Phò mã (phồn thể: 駙馬, giản thể: 驸马) là chức vị thường dành cho người chồng của Công chúa, tức là con rể của Hoàng đế hoặc Quốc vương trong văn hóa Đông Á. Danh từ này xuất hiện trong văn hóa của Trung Quốc, Việt Nam và Hàn Quốc.
Bởi vì người là chồng của Công chúa hầu hết đều nhậm chức quan này, nên cũng như Công chúa trở thành một đặc xưng của Hoàng nữ, thì Phò mã cũng trở thành đặc xưng của chồng của Công chúa, đặc biệt là với các quốc gia Đông Á. Tuy vậy trên thực tế, ["Phò mã"] nguyên bản chỉ là tên một chức quan, không phải là một danh từ mà cũng không phải tước vị cố định dành cho người chồng của một công chúa.
Lai lịch tên gọi
Trong giai đoạn đầu tiên, con rể của Hoàng đế thường được gọi là Hoàng tế (皇婿), Quốc tể (國婿) hay Đế tế (帝婿), Hoàng quân (皇君).
Năm thứ 2 niên hiệu Nguyên Đỉnh (115 TCN), Hán Vũ Đế khi tuần du ra ngoài, liền thiết lập Phò mã Đô úy (駙馬都尉), bên cạnh đó còn có Phụng xa Đô úy (奉車都尉) và Kỵ đô úy (騎都尉), hợp xưng 「Tam Đô úy; 三都尉」. Nhiệm vụ của họ là điều khiển [Phó xa; 副車] tùy hầu [Chính xa; 正車] của Hoàng đế, bổng lộc 2.000 thạch, đều lấy từ hoàng thất, chư hầu, ngoại thích và thế tộc đệ tử đảm nhiệm. Sang thời Đông Hán, Phò mã Đô úy cùng 2 vị Đô úy kia được ban tư cách thượng triều nghị chính. Hán Minh Đế Lưu Trang, vì chọn chồng cho em gái là Quán Đào công chúa Lưu Hồng Phu, đã chỉ định Phò mã Đô úy Hàn Quang (韓光) - đây là vị Phò mã đầu tiên trong lịch sử cưới Công chúa, mở đầu cho khái niệm "Chồng của Công chúa gọi là Phò mã".
Đời Tào Ngụy, triều đình họ Tào vẫn theo chế độ cũ nhà Hán, vẫn tuyển con cháu gia tộc danh giá, cho tư cách dự triều, nhưng lại trở thành một chức quan danh dự. Thời Tấn Nguyên Đế, lấy duyện thuộc làm Phò mã, ban thượng triều, trong đó có rất nhiều Phò mã Đô úy đều lấy công chúa, như Hoàn Ôn. Cuốn Sách phủ nguyên quy (冊府元龜) thời Bắc Tống tuy có nói "Đến thời Tấn, chức Phò mã chuyên trao cho người cưới Công chúa", nhưng thực tế đến thời Tấn thì Phò mã Đô úy vẫn chưa thành chuyên xưng để gọi chồng của công chúa.
Đến thời Lưu Tống, Tống Vũ Đế ra quy định ai cưới công chúa đều bái làm Phò mã Đô úy. Sang đến Nam Tề noi theo Lưu Tống, cũng cho ai cưới công chúa đều bái làm Phò mã Đô úy, các triều đại khác như Bắc Ngụy, Bắc Tề, nhà Lương và Nam Trần nhất nhất làm theo. Nhưng mà vẫn có khá nhiều chồng của công chúa các triều đại trên vẫn không nhậm qua chức này. Đến thời Tùy Dạng Đế, triều đại nhà Tùy bỏ đi chức này.
Trở thành chuyên xưng
Nhà Đường thành lập, thiết trí Phò mã Đô úy, hàng Tòng ngũ phẩm, đều do chồng của công chúa đảm nhậm. Cựu Đường thư ghi lại, Phò mã Đô úy thường đều do thân tộc hoàng thất đảm nhiệm, đến Đường hội yếu (唐會要) trực tiếp lấy Phò mã như một danh từ riêng chỉ đến chồng của công chúa. Từ đây, Phò mã cũng thành chuyên xưng của chồng của các công chúa. Thời nhà Tống, chức vị Phò mã vẫn là Tòng ngũ phẩm. Thời nhà Nguyên và nhà Liêu, "Phò mã Đô úy" được gia phong cho các chồng của công chúa như một vinh hàm, lại thường kèm theo chức hàm Thái sư và gia thêm tước Vương. Thời nhà Kim định hàm Chính tứ phẩm.
Thời kỳ nhà Minh, Phò mã lại dần trở thành một phẩm vị, gần với tước hiệu hơn là chức vụ, như Minh sử ghi lại là vị trên Bá tước vậy. Sang thời kỳ nhà Thanh, các Phò mã được gọi là Ngạch phụ (chữ Hán: 額駙; ), hay "Ngạch phò", và đây là cách gọi chung của chồng của các Công chúa lẫn Cách cách của triều Thanh.
Có thể thấy, đời Thanh quy định "Ngạch phụ" không phải tên chức quan như Phò mã Đô úy của các triều trước, mà là danh phận dùng để gọi chồng của Hoàng nữ Tông nữ triều Thanh, rất giống quy định đem "Phò mã Đô úy" sang liệt tước của đời Minh. Do đích-thứ khác biệt, hơn nữa lại không phân Phò mã cùng "Nghi tân" như đời Minh, các Ngạch phụ có địa vị cao hay thấp cũng hoàn toàn dựa vào địa vị của người vợ. Đây là bảng thân phận, chức hàm của Ngạch phụ thời Thanh hoàn thiện:
Ở Triều Tiên, người chồng của Công chúa đều có danh hiệu Phò mã Đô úy. Tại Việt Nam, lần đầu tiên xuất hiện danh xưng này là khi Đinh Bộ Lĩnh gả con gái Minh Châu công chúa cho Trần Thăng (陳升), em trai Trần Minh Công, từ ấy đến triều đại nhà Nguyễn thì đều phong chồng của công chúa làm Phò mã Đô úy, quan võ hàm Tòng tam phẩm.
Các chức vụ tương đồng
- Nghi tân (儀賓): chức vị vào thời nhà Minh, dành cho các con rể của Quận vương, tức Quận chúa và Huyện chúa trở xuống. Phẩm vị đều là Tòng, lần lượt là Nhị phẩm, Tam phẩm, Tứ phẩm, Ngũ phẩm cùng Lục phẩm. Nhà Triều Tiên và Vương quốc Lưu Cầu dùng để gọi chồng của các Ông chúa.
- Phò ký lang (駙驥郎): xuất hiện các ghi chép về thời nhà Lý và nhà Trần, dùng phong cho chồng các công chúa nhưng lại xuất thân hoàng thất hoặc các thế lực lớn.
- Phò mã lang (駙馬郎): chức vị xuất hiện thời nhà Lý. Có Dương Tự Minh thụ chức này.
- Quận mã (郡馬): chồng của Quận chúa, đời Tống gọi trong dân gian, không phải chức vị.
- Huyện mã (縣馬): chồng của Huyện chúa, đời Tống gọi trong dân gian, không phải chức vị.
Nhân vật nổi tiếng
- Phò mã Ngô Nhật Khánh, chồng công chúa Phất Kim vốn là một trong 12 sứ quân, sau thành phò mã của Đinh Tiên Hoàng.
- Phò mã Trương Quán Sơn, chồng của công chúa Phù Dung con vua Đinh Tiên Hoàng, có công đánh giặc Tống, được ban thực ấp ở Sơn Tây.
- Phò mã Thân Cảnh Phúc, chồng công chúa Thiên Thành con vua Lý Thánh Tông, lãnh đạo một đội quân người dân tộc dựa vào rừng núi, dùng chiến thuật du kích chống Tống.
Phò mã thành Hoàng đế: Một số vị con rể của Hoàng đế, sau này trở thành Hoàng đế, như trong lịch sử Việt Nam từng có:
- Phò mã Lý Công Uẩn, con rể Lê Đại Hành, sau trở thành Vua Lý Thái Tổ, lập ra nhà Lý.
- Vua Quang Trung, cưới công chúa Lê Ngọc Hân con gái thứ chín của Lê Hiển Tông.
Tục ngữ
Có câu "Khen phò tốt áo" dùng để chỉ những lời khen thừa thãi, nịnh nọt không phải lối, khen điều hiển nhiên không đáng để khen.
👁️
0 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Phò mã** (phồn thể: 駙馬, giản thể: 驸马) là chức vị thường dành cho người chồng của Công chúa, tức là con rể của Hoàng đế hoặc Quốc vương trong văn hóa Đông Á. Danh
Phố ma [[Craco, Ý, hình chụp năm 2003.]] Một góc đường của phố ma [[Bodie, California.]] [[Khang Ba Thập thuộc thành phố Ordos, Trung Quốc, được mệnh danh là đô thị ma lớn nhất thế
Đây là danh sách các **phố ma** tại Hoa Kỳ. Đó là những thị trấn nhỏ vẫn còn dân sinh sống, song dân số đã giảm đáng kể khiến thị trấn trở nên vắng vẻ.
Đây là danh sách chưa hoàn chỉnh các phố ma tại tiểu bang Colorado của Hoa Kỳ. Colorado từng có trên 1500 phố ma. Hiện tại chỉ còn lại khoảng 640 phố ma. Phần lớn
Đây là danh sách chưa hoàn chỉnh các phố ma tại tiểu bang Nevada của Hoa Kỳ. Đa số các phố ma tại Nevada từng là các thị trấn khai mỏ bị bỏ hoang sau
Đây là danh sách chưa hoàn chỉnh các phố ma tại tiểu bang Arizona của Hoa Kỳ. Đa số các phố ma tại Arizona trước đây là những thị trấn khai mỏ rất phát triển.
Đây là danh sách chưa hoàn chỉnh các phố ma tại tiểu bang California của Hoa Kỳ. ## Danh sách theo tên thị trấn * Agua Fria * Alma * Amboy * Atolia * Bagdad
Đây là danh sách chưa hoàn chỉnh các phố ma tại tiểu bang Michigan của Hoa Kỳ. * Antrim City * Aral * Atkinson * Atlantic Mine * Baltic * Berringer Corners * Berryville *
Đây là danh sách chưa hoàn chỉnh các phố ma tại tiểu bang Arkansas của Hoa Kỳ ## Danh sách
Đây là danh sách chưa hoàn chỉnh **các phố ma tại tiểu bang Alabama**, Hoa Kỳ Danh sách này có thể bao gồm những nơi khác nhau với nhiều tình trạng khác nhau, thí dụ
Đây là danh sách chưa hoàn chỉnh các phố ma tại tiểu bang Kansas của Hoa Kỳ. Nhiều nơi được liệt kê trong danh sách này hiện nay là tài sản cá nhân, có thể
Một góc phố Mã Mây **Phố Mã Mây** là một phố trong khu phố cổ Hà Nội, dài khoảng 268 mét, chạy theo hướng nam lên phía bắc rồi lại quay sang phía tây. Đầu
**Phổ** (tiếng Đức: Preußen; tiếng Latinh: _Borussia_, _Prutenia_; tiếng Anh: Prussia; tiếng Litva: _Prūsija_; tiếng Ba Lan: _Prusy_; tiếng Phổ cổ: _Prūsa_) là một quốc gia trong lịch sử cận đại phát sinh từ Brandenburg,
**Cuộc chinh phục Hispania của La Mã** là một quá trình được bắt đầu bằng việc Cộng hòa La Mã chiếm giữ các vùng đất của người Carthage ở phía nam và phía đông vào
nhỏ|Phố Tạ Hiện **Khu phố cổ Hà Nội** là tên gọi thông thường của một khu vực đô thị có từ lâu đời của Hà Nội nằm ở ngoài hoàng thành Thăng Long. Khu đô
thumb|Bản đồ đế quốc La Mã Thần Thánh dưới triều Hoàng đế [[Karl IV của Thánh chế La Mã|Karl IV]] **Đế quốc La Mã Thần Thánh** (tiếng Latinh: _Sacrum Romanum Imperium_; tiếng Đức: _Heiliges Römisches
**Đế quốc Byzantine**, còn được gọi là **Đế quốc Đông La Mã**, là sự tiếp nối của Đế quốc La Mã ở các tỉnh phía đông trong thời kỳ Hậu Cổ đại và Trung cổ
**Phở** (chữ Nôm: **𬖾**) là một món ăn truyền thống của Việt Nam, được xem là một trong những món ăn tiêu biểu cho nền ẩm thực Việt Nam. Thành phần chính của phở là
**Thành phố México** (tiếng Tây Ban Nha: _Ciudad de México_) hay **Đặc khu Liên bang** (Distrito Federal), là thủ đô của México. Thành phố này có mật độ đô thị lớn nhất tại México cũng
Trẻ em đường phố người Afghanistan cười trước ống kính tại khu vực buôn bán ở [[Kabul, Afghanistan (tháng 6 năm 2003).]] **Trẻ em đường phố**, hay **trẻ bụi đời**, **trẻ em lang thang** là
nhỏ|251x251px|Thành phố [[Đài Bắc, Đài Loan]] nhỏ|250x250px|Thành phố [[Tokyo, Nhật Bản]] Thành phố [[Chicago, Illinois|Chicago, Hoa Kỳ]] Thành phố [[Tampere, Phần Lan]] **Thành phố** hay **Thành thị** chủ yếu được dùng để chỉ một khu
**Mã Công** () là huyện lỵ của huyện Bành Hồ, Đài Loan. Mã Công nằm trên phía tây của đảo chính Bành Hồ. Mã Công có sân bay nội địa là sân bay Mã Công.
nhỏ|Các loại bức xạ đo được từ Mặt Trời. Trong đó phổ nhìn thấy được là loại mạnh nhất **Phổ có thể nhìn thấy được** hay **Ánh sáng khả kiến** là một phần của quang
Thức ăn đường phố ở Hàn Quốc Thức ăn đường phố được phục vụ tại chỗ ở Mỹ **Thức ăn đường phố** (hay còn gọi là **thức ăn vỉa hè** hay **thức ăn lề đường**)
**Chiến tranh La Mã – Parthia từ năm 58 tới năm 63**, hay còn được gọi là **Chiến tranh kế vị Armenia**, là cuộc chiến tranh xảy ra giữa Đế quốc La Mã và đế
thumb|[[Quốc huy Phổ|Quốc huy Vương quốc Phổ]] **Các vị vua chúa nước Phổ** đều là thành viên của nhà Hohenzollern nắm quyền thống trị cha truyền con nối nước Phổ cũ của Đức kể từ
Thành phố mà ngày nay được gọi là Thành phố Hồ Chí Minh () đã được gọi bằng một số tên khác nhau xuyên suốt lịch sử của nó, phản ánh sự định cư của
Ở Việt Nam, thể chế **thành phố** được xác định theo nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội hoặc Quốc hội dựa trên một số tiêu chí nhất định như diện tích, dân
**Hàng Quạt** là một phố nằm trong khu phố cổ Hà Nội, dài khoảng 200m và chỉ cắt ngang phố Tố Tịch. Phố bắt đầu từ phố Lương Văn Can và kết thúc tại chỗ
**Thành phố tự do** (tiếng Đức:_Freistadt_ hay _Freie Stadt_) là một thành phố tự cai quản, không lệ thuộc vào thể chế chính trị của vùng đất bao quanh. ## Trung cổ ### Đức Nguyên
**Phố Hàng Khay** () là một con phố thuộc quận Hoàn Kiếm, nối liền phố Tràng Tiền với phố Tràng Thi. Phố Hàng Khay có chiều dài 160 mét. ## Lịch sử Trước kia phố
Một khu phố ăn uống ở Lahore Một khu phố ăn uống của người Hoa Một khu phố ăn uống **Khu phố ăn uống** (_Regional street food_) hay **khu phố ẩm thực** hay **đường phố
Trong đại số tuyến tính, một ma trận vuông được gọi là **chéo hóa được** hay **không khiếm khuyết** nếu nó đồng dạng với một ma trận đường chéo, tức là tồn tại một
**Hàng Chĩnh** là một con phố thuộc phường Hàng Buồm, quận Hoàn Kiếm, trong khu phố cổ Hà Nội, đi từ đường Trần Nhật Duật đến phố Mã Mây. Phố Hàng Chĩnh có chiều dài
**Friedrich II** (24 tháng 1 năm 171217 tháng 8 năm 1786) là vua nước Phổ trị vì từ ngày 31 tháng 5 năm 1740 cho đến khi qua đời vào ngày 17 tháng 8 năm
**Quân đội Hoàng gia Phổ** () là lực lượng quân sự của Vương quốc Phổ (nguyên là lãnh địa Tuyển hầu tước Brandenburg trước năm 1701). Quân đội Phổ đóng vai trò quan trọng trong
**New York** hay còn được gọi là **Thành phố New York** (; gọi tắt là **NYC**) để phân biệt với tiểu bang New York, là thành phố đông dân nhất của Hoa Kỳ. Với dân
**Chiến tranh Pháp – Phổ** (19 tháng 7 năm 1870 – 28 tháng 1 năm 1871), thời hậu chiến còn gọi là **chiến tranh Pháp – Đức** (do sự kiện thống nhất nước Đức ở
nhỏ|phải|[[John Adams, Phó Tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên]] **Phó Tổng thống Hoa Kỳ** (_Vice President of the United States_) là một người giữ chức vụ công do Hiến pháp Hoa Kỳ tạo ra. Phó
**Friedrich Wilhelm IV** (15 tháng 10 năm 1795 – 2 tháng 1 năm 1861) là vua nước Phổ từ ngày 4 tháng 6 năm 1840 cho đến khi băng hà vào ngày 2 tháng 1
nhỏ|Bản đồ cho thấy Đế quốc La Mã (màu tím) và Parthia (màu vàng) cùng nhau chia sẻ [[Đế quốc Seleukos (màu xanh ở giữa) và qua đó giúp họ trở thành quốc gia mạnh
**Vương quốc La Mã**, còn được gọi là **chế độ quân chủ La Mã**, hoặc là **Thời kỳ vương quyền của La Mã cổ đại**, là kỷ nguyên mở đầu của lịch sử La Mã,
**Ma Cao** hay **Macau** (, ), tên chính thức là **Đặc khu hành chính Ma Cao thuộc Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa**, là một trong hai đặc khu hành chính của nước Cộng hoà
nhỏ|"[[Capitoline Brutus", một bức tượng chân dung có thể miêu tả Lucius Junius Brutus, người đã lãnh đạo cuộc nổi dậy chống lại vị vua cuối cùng của Rome và là người sáng lập ra
**Thanh Hóa** là thành phố tỉnh lỵ cũ của tỉnh Thanh Hóa, Bắc Trung Bộ, Việt Nam. Thành phố Thanh Hóa từng là một trong những thành phố trực thuộc tỉnh lớn nhất của cả
Dưới đây là **danh sách các quan niệm sai lầm phổ biến**. Các mục trong bài viết này truyền đạt , còn bản thân các quan niệm sai lầm chỉ được ngụ ý. ## Nghệ
Bài này viết về một nền văn minh cổ đại. Liên quan đến thành La Mã cổ đại, vui lòng xem Trung tâm lịch sử thành Roma.
**La Mã cổ đại** là nền văn
**Phố cổ Hội An** là một đô thị cổ nằm ở hạ lưu sông Thu Bồn, thuộc vùng đồng bằng ven biển thành phố Đà Nẵng, Việt Nam, cách trung tâm thành phố khoảng 30 km
**Câu lạc bộ bóng đá Công an Thành phố Hồ Chí Minh** là một câu lạc bộ bóng đá có trụ sở ở Thành phố Hồ Chí Minh. Đội bóng này là hậu thân của
**Chiến tranh ma túy Mexico** (, hay còn được biết đến với tên gọi **Chiến tranh chống _narco**_; ) Mặc dù các tổ chức buôn lậu ma túy ở Mexico đã tồn tại trong nhiều