Nguyễn Hành (阮衡, 1771-1824), tên thật là Nguyễn Đạm, tự là Tử Kính, hiệu Nam Thúc, biệt hiệu Ngọ Nam và Nhật Nam; là nhà thơ Việt Nam. Ông được người đương thời liệt vào An Nam ngũ tuyệt.
Cuộc đời
Nguyễn Hành là người làng Tiên điền, huyện Nghi Xuân, trấn Nghệ An, nay thuộc tỉnh Hà Tĩnh. Ông là con của Nguyễn Điều, là cháu nội Nguyễn Nghiễm, và gọi Nguyễn Du là chú ruột.
Ông học rộng, nổi tiếng về thơ, nhưng không ra cộng tác với Tây Sơn hay triều Nguyễn, mà cam phận sống nghèo khổ và lúc nào cũng ôm ấp tâm sự hoài Lê.
Ông mất năm Giáp Thân (1824) lúc 53 tuổi.
Về sáng tác ông có để lại 2 tập thơ và một quyển ký, tất cả đều bằng chữ Hán:
*Quan Đông hải* (Xem biển Đông). Có người ghi Quan Hải Đông hoặc Quan Hải tập. Đây không chỉ là một tập thơ, xen kẽ thơ còn có những bài tựa, bài bạt và những bài phú.
Minh quyên thi tập** (鳴鵑詩集, Tập thơ chim quyên kêu).
*Thiên địa nhân vật sự ký: đã thất lạc.
Nỗi niềm trong thơ
Nguyễn Hành là nhà thơ hành xử theo quan điểm "Trung hiếu chi gia ninh sự nhị" (Dòng nhà trung hiếu không thể thờ hai vua). Trước sau ông chỉ thờ mỗi nhà Hậu Lê, mặc dù dưới triều đại ấy ông chỉ là một cậu bé. Chính vì quá trung thành với triều đại cũ, nên ông có thái độ thù địch đối với nhà Tây Sơn và bất hợp tác với nhà Nguyễn.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Lộc cho biết tuy phần lớn sáng tác thơ của ông ra đời dưới thời Nguyễn, nhưng ông vẫn viết rất nhiều về thời Tây Sơn. Như trong bài "Tổng vịnh Tây Sơn thời khởi nghĩa giả" (Tổng vịnh những việc nghĩa dấy lên dưới thời Tây Sơn) ông tuyên bố, hễ ai chống lại nhà Tây Sơn đều đáng gọi là hào kiệt; hay như trong bài "Thúy ái phu nhân", ông đã hết lời ca ngợi một viên tướng triều Lê Hiển Tông, đã tử trận vì chống lại quân Tây Sơn, cùng với người vợ của viên tướng ấy đã vì chồng mà tử tiết, trích:
:''Tướng quân vì nước hy sinh,
:Thiếp cũng xin chết vì tướng quân.
Tuy nhiên, vì là nhà thơ suốt đời chịu sống nghèo ở quê nhà, hoặc lưu lạc ở Thăng Long, nên những bài thơ hay nhất, có giá trị nhất lại là những bài ông nói tới cái hiện thực xã hội. Chẳng hạn trong bài "Túy Thái Bình" (Say ở Thái Bình), ông đả kích những quan lại giàu có ăn chơi xa hoa, không chú ý gì đến cuộc sống của những người ăn xin nghèo khổ, trích:
:''Những nhà giàu sang đầy thành,
:''Những đêm tối còn có tiếng trẻ xin ăn.
:''Người có đức nhân làm chính sự phải nghĩ trước đến lớp dân nghèo khổ đó,
:Sau mới đàn hát say sưa cảnh thái bình.
Hay ở bài "Kim ngữ" (Tiếng nói của đồng tiền), ông mượn lời nhân cách hóa để lên án tệ nạn đút lót, hối lộ phổ biến:
:''Nhà kia tích vàng mấy vạn lạng,
:''Đêm đêm nghe vàng nói chuyện:
:''Chúng ta vốn chẳng từ điều nghĩa tới đây,
:''Chắc hẳn khi đi cũng vì vô nhân nghĩa.
:''Lúc tới do người dâng biếu,
:''Lúc đi lại để dâng biếu người khác.
:''Mua được nhiều cái vái lạy của người đời,
:Mà không hao tốn nửa phân.
Thơ ông còn có nhiều bài nói về những thiếu thốn về vật chất, những day dứt buồn chán vì sinh bất phùng thời, nỗi hoài vọng về một quá khứ vàng son và cái cô đơn lạc lõng và của ông. Chẳng hạn ở bài "Cầm ca" (Bài ca đàn cầm), "Đỗ quyên" (Chim đỗ quyên), "Nghĩ cổ nhất thủ" (''Bài thơ bắt chước lối cổ), trích:
:''Chim phượng lẻ loi kêu ngang trời,
:''Tiếng vang nghe bi thảm làm sao
:''Một đám mây nổi lờ lững tới trước mặt
:''Hỏi ta giờ đi đâu?...
:''Xót thay ! Sinh chẳng gặp thời,
:Trôi giạt bay theo chiều gió.
:(Nghĩ cổ nhất thủ)
Bên cạnh đó, ông có một số bài nói lên cái chí khí, cái hoài bão lớn lao của mình trong 29 bài ca ngợi liệt nữ, như: "Hai Bà Trưng", "Bà Triệu"...hay ở bài "Mai Hắc Đế từ" (Đền Mai Hắc Đế), "Kê minh phú" (Phú gà gáy)...Và cái "vị đạo" trong từng câu thơ, câu văn của ông. Chẳng hạn như bài "Bài Trị nộ châm nhất thủ" (Bài châm trị cái giận), "Quan thủy" (Xem dòng nước), "Huyền Thiên quán thần chung" (Tiếng chuông sớm ở quán Huyền Thiên), "Quán viên nhất thủ" (Tưới vườn), "Mãnh hổ hành" (Bài hành về con hổ dữ)...
Ngoài ra, ông còn làm thơ ca tụng vẻ đẹp thiên nhiên, như các bài: "Đàm nguyệt" (Trăng trong đầm), "Đàm sơn" (Đầm, núi), "Đàm thu" (Cảnh thu trên đầm), "Đàm cổ" (Đầm xưa) "Sơn hành" (Đi trong núi); và thơ ghi lại trận dịch ghê gớm làm chết mấy chục vạn người đã xảy ra vào mùa thu năm Canh Thìn (1820) dưới triều Minh Mạng, như bài "Đại dịch" (Nan dịch lớn), "Văn thúc phụ Lễ bộ Tham tri phó âm cảm tác" (Cảm xúc làm khi nghe tin chú là quan Tham tri bộ Lễ từ trần)...
Thơ
Nhận xét
Nguyễn Ngọc Nhuận viết:
:"Ông sống trong giai đoạn xã hội đầy tao loạn, cảnh đời đầy sự trớ trêu, Nguyễn Hành muốn đi tới cũng không được, muốn ở ẩn cũng không xong. Bởi thế ông đã gửi gắm tâm sự trong những trang thơ, văn và hằng mong người đời phần nào hiểu, thông cảm với mình. Từ trong tâm thức, Nguyễn Hành khát khao làm được điều gì có ích cho đời, như ông từng viết trong câu kết của bài "Kê minh phú" (Phú gà gáy): "Phượng hoàng cao bay, hạc đỗ nơi xa thẳm, đàn sắt đàn cầm, tiếng chuông tiếng trống, vui mà không dâm. Thức tỉnh người đời, răn đe thói tục, trọng ở tiếng vang dài. Ta nghĩ người xưa, thực thấy thoải mái trong lòng". Đó cũng là khát vọng của kẻ sĩ xưa nay".
Sách tham khảo
Nguyễn Lộc, mục từ "Nguyển Hành" trong ''Từ điển Văn học (bộ mới). Nhà xuất bản Thế giới, 2004.
Nguyễn Q. Thắng và Nguyễn Bá Thế, Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam. Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, 1992, tr. 533.
Nhiều người soạn, Hợp tuyển thơ văn Việt Nam (tập 3). Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội, 1978, tr. 507.
Tạ Ngọc Liễn, Danh nhân văn hóa trong lịch sử Việt Nam. Nhà xuất bản Thanh Niên, 2008, tr. 313-317.
👁️
0 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Nguyễn Hành** (阮衡, 1771-1824), tên thật là **Nguyễn Đạm**, tự là **Tử Kính**, hiệu **Nam Thúc**, biệt hiệu **Ngọ Nam** và **Nhật Nam**; là nhà thơ Việt Nam. Ông được người đương thời liệt vào
**Nhà thờ chính tòa Đức Mẹ Maria hồn xác lên trời** () là trụ sở của Tổng giáo phận Công giáo México. Nhà thờ tọa lạc trên đỉnh khu vực linh thiêng của người Aztec
**Nhà thờ Quyền tối thượng của thánh Phêrô** là một nhà thờ Công giáo của Dòng Phanxicô tại Tabgha, trên bờ bắc của Biển hồ Galilee, Israel. Nhà thờ này tưởng niệm việc Chúa Giêsu
nhỏ|upright=1.3|Hai [[Mái vòm của Nhà thờ Mộ Thánh, Mái vòm bên trên Rotunda ở trên nóc có lá cờ Thập Tự Thánh Georges và mái vòm nhỏ hơn ở phía trên Catholicon, Tháp giáo đường
**Nhà thờ chính tòa Aachen** (thường được coi là "**Nhà thờ Hoàng đế Đức**" (Đức: _Aachener Dom_) là một nhà thờ Công giáo Rôma nằm ở thành phố Aachen, miền tây Đức. Nhà thờ này
**Nhà thờ chính tòa Đức Bà Sài Gòn** (hay **Vương cung thánh đường chính tòa Đức Mẹ Vô nhiễm Nguyên tội**, tiếng Anh: _Immaculate Conception Cathedral Basilica_, tiếng Pháp: _Cathédrale Notre-Dame de Saïgon_), thường được
**Nhà thờ và phần mộ Danh nhân Đào Hữu Ích** tọa lạc tại thôn Trung Bằng, xã Sơn Bằng, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh, được xếp hạng Di tích Lịch sử - Văn hóa
**Nhà thờ Giáng Sinh** là một vương cung thánh đường ở Bethlehem, thuộc vùng lãnh thổ của Nhà nước Palestine. Nhà thờ này nguyên thủy do Constantinus Đại đế và hoàng thái hậu Helena xây
**Nhà thờ chính tòa Phủ Cam** (đôi khi cũng được viết và gọi là **Phú Cam**, tên chính thức là **Nhà thờ chính tòa Trái Tim Cực Sạch Đức Mẹ**; ) là nhà thờ chính
**Nhà thờ Cha Tam** (tên chính thức: **Nhà thờ Thánh Phanxicô Xaviê** vì thuộc Giáo xứ Phanxicô Xaviê, Tổng Giáo phận Sài Gòn) là một nhà thờ cổ, hiện tọa lạc tại số 25 đường
nhỏ|phải|Một nhà thờ cổ kính bằng đá Trong Kitô giáo, **Nhà thờ** (còn gọi là **Thánh đường** hay **Giáo đường** hay **nhà thánh**) là địa điểm để người Kitô hữu cử hành các nghi lễ
**Nhà thờ Kinh Lạy Cha** là một nhà thờ Công giáo ở trên núi Olives, phía đông Jerusalem. Nhà thờ này tọa lạc trên nơi được cho là khi xưa Chúa Giêsu đã dạy Kinh
**Dương Quân** - Nhà thơ trào phúng. Tên thật là **Dương Tự Cường**. Ông sinh ngày 8 tháng 8 năm 1926 (Bính Dần) tại xã Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Mất ngày
**Giáo xứ Chợ Cầu** được thành lập năm 1869, tọa lạc tại số 30/7 đường Nguyễn Văn Quá, phường Đông Hưng Thuận, Thành phố Hồ Chí Minh, với thánh quan thầy là Đức Mẹ Vô
**Nguyễn Xuân Huy** (1915-2000), là nhà báo, nhà văn và là nhà thơ Việt Nam thời tiền chiến. ## Tác giả **Nguyễn Xuân Huy** sinh ngày 15 tháng 7 năm 1915, tại làng Dũng Quyết,
right|thumb|Tấm đá tảng được cho là nơi [[Chúa Giêsu đã quỳ để cầu nguyện cùng Chúa Cha, trước khi bị người Do Thái bắt.]] **Nhà thờ mọi Dân tộc**, cũng gọi là **Nhà thờ Hấp
:Một góc Nhà thờ Dòng Chúa Cứu Thế **Nhà thờ Dòng Chúa Cứu Thế** (hay **Nhà thờ Đức Mẹ Hằng Cứu Giúp** hay **Dòng Chúa Cứu Thế tại Huế**) là một công trình kiến trúc
**Nhà thờ chính tòa Köln** hay **Nhà thờ lớn Köln** với tên chính thức là **Nhà thờ thánh Phêrô và Đức Mẹ Maria** là một nhà thờ Công giáo Rôma tại Köln (còn được viết
**Nhà thờ hành hương Wies** () là một nhà thờ Rococo hình bầu dục được thiết kế vào cuối thập niên 1740 bởi anh em Johann Baptist và Dominikus Zimmermann. Sau này người còn sống
Phương đình Nhà thờ kết hợp phong cách kiến trúc Đông-Tây **Nhà thờ chính tòa Phát Diệm** (thường gọi là **Nhà thờ đá Phát Diệm**) là một quần thể nhà thờ Công giáo rộng khoảng
**Nhà thờ chính tòa Roskilde** (tiếng Đan Mạch: _Roskilde Domkirke_), tại thành phố Roskilde trên đảo Sjælland là 1 nhà thờ kiểu kiến trúc Gothic được xây bằng gạch đầu tiên ở Bắc Âu. Nhà
**Ngân Giang** (tên khai sinh: **Đỗ Thị Quế**, 1916 - 2002) là một nữ thi sĩ Việt Nam. Bà viết nhiều thơ mang hơi hướng thơ Đường, trong số đó có nhiều bài nổi bật
**Nhà thờ chính tòa Bùi Chu** tọa lạc tại xã Xuân Trường, tỉnh Ninh Bình là nhà thờ chính tòa của Giáo phận Bùi Chu. Giáo xứ Bùi Chu, chính thức thành lập năm 1670,
**Thu Bồn** (1 tháng 12 năm 1935 – 17 tháng 6 năm 2003), tên thật là **Hà Đức Trọng**, là một nhà thơ, nhà văn người Việt Nam. Thu Bồn được nhận nhiều giải thưởng
**Nhà thờ Tân Định** (tên chính thức: **Nhà thờ Thánh Tâm Chúa Giêsu, Tân Định**) là một nhà thờ Công giáo tại Thành phố Hồ Chí Minh, thuộc giáo xứ Tân Định. Nhà thờ Tân
thế=Nhà thờ chính tòa Mỹ Tho nằm ở giao lộ trung tâm của Thành phố Mỹ Tho|nhỏ|Nhà thờ chính tòa Mỹ Tho nằm ở giao lộ trung tâm của Thành phố Mỹ Tho. **Nhà thờ
**_Nhà thờ Đức Bà Paris_** () là vở nhạc kịch tiếng Pháp công diễn vào ngày 16 tháng 9 năm 1998 tại Cung Hội nghị Paris, Pháp. Vở này dựa trên tiểu thuyết cùng tên
thumb|Video Nhà thờ Wells nhìn từ trên không thumb|Từ Hồ phản chiếu trong khuôn viên của [[Cung điện Giám mục, Wells|Cung điện Giám mục]] **Nhà thờ chính tòa Wells** () là nhà thờ Anh giáo
Đây là **danh sách các nhà thơ Ấn Độ** bao gồm các nhà thơ có nguồn gốc dân tộc, văn hóa hoặc tôn giáo Ấn Độ hoặc sinh ra ở Ấn Độ hoặc di cư
**Nhà thơ** hay **Thi nhân** (Chữ hán: 詩人) là người sáng tác thơ — một thể loại văn học khác với văn xuôi hay kịch. Nhà thơ thường bị chi phối bởi nền văn hóa
**Nhà thờ Chúa khóc** là một nhà thờ Công giáo trên núi Olives, đối diện với bức tường thành của thành phố Jerusalem cổ. Nhà thờ này được xây dựng từ năm 1953 tới năm
**Nhà thờ Khoái Đồng** là một thánh đường Công giáo phong cách Romanesque, được xây dựng bởi các cha dòng Đa Minh Tây Ban Nha và hoàn thành năm 1941. Hiện nay nhà thờ toạ
**Nhà thờ Thánh Tâm** (số 02 đường Phan Chu Trinh, phường Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk) là nhà thờ chính tòa của giáo phận Ban Mê Thuột. Vùng đất xây dựng nhà thờ hiện
**Nhà thờ chính tòa tối cao của Thánh Phêrô tại Trier** (), hoặc **Nhà thờ chính tòa Trier** () là một nhà thờ Công giáo Rôma ở Trier, Rheinland-Pfalz, Đức. Đây là nhà thờ lâu
**Nhà thờ bằng ván gỗ ở Urnes** (tiếng Na Uy: _Urnes stavkirke_) là một nhà thờ làm bằng cột và các ván gỗ ghép lại, ở nông trang Ornes, gần vịnh hẹp Lustrafjorden tại thị
nhỏ|234x234px|Logo của Tổng Giáo phận Hà Nội với hình ảnh Nhà thờ Lớn Hà Nội trên cây thánh giá **Nhà thờ Lớn Hà Nội** (tên chính thức: **Nhà thờ chính tòa Thánh Giuse**, cũng gọi
**Nhà thờ Chợ Quán** (tên hiệu: **Nhà thờ Thánh Tâm Chúa Giêsu**) là một nhà thờ Công giáo tại Thành phố Hồ Chí Minh, thuộc giáo xứ Chợ Quán, tọa lạc tại số 120 đường
**Nhà thờ và tu viện ở Goa** một nhóm các tòa nhà tôn giáo ở Goa cổ (không nên nhầm lẫn với Goa Velha) thuộc bang Goa, Ấn Độ. Tập hợp các di tích này
**Nhà thờ chính tòa Đức Mẹ Vô Nhiễm Moskva** hay **Nhà thờ chính tòa Đức Maria vô nhiễm nguyên tội Moskva** (, Sobor Neporotschnowo Satschatija Preswjatoj Dewy Marii, tên bình dân là: Костёл / Kostjol
**Vương cung thánh đường Hoàng gia Saints Stanislaus và Wenceslaus trên đồi Wawel** (), còn được gọi là **Thánh đường Wawel** (), là một nhà thờ Công giáo La Mã nằm trên đồi Wawel ở
**Nhà thờ Thánh Gioan Baotixita** (tiếng Ba Lan: _Archikatedra św. Jana w Warszawie_) là một nhà thờ Công giáo La Mã nằm trong khuôn viên phố cổ ở Warszawa, Ba Lan. Nhà thờ Thánh Gioan
**Giang Nam** (tên thật là **Nguyễn Sung**; 1929 – 2023) là nhà thơ, chính khách Việt Nam, được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2001. Bài thơ "_Quê hương_" là
Nhà thờ Đức bà München nhìn từ tháp [[Nhà thờ Thánh Peter (München)|Nhà thờ Thánh Peter]] **Nhà thờ Đức Bà** (tiếng Đức: _Dom zu Unserer Lieben Frau_ - Nhà thờ Đức Bà rất đáng yêu
**Đông Hồ** (10 tháng 3 năm 1906 - 25 tháng 3 năm 1969), tên thật **Lâm Tấn Phác**, tự _Trác Chi_, hiệu _Đông Hồ_ và _Hòa Bích_; các bút hiệu khác: _Thủy Cổ Nguyệt, Đại
Nhà thờ Mằng Lăng **Nhà thờ Mằng Lăng** là một nhà thờ Công giáo nằm trên địa phận xã Tuy An Đông, tỉnh Đắk Lắk. Đây là nhà thờ thuộc Giáo xứ Mằng Lăng, là
thế=Nhà thờ Chính tòa Giáo phận Bà Rịa|nhỏ|Nhà thờ Chính tòa [[Giáo phận Bà Rịa]] nhỏ|Nhà thờ Bà Rịa đầu thế kỷ XX **Nhà thờ chính tòa Bà Rịa** (tên hiệu: **nhà thờ Thánh Giacôbê
**Fatima Bình Triệu** là một nhà thờ Công giáo thuộc Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh, tọa lạc tại phường Hiệp Bình, gần cầu Bình Triệu. Đây là một trong những nơi hành
**Hồng Nguyên** (1924?–1951?), tên thật **Nguyễn Văn Vượng** là một nhà thơ Việt Nam, nổi tiếng với bài thơ _Nhớ._ ## Tiểu sử Theo nhà thờ tự, Hồng Nguyên sinh năm 1924 (một số tài
**Nhà thờ Đức Bà Paris** (tiếng Pháp: _Cathédrale Notre-Dame de Paris_) là nhà thờ chính tòa, nơi đặt ngai tòa giám mục của Tổng giáo phận Paris, tọa lạc trên đảo Île de la Cité
**Trần Đăng Khoa** (sinh ngày 26 tháng 4 năm 1958), quê làng Trực Trì, xã Quốc Tuấn, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương, là một nhà thơ, nhà báo, biên tập viên Tạp chí Văn