Lịch cộng hòa 1794, tranh của [[Louis-Philibert Debucourt.]]
Lịch Cộng hòa Pháp () hay Lịch Cách mạng Pháp () là một loại lịch của Pháp được thiết lập trong Cách mạng Pháp và được sử dụng từ năm 1793 đến năm 1805. Được đưa ra trong nỗ lực nhằm thiết lập một nhà nước Pháp thế tục (laïque) không chịu ảnh hưởng của Lịch Gregory vốn mang nhiều dấu ấn của Công giáo, lịch cộng hòa chỉ được sử dụng trong một thời gian ngắn trước khi bị đệ nhất tổng tài Napoléon Bonaparte xóa bỏ vào năm 1805.
Lịch sử
Sau sự kiện phá ngục Bastille ngày 14 tháng 7 năm 1789, năm 1789 được đổi lại thành "Năm I của kỷ nguyên Tự do" ("l’an I de (l’ère de) la Liberté") tuy nhiên hệ thống ngày và tháng vẫn được giữ nguyên như hệ thống trước Cách mạng. Vào ngày 22 tháng 9 năm IV của kỷ nguyên tự do (tức năm 1792), Quốc ước (Convention nationale) bắt đầu quy định chính thức rằng "tất cả công văn của chính quyền mới sẽ được ghi ngày bắt đầu từ năm I của nền Cộng hòa" ("Tous les actes publics sont désormais datés à partir de l'an I de la République"). Ngày 20 tháng 9 năm 1793, Charles-Gilbert Romme, báo cáo viên của nhóm lập lịch, bắt đầu giới thiệu trước Quốc ước về loại lịch cộng hòa mới. Từ ngày 5 tháng 10 cùng năm, loại lịch này bắt đầu chính thức được sử dụng, ngày 5 tháng 10 năm 1793 trở thành ngày 14 tháng nho thuộc năm II của nền Cộng hòa (14 vendémiaire an II).
Tên gọi của các ngày trong tháng được dần thêm vào trong thời gian sau đó. Phải chờ đến sắc lệnh ra ngày 4 tháng giá năm II (24 tháng 11 năm 1793) thì lịch cộng hòa mới được hoàn thiện. 12 năm sau, vào ngày 22 tháng quả năm XIII (9 tháng 9 năm 1805), Napoléon Bonaparte ký sénatus-consulte (quyết định của viện nguyên lão) về việc bỏ lịch cộng hòa từ ngày 1 tháng 1 năm 1806. Trong thời gian Công xã Paris năm 1871 (năm LXXIX), loại lịch này cũng được sử dụng trong một thời gian ngắn.
Sau cách mạng Pháp, nhà nước Pháp trở thành một quốc thể thế tục (laïque - nhà nước không chịu ảnh hưởng của tôn giáo), nên lịch cộng hòa được lập ra với mục đích nhằm xóa bỏ ảnh hưởng của lịch Gregory, một biểu tượng của Công giáo.
Cấu trúc
Lịch cộng hòa được thiết lập bởi ủy ban lịch đứng đầu là Gilbert Romme và Claude Joseph Ferry với sự cộng tác của Charles-François Dupuis, Louis-Bernard Guyton-Morveau, Joseph-Louis Lagrange, Joseph Jérôme Lefrançois de Lalande, Gaspard Monge và Alexandre Guy Pingré. Một năm của lịch cộng hòa được chia thành 12 tháng, mỗi tháng gồm 30 ngày (tổng cộng 360 ngày) cộng thêm 5 hoặc 6 ngày vào cuối năm (tùy tưng năm) để tương thích với năm chí tuyến (~365¼ ngày). Mỗi tháng của lịch cộng hòa lại được chia thành 3 phần (décade), mỗi phần 10 ngày. Một ngày được chia theo hệ thập phân từ nửa đêm hôm trước tới nửa đêm hôm sau, có nghĩa là một ngày bao gồm 10 giờ, mỗi giờ bao gồm 10 phần (partie), cứ như vậy "đến đơn vị nhỏ nhất có thể đo thời gian được". Tuy nhiên hệ thống chia ngày theo hệ thập phân chưa bao giờ được chính thức sử dụng, nó bị bãi bỏ vào năm III (năm 1795). Việc đặt tên của các tháng và ngày được giao cho nhà thơ Fabre d'Églantine cùng sự hỗ trợ của André Thouin, nhà làm vườn thuộc Vườn bách thảo Paris. Mỗi tháng trong năm của lịch cộng hòa có tên gọi thể hiện trạng thái thời tiết của tháng đó, ví dụ tháng 12 trong lịch Gregory được gọi là tháng băng tuyết (nivôse), hoặc thể hiện thời điểm quan trọng của nông nghiệp, ví dụ tháng 9 trong lịch Gregory được đổi thành tháng nho (vendémiaire). Năm nhuận (année sextile) trong lịch cộng hòa là những năm có 6 ngày thêm vào cuối năm (thay vì 5 như những năm thường), đó là các năm III, VII, XI. Ngày nhuận của năm được gọi là "Ngày Cách mạng" (jour de la Révolution) và được tổ chức như một ngày quốc lễ.
Tên gọi cụ thể
Tháng
- Tháng mùa Thu (Mois d'automne)
Tháng nho (Vendémiaire, 22 tháng 9 ~ 21 tháng 10)
Tháng sương (Brumaire, 22 tháng 10 ~ 20 tháng 11)
** Tháng giá (Frimaire, 21 tháng 11 ~ 20 tháng 12)
- Tháng mùa Đông (Mois d'hiver)
Tháng băng tuyết (Nivôse, 21 tháng 12 ~ 19 tháng 1)
Tháng mưa (Pluviôse, 20 tháng 1 ~ 18 tháng 2)
** Tháng gió (Ventôse, 19 tháng 2 ~ 20 tháng 3)
- Tháng mùa Xuân (Mois du printemps)
Tháng nảy mầm (Germinal, 21 tháng 3 ~ 19 tháng 4)
Tháng hoa (Floréal, 20 tháng 4 ~ 19 tháng 5)
** Tháng đồng cỏ (Prairial, 20 tháng 5 ~ 18 tháng 6)
- Tháng mùa Hè (Mois d'été)
Tháng gặt hái (Messidor, 19 tháng 6 ~ 18 tháng 7)
Tháng nóng (Thermidor, 19 tháng 7 ~ 17 tháng 8)
** Tháng quả (Fructidor, 18 tháng 8 ~ 16 tháng 9)
Ngày
- 10 ngày trong 1 décade được gọi theo thứ tự: Primidi, Duodi, Tridi, Quartidi, Quintidi, Sextidi, Septidi, Octidi, Nonidi và Décadi.
- 6 ngày cuối năm là: jour de la vertu (17 tháng 9), jour du génie (18 tháng 9), jour du travail (19 tháng 9), jour de l'opinion (20 tháng 9), jour des récompenses (21 tháng 9) và jour de la révolution (cho năm nhuận).
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
Lịch cộng hòa 1794, tranh của [[Louis-Philibert Debucourt.]] **Lịch Cộng hòa Pháp** () hay **Lịch Cách mạng Pháp** () là một loại lịch của Pháp được thiết lập trong Cách mạng Pháp và được sử
**Đệ Tứ Cộng hòa Pháp** (tiếng Pháp: _la Quatrième République_) là chính phủ cộng hòa tại Pháp từ năm 1946 tới năm 1958, được quy định bởi hiến pháp nền cộng hòa thứ tư. Đệ
**Đệ Tam Cộng hòa Pháp** (tiếng Pháp: _la Troisième République_, đôi khi còn được viết là _la IIIe République_) là Chính thể cộng hòa của Pháp tồn tại từ cuối Đệ Nhị Đế
**Đệ Nhị Cộng hòa Pháp** (tiếng Pháp: _la Deuxième République_) là chính phủ cộng hòa tại Pháp tồn tại trong một thời gian ngắn ngủi, bắt đầu sau Cách mạng năm 1848 và kết thúc
Trong lịch sử nước Pháp, **Đệ Nhất Cộng hòa Pháp** (; "Đệ Nhất Cộng hòa"), đôi khi được gọi trong thuật chép sử là **nước Pháp Cách mạng**, là danh hiệu thường dùng để chỉ
**Đệ Ngũ Cộng hòa** là chế độ cộng hòa của Pháp ngày nay. Đệ Ngũ Cộng hòa được thành lập sau khi Đệ Tứ Cộng hòa sụp đổ vào năm 1958. Đệ Ngũ Cộng hòa
**Chính phủ lâm thời Cộng hòa Pháp** (_gouvernement provisoire de la République française_ - GPRF) là một chính phủ lâm thời đã lãnh đạo nước Pháp trong giai đoạn 1944 đến 1946, sau khi Chính
Bản **_Tuyên ngôn độc lập_** của Việt Nam được Hồ Chí Minh soạn thảo, và đọc trước công chúng tại vườn hoa Ba Đình (nay là Quảng trường Ba Đình) ngày 2 tháng 9 năm
**Việt Nam Dân chủ Cộng hòa** (**VNDCCH**), cũng được gọi là **Bắc Việt** (), là một nhà nước ở Đông Nam Á tồn tại từ năm 1945 đến năm 1976. Là một thành viên Khối
**Cộng hòa Nhân dân Ukraina** là một nhà nước tồn tại ngắn ngủi tại Đông Âu. Hội đồng Trung ương Ukraina được bầu ra vào tháng 3 năm 1917 do kết quả từ Cách mạng
**Cộng hòa tự trị Nam Kỳ** () hay Nam kỳ tự trị là chính thể tự trị trong khuôn khổ Liên bang Đông Dương, do Pháp lập nên, tồn tại trong giai đoạn 1946 -
**Cộng hòa** (chữ Hán: 共和) dựa trên cụm từ tiếng Latinh _res publica_ ('công vụ'), là một quốc gia mà quyền lực chính trị nằm trong tay của nhân dân thông qua những người đại
**Cộng hòa Helvetica** (tiếng Pháp: , tiếng Đức: , tiếng Ý: , Romansh: ) là một nước cộng hòa chị em của Pháp tồn tại từ năm 1798 đến 1803, trong Chiến tranh Cách mạng
nhỏ|Là một người theo [[chủ nghĩa dân tộc tự do, Tổng thống Phần Lan K. J. Ståhlberg (1865–1952) là người ủng hộ mạnh mẽ chủ nghĩa cộng hòa.]] **Chủ nghĩa cộng hòa** () là một
Các quốc gia theo chế độ **Cộng hòa đại nghị** trên thế giới.
**Màu cam**: đánh dấu các quốc gia có tổng thống không có quyền hành pháp.
**Màu lục**: các quốc gia có tổng thống có
**Cộng hòa Genova** (, tiếng Liguria: _Repúbrica de Zêna_) là một quốc gia độc lập từ năm 1005 đến năm 1797 ở Liguria trên bờ biển phía tây bắc Ý, đã sáp nhập Corsica từ
thumb|Nhà vườn trước đây thuộc sở hữu của Josef von Eggenwald là nơi ký kết **Hòa ước Leoben** hoặc **Hòa ước sơ bộ Leoben** (tiếng Anh: _Peace of Leoben_; tiếng Đức: _Vorfrieden von Leoben_) là
**Lịch sử Hoa Kỳ**, như được giảng dạy tại các trường học và các đại học Mỹ, thông thường được bắt đầu với chuyến đi thám hiểm đến châu Mỹ của Cristoforo Colombo năm 1492
nhỏ|"[[Capitoline Brutus", một bức tượng chân dung có thể miêu tả Lucius Junius Brutus, người đã lãnh đạo cuộc nổi dậy chống lại vị vua cuối cùng của Rome và là người sáng lập ra
**Cộng hòa Venezia** (, _Repùblica Vèneta_ hoặc **') là một quốc gia xuất phát từ thành phố Venezia ở Đông Bắc Ý. Quốc gia này đã tồn tại trong một thiên niên kỷ, từ cuối
Lịch sử thuộc địa của Hoa Kỳ bao gồm lịch sử thực dân châu Âu tại châu Mỹ từ khi bắt đầu thuộc địa hóa vào đầu thế kỷ 16 cho đến khi sáp nhập
nhỏ|Bìa quyển _Kimiya-yi sa'ādat_ (bản 1308) của nhà giả thuật Hồi giáo Ba Tư Al-Ghazali được trưng bày tại Bibliothèque nationale de France. **Lịch sử ngành hóa học** có lẽ được hình thành cách đây
**Nam Phi** (), quốc hiệu là **Cộng hòa Nam Phi** (Republic of South Africa) là một quốc gia nằm ở mũi phía nam châu Phi, giáp Namibia, Botswana, Zimbabwe, Mozambique, Eswatini, và bao quanh toàn
**Ireland** (phiên âm: "Ai-len"; phát âm tiếng Anh: ; ), hay còn được gọi chi tiết là **Cộng hòa Ireland** (, ), là một quốc gia ở tây bắc châu Âu, chiếm khoảng 5/6 diện
**Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên** (), gọi ngắn là **Triều Tiên** (, MR: Chosŏn) hay **Bắc Triều Tiên** (, MR: Puk-chosŏn) là một quốc gia ở Đông Á, tạo thành nửa phía
**Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Ukraina** (, УРСР; УССР), viết tắt là **CHXHCNXV Ukraina** và còn gọi là **Ukraina Xô viết**, là một trong các nước cộng hòa cấu thành của Liên
**Đồng** là tiền tệ của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, lưu dụng từ năm 1946 đến ngày 2 tháng 5 năm 1978. ## Bối cảnh lịch sử Tháng 8 năm 1945, Việt Minh giành
nhỏ|phải|Khu du lịch Evason Hideaway ở [[Ninh Hòa.]] Khánh Hòa có bờ biển dài hơn 200 km và gần 200 hòn đảo lớn nhỏ cùng nhiều vịnh biển đẹp như Vân Phong, Nha Trang (một trong
**Cộng hòa Dominicana** (tiếng Tây Ban Nha: _República Dominicana_, Tiếng Việt: **Cộng hòa Đô-mi-ni-ca-na**) là một quốc gia nằm trên đảo Hispaniola thuộc quần đảo Đại Antilles của vùng Caribe. Quốc gia này chiếm giữ
**Cộng hòa Tự trị Krym** (, chuyển tự: _Avtonomna Respublika Krym_; , chuyển tự: _Avtonomnaya Respublika Krym_; , Къырым Мухтар Джумхуриети) là một nước cộng hòa tự trị thuộc Ukraina nằm trên bán đảo cùng
**Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết Liên bang Nga** ( ) hoặc gọi tắt là **Nga Xô viết** là nước cộng hòa Xô viết lớn nhất và đông dân nhất trong số mười
**Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam** (gọi tắt: **Chủ tịch nước**) là nguyên thủ quốc gia của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, là người đứng đầu
Ngày 19 tháng 4 năm 1775, một nhóm binh lính trong quân đội Anh hành quân vào đất liền từ Boston, Massachusetts để tìm một kho trữ vũ khí và được lệnh bắt giữ một
**Cộng hòa Ả Rập Sahrawi Dân chủ**, cũng được gọi là **Cộng hòa Sahrawi** và **Tây Sahara**, là một quốc gia được công nhận hạn chế ở phía tây Maghreb. Quốc gia này tuyên bố
Mặt tiền tòa nhà hành chính của [[Viện Đại học Sài Gòn, cơ sở giáo dục đại học lớn nhất tại Việt Nam Cộng hòa, hình chụp năm 1961.]] **Nền giáo dục Việt Nam Cộng
phải|Trái phiếu Cải cách Điền địa cấp năm 1970 **Cải cách điền địa** là tên gọi chung cho 2 đợt phân phối lại ruộng đất trong khuôn khổ chương trình **Cải cách nông nghiệp** và
**** là một quốc gia độc lập tồn tại trong một thời gian ngắn do những cựu thần cùng quan chức của chính quyền Mạc phủ Tokugawa thành lập vào ngày 27 tháng 1 năm
**Nội chiến Cộng hòa Trung Phi** là một cuộc xung đột đang diễn ra tại Cộng hòa Trung Phi giữa chính phủ, phiến quân của liên minh _Séléka_ cũ, dân quân chống balaka và lực
**Cộng hòa Ragusa**, hay **Cộng hòa Dubrovnik**, là một nước cộng hòa hàng hải đặt tại trung tâm thành phố Dubrovnik (_Ragusa_ trong tiếng Ý và Latinh) ở Dalmatia (ngày nay là vùng cực nam
**Cộng hòa Serbia Krajina** (, viết tắt _RSK_) có thể gọi ngắn **Serbia Krajina** hoặc **Krajina**, là một nhà nước không được công nhận, tồn tại trong thời gian ngắn ở Đông Nam Âu. Serbia
**Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết Byelorussia** (phiên âm tiếng Việt: "Bê-lô-rút-xi-a", , , viết tắt _БССР_, _Bielorusskaja Sovietskaja Socialistitchieskaja Riespublika_, BSSR hoặc đôi khi Byelorussia còn gọi là **Belorussia**) là một trong
**Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa România** (), trước ngày 21 tháng 8 năm 1965 được gọi là **Cộng hòa Nhân dân România** ( (1947–1954, 1963–1965) hoặc (1954–1963)), là giai đoạn trong lịch sử România
**Đệ nhị Cộng hòa Ba Lan**, quốc hiệu là **Cộng hòa Ba Lan** ()**,** là một quốc gia ở Trung và Đông Âu, tồn tại từ ngày 7 tháng 10 năm 1918 đến ngày 6
**Cộng hòa Hồi giáo Afghanistan** là một nhà nước cộng hòa Hồi giáo kiểm soát phần lớn lãnh thổ Afghanistan từ năm 2004 đến năm 2021 trong giai đoạn Chiến tranh Afghanistan. Chính thể này
phải|nhỏ|Cộng hòa dân chủ Congo **Cộng hòa Dân chủ Congo** (tiếng Pháp: _République Démocratique du Congo_) là một quốc gia ở Trung Châu Phi. Cộng hòa Dân chủ Congo còn được gọi là **Congo-Leopoldville**, hay
Cộng hòa Séc là một quốc gia dân chủ mới nổi ở Đông Âu, có nền kinh tế công nghiệp phát triển. Nó là một trong những nền kinh tế ổn định nhất và thịnh
**Đệ Nhất Cộng hòa** (1955–1963), còn được gọi là **Chính quyền Ngô Đình Diệm**, là chính thể của Việt Nam Cộng hòa được thành lập sau cuộc Trưng cầu dân ý năm 1955 ở miền
Trong nhiều thập kỷ, trên quan điểm chính trị, Cộng hòa nhân dân Trung Hoa từng được biết đến là một thực thể chính trị đồng nghĩa với Trung Quốc lục địa. Về mặt lịch
**Cuộc đảo chính tại Nam Việt Nam năm 1963** là cuộc đảo chính nhằm lật đổ chính thể Đệ nhất Cộng hòa Việt Nam của Tổng thống Ngô Đình Diệm và Đảng Cần lao Nhân
Lễ khai giảng ngày 15 tháng 11 năm [[1945 ở Trường Đại học Quốc gia Việt Nam, cơ sở giáo dục đại học đầu tiên của chính thể Việt Nam Dân chủ Cộng hòa]] **Giáo