✨Trận Sedan (1870)

Trận Sedan là một trận chiến quan trong cuộc Chiến tranh Pháp-Đức (1870–1871), đã diễn ra vào 1 tháng 9 năm 1870 tại Sedan trên sông Meuse, miền Đông Bắc nước Pháp. Dưới sự chỉ huy trực tiếp của Vua Phổ Wilhelm I và Tổng tham mưu trưởng Helmuth von Moltke, các lực lượng Phổ-Đức thuộc Binh đoàn số 3 thuộc quyền Thái tử Friedrich Wilhelm của Phổ và Binh đoàn sông Maas thuộc quyền Thái tử Albert của Sachsen đã hợp vây tiêu diệt Binh đoàn Châlons chủ lực của Pháp dưới quyền Thống chế Patrice de Mac-Mahon, buộc 83.000 quân tướng Pháp (trong đó có Hoàng đế Napoléon III) phải đầu hàng ngày 2 tháng 9. Được nhìn nhận là "thắng lợi vĩ đại nhất của quân đội Phổ trong thế kỷ 19" (theo Jonathan Steinberg), trận chiến Sedan đã góp phần dẫn đến sự sụp đổ của Đế chế thứ hai trong lịch sử Pháp và sự thành lập Đế chế thứ hai trong lịch sử Đức. Mặc dù cuộc chiến vẫn chưa kết thúc, trận đánh trên thực tế đã quyết định cục diện chiến tranh với phần thắng thuộc về Phổ và các đồng minh Đức.

Sau hàng loạt thắng lợi của quân đội Đức, quân đội Pháp bị cắt làm đôi giữa tháng 8 năm 1870. Để lại Binh đoàn số 1 và 4 quân đoàn thuộc Binh đoàn số 2 vây hãm Binh đoàn sông Rhin dưới quyền Thống chế Pháp Bazaine ở Metz, tướng Moltke biến phần còn lại của Binh đoàn số 2 thành Binh đoàn sông Maas dưới quyền Thái tử Albert của Vương quốc Sachsen để cùng với Binh đoàn số 3 do Thái tử Friedrich Wilhelm của Vương quốc Phổ chỉ huy tiến về hướng tây để đánh dứt điểm cánh quân của Thống chế MacMahon. Trong khi đó, sau khi thành lập Binh đoàn Châlons, MacMahon và Napoléon III quyết định hành quân giải vây cho Metz từ hướng tây bắc. Tuy nhiên, Moltke đã phát giác được cuộc hành quân này và ông nhanh chóng ra lệnh cho các đạo binh của hai Thái tử Đức rẽ sang hướng tây bắc để truy lùng MacMahon. Quân Đức bắt kịp và đánh bại một quân đoàn của MacMahon ở Beaumont ngày 30 tháng 8, buộc viên Thống chế rút quân vào Sedan gần biên giới Pháp-Bỉ. Tại đây, Moltke huy động 20 vạn quân hình thành thế gọng kìm bao vây tiêu diệt Binh đoàn Châlons.

Trận chiến mở đầu vào rạng sáng ngày 1 tháng 9 năm 1870, và diễn tiến với những đợt bắn cấp tập của đại bác Đức. Các khẩu pháo rãnh xoắn nạp hậu tối tân của Đức nhanh chóng chiếm ưu thế tuyệt đối trước đại bác Pháp và xé xác hàng nghìn binh sĩ, ngựa chiến của Pháp. Bên cạnh đó, lính thủy quân lục chiến Pháp đã anh dũng cầm cự tại Bazeilles trước khi bị quân Nam Đức đánh đuổi khỏi đây. Buổi đầu trận đánh, MacMahon bị thương do trúng một quả đạn pháo của Đức. Người kế nhiệm ông là tướng Auguste Ducrot lập tức phát lệnh triệt binh, nhưng viên tướng vừa được chính quyền Paris phái đến là De Wimpffen đã tới trận địa và hủy bỏ mệnh lệnh của Ducrot. Giữa ngày, quân đội Đức đã khép kín vòng vây của mình. Buổi chiều, họ đập tan các cuộc phản công trong tuyệt vọng của quân đoàn kỵ binh nhẹ Chasseurs d'Afrique tại Floing, cách Sedan không xa về phía bắc. Chênh lệch không nhỏ giữa con số thiệt hại của quân đội hai bên trong trận chiến đã nói lên sự ưu việt của đại bác Đức. Chỉ có một ít đơn vị quân Pháp là thoát được sang Bỉ, nơi họ bị giải giáp. Cuối cùng, đứng trước tình hình vô vọng, Napoléon quyết định đầu hàng.

Các cuộc đàm phán về điều kiện đầu hàng của quân đội Pháp kéo dài tới ngày hôm sau, khi văn kiện đầu hàng được Wimpffen ký kết. Hoàng đế nước Pháp cùng 83.000 của mình bị bắt làm tù binh. Thắng lợi quyết định ở Sedan đã dọn đường cho quân đội Đức tiến đánh và bao vây Paris, nơi một chính phủ Cộng hòa vừa lên nắm quyền, vào ngày 19 tháng 9 năm 1870.

trái|thumb|Tổng tham mưu trưởng quân đội Đức, tướng Helmuth von Moltke Khác với vua Wilhelm I, Moltke không dám chắc rằng chiến thắng Gravelotte và sự cô lập Binh đoàn sông Rhin trong khu vực Metz là thời điểm quyết định của cuộc chiến. Vì vậy, vào buổi sáng ngày 19 tháng 8 năm 1870, ông chuyển trọng tâm của mình sang đạo quân của MacMahon tại Châlons ở hướng tây. Được sự chấp thuận của đức vua, Moltke ra chỉ thị tách các Quân đoàn Vệ binh, IV và II từ Binh đoàn số 2 và để lại 4 quân đoàn còn lại của binh đoàn này ở Metz để phối hợp với Binh đoàn số 1 bao vây Binh đoàn sông Rhin. Từ ba quân đoàn kia, Moltke thành lập Binh đoàn sông Maas dưới sự thống lĩnh của Thái tử Albert của Sachsen. Sau khi nghỉ ngơi vào các ngày 19 và 20 tháng 8, Binh đoàn sông Maas và Binh đoàn số 3 đã xuất hành về phía tây vào ngày 21 để giải quyết cánh quân của MacMahon và dứt điểm chiến dịch đánh Pháp.

phải|thumb|Thái tử Friedrich của Phổ (phải) và Thái tử Albert của Sachsen (trái, đội mũ sắt [[Pickelhaube) tại Sedan.]] Nhưng Bộ Tổng Chỉ huy của vua Phổ ở Bar-le-Duc vẫn chưa nắm được mục đích của MacMahon. Họ đặt giả định đây là một mưu đồ của viên Thống chế hòng yểm trợ Paris. Tham mưu trưởng Binh đoàn số 3, Blumenthal, nhận định đây là một cuộc hành quân điển hình nhằm thiết lập một vị trí trên sườn của tuyến hành quân của đối phương. Bộ Tổng chỉ huy cũng đặt ra một khả năng rằng áp lực chính trị buộc MacMahon phải đem quân đi cứu Bazaine, song Moltke vẫn chưa dám chắc. Các mệnh lệnh mà ông ban bố ngày 25 tháng 8 đã yêu cầu thực hiện nhiều cuộc trinh sát về phía bắc, đồng thời hình dung khả năng chia một đạo quân tiến về Rheims, song vẫn không thay đổi hướng tiến quân của quân đội Đức. Phải đến đêm ngày 24 tháng 8 thì Bộ Tổng chỉ huy Đức mới có được những tin tức rõ ràng hơn: đó là một bản thông điệp từ Luân Đôn được viết dựa trên ghi nhận của báo giới Paris, theo đó MacMahon đang ở Rheims và "gắng sức hội quân" với Bazaine. Nhưng thông tin này vẫn chưa đủ để Moltke thay đổi hoàn toàn hướng tiến quân của mình. Các mệnh lệnh mà ông ban bố ngày 25 và 26 tháng 8 quy định các cánh quân Đức nhỉnh hướng hành quân sang phía bắc, tiến về phía Rheims thay vì Châlons. Quân kỵ binh được lệnh thám sát xa về phía tây-bắc; và, nếu không có mệnh lệnh nào, quân Đức sẽ dừng bước trên tuyến Vitry-le-François - Ste Ménéhould ngày 27 tháng 8. MacMahon bị buộc phải sai các chỉ huy quân đoàn dưới quyền triệt binh về pháo đài Sedan.

Trước đó, ngay từ khoảng 5h30–6h sáng, ở đằng sau thung lũng Givonne, các đội hình hàng dọc khác của Đức đã xuất hiện từ hướng đông và tiến về phía La Moncelle. Đó chính là Quân đoàn XII Sachsen do Vương tử Georg, con trai thứ của vua Johann I, lực lượng đầu tiên của Binh đoàn sông Maas tham gia trận đánh. Cuộc tấn công của quân Đức đã dần dần lan đến thung lũng Givonne. Họ khai triển 16 khẩu đội pháo trên ở ngọn dốc phía trên La Moncelle. Một đội hình tiền vệ quân Sachsen gồm 7 tiểu đoàn đã đánh đuổi quân Pháp khỏi La Moncelle và kéo rốc đến Platinerie và ngọn cầu ở đây. Sau đó, vượt qua làn hỏa lực của địch, quân Sachsen chiếm giữ một số ngôi nhà giáp ranh phía bên kia con suối của thung lũng Givonne để củng cố trận tuyến của mình và liên kết với quân Bayern ở bên trái. Khẩu đội pháo của quân tiền vệ Sachsen đã nhanh chóng di chuyển lên sườn dốc phía đông của thung lũng để nhập trận, nhưng lúc này quân Đức vẫn chưa thể tăng cường bộ binh cho 7 tiểu đoàn Sachsen khai thác bước tiến táo bạo của mình.. Ngay sau khi nghe tin quân Bayern đánh vào Bazeilles, MacMahon đã thúc ngựa đến làng này để có thể "ban bố một mệnh lệnh di chuyển về hướng tây hoặc hướng đông". Gần như ngay lập tức, viên Thống chế bị một mảnh đạn pháo xuyên qua chân vào khoảng 6 h và được đưa về Sedan. Không hề hay biết về việc chính quyền Paris bổ nhiệm Wimpffen, Mac-Mahon cử tướng Auguste-Alexandre Ducrot, viên chỉ huy quân đoàn giỏi nhất và giàu kinh nghiệm nhất trong Binh đoàn Châlons (dù không phải là thâm niên nhất) thay ông giữ quyền chỉ huy. Trong mấy ngày trước đó, Ducrot chưa hề gặp gỡ và bàn cãi với MacMahon. Ông cũng không biết về vị trí của các quân đoàn khác của Pháp và quân đội Đức. Nhưng khác với Mac-Mahon, ông ta biết rằng quân đội Pháp sẽ bị hủy diệt nếu họ ở lại cầm cự. Hiện giờ cuộc tấn công của quân Đức chỉ giới hạn ở Bazeilles và thung lũng Givonne, nhưng Ducrot – một cựu chiến binh của trận Frœschwiller – hiểu rằng họ sớm muộn cũng sẽ hợp vây ở một quy mô lớn nhất mà các lực lượng của họ có thể thực hiện. Do vậy, ngay sau khi lên chỉ huy, Ducrot phát lệnh hội quân ở Illy để chẩn bị rút lui ngay về Mézières. Ngay từ lúc chạng vạng sáng, Ducrot đã điều Sư đoàn Latigue thuộc quân đoàn mình ra ngăn chặn đối phương vượt khe thung lũng Givonne ở Daigny. Giờ đây, các sư đoàn Lacretelle và Bassoigne được lệnh phản công quân Sachsen và Bayern để câu giờ cho phần còn lại của quân Pháp triệt thoái. Các sư đoàn giữ tuyến thứ hai của Pháp được lệnh triệt thoái theo hướng bắc ngay lập tức. Bên trái đội quân tiền vệ Sachsen ở đây, một tuyến pháo binh ững mạnh đã dần dần được hình thành, vào lúc 8h30 lực lượng chốt giữ tuyến này lên đến 12 khẩu đội. Nhưng giờ đây Sư đoàn Lacretelle đang tiến qua đáy thung lũng Givonne, và các tốp lính tập (tirailleur) Algérie đông đảo của Pháp đã buộc các khẩu đội Đức phải rút lui vào khoảng 9 giờ sáng. Sau khi rút về một vị trí có phần xa hơn, các khẩu pháo của Đức đã thổi bay cuộc tiến công của quân địch và giành lại vị trí mà mình đóng giữ trước đây. Trong khi đó, Lữ đoàn 4 Bayern đã thọc vào Moncelle, và Lữ đoàn 46 Sachsen cũng được điều đến để đánh chặn Sư đoàn Bassoigne.

Sau khi lính bắn tỉa Paris (Franctireurs de Paris) bị quét sạch khỏi Chapelle, lực lượng kỵ binh Cận vệ Phổ đã tràn khắp Givonne và lên thung lũng. Vào buổi trưa, các toán khinh kỵ binh đã bắt liên lạc trực tiếp của cánh trái của Binh đoàn số 3. Vốn đã rời Fleigneux, Lữ đoàn số 41 của binh đoàn này giờ đây đang tràn lên thung lũng thượng nguồn sông Givonne, trong khi cuộc triệt thoái của quân Pháp từ Illy về hướng nam đã khởi đầu từ trước. Trung đoàn 87 lấy được 8 khẩu đại bác đang hoạt động, thu được 30 xe goòng chở hành lý và bắt giữ toàn bộ nhân công trên đó, cùng với hàng trăm con ngựa của kỵ binh Pháp đang lang thang vô chủ. Quân kỵ binh của tiền vệ Quân đoàn V cũng bắt sống tướng Brahaut và bộ tham mưu của ông này, cùng với một số lượng lớn bộ binh rải rác, 150 ngựa kéo, 40 xe chở đạn dược và lương thực.

Trong khi đó, người ta nhìn thấy các đội hình quân Pháp dài dặc đổ xuống Sedan từ các ngọn đồi xung quanh. Sau khi kéo rốc qua Torcy, lính bộ binh Bayern chuẩn bị tràn chiếm hàng rào cọc tại cổng thành Sedan, nhưng trước khi họ có thể thực hiện điều đó, những ngọn cờ trắng đã được quân Pháp giăng trên các tòa tháp vào lúc 16h30.

Thêm vào đó, Thủ tướng Phổ lên án người Pháp là một dân tộc "dễ bị kích thích, tham tàn, hay đố kỵ và tự đắc đến cực đại", đồng thời khẳng định người Đức từng là một dân tộc hòa bình, vô hại, nhưng Pháp đã gây chiến với họ 30 lần trong vòng 200 năm qua. Giờ đây thời thế đã thay đổi, con đường đến Paris đã rộng mở cho các đạo quân Đức, và Bismarck kết luận: Napoléon cũng xin một ân huệ – ông sẽ được giải về Đức qua Bỉ, chứ không phải là qua con đường mà quân lính của ông được bố trí.

Kết cục

Trận Sedan được nhìn nhận là một kiệt tác bậc thầy của nhà quân sự Đức Moltke. Với các chiến thắng Königgrätz và Sedan, Moltke đã áp dụng thành công học thuyết của Clausewitz về việc tìm kiếm thắng lợi quyết định bằng một trận đánh hủy diệt. Sedan từng được đánh giá là "Cannae của thế kỷ 19". Theo sử gia Eric Dorn Brose, đây không những là một ngày vinh quang của quân đội Đức mà còn là một ngày đặc biệt quan trọng của pháo binh Cuối tháng 12 năm 1870, Bismarck ra lệnh pháo kích Paris. Moltke phản đối hành động này, thay vì đó ông ta chủ trương bỏ đói Paris để buộc thành phố phải đầu hàng sau vài tháng chống cự.

Chẳng bấy lâu sau trận Sedan, Bismarck đã tiến hành đàm phán với các quốc gia Nam Đức nhằm tiến tới thành lập một nhà nước liên bang Đức dưới sự lãnh đạo của Phổ. Cuối cùng, vào ngày 18 tháng 1 năm 1871, lễ thành lập Đế quốc Đức đã được cử hành tại điện Versailles với sự tham dự của Wilhelm I, Bismarck và 500 sĩ quan Đức trong khi nước Pháp cận kề thất bại. Wilhelm I được tấn phong làm vị hoàng đế đầu tiên của một nước Đức thống nhất. Ngày hôm sau, quân Đức đập tan một cuộc phá vây của 9 vạn quân phòng ngự Paris. Bismarck tiếp tục dội đại bác vào Paris, nhưng suy tính của Moltke đã đúng. Trước cơn đói khát nghiêm trọng của dân chúng Paris, người Pháp buộc phải đầu hàng vào ngày 28 tháng 1 năm 1871. Hòa ước Frankfurt ngày 10 tháng 5 năm 1871 đã dứt điểm cuộc chiến. Chiến thắng nước Pháp cùng với những thắng lợi trước Đan Mạch (1864) và Áo (1866) của Bismarck đã biến nước Đức thành một cường quốc mạnh nhất Trung Âu, lấn át thế lực của các kình địch cũ Áo và Pháp.

Ngày 2 tháng 9, ngày mà Napoléon III và toàn bộ quân đội Pháp đầu hàng, đã trở thành một ngày lễ quốc gia (Ngày Sedan – Sedantag) tại Đế quốc Đức và được tổ chức hằng năm cho đến khi đế quốc này sụp đổ vào năm 1918. Ngày nay, ở nhiều thành phố của Đức có đường mang têm Sedan (Sedan Strasse), gợi nhớ đến trận thắng vang dội này.

Chú giải

• a) Chỉ huy quân đoàn này là tướng Julius von Bose đã bị thương trong trận Frœschwiller ngày 6 tháng 8 năm 1870 và trao tạm quyền chỉ huy cho Gersdorff. Bản thân Gersdorff bị trọng thương trong trận Sedan ngày 1 tháng 9 và qua đời ngày 13 tháng 9.