✨Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh
Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh (tiếng Latinh: Archidioecesis Hochiminhopolitana) còn phổ biến với tên gọi Tổng giáo phận Sài Gòn, là một tổng giáo phận Công giáo ở Việt Nam, thuộc Giáo tỉnh Sài Gòn, được thiết lập vào năm 1960, bởi Sắc chỉ Venerabilium Nostrorum của Giáo hoàng Gioan XXIII.
Hiện nay, địa giới của nó là 95 phường, xã phía tây nam Thành phố Hồ Chí Minh. Nhà thờ chính tòa tổng giáo phận là Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn, một vương cung thánh đường với tước hiệu Đức Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội.
Hạt Đại diện Tông tòa Đàng Trong
Năm 1624, nhà thừa sai thuộc Dòng Tên là Alexandre de Rhodes (tên Việt là Đắc Lộ) cũng đến Đàng Trong. Sau khi nỗ lực truyền đạo và quan sát được tình hình, vào năm 1659, ông đã vận động Thánh Bộ Truyền giáo của Tòa Thánh xin Giáo hoàng Alexanđê VII thành lập hai Hạt Đại diện Tông Tòa là Đàng Ngoài và Đàng Trong (vùng đất thành phố Hồ Chí Minh ngày nay được coi là hạt nhân của Giáo phận Đàng Trong rộng lớn lúc đó). Đến năm 1698, Sài Gòn chính thức được thành lập như một đơn vị hành chính thuộc quyền Nhà Nguyễn (Việt Nam) thì vùng đất này thu hút thêm nhiều giáo dân Công giáo đến sinh sống. Sang thế kỷ 18, vùng đất Hạ Đàng Trong (Nam Bộ ngày nay) do các thừa sai Dòng Phan Sinh, Hội Thừa sai Paris, và Dòng Tên đảm trách. Vào giữa thế kỷ này, tổng số giáo dân ở đây khoảng 8.000 người.
Hạt Đại diện Tông tòa Tây Đàng Trong
Ngày 2 tháng 3 năm 1844, Giáo hoàng Grêgôriô XVI quyết định phân chia hạt Đại diện Tông tòa Đàng Trong thành hai hạt Đại diện Tông tòa mới là: Hạt Đại diện Tông tòa Đông Đàng Trong (với Quy Nhơn làm trung tâm) và Hạt Đại diện Tông tòa Tây Đàng Trong (bao gồm Nam Kỳ Lục tỉnh với Sài Gòn là trung tâm, sáp nhập thêm cả Campuchia vào đó) với khoảng 23.000 giáo dân.
Năm 1850, lãnh thổ Campuchia tách ra khỏi Hạt Đại diện Tông tòa Tây Đàng Trong để thành lập nên Hạt Đại diện Tông tòa Cao Miên. Năm 1868, hai tỉnh Hà Tiên và Châu Đốc sáp nhập vào Hạt Đại diện Tông tòa Cao Miên, địa giới của Hạt Đại diện Tông tòa Tây Đàng Trong chỉ còn bốn tỉnh: Biên Hòa, Gia Định, Định Tường và Vĩnh Long. 12 giáo hạt trong giáo phận là: Đất Đỏ, Tân Triều, Lái Thiêu, Thủ Đức, Thị Nghè, Chợ Lớn, Thủ Ngữ, Xoài Mít, Cái Nhum, Cái Mơm, Bãi San và Đầm Nước.
Khi đã được ổn định, giám mục cai quản thiết lập các cơ sở Công giáo tại giáo phận như: Dòng Mến Thánh Giá Chợ Quán (1852), mời Dòng Thánh Phaolô thành Chatres đến (1860), mời Dòng Cát Minh nữ đến (1861), xây Chủng viện Thánh Giuse Sài Gòn ở vị trí hiện nay, thành lập họ đạo Sài Gòn. Các giám mục kế nhiệm cũng đã mời Dòng La San đến mở trường Công giáo và Colombert (tên Việt: Mỹ) xây dựng nhà thờ chính tòa năm 1877.
Năm 1899, Hạt có 63 linh mục người Việt, 55 thừa sai. Chủng viện có 15 phụ phó tế và phó tế, 24 thày bốn chức, 44 đại chủng sinh ở đường Luro (Cường Để), 93 tiểu chủng sinh ở Tân Định. Số giáo dân là 84.425.
Năm 1907, Hạt Đại diện Tông Tòa Tây Đàng Trong tiếp nhận địa bàn tỉnh Bình Thuận, Đồng Nai Thượng (Di Linh) và cao nguyên Lang Biang (Đà Lạt) từ Hạt Đại diện Tông tòa Đông Đàng Trong.
Trong hai thập niên đầu thế kỷ XX, Hạt Tông Tòa Tây Đàng Trong kiến thiết nhiều nhà thờ kiên cố như: Chí Hòa (1900), Chợ Đũi (1905), Nhà thờ thánh Phanxicô Xaviê (1902), quen gọi là Nhà thờ Cha Tam, nhà thờ thánh Jeanne d'Arc (1928), Ngã Sáu, Chợ Lớn. Nhiều nhà thờ xây từ cuối thế kỷ trước như Tân Định được mở rộng (1896), xây tháp chuông (1929); Thị Nghè (1890); nhà thờ Chợ Quán khởi công năm 1887, khánh thành năm 1896.
Hạt Đại diện Tông tòa Sài Gòn
Ngày 3 tháng 12 năm 1924, Hạt Đại diện Tông tòa Tây Đàng Trong được đổi tên thành Hạt Đại diện Tông tòa Sài Gòn.
Ngày 8 tháng 1 năm 1938, Hạt Đại diện Tông Tòa Sài Gòn lại tách một phần đất của mình để thành lập Hạt Đại diện Tông tòa Vĩnh Long (gồm tỉnh Vĩnh Long, Bến Tre, Trà Vinh, Sa Đéc) và một phần tỉnh Cần Thơ).
Năm 1954 xảy ra cuộc di cư vào Nam, phần lớn giáo dân Công giáo di cư tìm đến định cư ở Hạt Đại diện Tông tòa Sài Gòn khiến cho số lượng giáo dân của nó tăng vọt. Năm 1957, hai tỉnh Bình Thuận và Bình Tuy được tách ra cùng với hai tỉnh Khánh Hòa và Ninh Thuận thuộc Hạt Đại diện Tông tòa Qui Nhơn để thành lập Hạt Đại diện Tông tòa Nha Trang.
Tổng giáo phận Sài Gòn
Ngày 24 tháng 11 năm 1960, Giáo hoàng Gioan XXIII thiết lập Hàng Giáo phẩm Việt Nam với ba giáo tỉnh: Hà Nội, Huế và Sài Gòn. Hạt Đại diện Tông tòa Sài Gòn vì có vị thế quan trọng về tôn giáo lẫn chính trị ở miền Nam Việt Nam nên được nâng cấp thành Tổng giáo phận Sài Gòn ngay trong dịp này và trở thành trung tâm của Giáo tỉnh Sài Gòn.
Năm 1963, tổng giáo phận Sài Gòn đã có gần 567.455 giáo dân với 583 linh mục triều, 25 linh mục dòng, 503 nam tu, gần 2000 nữ tu với 263 giáo xứ và 284 giáo họ. Năm 1965, Tòa Thánh tách đất từ tổng giáo phận Sài Gòn để thành lập giáo phận Phú Cường và giáo phận Xuân Lộc.
Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh
Ngày 2 tháng 7 năm 1976, Quốc hội nước Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam đã chính thức đổi tên thành phố Sài Gòn thành Thành phố Hồ Chí Minh. Đến ngày 23 tháng 11 cùng năm, Tổng giáo phận Sài Gòn đổi tên thành Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh (__) theo tên hành chính mới. Tuy nhiên, nhiều người vẫn quen dùng tên gọi cũ.
Năm 2003, Toà Tổng Giám mục được đặt làm Toà Hồng y đầu tiên ở miền Nam Việt Nam.
Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Năng, Tổng giám mục đương nhiệm
Tên gọi
Từ khi được thành lập vào năm 1844 đến nay, tổng giáo phận này trải qua các tên gọi: Hạt Đại diện Tông tòa Tây Đàng Trong (1844 – 1924) Hạt Đại diện Tông tòa Sài Gòn (1924 – 1960), rồi Tổng giáo phận Sài Gòn (từ 1960).
Hiện nay, tổng giáo phận này mang tên gọi là Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh theo tên hành chính thành phố, trong các thông cáo, Vatican sử dụng tên gọi này. Trong các sự kiện: Bài diễn văn của Giáo hoàng Phaolô VI vào ngày 9 tháng 12 năm 1977 (với Hồng y Giuse Maria Trịnh Như Khuê, Tổng giám mục Tổng giáo phận Hà Nội và Tổng giám mục Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh Phaolô Nguyễn Văn Bình, thông tin về sự qua đời của Tổng giám mục Nguyễn Văn Bình (1995), bổ nhiệm Tổng giám mục Giuse Nguyễn Năng (2019), Đại hội Thế Giới về Di cư và Tị nạn (2019), bổ nhiệm giám mục Giuse Bùi Công Trác (2022).
Trên thực tế, tên gọi Tổng giáo phận Sài Gòn vẫn được sử dụng trong các văn bản của giáo hội Công giáo tại Việt Nam. Ngoài ra, đôi khi tên gọi được sử dụng là Tổng giáo phận Sài Gòn – Thành phố Hồ Chí Minh. Phía tổng giáo phận vẫn không thống nhất cách sử dụng tên trong cùng một văn kiện, điển hình là trang giới thiệu về Tổng giáo phận với tiêu đề là TGP Sài Gòn TPHCM do Văn phòng TGM Tổng Giáo phận Sài Gòn-Tp. HCM soạn thảo và công bố trên trang Hội đồng Giám mục Việt Nam, nêu thông tin về việc đổi tên thành Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 1976 theo tên hành chính. Các chức danh giám mục quản nhiệm không thống nhất theo tên gọi Tổng giáo phận Sài Gòn hay Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh trong cùng một bài viết này.
Các Thánh địa trong tổng giáo phận
Nhà thờ chính tòa
Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn được xây dựng từ năm 1877 đến năm 1880. Nhà thờ này được Giáo hội Công giáo thăng thành Tiểu Vương cung thánh đường năm 1959. Với việc thiết lập hàng giáo phẩm Việt Nam, với Tông sắc "Venerabilium Nostrorum" nhà thờ Đức Bà Sài Gòn được chọn làm nhà thờ chính tòa của Tổng giáo phận Sài Gòn với tên gọi chính thức là Vương Cung Thánh Đường Đức Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội. Nhà thờ này tọa lạc tại số 1 Công Xã Paris, phường Sài Gòn, Thành phố Hồ Chí Minh.
Trung tâm Hành hương Giáo phận
Trung tâm hành hương của Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh là Trung tâm Hành hương Đức Mẹ Fatima Bình Triệu, tọa lạc tại địa chỉ 58 đường 5, Khu phố 2, phường Hiệp Bình.
-->
Thống kê
Đến năm 2020, trên toàn tổng giáo phận có 703.166 giáo dân trên dân số tổng cộng 8.531.082, chiếm 8,2%.
|- | 1949 || 115.000 || 2.500.000 || 4,6 || 138 || 135 || 3 || 833 || || 96 || 838 || 16 |- | 1970 || 507.753 || 2.887.943 || 17,6 || 499 || 344 || 155 || 1.017 || || 626 || 1.991 || 128 |- | 1979 || 389.604 || 3.500.000 || 11,1 || 414 || 370 || 44 || 941 || || 364 || 1.477 || 201 |- | 1999 || 524.281 || 4.989.703 || 10,5 || 442 || 273 || 169 || 1.186 || || 974 || 2.674 || 186 |- | 2000 || 541.302 || 5.063.871 || 10,7 || 453 || 282 || 171 || 1.194 || || 1.023 || 2.485 || 188 |- | 2001 || 558.577 || 5.169.449 || 10,8 || 458 || 284 || 174 || 1.219 || || 1.157 || 3.046 || 191 |- | 2002 || 573.343 || 5.222.100 || 11,0 || 484 || 290 || 194 || 1.184 || || 1.214 || 2.762 || 193 |- | 2003 || 583.209 || 5.087.365 || 11,5 || 486 || 285 || 201 || 1.200 || || 1.488 || 3.294 || 194 |- | 2004 || 602.478 || 5.454.298 || 11,0 || 519 || 289 || 230 || 1.160 || || 1.607 || 3.382 || 195 |- | 2010 || 671.229 || 6.780.217 || 9,9 || 632 || 305 || 327 || 1.062 || || 2.129 || 3.306 || 199 |- | 2014 || 683.988 || 7.395.078 || 9,2 || 724 || 336 || 388 || 944 || || 2.155 || 3.768 || 200 |- | 2017 || 697.244 || 7.844.791 || 8,9 || 961 || 345 || 616 || 725 || || 3.109 || 6.003 || 202 |- | 2020 || 703.166 || 8.531.082 || 8,2 || 886 || 360 || 526 || 793 || || 3.474 || 7.572 || 203 |}
Các hoạt động
Giáo phận là nơi tổ chức nhiều sự kiện quốc tế, quốc gia lớn có ý nghĩa quan trọng như:
- Ủy ban Thánh nhạc Hội thảo Thánh nhạc toàn quốc lần thứ 29, 30.
- Đại hội các Giám mục châu Á lần thứ 10 diễn ra vào tuần lễ thứ ba của tháng 10 năm 2012, tại Trung tâm Mục vụ của Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh.