếm, quân tấn công sẽ dễ dàng khống chế các khu vực mà tuyến giao thông đi đến, phe phòng thủ sẽ trở nên bị động.
*Phòng thủ khoảng cách
**Xem thêm: Phòng ngự chiều sâu
Cũng giống như phòng thủ chiến đấu ở cấp chiến thuật, khoảng cách là một nhân tố quan trọng cho phản ứng phòng thủ. Khi khối NATO mở dần về phía đông, tìm cách kết nạp các quốc gia Đông Âu, điều này gây một áp lực rất lớn lên khả năng phòng thủ của Nga, vì khoảng cách phòng thủ đã giảm xuống hàng trăm đến hàng ngàn km và nguy hại hơn, đó là việc triển khai các hệ thống tên lửa áp sát nước Nga từ các nước phương Tây.
Năng lực phòng thủ
*Khả năng chiến đấu
Đây là năng lực phòng thủ chính yếu, quân đội cần lực lượng mạnh về quân số và vũ khí. Áp đảo về quân số, vũ khí và hỏa lực là các yếu tố cơ bản đạt ưu thế trong chiến đấu không chỉ tấn công mà cả phòng thủ.
*Khả năng chi viện
Xem thêm: Chi viện
Hoạt động phòng thủ thường bố trí theo khuynh hướng tập trung hoặc phân tán, phòng thủ tập trung thì khả năng phòng thủ sẽ vững mạnh nhưng lại khó kiểm soát một vùng rộng lớn. Vì vậy, khuynh hướng phòng thủ phân tán vẫn tổ chức nhưng sẽ hoạt động theo một hệ thống phối hợp, khi quân thù tấn công một điểm, cả hệ thống sẽ chi viện. Vì vậy không chỉ trong tấn công, mà cả trong phòng thủ khả năng tác chiến của quân đội vẫn nhấn mạnh tính cơ động.
Nguồn lực vật chất
Trong Thế chiến thứ hai, khi quân đội Đức Quốc xã bị chặn đứng ở Moskva thủ đô của Liên bang Xô viết, các nhà lãnh đạo Đức đã có thể nhìn thấy thất bại khó có thể tránh khỏi của họ. Nỗ lực mới đã được chuyển hướng đến Stalingrad và ở đó Đức cũng bị đánh bại. Phòng thủ của Liên Xô đã thành công, xét về thế và lực, Đức đã rơi vào tình cảnh thất bại, vì nguồn lực vật chất của Đức Quốc xã chỉ được thiết kế cho một cuộc chiến tranh ngắn hạn. Một bên phòng thủ chiến lược thành công đã đánh bại hoạt động tấn công ngắn hạn của một bên, một ví dụ của cả phòng thủ và tấn công liên quan nguồn lực vật chất.
Lợi thế không gian
Phòng thủ thường hiệu quả hơn đối với một bên có phạm vi không gian rộng lớn, họ có thể lùi sâu vào trong lãnh thổ như trường hợp Liên Xô khi họ thực thi phòng thủ chiều sâu, điều này giúp kéo dãn đội hình quân đối phương theo một tuyến dài. Nhưng đối với các quốc gia có diện tích nhỏ thì hoạt động phòng thủ sẽ không cho phép họ có nhiều chọn lựa, họ không thể di dời linh hoạt mà chỉ có thể chiến đấu đến chết.
Lợi thế không gian cũng có điểm dừng, như trường hợp Hồng quân phải chiến đấu không thể tháo lui tại vành đai phòng thủ thủ đô Moscow, và họ chỉ có thể chiến đấu đến chết với tinh thần: "nước Nga tuy rộng lớn nhưng chúng ta không có chỗ rút lui, chúng ta quyết không lùi bước vì đằng sau là Moscow".
Địa thế chiến lược
Trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam, vào năm 1975, việc phòng thủ đã thất bại khi quân lực Việt Nam cộng hòa mắc sai lầm rời bỏ vùng Tây Nguyên, một khu vực chiến lược, mà nối tiếp là các sự kiện có thể thấy rõ khi vùng duyên hải Nam Trung Bộ bị tấn công không có khả năng chống giữ, và hệ quả tiếp theo là Nam Việt Nam bị cắt làm đôi. Đây là ví dụ của phòng thủ liên quan địa thế.
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Phòng thủ** trong quân sự là hành động ngăn chặn cuộc tấn công của một đạo quân. Đây là một trong hai tình thế cơ bản nhất trong chiến tranh, trái ngược với phòng thủ
**** Đây là **danh sách các chiến lược quân sự** cùng một số thuật ngữ và khái niệm quân sự khác. Sự sắp xếp theo hệ thống chỉ có tính tương đối. Danh sách liệt
**Luật Quốc phòng** Việt Nam quy định: **Phòng thủ dân sự** là bộ phận của hệ thống phòng thủ quốc gia, bao gồm các biện pháp chủ động: 1. Phòng, chống chiến tranh hoặc thảm
phải|thumb| Một vòng "Phòng thủ đa diện" với nhóm lính. **Phòng thủ đa diện**, hay **Phòng thủ nhiều hướng**, là hình thức phòng thủ quân sự theo đội hình, với đặc điểm toàn bộ nhóm
**_Bách khoa Toàn thư Quân sự Việt Nam_** là loại sách tra cứu cung cấp một cách hệ thống, toàn diện các tri thức về khoa học quân sự Việt Nam và thế giới qua
**Chiến dịch phòng thủ Mozdok–Malgobek** là hoạt động quân sự lớn của Cụm tác chiến Bắc Kavkaz của quân đội Liên Xô chống lại cuộc tấn công của Cụm tập đoàn quân A (Đức) qua
**Chiến dịch phòng thủ Tuapse** là một trong các hoạt động quân sự quân trong của quân đội Đức Quốc xã và quân đội Liên Xô trong Chiến dịch Kavkaz, một phần diễn biến của
nhỏ|Lính Úc dùng súng máy tại trận địa gần [[Wewak tháng 6 năm 1945]] Sau khi Đức Quốc xã xâm lăng Ba Lan, chính phủ Úc tuyên chiến với Đức ngày 3 tháng 9 năm
**Học viện Kỹ thuật Quân sự** ( – MTA) là Đại học đầu ngành kỹ thuật, công nghệ quân sự và công nghiệp quốc phòng nằm trong Nhóm các Đại học trọng điểm quốc gia
**Trận phòng thủ Luga** diễn ra từ ngày 6 tháng 8 đến giữa tháng 9 năm 1941 là một trong các trận đánh ác liệt nhất tại mặt trận Tây Bắc Liên Xô trong giai
**Viện phát triển khoa học và công nghệ quốc phòng** (viết tắt **AMST** theo tên tiếng Anh của đơn vị là _Academy of Military Science and Technology_) là một viện nghiên cứu khoa học đa
**Chiến dịch phòng thủ Novorossiysk** nằm trong chuỗi Chiến dịch Kavkaz của Chiến tranh Xô-Đức. Bắt đầu từ ngày 17 tháng 8, Tập đoàn quân 17 (Đức)sử dụng Quân đoàn bộ binh xung kích 5
**Chiến dịch phòng thủ Tikhoretsk–Stavropol** là một trong các hoạt động quân sự đầu tiên của quân đội Liên Xô tại khu vực Bắc Kavlaz trong Chiến tranh Xô-Đức nhằm chống lại Cuộc hành quân
Phi cơ [[B-17 Flying Fortress đang bay trên bầu trời châu Âu]] Các giới chức quân sự quan trọng của Mỹ tại châu Âu năm 1945 **Lịch sử quân sự Hoa Kỳ trong Chiến tranh
**Khu phòng thủ Moskva** (tiếng Nga: _Московская зона обороны_) là một tổ chức tác chiến chiến lược của Hồng quân Liên Xô trong Thế chiến thứ hai, đảm nhận phòng thủ ngay nội đô Moskva
**Bộ Chỉ huy Quân sự cấp tỉnh, thành phố (Bộ CHQS)** trước kia còn được gọi tắt là **Tỉnh Đội** là một tổ chức thuộc Quân đội nhân dân Việt Nam tương đương cấp Sư
**Tấn công trong quân sự** là hoạt động triển khai lực lượng chiến đấu chiếm lấy lãnh thổ đối phương, dùng mọi vũ khí và phương tiện sẵn có của lực lượng vũ trang tiêu
**** Đây là **danh sách các chiến thuật quân sự**. Sự sắp xếp theo hệ thống chỉ có tính tương đối. Danh sách liệt kê chủ yếu theo thứ tự của bảng chữ cái. Danh
nhỏ|phải|[[Ngựa là loài được thuần hóa để sử dụng trong chiến tranh từ sớm, là động vật gắn liền với chiến trường, trận địa, với các vị danh tướng]] **Động vật trong quân sự**, **chiến
**Sự can thiệp quân sự của Nga tại Syria** nằm trong bối cảnh cuộc nội chiến ở Syria, bắt đầu vào ngày 30 tháng 9 năm 2015. Nó bao gồm các cuộc không kích của
Tổ chức **Phòng thủ chiến lược ban đầu** (**SDI**), hay còn gọi là chương trình phòng thủ "**_Chiến tranh giữa các vì sao_**", là một hệ thống phòng thủ tên lửa với nhiệm vụ bảo
**Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam ** là một trong các bảo tàng quốc gia và đứng đầu trong hệ thống Bảo tàng Quân đội, hiện đang lưu giữ, trưng bày hơn 15
Sự kiện quân sự đầu tiên được mô tả trong lịch sử là truyền thuyết Thánh Gióng "đánh giặc Ân", được xem là sự kiện chống ngoại xâm đầu tiên của Việt Nam. Sự kiện
nhỏ|phải|Phù hiệu của lực lượng **Lực lượng Phòng thủ Lãnh thổ** (tiếng Ukraina: _Війська територіальної оборони_, Latinh hóa: _Viiska terytorialnoi oborony_, viết tắt **VTO**) là lực lượng dự bị động viên quân sự - địa
**Học viện Khoa học Quân sự (NQH)** (tiếng Anh là: _Military Science Academy - MSA_) là một học viện quân sự trực thuộc Bộ Quốc phòng Việt Nam chuyên đào tạo sĩ quan các ngành:
**Khu phi quân sự Triều Tiên** (tiếng Anh: _Korean Demilitarized Zone_; tiếng Triều Tiên: 조선반도 비무장지대 (theo cách gọi của phía Triều Tiên) hay 한반도비무장지대 (theo cách gọi của phía Hàn Quốc), Hanja: 朝鮮半島非武裝地帶 _Triều
**Chiến thuật quân sự** là các biện pháp tổ chức và sử dụng lực lượng chiến đấu nhằm đánh bại quân đội đối thủ trên chiến trường. Chiến thuật quân sự được sáng tạo và
"**Tấn công là cách phòng thủ tốt nhất**" là câu ngạn ngữ đã được áp dụng cho nhiều lĩnh vực khác nhau bao gồm quân sự và trò chơi. Nó là một trong những nguyên
**Hội thao quân sự quốc tế** (, ), viết tắt **ArMY** (_АрМЙ_ trong tiếng Nga) là sự kiện thể thao quân sự đa quốc gia thường niên của Nga do Bộ Quốc phòng Nga làm
**Dịch tễ học quân sự** là chuyên ngành của dịch tễ học và y học quân sự nghiên cứu những quy luật phát sinh, phát triển, sự phân bố tần số của bệnh tật cùng
**Chiếm đóng quân sự bởi Liên Xô** viết về các vụ chiếm đóng bằng vũ lực của Liên Xô từ lúc mở màn cho tới sau thế chiến thứ hai và sau đó trong thời
A payload launch vehicle carrying a prototype exoatmospheric kill vehicle is launched from [[Meck Island at the Kwajalein Missile Range on 3 tháng 12 năm 2001, for an intercept of a ballistic missile target over
**Phòng thủ tháp** hay còn gọi là **Trò chơi thủ thành** (tiếng Anh: _Tower defense_) là một thể loại phụ của dòng chiến lược thời gian thực. Mục tiêu của dạng game phòng thủ tháp
**Học viện Phòng thủ Không gian** mang tên Nguyên soái Liên bang Xô viết G. K. Zhukov (tên tiếng Nga - Военная академия воздушно-космической обороны имени Маршала Советского Союза Г. К. Жукова) trường đại học
Thuật ngữ **Tổ hợp quân sự – công nghiệp** () được sử dụng trong các phân tích phê phán xã hội để mô tả sự hợp tác chặt chẽ và quan hệ lẫn nhau giữa
**Bí thư Quân ủy Trung ương** là chức danh người đứng đầu Quân ủy Trung ương của Đảng Cộng sản Việt Nam trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Đây là chức danh lãnh đạo
**Chủ tịch Ủy ban Quân sự Trung ương** () có trách nhiệm về mặt tổng thể đối với Ủy ban Quân sự Trung ương, phục vụ với tư cách là tổng tư lệnh của Quân
**Viện Kỹ thuật Cơ giới Quân sự** (_tiếng Anh_: Military Institute of Mechanical Engineering) ** **trực thuộc Tổng cục Kỹ thuật**,** Bộ Quốc phòng Việt Nam, thành lập ngày 14 tháng 7 năm 1974 là
**Chiến lược quân sự** là phương hướng hoạt động tổng thể của một quân đội sử dụng trong một cuộc chiến tranh, tập hợp các biện pháp quân sự chung nhất cho quân đội tác
300x300px|Bản đồ Khu phi quân sự vĩ tuyến 17.|thế=|nhỏ**Khu phi quân sự vĩ tuyến 17** (được biết nhiều trên quốc tế với tên gọi **Khu phi quân sự Việt Nam**, tiếng Anh: **_V**ietnamese **D**e**m**ilitarized **Z**one_
**Cuộc tập trận quân sự của Trung Quốc quanh Đài Loan năm 2023** () là một loạt các cuộc tập trận quân sự được thực hiện bởi Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA)
thumb|Lính pháo binh Cuba ở [[Ethiopia trong Chiến tranh Ogaden năm 1977.]] Chính sách đối ngoại của Cuba trong Chiến tranh Lạnh nhấn mạnh việc cung cấp hỗ trợ quân sự trực tiếp cho các
thumb|Tòa án quân sự quốc tế vùng Viễn Đông được triệu tập tại Ichigaya Court, trước đó là tòa nhà trụ sở của Lục quân Đế quốc Nhật Bản, ở [[Ichigaya, Tokyo.]] **Tòa án quân
**Viện Kiểm sát Quân sự Trung ương**** **trực thuộc Tổng cục Chính trị, Bộ Quốc phòng Việt Nam là cơ quan thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp thuộc
**Lịch sử quân sự Việt Nam** hay **Quân sử Việt Nam** là quá trình hình thành và phát triển các hoạt động quân sự trong suốt chiều dài lịch sử của Việt Nam, bắt đầu
**Bộ Quốc phòng Việt Nam** có hệ thống học viện và nhà trường hoàn chỉnh, đáp ứng được yêu cầu đào tạo sĩ quan, hạ sĩ quan, nhân viên nghiệp vụ ở mọi cấp các
nhỏ|Các thuyền của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo tràn ngập trong cuộc diễn tập Shahdat (Bài tập Tử đạo) ở Vịnh Ba Tư. **Tràn ngập** là một chiến lược quân sự được
Bản đồ tuyến phòng thủ Siegfried **Tuyến phòng thủ Siegfried** (tiếng Đức: _Siegfriedstellung_) đầu tiên là một hệ thống phòng thủ nối kết nhiều lô cốt và hào chống tăng do quân đội Đức xây
**Nghĩa vụ quân sự** hay còn gọi là **quân dịch** là một nghĩa vụ bắt buộc của công dân. Ở những nước có quy định việc thực hiện nghĩa vụ quân sự bắt buộc, công
thumb|nhỏ|phải|210x210px|THAAD đang khai hỏa **Hệ thống phòng thủ tầm cao giai đoạn cuối** (tiếng Anh: _Terminal High Altitude Area Defense_, viết tắt là THAAD, trước kia gọi là _Theater High Altitude Area Defense_, tức Hệ