✨Chiến dịch phòng thủ Novorossiysk

Chiến dịch phòng thủ Novorossiysk nằm trong chuỗi Chiến dịch Kavkaz của Chiến tranh Xô-Đức. Bắt đầu từ ngày 17 tháng 8, Tập đoàn quân 17 (Đức)sử dụng Quân đoàn bộ binh xung kích 5 và Quân đoàn bộ binh 42 phối hợp với Quân đoàn bộ binh 14 của Tập đoàn quân 11 đổ bộ từ bán đảo Kerch sang bán đảo Taman tấn công lực lượng phòng thủ liên hợp lục quân và hải quân Hạm đội Biển Đen (Liên Xô) tại quân cảng Novorossisk. Tập đoàn quân 47 và sư đoàn bộ binh 216 thuộc Tập đoàn quân 56 của quân đội Liên Xô với sự yểm hộ và phối hợp của Hạm đội Biển Đen đã chống giữ quân cảng Novorossiysk trong hơn một tháng. Để đánh chiếm Novorossiysk, Quân đội Đức Quốc xã dùng chiến thuật thay phiên tấn công, bao vây trên bộ, dùng không quân ngăn chặn việc tiếp tế trên biển, tiêu hao các lực lượng phòng thủ của Liên Xô, lần lượt đánh chiếm từng tuyến phòng thủ của Tập đoàn quân 47 (Liên Xô), chiếm được tuyến nào, cho củng cố ngay tuyến đó làm bàn đạp tiếp tục tấn công. Đến ngày 26 tháng 9, quân Đức đã đánh chiếm toàn bộ quân cảng Novorossiysk, đánh thiệt hại nặng Tập đoàn quân 47 của quân đội Liên Xô, buộc Hạm đội Biển Đen (Liên Xô) phải chuyển đến trú đậu ở các căn cứ Sukhumi và Poti kém hoàn thiện hơn.

Bối cảnh

Cuối năm 1942, Novorossisk là hải cảng lớn nhất còn lại của Hải quân Liên Xô tại Biển Đen trong khi các căn cứ hải quân quan trọng như Odessa, Sevastopol lần lượt bị quân Đức đánh chiếm. Mặc dù Liên Xô còn có một số cảng ở phía Nam như Batumi và Poti nhưng tại các cảng này không có đủ các công trình kỹ thuật để bảo dưỡng, sửa chữa tàu chiến, đặc biệt là tàu ngầm. Mực nước nông của các cảng này cũng không cho phép các thiết giáp hạm hạng nặng có thể cập bến. Nếu để mất Novorossiysk, Hạm đội Biển Đen của Hải quân Liên Xô có thể bị tê liệt. Do đó mà Novorossiysk đã trở thành một trong các mục tiêu quan trọng của Kế hoạch Edelweiß. Và cũng chính vì vậy mà Novorossiysk trở thành một chiến trường khốc liệt, tuy chật hẹp nhưng lại thu hút nhiều sinh lực và phương tiện của Quân đội, Hải quân Liên Xô và quân đội Đức Quốc xã tham chiến tại đây.

Cuối tháng 8 năm 1942, trong khi Tập đoàn quân xe tăng 1 (Đức) cố gắng đánh chiếm các khu mỏ dầu Maikop thì Tập đoàn quân 17 (Đức) dã đánh bật quân đội Liên Xô khỏi bán đảo Taman và ra đến bờ Biển Đen ở phía Bắc Novorossiysk. Không đạt được một kết quả quyết định trong việc đột kích trực diện vào Tuapse từ hướng Shaumyan, tướng Richard Ruoff, tư lệnh Tập đoàn quân 17 (Đức) đã tập trung quân đội của mình vào sườn bên phải để đánh chiếm quân cảng Novorossiysk, vừa để hạn chế hoạt động của Hạm đội Biển Đen (Liên Xô), vừa mở thêm một hướng đột kích từ phía ven bờ Đông của Biển Đen vào phía sau khu phòng thủ Tuapse với ý đồ cắt đôi Cụm tác chiến Biển Đen của quân đội Liên Xô. Sư đoàn bộ binh 216 chiếm lĩnh khu vực Shapsugsk, hai tiểu đoàn chốt giữ tại các cụm đề kháng Erivansk và Semntsovsky. Lữ đoàn bộ binh 103 chiếm lĩnh khu vực Abinsk-Seversky trên tuyến đầu. Trong đó, hai tiểu đoàn chốt tại Krymskaya và Troiysk, một tiểu đoàn chốt tại ga Varenikovskaya. Các lữ đoàn bộ binh hỗn hợp 14, 142 và tiểu đoàn hải quân đánh bộ 322 bố trí phòng thủ tuyến hai tại Neberdzhayevsk. Sư đoàn bộ binh 77 (Azerbaizhan) triển khai tuyến phòng thủ thứ ba từ Verkhny-Bakansk qua Volchi, Vorota, Gayduk đến Kabardian. Các tiểu đoàn hải quân đánh bộ 35, 144 và phân đội tuần duyên 40 của Phân hạm đội Azov giữ tuyến phòng thủ thứ tư tại khu phố Tháng Mười Đỏ và Kalabatka. Lữ đoàn hải quân đánh bộ 83 và tiểu đoàn xe tăng độc lập 126 (có 36 xe tăng hạng nhẹ T-26) giữ tuyến phòng thủ thứ năm tại Gorno-Vesologo. Đoàn biên phòng Kerch (tương đương sư đoàn) lập các chốt phòng thủ bờ biển tại Anapa và Gelendzik ở phía Bắc và phía Nam căn cứ hải quân Novorossiysk. Tại bán đảo Taman chỉ có các đội biên phòng tuần tiễu.

Các lực lượng Đức và đồng minh Đức trong thê đội 1 tấn công Novorossiysk đợt đầu gồm 3 sư đoàn bộ binh Đức và 1 sư đoàn kỵ binh Romania. Trong các ngày tiếp theo, Quân đoàn bộ binh 14 (Đức) từ Kerch đổ bộ sang Taman cùng với 4 sư đoàn còn lại của các quân đoàn bộ binh 5 và 42 thay phiên nhau công kích Novorossiysk. Tướng Richard Ruoff, tư lệnh Tập đoàn quân 17 (Đức) cho rằng vì không có hải quân Đức hỗ trợ và hơn nữa, yếu tố bất ngờ không còn nên việc đánh chiếm Novorossiysk bằng một đòn công kích chớp nhoáng không có khả năng thành công cao; cần dùng biện pháp thay phiên tấn công nhằm tiêu hao lực lượng phòng thủ của Liên Xô.

Trong các ngày 22 và 23 tháng 8, các lữ đoàn bộ binh 83 và 103 (Liên Xô) lùi về tuyến phòng thủ thứ hai, cùng với các lữ đoàn 14, 142 giữ chính diện Neberdzhayevskaya, Nizhnibakanskaya, Gorno-Veselyi (Gornyy). Vấp phải đội hình phòng thủ dày đặc của bốn lữ đoàn bộ binh Liên Xô, các cuộc tấn công của các sư đoàn bộ binh 9, 35 Đức trong ngày 24 tháng 8 để khoan sâu thêm vào tuyến phòng thủ thứ hai của quân đội Liên Xô để mở tiến vào Novorossiysk qua con đường nhựa Verkhny-Bakansky đều thất bại. Ngày 25 tháng 8, tướng G. V. Kotov sử dụng sư đoàn bộ binh 77 còn sung sức mở cuộc phản kích về phía Đông Bắc Neberdzhayevsk. Tuy nhiên, sau ba ngày chiến đấu liên tục, sư đoàn bộ binh 77 chỉ chiếm được một số điểm cao không quan trọng và buộc phải dừng lại vì tổn thất nặng. Tranh thủ thời gian quân Đức tạm dừng để củng cố lực lượng, ngày 26 tháng 8, Phân hạm đội Azov điều thêm ba tiểu đoàn hải quân đánh bộ 144, 305 và 388 lập ba chốt phòng thủ quanh khu vực Anapa để giữ chặt hướng Taman. Trong 5 ngày cuối tháng 8 năm 1942, tướng Richard Ruoff bố trí lại lực lượng. Sư đoàn bộ binh 132 được đưa vào thay thế sư đoàn bộ binh 35, sư đoàn bộ binh 73 và thay sư đoàn bộ binh 9 mở hướng đột kích mới từ phía Đông qua Natukhaevskaya và Mefodiyevsk (???). Ở ven Biển Đen, sư đoàn xe tăng 22 (Đức) phối hợp với sư đoàn bộ binh 10 (Romania) đánh chiếm khu phòng thủ Anapa, làm suy yếu thêm tuyến phòng thủ của quân đội Liên Xô trên hướng Biển Đen.

Một lần nữa, tướng Richard Ruoff lại đổi hướng tấn công, tập trung binh lực cho sư đoàn xe tăng 22 và sư đoàn bộ binh 73 công kích Novorossiysk từ hướng Tây Bắc. Ngày 5 tháng 9, xe tăng Đức vượt qua các chốt phòng thủ của quân đội Liên Xô tại Volchi-Vorota (Bolshiye Khutora), Abrau-Dyurso và Nam Ozereyka. Sáng ngày 6 tháng 9, xe tăng Đức đã đánh chiếm con đường bộ Neberdzhayevsk - Mefodievsk và lao nhanh về ngoại ô Tây Bắc Novorossiysk. Ngày hôm đó, Bộ Tư lệnh Cụm Biển Đen cách chức chỉ huy trưởng khu phòng thủ Novorossisk của tướng G. P. Kotov. Tướng A. A. Grechko được giao nhiệm vụ chỉ huy khu phòng thủ. Tuy nhiên, tình hình đã nghiêm trọng đến mức khó có thể đảo ngược. Ngày 7 tháng 9, quân Đức bắt đầu luồn qua các chỗ trống trên tuyến phòng thủ không liên tục của quân đội Liên Xô và đột nhập các khu phố phía Bắc Novorossiysk. Sư đoàn bộ binh 9 (Đức) đánh chiếm nhà ga Novorossiysk. Đến cuối ngày 9 tháng 9, sư đoàn bộ binh 73 (Đức) đã chiếm đóng các khu phố phía Tây Novorrossiysk. Từ ngày 10 đến ngày 15 tháng 9, tướng A. A. Grechko đã tập trung những lực lượng còn lại của Tập đoàn quân 47 ở phía Đông Novorossiysk, tổ chức hai chốt phòng thủ tại Gelendzhik và Arkhipo-Osipovka để ngăn không cho quân Đức đột phá dọc theo Biển Đen về phía Tuapse.

Thất bại của Tập đoàn quân 17 (Đức) trong việc tiếp tục tiến quân dọc theo bờ Tây Biển Đen để tránh các dãy núi phía Tây Bắc Kavkaz cũng làm tiêu tan ý đồ của tướng Richarrd Rouff trong việc mở thêm một mũi đột kích vào sau lưng khu phòng thủ Tuapse và cũng bỏ dở luôn cả việc thực hiện các đòn tấn công để chia cắt Cụm tác chiến Biển Đen của quân đội Liên Xô. Cuối tháng 9, tướng Richarrd Rouff lại phải điều động chủ lực của mình trở lại công kích Tuapse từ phía sông Psise. Hai lần chuyển quân trên đường núi hiểm trở từ sườn trái sang sườn phải và ngược lại với cự ly hơn 150 km đã làm cho Tập đoàn quân 17 (Đức) vốn đã bị tiêu hao trong chiến đấu càng thêm mệt mỏi và giảm sút nghiêm trọng về sinh lực.