thumb|phải|Huy hiệu Giám mục Tôma Aquinô Vũ Đình Hiệu Giáo phận Bùi Chu (tiếng Latinh: Dioecesis Buichuensis) là một giáo phận Công giáo Rôma tại Việt Nam. Giáo phận có nhiều xứ đạo lâu đời và gắn liền với nhiều sự kiện quan trọng liên quan đến lịch sử hình thành và phát triển của Công giáo tại Việt Nam.

Tuy là giáo phận có diện tích nhỏ nhất ở Việt Nam (khoảng 1.350 km²) nhưng giáo phận Bùi Chu có số lượng cũng như mật độ tín hữu khá cao. Năm 2021, giáo phận có số giáo dân là 417.185 người, chiếm tỷ lệ 32,8% tổng dân số trên địa bàn giáo phận. Về nhân sự, giáo phận có 212 linh mục, gần 1000 nữ tu, 166 chủng sinh. Về cơ sở tổ chức, giáo phận có 13 giáo hạt với tổng số 159 giáo xứ, 17 chuẩn xứ, 425 giáo họ.

Giám mục chính tòa hiện nay của giáo phận là Tôma Aquinô Vũ Đình Hiệu.

Lịch sử

Ở châu Á, Việt Nam là nước đón nhận Tin Mừng khá sớm. Theo sử sách thì vào năm 1533 đã có những nhà truyền giáo đầu tiên tới Việt Nam, và những địa danh đầu tiên đón nhận Tin Mừng: Trà Lũ (giáo xứ Phú Nhai ngày nay), Quần Anh (sau kị húy đổi thành Quần Phương), và Ninh Cường đều là những miền đất thuộc giáo phận Bùi Chu. Từ thế kỷ 17, các thừa sai Dòng Tên, Hội Thừa sai Paris, Dòng Âu Tinh Chân đất, và nhất là Dòng Đa Minh truyền giáo tại đây.

Giáo phận Bùi Chu ngày nay chỉ thuộc địa bàn các xã phường phía nam thuộc tỉnh Ninh Bình, thuộc đồng bằng Bắc Bộ. Tuy nhiên, trước khi được hình thành như ngày hôm nay, giáo phận Bùi Chu thuộc Địa phận Đàng Ngoài (được thành lập năm 1659). Sau đó, giáo phận Bùi Chu thuộc Địa phận Đông Đàng Ngoài (được tách ra từ địa phận Đàng Ngoài vào năm 1679) rồi Địa phận Trung Đàng Ngoài (được tách ra từ địa phận Đông Đàng Ngoài vào năm 1848).

Vào năm 1936, Tòa Thánh đã tách phần đất tả ngạn sông Hồng của Địa phận Trung để thành lập Giáo phận Thái Bình, phần còn lại của Địa phận Trung là Giáo phận Bùi Chu ngày nay.

Tổng quan

Giáo phận Bùi Chu hiện nay nằm tại các xã, phường của tỉnh Ninh Bình ở phía nam sông Nam Định. Khoái Đồng là giáo xứ duy nhất của giáo phận nằm ở hữu ngạn (Tây Bắc) sông Nam Định. Giáo phận được bao bọc bởi ba con sông lớn, tiếp giáp với ba giáo phận khác. Phía Đông Bắc giáp với Giáo phận Thái Bình bởi sông Hồng, phía Tây Bắc là sông Đào (nối sông Hồng với sông Đáy) giáp với Tổng giáo phận Hà Nội, và phía Tây Nam qua sông Đáy là Giáo phận Phát Diệm; phía Đông Nam là vịnh Bắc Bộ (biển Đông).

Giáo phận thuộc khu vực đồng bằng Bắc Bộ nên toàn bộ dân cư là người Kinh. Dân chúng Bùi Chu có khoảng 84% làm nông nghiệp, 5% làm muối và đi biển, 11% làm nghề thương mại, cơ khí kỹ nghệ, tiểu thủ công nghiệp...

Danh sách các giáo xứ

Dưới đây là danh sách chưa đầy đủ các giáo xứ và xứ tùy cùng địa điểm tọa lạc của nhà thờ xứ:

Hạt Báo Đáp

Hạt Báo Đáp gồm 11 giáo xứ nằm trên địa bàn các xã Nam Hồng, Nam Trực, phường Hồng Quang, một phần các phường Nam Định, Vị Khê và một phần các xã Nam Ninh, Nam Minh, xếp theo ABC:

Bách Tính - xã Nam Hồng

Báo Đáp - phường Hồng Quang

Cổ Ra - xã Nam Trực

Dương A - xã Nam Hồng

Hồng Quang - phường Hồng Quang

Hưng Nhượng - xã Nam Ninh

Khoái Đồng: 127 Lê Hồng Phong, phường Nam Định

Lã Điền - phường Vị Khê

Nam Dương - xã Nam Minh

Phong Lộc - phường Vị Khê

Trực Chính - xã Nam Trực

Hạt Bùi Chu

Hạt Bùi Chu gồm 12 giáo xứ nằm trên địa bàn xã Xuân Hồng và một phần các xã Xuân Giang và Xuân Trường, xếp theo ABC:

Chính Tòa - xã Xuân Trường

Cát Xuyên - xã Xuân Hồng

Hạc Châu - xã Xuân Hồng

Kiên Lao - xã Xuân Trường

Liên Thượng - xã Xuân Trường

Liên Thủy - xã Xuân Trường

Lục Thủy - xã Xuân Hồng

Ngọc Tiên - xã Xuân Hồng

Thánh Danh - xã Xuân Trường

Thủy Nhai - xã Xuân Giang

Trung Linh - xã Xuân Trường

Xuân Dương - xã Xuân Trường

Hạt Đại Đồng

Hạt Đại Đồng gồm 13 giáo xứ nằm trên địa bàn ba xã Giao Hòa, Giao Minh và Giao Phúc, xếp theo ABC:

Ấp Lũ (Trà Lũ) - xã Giao Hòa

Đại Đồng - xã Giao Hòa

Định Hải - xã Giao Hòa

Hà Cát - xã Giao Hòa

Hoành Đông - xã Giao Minh

Lạc Nam - xã Giao Hòa

Minh Đường - xã Giao Minh

Phú Hương - xã Giao Minh

Phú Ninh - xã Giao Phúc

Phú Thọ - xã Giao Minh

Thanh Thủy - xã Giao Hòa

Thiện Giáo - xã Giao Minh

Thuận Thành - xã Giao Hòa

Hạt Kiên Chính

phải| [[Nhà thờ Phương Chính với phong cách kiến trúc đặc trưng]] Hạt Kiên Chính gồm 18 giáo xứ nằm trên địa bàn xã Hải Quang và một phần các xã Hải Tiến, Hải Xuâ, Hải Thịnh, xếp theo ABC:

Hải Điền - xã Hải Quang

Hòa Định - xã Hải Tiến

Kiên Chính - xã Hải Tiến

Liên Phú - xã Hải Quang

Long Châu - xã Hải Xuân

Phú Hóa - xã Hải Thịnh

Phương Chính - xã Hải Xuân

Quế Phương - xã Hải Quang

Tân An - xã Hải Tiến

Tang Điền - xã Hải Tiến

Tây Cát - xã Hải Quang

Thịnh Long - xã Hải Thịnh

Trung Châu - xã Hải Thịnh

Trung Phương - xã Hải Quang

Văn Lý - xã Hải Tiến

Xuân Đài - xã Hải Xuân

Xuân Hà - xã Hải Quang

Xương Điền - xã Hải Tiến

Hạt Lạc Đạo

Hạt Lạc Đạo gồm 18 giáo xứ nằm trên địa bàn xã Hồng Phong và một phần xã Nghĩa Sơn, xếp theo ABC:

Âm Sa - xã Hồng Phong

Bình Hải - xã Hồng Phong

Đài Môn - xã Hồng Phong

Đồng Liêu - xã Nghĩa Sơn

Đồng Nghĩa - xã Hồng Phong

Đồng Nhân - xã Nghĩa Sơn

Đồng Quỹ - xã Hồng Phong

Đồng Tâm - xã Nghĩa Sơn

Giang Liêu - xã Nghĩa Sơn

Giáp Nghĩa - xã Hồng Phong

Giáp Phú - xã Hồng Phong

Lạc Đạo - xã Nghĩa Sơn

Lạc Hồng - xã Hồng Phong

Liêu Ngạn - xã Nghĩa Sơn

Nam Phú - xã Hồng Phong

Quần Lạc - xã Hồng Phong

Tân Bơn - xã Nghĩa Sơn

Thuần Hậu - xã Hồng Phong

Hạt Liễu Đề

Hạt Liễu Đề gồm 12 giáo xứ nằm trên địa bàn các xã Đồng Thịnh, Nghĩa Hưng, Nam Đồng, Quang Hưng và một phần các xã Nghĩa Sơn, Nam Minh, xếp theo ABC:

Chương Nghĩa - xã Đồng Thịnh

Cốc Thành - xã Đồng Thịnh

Đại Đê - xã Nghĩa Sơn

Hà Dương - xã Nghĩa Hưng

Liễu Đề - xã Nghĩa Hưng

Lý Nghĩa - xã Nghĩa Hưng

Nam Trực - xã Nam Minh

Ngoại Đông - xã Nam Đồng

Quần Liêu - xã Nghĩa Sơn

Quỹ Đê - xã Quang Hưng

Quỹ Ngoại - xã Quang Hưng

Thạch Bi - xã Nam Đồng

Hạt Ninh Cường

Hạt Ninh Cường gồm 11 giáo xứ nằm trên địa bàn xã Ninh Cường và một phần các xã Hải An, Minh Thái, xếp theo ABC:

An Đạo - xã Hải An

An Nghĩa - xã Hải An

Đông Bình - xã Ninh Cường

Lác Môn - xã Ninh Cường

Ninh Cường - xã Ninh Cường

Tân Châu - xã Ninh Cường

Tân Cường - xã Ninh Cường

Tân Lý - xã Ninh Cường

Tân Phường - xã Ninh Cường

Tây Đường - xã Ninh Cường

Tích Tín - xã Minh Thái

Hạt Phú Nhai

nhỏ|phải|[[Nhà thờ Phú Nhai là một trong 4 Vương cung Thánh đường ở Việt Nam]] Hạt Phú Nhai gồm 11 giáo xứ nằm trên địa bàn hai xã Trà Lũ, Xuân Hưng và một phần xã Xuân Giang, xếp theo ABC:

An Phú - xã Xuân Giang

Cát Phú - xã Xuân Giang

Kính Danh - xã Trà Lũ

Lạc Thành - xã Xuân Giang

Nam Điền - xã Xuân Hưng

Thánh Mẫu (Nghiệp Thổ) - xã Xuân Hưng

Phú Nhai - xã Trà Lũ

Phù Sa - xã Xuân Giang

Quần Cống - xã Xuân Hưng

Thánh Thể - xã Xuân Hưng

Vạn Lộc - xã Xuân Giang

Hạt Quần Phương

Hạt Quần Phường gồm 18 giáo xứ nằm trên địa bàn các xã Hải Hậu, Hải Hưng và một phần các xã Hải Anh, Minh Thái, Xuân Trường, xếp theo ABC:

Cồn Vẽ - xã Hải Anh

Giáp Nam - xã Hải Hậu

Hai Giáp - xã Hải Anh

Hải Nhuận - xã Hải Hưng

Hưng Nghĩa - xã Hải Hưng

Kim Thành - xã Hải Hưng

Nam Đường - xã Hải Anh

Nam Hòa - xã Hải Anh

Phạm Pháo - xã Hải Anh

Phạm Rị - xã Hải Hậu

Phú Hải - xã Hải Hưng

Quần Phương - Xã Hải Hậu

Tân Bồi - xã Hải Anh

Trại Đáy - xã Hải Anh

Triệu Thông - xã Hải Hậu

Trung Thành - xã Hải Hưng

Tùng Nhì - xã Minh Thái

Xuân Dục - xã Xuân Trường

Hạt Quỹ Nhất

Hạt Quỹ Nhất gồm 18 giáo xứ nằm trên địa bàn ba xã Nghĩa Lâm, Quỹ Nhất và Rạng Đông, xếp theo ABC:

Ân Phú - xã Nghĩa Lâm

Chỉ Thiện - xã Quỹ Nhất

Giáo Lạc - xã Quỹ Nhất

Lạc Thiện - xã Quỹ Nhất

Nghĩa Dục - xã Nghĩa Lâm

Ngọc Lâm - xã Nghĩa Lâm

Ninh Hải - xã Rạng Đông

Phú Giáo - xã Nghĩa Lâm

Phúc Điền - xã Rạng Đông

Phúc Đông - xã Rạng Đông

Phương Lạc - xã Quỹ Nhất

Quần Vinh - xã Rạng Đông

Quỹ Nhất - xã Quỹ Nhất

Rạng Đông - xã Rạng Đông

Tây Thành - xã Quỹ Nhất

Thượng Trại - xã Nghĩa Lâm

Văn Giáo - xã Nghĩa Lâm

Vinh Phú - xã Quỹ Nhất

Hạt Thức Hóa

Hạt Thức Hóa gồm 11 giáo xứ nằm trên địa bàn các xã Giao Thủy, Giao Ninh, Giao Hưng và Giao Phúc, xếp theo ABC:

Diêm Điền - xã Giao Thủy

Du Hiếu - xã Giao Ninh

Duyên Thọ - xã Giao Hưng

Hoành Nhị - xã Giao Phúc

Mộc Đức - xã Giao Ninh

Ngưỡng Nhân - xã Giao Hưng

Phong Lâm - xã Giao Ninh

Phú Vinh - xã Giao Phúc

Quất Lâm - xã Giao Thủy

Sa Châu - xã Giao Hưng

Thức Hóa - xã Giao Ninh

Hạt Tương Nam

Hạt Tương Nam gồm 9 giáo xứ nằm trên địa bàn các xã Ninh Giang, Cổ Lễ, Cát Thành, một phần phường Vị Khê và một phần xã Nam Ninh, xếp theo ABC:

An Lãng - xã Ninh Giang

Lã Điền - phường Vị Khê

Nam Hưng - xã Nam Ninh

Nam Lạng - xã Cổ Lễ

Phong Lộc - phường Vị Khê

Phú An - xã Cát Thành

Trang Hậu - xã Nam Ninh

Trung Lao - xã Cổ Lễ

Tương Nam - xã Nam Ninh

Hạt Tứ Trùng

Hạt Tứ Trùng gồm 18 giáo xứ nằm trên địa bàn một phần các xã Hải Tiến, Hải Thịnh, Hải Xuân, Hải An và Hải Anh, xếp theo ABC:

An Bài - Xã Hải Tiến

An Cư - xã Hải Tiến

Giáp Năm - xã Hải Thịnh

Lục Phương - xã Hải Xuân

Nam Phương - xã Hải Tiến

Ninh Mỹ - xã Hải An

Ninh Sa - xã Hải An

Phú Văn - xã Hải Thịnh

Phúc Hải - xã Hải An

Trung Hòa - xã Hải Xuân

Trùng Phương - xã Hải Anh

Tư Khẩn - xã Hải Thịnh

Tứ Trùng - xã Hải Tiến

Xuân Chính - xã Hải Xuân

Xuân Hòa - xã Hải Xuân

Xuân Hóa - xã Hải Xuân

Xuân Phương- xã Hải Xuân

Xuân Thủy - xã Hải Xuân

Các danh địa trong giáo phận

Nhà thờ chính tòa và Tòa giám mục

Tòa giám mục giáo phận đặt tại xã Xuân Trường, tỉnh Ninh Bình.

Trung tâm hành hương

• Vương cung thánh đường Phú Nhai

Các nhà thờ lớn, chủng viện và tu viện

Đại chủng viện Bùi Chu đã trở lại hoạt động từ năm 2008 sau gần 50 năm bị đóng cửa, cơ sở của chủng viện được xây mới bên cạnh Tòa giám mục.

Giáo phận hiện có 5 hội dòng nữ tu đang hoạt động là: Dòng Đa Minh Bùi Chu, Dòng Mến Thánh Giá Kiên Lao, Dòng con Đức Mẹ Mân Côi (nhà chính đặt tại giáo xứ Trung Linh), Dòng Thừa sai Đức Mẹ Trinh Vương (nhà chính Liên Thủy), và Dòng Đức Mẹ Thăm viếng (nhà chính Liên Thủy). Giáo phận Bùi Chu cũng từng là nơi một dòng tu cho nam được thành lập là Dòng Đồng Công.

Các nhà thờ trong giáo phận chủ yếu được xây dựng theo các phong cách kiến trúc Gothic và Baroque, chịu ảnh hưởng của kiến trúc cổ Việt Nam. Trong đó có những nhà thờ chủ yếu theo kiến trúc Nam, với vật liệu chính là gỗ, cung thánh được sơn son thiếp vàng hay mặt tiền nhà thờ xây theo kiểu cổng tam quan. Giáo phận hiện có 13 Đền thánh (Shrine), trong đó Đền thánh Phú Nhai đồng thời là một Vương cung Thánh đường từ năm 2008. Một số nhà thờ lớn trong giáo phận:

• Đền thánh Kiên Lao
• Đền thánh Trung Lao
• Đền thánh Phương Chính
• Đền thánh Báo Đáp
• Đền thánh Ninh Cường
• Đền thánh Đại Đồng
• Đền thánh Hưng Nghĩa
• Đền thánh Sa Châu
• Đền thánh Thức Hóa
• Đền thánh Liễu Đề
• Đền thánh Quần Phuơng
• Đền thánh Phú An

Các đời giám mục quản nhiệm

Ghi chú: Tập tin:Giám mục chính tòa.png: Giám mục chính tòa Tập tin:Giám mục phụ tá.png: Giám mục phó, Giám mục phụ tá hoặc Giám quản Tông Tòa, Đại diện Tông tòa