✨Thiên văn học tia gamma
thumb|[[Mặt Trăng quan sát bằng Kính viễn vọng EGRET (Energetic Gamma Ray Experiment Telescope) với tia gamma năng lượng ≥20 MeV, hình thành do hạt vũ trụ bắn phá bề mặt.]] thumb|[[Kính viễn vọng khí quyển Cherenkov|Kính viễn vọng Cherenkov MAGIC ∅17m tại La Palma, Quần đảo Canaria, .]] Thiên văn học tia gamma là một nhánh của thiên văn học và vật lý thiên văn, nghiên cứu các thiên thể có bức xạ tia gamma.
Tia gamma là bức xạ sóng điện từ với photon có năng lượng trên 100 keV. Tuy nhiên năng lượng cao và nguồn gốc của nó khác hẳn với ánh sáng thường và các sóng điện từ còn lại, nên quan sát sẽ cho phép hiểu biết những hiện tượng mới trong vũ trụ, đặc biệt là các vụ nổ cực mạnh, sự va chạm của các ngôi sao và các thiên thể khác. Thiên văn gamma đã được mở ra một cửa sổ hoàn toàn khác trong lĩnh vực của thiên văn học.
Tia gamma bị không khí hấp thụ cực mạnh, nên các quan sát phải thực hiện trên tàu vũ trụ. Trên mặt đất thì thực hiện bằng các kính viễn vọng đặc biệt được gọi là kính viễn vọng khí quyển Cherenkov.
Đa số các nguồn phát xạ tia gamma trên thực tế là các loé bùng tia gamma, các vật thể chỉ tạo ta bức xạ gamma trong vài phần triệu tới vài phần ngàn giây trước khi mờ nhạt đi. Chỉ 10% nguồn tia gamma là các nguồn kéo dài. Những vật thể phát xạ tia gamma bền vững đó gồm các pulsar, sao neutron, và các vật thể bị cho là hố đen như các nhân thiên hà hoạt động.
Các quan sát và thiết bị
thumb|Ảnh ghép nguồn tia gamma được hệ thống HESS (High Energy Stereoscopic System) đặt ở [[Namibia phát hiện.]]
Chỉ dẫn
👁️ 0 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
thumb|[[Mặt Trăng quan sát bằng Kính viễn vọng EGRET (Energetic Gamma Ray Experiment Telescope) với tia gamma năng lượng ≥20 MeV, hình thành do hạt vũ trụ bắn phá bề mặt.]] thumb|[[Kính viễn vọng khí
**Thiên văn học năng lượng cao** là tập hợp các nhánh thiên văn học nghiên cứu các vật thể thiên văn giải phóng bức xạ có năng lượng cao. Nó bao gồm thiên văn học
_[[Nhà thiên văn học (Vermeer)|Nhà thiên văn_, họa phẩm của Johannes Vermeer, hiện vật bảo tàng Louvre, Paris]] **Thiên văn học** là một trong những môn khoa học ra đời sớm nhất trong lịch sử
thumb|[[Thiên hà Tiên Nữ|Thiên hà Andromeda quan sát bằng tia cực tím và tia X năng lượng cao, xuất ngày 5/01/2016.]] **Thiên văn học tử ngoại** hay _thiên văn học cực tím_ là một nhánh
**Thiên văn học quang học** bao gồm nhiều quan sát qua kính viễn vọng nhạy cảm trong phạm vi của ánh sáng khả kiến (kính thiên văn quang học). Nó bao gồm hình ảnh, nơi
**Kính thiên văn vũ trụ tia gamma Fermi, Fermi Gamma-ray Space Telescope** (**FGST**), trước đây gọi là **Gamma-ray Large Area Space Telescope** (**GLAST**), là một đài thiên văn không gian đang được sử dụng để
**Đài thiên văn phía Nam của Châu Âu** (tiếng Anh: _European Southern Observatory_ (ESO), tiếng Pháp: _Observatoire européen austral_), tên chính thức là **Tổ chức Nghiên cứu thiên văn châu Âu tại Nam Bán cầu**
nhỏ| Hình ảnh tổng hợp của lĩnh vực HÀNG-Nam, kết quả của một cuộc khảo sát sâu bằng cách sử dụng hai trong số bốn kính viễn vọng khổng lồ dài 8.2 mét kết hợp
thumb|Minh họa quá trình tiến triển của một [[sao|sao khối lượng lớn với hoạt động tổng hợp hạt nhân bên trong lõi sao, chuyển đổi các nguyên tố nhẹ thành các nguyên tố nặng hơn.
phải|Bốn kính thiên văn [[Very Large Telescope tại Đài thiên văn Paranal của ESO tại Cerro Paranal, Chile.]] **Đài thiên văn** hay **đài quan sát**, **đài quan sát thiên văn**, **trạm quan sát thiên văn**
**Vật lý thiên văn hạt nhân** là một ngành vật lý liên ngành bao gồm sự hợp tác chặt chẽ giữa các nhà nghiên cứu trong các lĩnh vực khác nhau của vật lý hạt
**Vật lý hạt thiên văn** là một nhánh của vật lý hạt chuyên nghiên cứu các hạt cơ bản có nguồn gốc thiên văn và mối quan hệ của chúng trong vật lý thiên văn
nhỏ|phải|Hình ảnh chụp X quang tay đeo [[nhẫn của nhà giải phẫu, nhà sinh lý học, nhà mô học người Thụy Sĩ Albert von Kölliker, chụp bởi Röntgen]] thế=X-quang hoặc phổi người|nhỏ|X-quang của phổi người
**Neil Gehrels** là nhà Vật lý thiên văn người Mỹ chuyên về Thiên văn học tia Gamma. ## Cuộc đời và Sự nghiệp Ông đậu bằng cử nhân vật lý và âm nhạc ở Đại
liên_kết=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Laser_Towards_Milky_Ways_Centre.jpg/250px-Laser_Towards_Milky_Ways_Centre.jpg|phải|nhỏ|250x250px| Một quan sát có hướng dẫn bằng laser về [[Ngân Hà|Dải Ngân Hà tại Đài quan sát Paranal ở Chile vào năm 2010]] **Khoa học vũ trụ** (tiếng Anh: **Space science**) là lĩnh vực
phải|nhỏ|261x261px| Minh họa về chớp tia gamma và các hiện tượng liên quan. phải|nhỏ|265x265px|Các chấm đỏ thể hiện một số trong gần 500 đợt chớp gamma địa cầu được phát hiện hàng ngày bởi [[Kính
**Explorer 11** (còn được gọi là **S15**) là một vệ tinh quỹ đạo Trái Đất của Mỹ mang theo kính viễn vọng tia gamma không gian đầu tiên. Đây là sự khởi đầu sớm nhất
**Tinh vân Con Cua** (các tên gọi danh lục M1, NGC 1952, Taurus A) là một tinh vân gió sao xung trong chòm sao Kim Ngưu, đồng thời là tàn tích của siêu tân tinh Thiên
nhỏ|Quang phổ của một ngọn [[lửa, cho thấy ba vạch chính, đặc trưng cho thành phần hóa học của các chất trong ngọn lửa.]] **Quang phổ học** hay **Phổ học** là ngành nghiên cứu về
**Giải Balzan** gồm 4 giải thưởng do _Quỹ giải Balzan quốc tế_ trao hàng năm cho những người hoặc tổ chức có những đóng góp xuất sắc trong các lãnh vực nhân đạo, khoa học
nhỏ|300x300px|Các đường thẳng kinh độ của [[hệ tọa độ thiên hà. Những trục vuông góc trong hình phân chia Ngân Hà thành bốn góc phần tư.]] Một **góc phần tư thiên hà** (tiếng Anh: _galactic
**Siêu tân tinh** (chữ Hán: 超新星) hay **sao siêu mới** (; viết tắt là **SN** hay **SNe**) là một sự kiện thiên văn học biến đổi tức thời xảy ra trong giai đoạn cuối của
**Kính viễn vọng** hay **kính thiên văn** là một dụng cụ giúp quan sát các vật thể nằm ở khoảng cách xa so với mắt của con người. Kính viễn vọng được ứng dụng trong
**Mặt Trời** hay **Thái Dương** (chữ Hán: 太陽), hay **Nhật** (chữ Hán: 日), là ngôi sao ở trung tâm Hệ Mặt Trời, chiếm khoảng 99,8% khối lượng của Hệ Mặt Trời. Trái Đất và các
**Sao** (tiếng Anh: _star_), **Ngôi sao**, **Vì sao** hay **Hằng tinh** (chữ Hán: 恒星) là một thiên thể plasma sáng, có khối lượng lớn được giữ bởi lực hấp dẫn. Sao gần Trái Đất nhất
nhỏ|[[Kính viễn vọng không gian Hubble|Kính thiên văn Hubble là kính thiên văn không gian được biết đến nhiều nhất]] **Kính viễn vọng không gian** hay **Đài quan sát không gian** là một loại kính
thumb|[[Bão tuyết lớn tại Maryland, Mỹ năm 2009]] thumb|[[Lốc xoáy dây thừng tại Tecumseh, Oklahoma, Mỹ.]] thumb|right|Cháy rừng tại [[California, Mỹ.]] **Thảm hoạ tự nhiên** hay **thiên tai** là hiệu ứng của một tai biến
liên_kết=https://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BA%ADp tin:Emblemata_1624.jpg|nhỏ|275x275px|Mô tả ban đầu của "kính thiên văn Hà Lan" từ năm 1624. **Lịch sử kính viễn vọng** có thể được tìm thấy các dấu vết đầu tiên từ trước khi kính viễn vọng
**Thiên Tiễn** (chữ Hán: 天箭, nghĩa là 'mũi tên trời'; tiếng Latinh: _Sagitta_, nghĩa là 'mũi tên') là một chòm sao mờ trên bầu trời bán cầu bắc và là chòm sao có diện tích
**Neutrino** (tiếng Việt đọc là: Nơ-tri-nô, được ký hiệu bằng ký tự Hy Lạp ) là một fermion (một hạt sơ cấp có spin bán nguyên ) chỉ tương tác với các hạt sơ cấp
**Ngân Hà**, **Sông Ngân** là một thiên hà chứa Hệ Mặt Trời của chúng ta. Nó xuất hiện trên bầu trời như một dải sáng mờ kéo dài từ chòm sao Tiên Hậu (Cassiopeia) ở
nhỏ|phải|Chân trời trên biển được nhìn ở [[Wisconsin, Hoa Kỳ.]] nhỏ|Một hình ảnh khá độc đáo mà những [[nhà du hành vũ trụ thường gặp. Đường chân trời chia thành các lớp đầy màu sắc,
Một hạt nhân nguyên tử ở trạng thái plasma với những tia plasma mở rộng từ [[điện cực bên trong tới lớp thủy tinh cách điện bên ngoài, tạo ra nhiều chùm sáng.]] **Plasma** ()
Phòng thí nghiệm vũ trụ học và hạt thiên văn (tiếng Anh: **Astroparticle and Cosmology Laboratory** (**APC**)) được thành lập vào tháng 1 năm 2005 để liên kết các nhà khoa học đã hợp tác
Một sự thể đồ hoạ của [[thông điệp Arecibo – nỗ lực đầu tiên của con người nhằm sử dụng sóng radio để thông báo sự hiện diện của mình tới các nền văn minh
Ảnh [[quang học/tia X tổng hợp của tinh vân Con Cua, với chất khí ở gần bị xoắn lên do trường điện từ và bức xạ của pulsar gây nên]] Tập tin:Diagram explaining the geometry
Quasar [[3C 273 do kính thiên văn Hubble chụp.]] **Quasar**, (viết tắt của tên tiếng Anh: _quasi-stellar object_, có nghĩa là _vật thể giống sao_, trong tiếng Việt, quasar còn được gọi là **chuẩn tinh**)
"**Tinh vân Chiếc Nhẫn**" nổi tiếng nằm phía bắc chòm sao Thiên Cầm, với danh lục là **Messier 57**, **M57** hay **NGC 6720**. Nó là một trong những ví dụ nổi bật về các thiên
nhỏ|Tinh vân Lưỡi liềm chụp bởi các nhà thiên văn nghiệp dư **Tinh vân Lưỡi liềm** (hay các tên gọi khác là **NGC 6888**, **Caldwell 27** hoặc **Sharpless 105**) là một tinh vân phát xạ
thumb|Ví dụ về kích thước và khối lượng của những ngôi sao lớn: trên ảnh, từ trái sang phải, [[sao Pistol (27,5 MTập tin:Sun symbol.svg) màu lam, sao Rho Cassiopeiae [http://www.solstation.com/x-objects/rho-cas.htm] (14-30 MTập tin:Sun symbol.svg)
[[Đĩa bồi tụ bao quanh lỗ đen siêu khối lượng ở trung tâm của thiên hà elip khổng lồ Messier 87 trong chòm sao Xử Nữ. Khối lượng của nó khoảng 7 tỉ lần khối
thumb|Lăng kính tam giác phân tách chùm ánh sáng trắng, tách ra các bước sóng dài (đỏ) và các bước sóng ngắn hơn (màu lam). Đèn sư tử ở [[Hẻm núi Linh dương|Antelope Canyon, Hoa
phải|nhỏ|[[Eta Carinae, trong chòm sao Carina, một trong những ứng cử viên sáng giá cho một hypernova ở tương lai]] **Cực siêu tân tinh** hay **siêu tân tinh cực sáng** là một ngôi sao đặc
thumb|Video minh họa hai sao neutron trong quá trình sáp nhập chuyển động trên quỹ đạo xoáy ốc và phát ra sóng hấp dẫn rồi va chạm phát nổ thành sự kiện kilonova. Vụ nổ
Trong cơ học lượng tử, **Hiệu ứng Compton** hay **tán xạ Compton** xảy ra khi bước sóng tăng lên (và năng lượng giảm xuống), khi những hạt photon tia X (hay tia gamma) có năng
**Rashid Alievich Sunyaev** (, ; sinh ngày 1 tháng 3 năm 1943 tại Tashkent, USSR) là nhà vật lý thiên văn người Liên Xô và Nga thuộc Tatar gốc. Ông được đào tạo tại Viện
**Địa hóa học**, theo định nghĩa đơn giản của thuật ngữ này là hóa học của Trái Đất, bao gồm việc ứng dụng những nguyên lý cơ bản của hóa học để giải quyết các
**Mặt Trăng** hay **Trăng**, **Nguyệt**, **Cung Hằng**, **Cung Trăng** (tiếng Anh: _Moon_, chữ Hán: 月) là vệ tinh tự nhiên duy nhất của Trái Đất. Với độ sáng ở bầu trời chỉ sau Mặt Trời,tr.120
**WR 142** là sao Wolf-Rayet trong chòm sao Cygnus, một ngôi sao cực kỳ hiếm trên trình tự oxy WO. ## Tính năng WR 142 thường được giả định là một thành viên của cluster
nhỏ|353x353px|Cấu trúc trong của các [[Dãy chính|sao dãy chính, trong đó vùng đối lưu được thể hiện bằng những vòng mũi tên, và vùng bức xạ được thể hiện bằng những đường gấp khúc đỏ.