thumb|Chân dung Công tước và Công tước phu nhân xứ [[Scania năm 1905]]
Công quốc (, , ), hay lãnh địa công tước (), là lãnh thổ quốc gia có chủ quyền do một công tước / nữ công tước (hoặc vương công / nữ vương công) sở hữu và cai trị. Thuật ngữ "công quốc" hầu như chỉ được sử dụng ở Châu Âu.
Tước vị công tước là tước vị quý tộc tôn quý có địa vị chỉ đứng sau Quốc vương hoặc Nữ vương trong truyền thống châu Âu. Mặc dù vậy, có sự khác biệt quan trọng giữa "công tước lãnh địa" và "công tước phi lãnh địa". Khác với các "công tước phi lãnh địa", vốn là những thuộc hạ của Quốc vương hoặc Hoàng đế, được phong tước hiệu danh dự nhưng không sở hữu và cai trị lãnh địa cụ thể, các "công tước lãnh địa" () là những nhà cai trị và là quân chủ thực sự của các công quốc. Lịch sử châu Âu từng chứng kiến sự hình thành và tan rã của nhiều công quốc. Hầu hết các công quốc lịch sử có chủ quyền thời cận đại ngày nay trở thành những vùng lãnh thổ cấp bang ở một số quốc gia liên bang như Đức. Trong khi đó, các lãnh địa công tước về sau được chuyển thành lãnh thổ trực thuộc các những vương quốc đã thống nhất một phần hoặc hoàn toàn trong thời kỳ Trung cổ, như Pháp, Tây Ban Nha... ngày nay là những vùng hành chính có địa vị quan trong trong các quốc gia đó.
Một số lãnh thổ công quốc được xem là có địa vị trên các công quốc khác được gọi là Đại công quốc, như Đại công quốc Áo, Đại công quốc Moskva... Một số lãnh thổ khác cũng được xem là tương đương công quốc, nhưng có địa vị thấp hơn như Thân vương quốc.
Nguồn gốc tên gọi
Thời La Mã cổ đại
Tước vị "công tước" có nguồn gốc từ thời Đế quốc La Mã, trong tiếng Latinh được viết là dux (số nhiều: duces). Tận đến thế kỷ 3 thì dux mới chính thức trở thành cấp bậc cụ thể trong hệ thống cấp bậc La Mã, còn trước đó nó chỉ là một từ được dùng để chỉ một người huấn luyện quân sự hoặc vị chỉ huy quân sự. Những cải cách quân sự dưới thời Diocletianus và Constantinus đã giao công tác phòng thủ biên giới cho các dân quân địa phương, đặt dưới quyền hành của dux. Phạm vi lãnh trách nhiệm của dux có thể vượt quá một tỉnh và đôi khi là rất rộng lớn. Khi quản lý dân sự và quản lý quân sự được tách biệt vào thế kỷ 4 và 5, dux (đảm trách phòng thủ các tỉnh biên cương) càng trở nên quan trọng, mở rộng sang quản lý dân sự và tư pháp.
Thời Francia
Thời Francia (Vương quốc Frank), đất nước được cấu thành từ các lãnh thổ giống với công quốc. Nạn xâm lăng của những tộc người man thực sự đã khiến hầu hết các dux giành được quyền tự chủ. Các thủ lĩnh người man chấp nhận tước vị do La Mã ban và tiếp tục giữ tước vị này cả sau khi Đế quốc Tây La Mã tan rã. Từ thế kỷ 6-7, công tước là nhà lãnh đạo cao nhất của cả vùng, đóng vai trò quan trọng trong sự định hình cấu trúc Francia. Một số công quốc như thế là Công quốc Bayern và Công quốc Alemanni.
Xét về tính chất quyền lực quân sự và tư pháp đối với một nhóm các lãnh địa bá tước, Công tước có quyền hạn tương tự một vị toàn quyền nhân danh quốc chủ. Chẳng hạn, Công quốc Maine (tiếng Latinh: Ducatus Cenomannicus hoặc Cenomannensis) quản hạt 12 lãnh địa bá tước (comitatus) nằm giữa hai con sông Seine và Loire.
Các công quốc trong lịch sử
Tại Trung Quốc
Vào thời Tây Chu có một số công quốc như Tống, Quắc, Châu và Ngu.
Tại Anh
Công quốc đầu tiên ở Anh xuất hiện vào thời kỳ nhà Plantagenet. Thân vương xứ Wales cũng là người đứng đầu Công quốc Cornwall.
Tại Đức
Vào thế kỷ 10, Frank Đông dưới thời Liudolfinger được cấu thành từ năm công quốc, gồm Công quốc Lotharingia (trước đó là Vương quốc Lothair II) và bốn công quốc quốc gia (mỗi công quốc này đại diện cho một quốc gia của người German) là Công quốc Sachsen (người Sachsen), Công quốc Franken (người Frank), Công quốc Schwaben (người Alemanni) và Công quốc Bayern (người Baiern).
Năm 977, Công quốc Lotharingia bị phân thành Công quốc Thượng Lotharingia và Công quốc Hạ Lotharingia. Năm 1101, Bá tước xứ Limburg là Henry I được phong cho đất Hạ Lotharingia và cai trị đất này đến năm 1106. Tuy vậy, ông và các hậu duệ vẫn được gọi là Công tước.
Năm 1011, mark Carinthia được nâng làm công quốc.
Năm 1041, Công quốc Bohemia trở thành đất phong của Đế quốc La Mã Thần thánh. Năm 1156, Áo được nâng làm công quốc.
Năm 1180, Heinrich Sư tử bị lật đổ. Hoàng đế La Mã Thần thánh cắt đất từ các công quốc trước đây do Heinrich Sư tử cai trị để nâng thành các công quốc mới: Công quốc Steiermark tách khỏi Công quốc Bayern, Công quốc Pommern tách khỏi Công quốc Sachsen, một phần phía nam Công quốc Sachsen trở thành một phần của Công quốc Westfalen. Công quốc Sachsen vẫn tồn tại song lãnh thổ chỉ bằng một phần nhỏ trước đó và được ban cho Bá tước Bernhard xứ Anhalt.
Năm 1190, tước vị Công tước Hạ Lotharingia được phong cho Công tước xứ Brabant. Công quốc Hạ Lotharingia mất quyền cai trị lãnh thổ của mình.
Năm 1235, Công quốc Braunschweig-Lüneburg được thành lập.
Năm 1260, Công quốc Sachsen bị chia thành hai công quốc là Sachsen-Lauenburg và Sachsen-Wittenberg.
Năm 1339, Lãnh địa bá tước Geldern được nâng thành công quốc. Về sau, công quốc này bị phân thành các công quốc nhỏ: Mecklenburg-Schwerin, Mecklenburg-Güstrow và Mecklenburg-Strelitz. Lần lượt trong các năm 1354, 1355, 1356, 1380 và 1417, các lãnh địa bá tước gồm Lãnh địa bá tước Bar, Lãnh địa bá tước Luxembourg, Lãnh địa bá tước Jülich, Lãnh địa bá tước Berg và Lãnh địa bá tước Kleve được nâng thành công quốc.
Năm 1442, Công quốc Sachsen-Wittenberg, Lãnh địa bá tước Meißen và Thüringen cùng nhau hợp thành Công quốc Sachsen mới. Về sau, công quốc này lại bị chia thành nhiều công quốc nhỏ: Sachsen-Eisenach, Sachsen-Coburg, Sachsen-Weimar, Sachsen-Gotha, Sachsen-Coburg-Eisenach, Sachsen-Altenburg,...
Năm 1474, Lãnh địa bá tước Holstein được nâng thành công quốc, tương tự cho Lãnh địa bá tước Württemberg vào năm 1495.
Năm 1505, Công quốc Pfalz-Neuburg được thành lập.
Năm 1644, Thân vương quốc Aremberg được nâng làm công quốc.
Năm 1774, Lãnh địa bá tước Oldenburg được nâng thành công quốc.
Năm 1806, Napoléon lập các công quốc: Nassau, Anhalt-Bernburg, Anhalt-Dessau và Anhalt-Köthen.
Tại Pháp
Các mark và lãnh thổ chính nằm dưới quyền công tước tại Pháp hình thành vào thời kỳ Karolinger, sau trở thành đất phong nằm dưới quyền của nhà vua trong thế kỷ 9, nhưng sang thế kỷ 10 thì càng ngày các công tước càng thu được nhiều quyền tự trị hơn. Louis V băng hà năm 987 mà không nắm trong tay bất kỳ công quốc nào.
Vào thế kỷ 11, tại Pháp có các công quốc là: Công quốc Aquitaine (sau đổi thành Công quốc Guyenne), Công quốc Bourgogne, Công quốc France và Công quốc Normandie. Đến thế kỷ 14, các vùng đất phong được nâng lên cấp công quốc khi được ban làm thái ấp cho các hoàng tử Pháp. Các công quốc đó là: Công quốc Alençon, Công quốc Anjou, Công quốc Berry, Công quốc Bourbonnais, Công quốc Orléans, Công quốc Valois.
Thế kỷ 16, nhiều lãnh địa bá tước và trang viên của những công thần trung thành với nhà vua Pháp được nâng làm công quốc. Một trong các công quốc cổ nhất thuộc loại này là Công quốc Uzès.
Từ thế kỷ 17, rất nhiều lãnh thổ ở Pháp được phong làm công quốc. Về mặt lãnh thổ, Cách mạng 1789 xóa bỏ tất cả các công quốc ở Pháp, chỉ còn sót lại tước vị Công tước xứ Normandy (lãnh thổ là phần hải đảo quần đảo Eo Biển, thuộc địa Hoàng gia Anh) hiện vẫn tồn tại trên danh nghĩa, hiện do Nữ hoàng Elizabeth II của Anh Quốc nắm.
Ghi chú rằng Công quốc Lorraine và Công quốc Bar nhập vào Pháp vào năm 1766, còn Công quốc Savoy nhập vào năm 1860. Đại diện của các công quốc này tại triều đình Pháp từng được xem là thuộc triều đình ngoại bang.
Tại Ý
Khi người Lombard xâm chiếm Ý, họ chia đất nước thành các công quốc để quản lý. Nhiều công quốc được lập ra ở Bắc Ý (Friuli, Ceneda, Treviso, Vicenza, Verona, Trento, Parma, Persiceto, Reggio, Piacenza, Brescia, Bergamo, San Giulio, Pavia, Turin, Asti, Tuscia, Milan và Ivrea), sau bị người Frank xóa bỏ trong cuộc xâm lược năm 774 hoặc chuyển thành các lãnh địa bá tước như mô hình hành chính Đế quốc Karolinger. Ở Nam Ý, người Lombard chỉ lập có hai công quốc song phạm vi quản hạt rất rộng lớn, đó là Công quốc Spoleto và Công quốc Benevento. Chúng bị người Norman xâm chiếm năm 1053. Năm 1198, Công quốc Spoleto bị sáp nhập vào Lãnh thổ Giáo hoàng.
Thế kỷ 8, các thành thị thương mại thuộc Đế quốc Đông La Mã được tổ chức thành các công quốc tự trị, gồm Công quốc Amalfi, Công quốc Sorrento, Công quốc Napoli, Công quốc Gaeta và đặc biệt là Công quốc Venezia (sau trở thành Cộng hòa Venezia).
Từ năm 1395 trở đi, các trang viên ở Bắc Ý được Hoàng đế La Mã Thần thánh hoặc Giáo hoàng phong tước công, khiến ngày càng có nhiều công quốc được thành lập. Các công quốc được lập năm 1395 là: Công quốc Milan, Công quốc Mantua, Công quốc Lucca, Công quốc Parma, Công quốc Massa và Carrara, Công quốc Urbino, Công quốc Camerino và Công quốc Castro. Lưu ý Công quốc Savoy có quyền quản hạt cả Piemonte. Ở Nam Ý, Giáo hoàng cùng với các vua của Napoli và Sicily dùng tước công như tước vị quý tộc hàng thứ hai, xếp sau thân vương: Công quốc Galliera, Công quốc Genova và Công quốc Sora.
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
thumb|Chân dung Công tước và Công tước phu nhân xứ [[Scania năm 1905]] **Công quốc** (, , ), hay **lãnh địa công tước** (), là lãnh thổ quốc gia có chủ quyền do một công
**Công quốc Sachsen-Coburg và Gotha** (tiếng Đức: _Herzogtum Sachsen-Coburg und Gotha_) là một nhà nước cấu thành nên Đế quốc Đức, được cai trị bởi một trong những nhánh của dòng Ernestine, chi trưởng của
**Công quốc Áo** () là một công quốc thời Trung cổ của Đế chế La Mã Thần thánh, được thành lập vào năm 1156 bởi _Privilegium Minus_, khi Phiên hầu quốc Áo (Ostarrîchi) tách khỏi
**Công quốc Parma**, tên gọi chính thức là **Công quốc Parma và Piacenza** (; ) là một công quốc lịch sử trên Bán đảo Ý, được thành lập vào năm 1545, toạ lạc ở miền
**Công quốc Lorraine** ( ; ) ban đầu có tên là **Thượng Lorraine**, là một Công quốc thuộc Đế quốc La Mã Thần thánh, lãnh thổ của nó hiện nay nằm trong Vùng Lorraine, Đông
**Công quốc Warszawa** (tiếng Ba Lan: _Księstwo Warszawskie_; tiếng Pháp: _Duché de Varsovie_; tiếng Đức: _Herzogtum Warschau_; tiếng Nga: _Варшавское герцогство_, Varshavskoye gertsogstvo) là một nhà nước tại Ba Lan được thành lập bởi Napoléon
**Đại công quốc** (, ) là quốc gia do một đại công tước hoặc nữ đại công tước đứng đầu. Có một số đại công quốc tồn tại ở châu Âu trong khoảng thời gian
**Công quốc Milano** (tiếng Ý: _Ducato di Milano_; tiếng Lombard: _Ducaa de Milan_) là một nhà nước ở Bắc Ý, được thành lập vào năm 1395 bởi Gian Galeazzo Visconti, khi đó là lãnh chúa
thumb|Huy hiệu của dòng Ernestines **Các công quốc Ernestine** (tiếng Đức: _Ernestinische Herzogtümer_), còn được gọi là các công quốc Sachsen (Sächsische Herzogtümer, mặc dù các công quốc được cai trị bởi dòng Albertine gồm
thumb|Công quốc Benevento của người Lombard vào thế kỷ 8. **Công quốc Benevento** và sau là **Thân vương quốc Benevento** là một công quốc của người Lombard nằm ở cực nam nước Ý thời Trung
**Các Công quốc Silesia** (tiếng Đức: _Herzogtümer in Schlesien_; tiếng Ba Lan: _Księstwa śląskie_; tiếng Séc: _Slezská knížectví_) là một tổ hợp hơn 20 công quốc của vùng Silesia được hình thành từ thế kỷ
**Đại công quốc Phần Lan**, tên chính thức và cũng được gọi là **Đại Thân vương quốc Phần Lan**, là tiền thân của Phần Lan hiện đại. Nó tồn tại từ năm 1809 đến năm
**Công quốc Brittany** (tiếng Latin: _Britannia Ducatus_; tiếng Breton: _Dugelezh Breizh_; tiếng Pháp: _Duché de Bretagne_) là một quốc gia phong kiến thời trung cổ tồn tại từ khoảng năm 939 đến năm 1547. Lãnh
thumb|Huy hiệu của Công quốc Cornwall **Công quốc Cornwall** (tiếng Cornwall: _Duketh Kernow_) là một trong hai công quốc hoàng gia ở Anh, công quốc còn lại là Lancaster. Con trai cả của đương kim
**Công quốc Bayern** (tiếng Đức: _Herzogtum Bayern_; tiếng Latinh: _Ducatus Bavariae_) là một công quốc Đức trong Đế chế La Mã thần thánh. Hình thành từ vùng lãnh thổ định cư của các bộ tộc
**Đại Công quốc Oldenburg** (, còn được gọi là **Holstein-Oldenburg**) là một đại công quốc trong Liên minh Đức, Liên bang Bắc Đức và Đế quốc Đức bao gồm ba lãnh thổ tách biệt rộng
**Đại công quốc Toscana** (, ) là một nhà nước quân chủ trên Bán đảo Ý ra đời thay cho Cộng hòa Florence. Nó tồn tại từ năm 1569 đến năm 1859, với một số
**Công quốc Holstein** (, , ) là một lãnh địa công tước của Thánh chế La Mã tồn tại từ 1474 tới 1866. ## Lịch sử Vào giai đoạn trung kì trung đại, vùng cực
thumb|Sân trong của cung điện Ducal tại [[Ludwigsburg]] thumb|Cột mốc ranh giới bằng đá giữa Baden và Württemberg **Công quốc Württemberg** (tiếng Đức: _Herzogtum Württemberg_) là một công quốc toạ lạc ở phía Tây Nam
**Công quốc Sachsen-Lauenburg** (), được gọi là **Niedersachsen** (_Hạ Sachsen_) từ giữa thế kỷ XIV và XVII, là một Công quốc reichsfrei tồn tại 1296–1803 và 1814–1876 ở khu vực cực Đông Nam hiện nay
**Công quốc Nassau** (tiếng Đức: _Herzogtum Nassau_; tiếng Anh: _Duchy of Nassau_) là một nhà nước quân chủ độc lập, tồn tại từ năm 1806 đến năm 1866, tọa lạc tại khu vực ngày nay
**Đại Công quốc Áo** () là một thân vương quốc lớn của Đế quốc La Mã Thần thánh và là trung tâm của Gia tộc Habsburg. Với thủ phủ đặt tại Viên, đại công quốc
**Công quốc Mecklenburg-Strelitz** là một công quốc ở Bắc Đức bao gồm một phần năm phía đông của vùng Mecklenburg lịch sử, tương ứng với huyện Mecklenburg-Strelitz ngày nay (trước đây là Lãnh địa Stargard)
**Công quốc Spoleto** là một lãnh thổ Lombard do _dux_ Faroald thành lập khoảng năm 570 ở miền trung nước Ý. ## Thời Vương quốc Lombard Người Lombard nguyên là một giống dân German đã
**Công quốc Oldenburg** (tiếng Đức: _Herzogtum Oldenburg_) là một nhà nước lịch sử toạ lạc ở Tây Bắc nước Đức ngày nay. Tên của nó được đặt theo thị trấn Oldenburg, đồng thời cũng là
nhỏ|Tây và Đông Frank, khoảng thế kỷ XI. **Công quốc Franconia** (tiếng Latin _Ducatus Franconiae_), hay **Công quốc Franken** (), là một trong năm công quốc gốc của Đông Francia và Vương quốc Đức thời
**Đại Công quốc Baden** (Tiếng Đức: Großherzogtum Baden), là một nhà nước cấu thành nên Đế quốc Đức, toạ lạc ở phía Tây Nam, trên bờ Đông Sông Rhine. Đại công quốc này tồn tại
**Công quốc Massa và Carrara** (tiếng Ý: _Ducato di Massa e Principato di Carrara_; tiếng Anh: _Duchy of Massa and Carrara_) là một nhà nước nằm trên Bán đảo Ý, kiểm soát các thị trấn
**Công quốc Braunschweig** (tiếng Đức: _Herzogtum Braunschweig_; tiếng Anh: _Duchy of Brunswick_), là một nhà nước trong lịch sử của Đức, tên của công quốc được đặt theo kinh đô và đô thị lớn nhất
**Công quốc Braunschweig-Lüneburg** (tiếng Đức: _Herzogtum Braunschweig und Lüneburg_; tiếng Anh: _Duchy of Brunswick-Lüneburg_), tên gọi chính thức **Công quốc Braunschweig và Lüneburg**, là một công quốc trong lịch sử Đức, tồn tại từ cuối
Đại lãnh địa Litva rộng lớn nhất vào đầu thế kỷ 15 dưới triều đại của [[Vytautas]] **Đại công quốc Lietuva** (, , , , ), còn gọi là **Đại công quốc Litva**, là một
**Bá quốc Apulia và Calabria**, về sau là **Công quốc Apulia và Calabria**, là một quốc gia của người Norman được William xứ Hauteville thành lập vào năm 1042 trong lãnh thổ các xứ Gargano,
**Bá quốc Bar**, sau này là **Công quốc Bar** là một Thân vương quốc của Đế quốc La Mã Thần thánh, lãnh thổ bao quanh thành phố _Barrois_ và có thủ phủ là thành phố
**Công quốc Teschen** (tiếng Đức: _Herzogtum Teschen_), cũng được gọi là **Công quốc Cieszyn** (tiếng Ba Lan: _Księstwo Cieszyńskie_) hoặc **Công quốc Těšín** (tiếng Séc: _Těšínské knížectví_), là một trong Các công quốc Silesia có
**Công quốc Westphalia** (tiếng Đức: _Herzogtum Westfalen_; tiếng Anh: _Duchy of Westphalia_) là một nhà nước lịch sử trong Đế chế La Mã Thần thánh, tồn tại từ năm 1102 đến năm 1803. Nó nằm
**Công quốc Lucca** là một quốc gia nhỏ của Ý tồn tại từ năm 1815 đến năm 1847. Thủ đô là thành phố Lucca. Đến Đại hội Vienna năm 1815, Công quốc quay trở lại
**Công quốc Firenze** () là lãnh địa của thân vương có trung tâm là thành phố Firenze vùng Toscana nước Ý. Công quốc được thành lập sau khi Hoàng đế Charles V khôi phục quyền
**Công quốc Roma** () là một giáo khu nhỏ của Đông La Mã nằm ở Trấn khu Ravenna. Cũng giống như các nước khác thuộc Đông La Mã tại Ý được đặt dưới sự cai
**Công quốc Pentapolis** (Latinh: _Ducatus Pentapolis_), là một vùng lãnh thổ dưới sự cai trị của một công tước (_dux_) được bổ nhiệm và thuộc thẩm quyền của Pháp quan thái thú Ý (554–584) và
**Công quốc Pomerania** (tiếng Đức: _Herzogtum Pommern_, tiếng Ba Lan: _Księstwo Pomorskie_; tiếng Anh: _Duchy of Pomerania_) là một công quốc ở Pomerania trên bờ biển phía Nam của Biển Baltic, được cai trị bởi
**Công quốc Mantua** (tiếng Ý: _Ducato di Mantova_; tiếng Lombard: _Ducaa de Mantua_) là một công quốc ở Lombardia, miền Bắc nước Ý ngày nay. Công tước đầu tiên của nó là Federico II Gonzaga,
**Tình trạng Khẩn cấp Y tế Công cộng Quốc tế**, (tiếng Anh: _public health emergency of international concern_; viết tắt: **PHEIC**) là một tuyên bố chính thức của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)
**Công quốc Phổ** (, ) hoặc **Công tước Phổ** (; ) là một công quốc tồn tại ở đất Phổ, được thành lập như là kết quả của việc thế tục hóa Nhà nước Hiệp
**Đại Công quốc Flandrensis** (tiếng Hà Lan: _Groothertogdom Flandrensis_) là một vi quốc gia tuyên bố chủ quyền đối với một số vùng lãnh thổ ở Nam Cực, được thành lập năm 2008 bởi Niels
Tướng quốc Lãnh địa Công tước Lancaster, hiện nay, là một chức vụ Bộ trưởng trong chính phủ Vương quốc Anh. Michael Gove đã trở thành Tướng quốc Công quốc Lancaster kể từ ngày 24
**Công quốc Saxonia** (), hay **Công quốc Sachsen** (), ban đầu là lãnh thổ cư trú của Người Saxon từ Sơ kỳ Trung Cổ, khi họ bị Charlemagne chinh phục trong các cuộc Chiến tranh
**Công quốc Carinthia** (tiếng Đức: _Herzogtum Kärnten_; tiếng Slovenia: _Vojvodina Koroška_) là một công quốc nằm ở miền Nam nước Áo và một phần phía Bắc của Slovenia. Nó được tách ra khỏi Công quốc
**Đại công quốc Posen** (tiếng Đức: _Großherzogtum Posen_; tiếng Ba Lan: _Wielkie Księstwo Poznańskie_; tiếng Anh: _Grand Duchy of Posen_) là một phần của Vương quốc Phổ, được tạo ra từ các vùng lãnh thổ
**Công quốc Swabia** (), hay **Công quốc Schwaben** ), là một trong năm Công quốc gốc của Vương quốc Đức thời Trung cổ. Nó thành lập vào thế kỷ thứ X ở khu vực phía
**Công quốc Kleve** (tiếng Đức: _Herzogtum Kleve_; tiếng Hà Lan: _Hertogdom Kleef_; tiếng Anh: _Duchy of Cleves_) là một nhà nước thuộc Đế chế La Mã Thần thánh, xuất hiện từ thời Trung cổ. Lãnh