nhỏ|361x361px|Núi [[Phú Sĩ - ngọn núi nổi tiếng của Nhật Bản]]Núi là dạng địa hình phổ biến của Trái Đất, chiếm 52% diện tích châu Á, 36% Bắc Mỹ, 25% châu Âu, 22% nam Mỹ, 17% của Australia, khoảng 33% bề mặt châu Âu và 24% bề mặt Trái Đất.
Định nghĩa
Chương trình môi trường Liên Hợp Quốc định nghĩa "môi trường núi" gồm:
Cao độ ít nhất ;
Cao độ ít nhất , với độ dốc lớn hơn 2 độ;
Cao độ ít nhất , với độ dốc lớn hơn 5 độ;
Cao độ ít nhất , với dãy độ cao phân bố kéo dài .
Theo định nghĩa trên, vùng núi chiếm 33% diện tích Á-Âu, 19% ở Nam Mỹ, 24% của Bắc Mỹ, và 14% châu Phi. Chiếm 24% bề mặt đất liền Trái Đất.
Chiều cao
Chiều cao của núi thường được tính từ mực nước biển. Dãy Himalaya có chiều cao trung bình là 5 km tính từ mặt nước biển, còn dãy Andes là 4 km. Phần lớn các dãy núi khác cao trung bình từ 2 đến 2,5 km. Everest, thuộc dãy Hymalaya với độ cao 8848 m tính từ mặt nước biển, là đỉnh núi cao nhất thế giới.
nhỏ|377x377px|Khối núi lửa [[Mauna Kea - Hawaii]]
Tuy nhiên, nếu tính từ tâm Trái Đất thì phần lồi ra xa tâm nhất là đỉnh Chimborazo, thuộc dãy Andes ở Ecuador. Chiều cao 6272 m tính từ mặt nước biển của nó thậm chí thấp hơn đỉnh cao nhất của dãy Andes, nhưng do ellipsoid của Trái Đất phình ra ở xích đạo và Chimborazo lại gần xích đạo, nên nó cao hơn 2150 m so với Everest, nếu tính từ tâm Trái Đất.
Nếu tính từ vòng chân núi không kể mực nước biển thì Mauna Kea, thuộc Hawaii, Hoa Kỳ là đỉnh có chiều cao lớn nhất. Phần trồi trên mặt nước biển chỉ cao 4205 m, nhưng phần nằm dưới mặt nước khoảng 6000 m, tổng cộng 10205 m.
Với chiều cao 26 km, cao hơn hẳn so với các ngọn núi trên Trái Đất (Andrew Fraknoi et al., 2004), núi Olympus Mons trên Sao Hỏa hiện nay được coi là ngọn núi cao nhất trong Hệ Mặt Trời.
Đặc điểm
Các ngọn núi được tạo thành từ quá trình kiến tạo địa chất cách đây hàng triệu năm về trước. Phần lớn các núi có sườn dốc hai bên, đỉnh thường nhọn. Đỉnh núi còn được gọi là rẻo cao.
Địa chất
Có ba loại núi chính gồm núi lửa, núi uốn nếp và núi khối tảng. Núi thường được hình thành do sự di chuyển của các mảng thạch quyển, hoặc là chuyển động tạo núi hoặc chuyển động trồi do nén ép. Các lực nén ép, nâng đẳng tĩnh, và các lực của vật liệu xâm nhập làm cho bề mặt đá nâng lên, tạo nên một địa hình cao hơn xung quanh. Độ cao của chúng có thể là đồi, nếu cao hơn và dốc hơn thì gọi là núi. Hai loại núi được tạo thành theo cách này tùy thuộc vào sự tương tác với các lực kiến tạo gồm núi uốn nếp và núi khối tảng. Các dạng tạo núi khác bao gồm núi lửa và sống núi giữa đại dương.
nhỏ|260x260px|[[Dãy núi Hoàng Liên Sơn|Hoàng Liên Sơn là một dãy núi uốn nếp]]
Núi uốn nếp
Các lực nén ép khi va chạm lục địa có thể gây ra các khu vực bị nén ép làm cho chúng dày hơn và tạo ra nếp uốn, theo đó các vật liệu chuyển động theo hướng lên hoặc xuống.
Núi khối tảng
nhỏ|260x260px|[[Khối núi thượng nguồn sông Chảy ở Hà Giang]]
Núi khối tảng được tạo ra khi các khu vực rộng lớn bị tách ra theo các đứt gãy có sự chuyển động theo phương thẳng đứng. Các loại này khá phổ biến. Các khối được nâng lên tạo thành các núi khối tảng hay các địa lũy. Các khối sụt lún tạo thành các địa hào: đây là một trường hợp trong phạm vi nhỏ so với hệ thống thung lũng tách giãn. Có thể gặp các dạng địa hình này ở Đông Phi, vùng núi Vosges của Pháp, vùng Basin và Range phía Tây Bắc Mỹ và thung lũng sông Rhine.
Núi lửa
nhỏ|260x260px|[[Dãy núi Ba Vì|Núi Ba Vì là tàn tích của một núi lửa cổ đã ngưng hoạt động]]
Các núi lửa được hình thành khi một mảng này bị hút chìm bên dưới mảng khác hoặc hình thành ở các sống núi giữa đại dương hoặc điểm nóng. Ở độ sâu khoảng 100 km, các đá bị nung chảy và tạo thành mácma sau đó dòng mácma này tràn lên trên bề mặt. Khi macma lên đến bề mặt, nó thường tạo thành các núi lửa như núi lửa hình khiêng, hay núi lửa tầng. Ví dụ như Núi Phú Sĩ ở Nhật Bản và núi Pinatubo ở Philippines. Macma không lên đến bề mặt để tạo thành múi mà chúng có thể hóa đá bên dưới bề mặt vẫn có thể tạo thành các núi dạng vòm như Núi Navajo ở Hoa Kỳ.
Sống núi giữa đại dương
Sống núi giữa đại dương là một dãy núi nằm dưới nước hình thành bởi hoạt động kiến tạo mảng. Đây là kiểu sống núi đại dương mang đặc điểm của một trung tâm tách giãn đại dương, hay còn gọi là tách giãn đáy đại dương. Đáy biển được nâng lên là kết quả của các dòng đối lưu dâng lên từ manti ở dạng macma ở vùng yếu (mỏng) dạng tuyến trong vỏ đại dương và chảy tràn trên đáy đại dương ở dạng dung nham, tạo ra vỏ mới bởi sự đông đặc.
Xói mòn
nhỏ|259x259px|Hẻm vực Tu Sản được tạo thành bởi sự xói mòn của [[sông Nho Quế]]
Trong và sau khi nâng lên, các núi phải chịu sự tác động của các tác nhân gây xói mòn như nước, gió, băng và trọng lực. Xói mòn làm cho bề mặt của núi trở nên trẻ hơn so với các đá cấu thành nó. Các hoạt động của sông băng tạo ra các đặc điểm của địa hình như các đỉnh kim tự tháp, phân thủy sắc nhọn, địa hình trũng dạng cái bát có thể bao gồm các hồ. Các núi ở cao nguyên như Catskills, được tạo thành từ việc xói mòn của các cao nguyên được nâng lên.
Những ngọn núi nổi tiếng
Việt Nam
nhỏ|259x259px|[[Tam Đảo (trên) và Ba Vì (dưới) nhìn từ Hà Nội]]
- Hoàng Liên Sơn - dãy núi cao nhất Việt Nam với đỉnh Fansipan
- Dãy Trường Sơn dãy núi dài nhất Viêt Nam, kéo dài từ bắc Trung Bộ tới Tây Nguyên ra tận biển.
- Núi Tam Đảo, Vĩnh Phúc
- Núi Ba Vì - đỉnh núi cao nhất Hà Nội
- Núi Bà Đen, Tây Ninh - ngọn núi cao nhất Nam Bộ
- Vùng Bảy Núi, An Giang.
- Núi Ngọc Linh - ngọn núi cao nhất miền Trung, có loài nhân sâm của Việt Nam nổi tiếng
Thế giới
nhỏ|259x259px|Một phần của dãy [[Himalaya nhìn từ Himachal Pradesh, Ấn Độ]]
- Dãy núi Hymalaya - dãy núi cao nhất thế giới với đỉnh Everest - đỉnh núi cao nhất thế giới.
- Dãy Andes - dãy núi dài nhất châu Mỹ, gắn liền với nền văn minh Andes.
- Ngọn núi Acaguona - đỉnh núi cao nhất Nam Mỹ
- Dãy Alps - dãy núi chính của châu Âu.
- Núi Phú Sĩ, ngọn núi nổi tiếng của Nhật Bản.
- Núi Thái Sơn, Trung Quốc
- Đỉnh Núi Kilimanjaro - đỉnh núi cao nhất Châu Phi
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
nhỏ|Núi lửa [[Sabancaya, Peru năm 2017]] nhỏ|Dãy núi lửa [[Cordillera de Apaneca tại El Salvador. Quốc gia này có 170 núi lửa, 23 đang hoạt động, gồm hai hõm chảo, một trong hai là siêu
**Dãy Cascade** (tiếng Anh: **' hay **' (ở Canada)) là một dãy núi kéo dài nằm đối diện với bờ biển thuộc khu vực phía tây của Bắc Mỹ, giữa tiểu bang California, Oregon, Washington
**Núi Trường Bạch**, còn gọi là **núi Bạch Đầu**, **núi Paektu**, là một ngọn núi dạng núi lửa nằm trên biên giới giữa Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên và Trung Quốc. Với
**Dãy núi Kavkaz**, hoặc gọi **mạch núi Cáp-ca** (chữ Anh: Caucasus Mountains) là mạch núi phân chia giới hạn hai châu lục. Đỉnh núi cao nhất của nó là En-bơ-rút, chiều cao so với mức
nhỏ|361x361px|Núi [[Phú Sĩ - ngọn núi nổi tiếng của Nhật Bản]]**Núi** là dạng địa hình phổ biến của Trái Đất, chiếm 52% diện tích châu Á, 36% Bắc Mỹ, 25% châu Âu, 22% nam Mỹ,
**Ba Vì** là một dãy núi đất và đá vôi nhỏ, trải dài trên các huyện Ba Vì, Thạch Thất của Hà Nội và thành phố Hòa Bình của tỉnh Hòa Bình. Đỉnh núi Ba
**Bảy Núi** có tên chữ là **Thất Sơn** (Hán-Việt), các tín đồ Bửu Sơn Kỳ Hương tôn xưng là **Bửu Sơn**, gồm bảy ngọn núi không liên tục, đột khởi trên đồng bằng miền Tây
**Núi Tabor** (tiếng Hebrew: הַר תָּבוֹר, tiếng Hy Lạp: ) là một núi của Israel ở vùng Galilea Hạ, nằm ở đầu phía đông của thung lũng Jezreel, cách Biển hồ Galilee 17 km về phía
thumb|Một nhóm núi lửa bùn ở [[Gobustan Rock Art Cultural Landscape|Gobustan, Azerbaijan]] thumb|Núi lửa bùn ở Htee Pwint Kan Umbrella Pond ([[Myanmar).]] thumb|upright=1.4|Trầm tích chứa hydrat, thường liên quan đến hoạt động núi lửa bùn.
thumb|[[Grand Canyon, Arizona, chỗ hợp lưu của sông Colorado và sông Little Colorado]] **Hẻm núi** là một đường nứt sâu giữa những vách núi, kết quả của phong hóa hay tác động xói mòn của
**Khu du lịch Núi Bà Đen** (hay **Sun World BaDen Mountain**) là tập hợp các điểm du lịch nằm trong quần thể núi Bà Đen thuộc địa phận phường Bình Minh, tỉnh Tây Ninh. Khu
**Hẻm núi Sićevo** (tiếng Serbia: _Сићевачка клисура_) của Serbia nằm ở thung lũng sông Nišava do dòng chảy cắt qua núi đá kiến tạo nên, giữa các nhánh phía bắc của núi Suva và các
**Dãy núi Karpat** hay **dãy núi Carpat** (; Séc, Ba Lan và Slovakia: _Karpaty_; Ukraina: _Карпати_ (Karpaty); Đức: _Karpaten_; Serbia: _Karpati_ / _Карпати_; Hungary: _Kárpátok_) là một dãy núi tạo thành hình vòng cung dài
Núi Ngọc Mỹ Nhân nhìn từ phía Nam **Núi Ngọc Mỹ Nhân**, còn có tên là **núi Cánh Diều**, là di tích lịch sử văn hóa quốc gia nằm ở phía đông nam phường Hoa
**Núi St. Helens** là một núi lửa tầng đang hoạt động ở quận Skamania ở tiểu bang Washington, Hoa Kỳ. Núi này nằm ở phía nam bang Washington, là một phần của dãy núi Cascade.
thumb|right|[[Mauna Kea, Hawaii, một núi lửa hình khiên trên đảo Hawaii lớn.]] phải|nhỏ|Núi lửa hình khiên **Núi lửa hình khiên** (tiếng Anh: _shield volcano_) là một núi lửa lớn có các sườn phẳng và độ
**Núi Cấm** (Cấm Sơn, còn được gọi là **Núi Ông Cấm** hay **Thiên Cấm**, tên Khmer: **Pnom ta piel** hay **Pnom po piêl**) là một ngọn núi ở xã Núi Cấm, tỉnh An Giang, Việt
**Núi Bà Đen** là ngọn núi lửa đã tắt nằm phần lớn ở phường Bình Minh, tỉnh Tây Ninh, Việt Nam. Với độ cao 986 m, đây là ngọn núi cao nhất miền Nam Việt
Núi chùa Non Nước bên sông Đáy nhìn từ trên [[cầu Ninh Bình]] **Núi Non Nước** (tên cổ là _Dục Thúy Sơn_), là một danh thắng nằm ở ngã ba sông, nơi sông Vân đổ
nhỏ|phải|Dưới chân núi rặng Altai **Dãy núi Altay** hay **dãy núi Altai** hay **rặng Altai** là một dãy núi ở trung tâm châu Á, nằm trên khu vực biên giới Nga, Trung Quốc, Mông Cổ
**Dãy núi Rocky** hay đơn giản là **Rockies** (phát âm như "Roóc-ky", đôi khi còn được biết đến với tên **Rặng Thạch Sơn**), là dãy núi khá rộng ở miền Tây Bắc Mỹ. Dãy núi
**Núi Ólympos** (; , also , ) hay **núi Olympus** hoặc **Óros Ólimbos**, còn gọi là **Núi Ô Lim**, là ngọn núi cao nhất ở Hy Lạp. Đây là một phần của khối núi Ólympos
**Núi lửa Taal** () là núi lửa của Philippines, ở vào tỉnh Batangas đảo Luzon, Nhìn từ sườn núi Tagaytay, núi lửa Taal và hồ là một trong những khung cảnh đẹp nhất và hấp
nhỏ|300x300px| Luồng mạt vụn núi lửa của [[núi lửa Mayon ở nước Cộng hoà Philippines, năm 1984. ]] **Luồng mạt vụn núi lửa** (chữ Anh: Pyroclastic flow) là luồng khí hơi tốc độ cao lúc
nhỏ|Một sống núi ở Nhật Bản nhỏ|Một sống núi địa tầng trong dãy núi Appalachian. nhỏ|Các cạnh của núi lửa đỉnh bằng có thể tạo thành các sống núi. nhỏ| Sống chính của núi [[Pirin
nhỏ|350x350px phải|nhỏ|300x300px|Nhà địa chất học của [[Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ|Cục Điều tra địa chất Hoa Kỳ kiểm tra khối đá của đá bọt ở cạnh ven của dòng mạt vụn núi lửa
Ảnh [[vệ tinh của Hồ Toba, Indonesia, một trong các hồ miệng núi lửa lớn trên thế giới.]] [[Hồ Pinatubo, Philippines, hình thành sau vụ phun trào năm 1991 của núi Pinatubo.]] nhỏ|Hình ảnh từ
nhỏ| Tatra - ảnh từ công cụ [./https://en.wikipedia.org/wiki/NASA_World_Wind NASA World Wind] (Vệ tinh nhân tạo NLT Visible) nhỏ| [./https://en.wikipedia.org/wiki/Western_Tatras Western Tatras] -n hìn từ độ cao trung bình nhỏ|Dãy núi Tatra - Czerwone Wierchy nhỏ|Cáo
nhỏ|Khí núi lửa xâm nhập vào khí quyển với bụi và mạt vụn trong vụ phun trào núi lửa ở Augustine, 2006. nhỏ| Vụ phun trào [[núi St. Helens ]] **Khí núi lửa** là khí
nhỏ|phải|Núi [[Khan Tengri nghĩa là _Đằng Cách Lý hãn_, là một phần trong dãy Thiên Sơn, ngọn núi này trong quan niệm của người du mục liên hệ đến vị thần Tengri (Đằng Cách Lý)]]
nhỏ|Io, với hai cột khói núi lửa trên bề mặt của nó. **Núi lửa trên Io**, một vệ tinh tự nhiên của Sao Mộc, với số lượng lên đến hàng trăm, là hoạt động địa
thumb|Tranh vẽ núi Tu-di của [[vũ trụ học Kỳ-na giáo trong _Samghayanarayana_]] thumb|Núi Tu-di trong [[thangka của người Bhutan, thế kỷ 19, Trongsa, Bhutan]] thumb|Bích họa mô tả núi Tu-di ở Wat Sakhet, [[Bangkok, Thái
**Núi Lão Quân** (tiếng Trung: 老君山, bính âm Hán ngữ: _Lǎojūn shān,_ Từ Hán Việt: _Lão Quân sơn_, tiếng Anh: _The Laojun Mountain_), tên gốc là núi Cảnh Thất (景室山), một ngọn núi nằm ở
**Hệ sinh thái núi** đề cập đến bất kỳ hệ sinh thái được tìm thấy trong khu vực núi. Các hệ sinh thái này bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi khí hậu, có đặc điểm
nhỏ|phải|[[Himalaya, dãy núi cao nhất thế giới, nhìn từ vũ trụ.]] **Dãy núi**, **rặng núi**, **mạch núi** hay **sơn mạch** là một chuỗi các nếp uốn lớn (các ngọn núi) với độ dài đáng kể
**Khối núi** hay **sơn quần** là một phần của sơn hệ, nằm ở vị trí tương đối cô lập (ở mức độ nhiều hay ít), có chiều dài và chiều rộng tương đối bằng nhau.
Vị trí của sống núi giữa Đại Tây Dương Sống núi là trung tâm của sự tan vỡ siêu lục địa [[Pangaea cách đây 180 triệu năm.]] Một vết nứt chạy dọc theo sống núi
nhỏ|280x280px|Núi Sam **Núi Sam** có tên khác **Vĩnh Tế Sơn** hay **Ngọc Lãnh Sơn** cao 284 m có chu vi 5.200m, trước thuộc xã Vĩnh Tế, nay thuộc phường Núi Sam, thành phố Châu Đốc,
Núi Nhạn bên [[sông Đà Rằng]] **Núi Nhạn**, còn gọi là **núi Nhạn Tháp**, **núi Bảo Tháp**, **núi Tháp Dinh** hay **núi Khỉ**; là ngọn núi nhỏ nằm giữa đồng bằng Tuy Hòa, trên bờ
**Dãy núi Hồng Lĩnh** (chữ Hán: 鴻嶺, tên chữ: Hồng Sơn, tên nôm: Ngàn Hống, tên gọi dân gian: Rú Hống) là một dãy núi nằm tại tỉnh Hà Tĩnh. Dãy núi Hồng Lĩnh cùng
nhỏ|335x335px|Vị trí mạch núi U-ran ở Nga nhỏ|905x905px|Mạch núi từ bắc đến nam chia làm 5 khúc núi Cực địa U-ran, núi Á cực địa U-ran và núi Bắc, Trung, Nam Ural **Dãy núi Ural**,
nhỏ|phải|Bản đồ địa chất của Bukit Barisan. **Bukit Barisan** hay **dãy núi Barisan** nằm ở phía tây của đảo Sumatra, Indonesia, trải dài gần 1.700 km (1,050 mi) từ bắc đến nam của hòn đảo. Dãy Bukit
**Núi Sóc** (còn gọi là **núi Mã**, **núi Đền**, **núi Vệ Linh**) là ngọn núi lớn đầu tiên của dãy Tam Đảo về phía đông nam, nằm trên địa phận huyện Sóc Sơn, thành phố
**Chuỗi núi ngầm Hawaii–Emperor** (tiếng Anh: _Hawaiian-Emperor seamount chain_) là một dãy các núi ngầm trong Thái Bình Dương và nhô khỏi mặt biển ở quần đảo Hawaii. Chuỗi được hợp thành từ hai bộ
thumb|[[Nhà núi lửa học lấy mẫu dung nham bằng búa đá và xô nước]] **Núi lửa học** là ngành khoa học nghiên cứu về núi lửa, dung nham, magma, và các hiện tượng địa chất,
**Núi Agung** hoặc **Gunung Agung** là một ngọn núi lửa ở Bali, Indonesia, nằm ở phía nam của núi lửa Batur, cũng ở Bali. Núi lửa dạng tầng Gunung Agung là ngọn núi cao nhất
phải|nhỏ|340x340px| Sỏi núi lửa ở [[Kīlauea|núi lửa Kīlauea. ]] **Sỏi núi lửa** (chữ Anh: Lapilli) là vật mạt vụn núi lửa có đường kính ở vào khoảng giữa 2 - 64 milimét, sỏi núi lửa
nhỏ|Đạn núi lửa hình dạng chuỳ kéo sợi của núi lửa Capelinhos ở đảo Faial, [[Açores|quần đảo Açores, Bồ Đào Nha.]] nhỏ|Đạn núi lửa của [[Nón núi lửa|nón bã núi lửa ở Khu bảo tồn
nhỏ| [[Núi lửa Mayon ở Philippines có nón núi lửa đối xứng. ]] **Nón núi lửa** (chữ Anh: _Volcanic cone_) là gò núi do vật chất phun ra của núi lửa tích tụ và chất
[[Tập_tin:Hawaiian_Eruption-numbers.svg|phải|nhỏ|250x250px|Sơ đồ phun bắn ra kiểu Hawaii: 1. Cột phun bắn ra; 2. Suối phun dung nham; 3. Miệng núi lửa; 4. Hồ dung nham; 5. Lỗ phun khí núi lửa; 6. Dòng dung nham;