Lưu Biểu (chữ Hán: 劉表; 142-208), tên tự là Cảnh Thăng, là một chư hầu quân phiệt đầu thời Tam Quốc trong lịch sử Trung Quốc.

Thân thế

Lưu Biểu có tên tự là Cảnh Thăng (景升), quê ở Cao Bình, quận Sơn Dương. Ông là dòng dõi Lỗ Cung vương Lưu Dư nhà Hán. Lưu Biểu có ngoại hình đẹp đẽ, có học vấn. Ông cùng với 7 danh sĩ khác kết bạn với nhau, được người đương thời gọi là "bát cố" gồm: Lưu Biểu, Trương Kiện, Phạm Khang, Khổng Dực, Phạm Tường, Phạm Phang, Đàn Phu và Sầm Hình.

Dưới quyền Hà Tiến

Là dòng dõi hoàng tộc lại có học vấn, Lưu Biểu được triều đình Hán Linh Đế thu dụng. Ông phục vụ dưới trướng Đại tướng quân Hà Tiến.

Năm 189, Hán Linh Đế mất, Hán Thiếu Đế lên thay. Ngoại thích Hà Tiến mâu thuẫn gay gắt với hoạn quan do Trương Nhượng đứng đầu. Lưu Biểu cũng trong số những người thù địch với hoạn quan, bị cánh hoạn quan mưu làm hại, nhưng nhanh chân chạy thoát được.

Dù tạm tránh được quân Viên Thuật nhưng Lưu Biểu vẫn phải đối phó với tình hình Kinh châu khá hỗn loạn. Nhiều lực lượng địa phương không thần phục nổi lên khắp nơi nhân có chiến tranh quân phiệt. Người quận Ngô là Tô Đại làm Thái thú Trường Sa (thay Tôn Kiên), Bối Vũ làm Hoa Dung Trưởng, đều phát quân làm loạn. Lưu Biểu quyết định dựa vào các thế lực hào tộc địa phương để bình định Kinh châu. Quyết sách này của ông được các sử gia nhìn nhận là chính xác trong thời cuộc khi đó.

Lưu Biểu dựa vào 2 hào tộc địa phương là anh em Khoái Lương, Khoái Việt người Nam Quận và Sái Mạo người Tương Dương. Khoái Lương và Khoái Việt là người túc trí đa mưu, còn Sái Mạo thiên về nghề võ, gia sản rất lớn. Lưu Biểu đã lấy em gái Sái Mạo là Sái thị làm vợ thứ.

Khoái Việt đề xuất đường lối vừa cương vừa nhu với Lưu Biểu. Theo ý kiến của Khoái Việt, Lưu Biểu phải giải quyết Viên Thuật và các "tông tặc" trong vùng, là những dòng họ có thế lực tổ chức thành các lực lượng vũ trang vô chính phủ. Khoái Việt khuyên ông: :Nên phân biệt đối xử với các "tông tặc", với người bình thường thì cư xử bằng nhân nghĩa, với kẻ cố tình làm loạn thì dùng quyền mưu; điều cốt yếu là được lòng dân. Công Lộ (Viên Thuật) kiêu ngạo nhưng vô mưu, còn tông tặc thì đông và tham bạo. Nên ra tay dẹp tông tặc trước; dùng người tài năng diệt kẻ vô đạo. Sứ quân uy đức có đủ, mọi người sẽ theo. Khi đó sứ quân nam chiến Giang Lăng, bắc giữ Tương Dương, từ đó có thể truyền hịch mà đánh cả bảy quận Kinh châu. Lúc đó dù Công Lộ có đến cũng chẳng làm được gì

Theo kế sách của Khoái Việt, Lưu Biểu sai Khoái Việt đứng ra triệu tập 15 kẻ đứng đầu tông tặc làm loạn trong vùng tới, nhất loạt chém đầu. Những người thuộc hạ của các hào trưởng đều sợ hãi xin quy phục. Nhân dân Kinh châu số đông tới hưởng ứng Lưu Biểu. Từ đó đại bộ phận Kinh châu theo về Lưu Biểu. Ông đóng quân ở Tương Dương.

Diệt Tôn Kiên

Đổng Trác sợ thế chư hầu, mang vua Hiến Đế chạy về Trường An, thế lực suy yếu. Các chư hầu đánh Đổng Trác mâu thuẫn và tan rã, quay sang đánh lẫn nhau. Lưu Biểu ngả theo Viên Thiệu.

Năm 191, Tôn Kiên theo lệnh của Viên Thuật mang quân đi đánh Lưu Biểu. Lưu Biểu sai bộ tướng Hoàng Tổ ra nghênh chiến. Tôn Kiên đánh tan quân Hoàng Tổ, Tổ vượt sông bỏ chạy, rút về Tương Dương cùng Lưu Biểu. Tôn Kiên sang sông Hán Thủy đuổi theo, bao vây thành Tương Dương (thuộc Nam Quận). Lưu Biểu đóng cửa thành cố thủ.

Ban đêm, Lưu Biểu sai Hoàng Tổ bí mật ra khỏi thành thu thập quân sĩ chạy tản mát. Hoàng Tổ thu thập được một số quân, quay trở lại thành thì đụng độ với Tôn Kiên. Hoàng Tổ bị Tôn Kiên đánh bại lần thứ hai, phải dẫn quân bỏ chạy. Khi Hoàng Tổ chạy đến Hiệp Sơn thì Tôn Kiên đuổi kịp. Bộ tướng của Hoàng Tổ nấp trong rừng trúc bắn ra. Tôn Kiên bị trúng tên và tử trận.

Nghe tin Tôn Kiên chết, Viên Thuật cô thế không dám xâm phạm tới vùng lãnh địa của Lưu Biểu nữa mà bỏ chạy về phía đông tới Dương châu. Cháu Tôn Kiên là Tôn Bí mang gia quyến theo Viên Thuật.

Năm 192, Đổng Trác bị Vương Doãn giết chết. Bộ tướng của Trác là Lý Thôi và Quách Dĩ đánh vào Tràng An giết Vương Doãn, lại nắm vua Hiến Đế. Lý Thôi, Quách Dĩ muốn liên kết với Lưu Biểu bèn phong ông làm Trấn nam tướng quân, Kinh châu mục, Thành Vũ hầu. Với chức Châu mục, Lưu Biểu được thừa nhận thực quyền lớn ở địa phương, không chỉ có vai trò trưởng quan trong châu nặng về danh nghĩa như chức Thứ sử trước đây.

Vì Viên Thiệu từng cầm đầu chư hầu chống Đổng Trác nên vẫn là thù địch với Lý Thôi; Lưu Biểu một mặt sai sứ giả cống nạp với triều đình Tràng An nhưng liên kết với Viên Thiệu ở miền bắc. Trị trung Đặng Hi can ngăn nhưng Lưu Biểu không nghe theo.

Củng cố Kinh châu

Năm 193, Viên Thuật cô thế ở Nam Dương phải bỏ chạy sang phía đông. Lưu Biểu điều quân lên phía bắc, chiếm lấy vùng sông Hán.

Năm 196, thứ sử Duyện châu là Tào Tháo đón Hán Hiến Đế về Hứa Xương. Lực lượng của dư đảng Đổng Trác như Lý Thôi, Quách Dĩ và Trương Tế suy yếu vì tàn sát lẫn nhau. Phiêu kỵ tướng quân Trương Tế không tham gia hỗn chiến nhưng không dựa được vào Lý, Quách, vì hết lương cùng đường chạy về phía nam. Trương Tế thâm nhập Tương Thành thuộc Nam Dương, giao tranh với quân Kinh châu, bị trúng tên tử trận. Mọi người ở Kinh châu đến chúc mừng Lưu Biểu bớt được một mối lo, nhưng ông cho rằng do mình là chủ nhà không tiếp đãi Trương Tế tốt nên gây ra chiến tranh. Cháu Trương Tế là Trương Tú tiếp quản quân của chú, biết Lưu Biểu có thiện chí bèn sai sứ sang liên minh với ông, cùng nương tựa. Cách đối xử với mọi người của Lưu Biểu rất được lòng người. Quân lính cũ của Trương Tế đều phục tùng ông.

Năm 196, Tào Tháo gặp cuồng sĩ Nễ Hành nhiều lần xúc phạm, nhưng ngại ra tay sát hại thì mang tiếng giết kẻ sĩ, bèn sai Nễ Hành đến Kinh châu, định mượn tay Lưu Biểu giết Nễ Hành. Lưu Biểu thấy Nễ Hành vô lễ, với ai cũng coi thường phỉ báng công khai, bèn sai Nễ Hành tới Giang Hạ với thái thú Hoàng Tổ. Hoàng Tổ tính tình thô lỗ không bỏ qua được lỗi của Nễ Hành bèn giết chết Hành.

Tạm yên mặt bắc, Lưu Biểu mang quân xuống dẹp các quận phía nam. Lúc đó người quận Nam Dương là Trương Tiện giữ chức Thái thú Trường Sa oán hận Lưu Biểu đối xử không giữ lễ nghĩa với mình, bèn cất quân Trường Sa phản lại ông.

Lưu Biểu cất quân từ Tương Dương đi đánh Trương Tiện. Trương Tiện cố thủ trong thành, Lưu Biểu đánh nhiều năm không hạ được. Sau đó Trương Tiện chết, người quận Trường Sa lập con Tiện là Trương Dịch lên thay. Lưu Biểu tiếp tục tiến đánh, bắt được Trương Dịch, thu phục được quận Trường Sa.

Thừa thắng, Lưu Biểu tiếp tục nam tiến, chiêu hàng được 2 quận Linh Lăng, Quế Dương. Kể từ đó lãnh thổ do ông quản lý gồm từ sông Hán phía bắc xuống phía nam có tất cả bảy quận (Nam Dương, Nam Quận, Giang Hạ, Linh Lăng, Quế Dương, Trường Sa, Vũ Lăng) mà còn mở rộng lãnh thổ: phía nam tới Ngũ Lĩnh, phía bắc tới Hán Xuyên, đất rộng hơn 1000 dặm, quân lính hơn 10 vạn người.

Năm 201, Lưu Bị đánh Tào Tháo bị thua, chạy tới Kinh châu xin nương nhờ. Lưu Biểu ra xa đón tiếp, coi Lưu Bị như thượng khách, và cấp cho một số quân. Biết hùng tâm của Lưu Bị, ông sai Lưu Bị đóng đồn ở huyện Tân Dã thuộc Nam Dương, ở tận cùng phía bắc gần Hứa Xương nhất, là cửa ngõ Kinh châu.

Năm 204, nhân lúc Tào Tháo dốc quân lên Hà Bắc đánh hai người con của Viên Thiệu là Viên Đàm và Viên Thượng, Lưu Biểu sai Lưu Bị mang quân tấn công Hứa Xương. Nhưng quân Lưu Bị chỉ tiến đến huyện Diệp thì lực lượng được Lưu Biểu giao quá ít ỏi không thể tiếp tục tác chiến, phải rút lui.

Lưu Biểu giữ chủ trương "ngồi xem thành bại" trong nhiều năm, không can dự vào việc tranh hùng ở trung nguyên. Theo sách Hán Tấn xuân thu, năm 206 lúc Tào Tháo mới mang quân đi xa lên đánh Liễu Thành, Lưu Bị khuyên Lưu Biểu đánh úp Hứa Xương nhưng ông không theo. Sau này Tào Tháo thắng trận trở về, Lưu Biểu ân hận vì không nghe theo Lưu Bị.

Sử gia đời sau cho rằng, trong hoàn cảnh đó, Lưu Biểu có các cách lựa chọn:

Một là hợp tác với Viên Thiệu, sớm ra quân không đợi trận Quan Độ kết thúc, tiến lên trung nguyên đánh úp Hứa Đô để diệt Tào Tháo, cùng chia thiên hạ với Viên Thiệu

Hai là nếu Viên Thiệu thắng, có thể vạch ra kế hoạch chia ba thiên hạ, khiến Tào Tháo không thua hẳn, Viên Thiệu cũng không chiếm hoàn toàn được ưu thế, cả hai người đều có thể bị Lưu Biểu chi phối

Ba là vứt bỏ hoàn toàn thái độ úp mở, dốc lòng giúp nhà Hán, sau khi đánh úp Hứa Xương thì nắm Hiến Đế, thậm chí đưa trở lại Lạc Dương, dựng lại chế độ nhà Hán để dần dần bình định thiên hạ.

Nhưng cuối cùng Lưu Biểu gần như không hành động gì đáng kể trước biến cố ở trung nguyên. Các sử gia lý giải điều này và nhìn nhận vì ông không có chí lớn.

Quan hệ với Lưu Bị

Ban đầu, Lưu Biểu trọng đãi Lưu Bị, nhưng sau đó tỏ ra đề phòng.

Có ý kiến cho rằng, Lưu Bị có hùng tâm, thường chiêu tập nhiều hào kiệt ở Tân Dã khiến Lưu Biểu nghi ngờ, lo ngại Lưu Bị sẽ chiếm cơ nghiệp của mình, nên muốn sát hại Lưu Bị. Ông mở tiệc mời Lưu Bị tới, sai Khoái Việt và Sái Mạo chuẩn bị ra tay, nhưng Lưu Bị cảm thấy bất an, bèn lấy cớ đứng dậy ra nhà tiêu và chạy trốn; và việc nhảy ngựa Đàn Khê xảy ra, Lưu Bị thoát nạn.

Tuy nhiên có ý kiến khác phản bác, cho rằng vụ nhảy ngựa Đàn Khê là không có thật, vì Lưu Bị đang ở nhờ Lưu Biểu, lực lượng rất ít ỏi; nếu Lưu Biểu thực sự có ý định hại chết Lưu Bị, thì không thể để Lưu Bị yên thân suốt 2 năm sau đó ở Tân Dã.

Các sử gia đi đến kết luận rằng: Lưu Biểu cảnh giác một con người có hùng tâm như Lưu Bị nhưng không định làm hại mà chỉ hậu đãi bên ngoài, bên trong không thật tin dùng. Người vợ thứ là Sái phu nhân (em Sái Mạo) đã mang cháu gái gả cho Lưu Tông, vì vậy anh em nhà họ Sái đều ủng hộ Lưu Tông. Lưu Biểu yêu Sái phu nhân nên cũng muốn lập Lưu Tông kế vị làm Châu mục Kinh châu:

Lưu Biểu vốn luôn nghi ngại Lưu Bị, khi còn sống đã không thân tình, chỉ đối xử tốt bề ngoài

Cả hai vợ chồng Lưu Biểu và Sái phu nhân đều đã cùng nhau thống nhất chọn con thứ Lưu Tông kế vị ở Tương Dương

Theo Hậu Hán thư, Lưu Biểu truyện, khi Lưu Biểu bệnh nặng, con lớn Lưu Kỳ từ Giang Hạ về Tương Dương thăm cha bị phe Sái Mạo ngăn trở đuổi đi. Điều đó cho thấy khi Lưu Biểu bị bệnh nặng đã hoàn toàn bị phe họ Sái khống chế bao bọc, ngay cả Lưu Kỳ cũng không thể tiếp cận Lưu Biểu, Lưu Bị lại càng không thể gặp Lưu Biểu trong lúc đó.

Lưu Tông lên kế vị, nhưng liệu thế không chống nổi Tào Tháo nên đầu hàng dâng Kinh châu.

Theo sách Thế ngữ, sau khi Biểu chết hơn 80 năm, đến giữa năm Thái Khang thời nhà Tấn, người ta đào mộ Lưu Biểu, thấy hình thân thể ông và người vợ vẫn như lúc sống, mùi trà lan mấy dặm.

Đánh giá

Sử sách có những nhận xét hơi khác nhau về Lưu Biểu nhưng tựu trung đều không đánh giá cao ông trong thời đại lúc đó.

Sử gia Trần Thọ, tác giả Tam quốc chí coi Lưu Biểu giống Viên Thiệu: đều có nghi biểu, có danh khí, có phong độ, có thành tựu, nhưng "ngoài khoan dung trong nghi kỵ, có mưu nhưng không quyết, có tài mà không dùng, có hiền mà không lấy, phế đích lập thứ, chỉ vì sủng ái" nên thất bại là đương nhiên.

Các nhà nghiên cứu Dịch Trung Thiên và Hà Tư Toàn có nhìn nhận khác hơn một vài điểm so với Trần Thọ. Thứ nhất, Lưu Biểu và Viên Thiệu tuy đều thất bại nhưng Viên Thiệu tự chuốc lấy bại vong, còn Lưu Biểu do không may mắn, bản thân ông không mời ai, không rước ai. Thứ hai, Lưu Biểu tự biết thực lực của mình chỉ có thể giữ bờ cõi chứ không có lựa chọn khác. Điểm yếu của Lưu Biểu không nhận ra là dựa vào sức mình giữ là chưa đủ mà cần biết lấy công để thủ. Thứ ba, Viên Thiệu kiêu ngạo tự đắc luôn cho mình là phải, còn Lưu Biểu không tự coi mình là phi phàm.

Việc Lưu Biểu thu nhận các hiền sĩ từ trung nguyên, thương dân dưỡng sĩ khiến Kinh châu là nơi bình yên hơn 10 năm trong thời loạn có thể coi là những việc làm tích cực của ông. Lưu Biểu có thể thi thố tài năng trong điều kiện thái bình nhưng không có năng lực quân sự tranh hùng thiên hạ trong thời kỳ nhiễu nhương. Sử gia Hà Tư Toàn xem Lưu Biểu là mẫu hiền thần thời bình, người thường thời loạn.

Trong Tam Quốc diễn nghĩa

Lưu Biểu trong tiểu thuyết Tam Quốc diễn nghĩa của La Quán Trung bắt đầu được nhắc tới tại hồi 7 khi đụng độ với Tôn Kiên. Quan hệ của ông với Đổng Trác và thời kỳ Lưu Biểu mới tới ổn định Kinh châu không được tiểu thuyết đề cập.

Chân dung Lưu Biểu được nêu khá gần với sử sách. Ông được La Quán Trung mô tả là người nhu nhược, thiếu quyết đoán. Ông không có một hành động nào trước những biến động lớn ở trung nguyên khi Viên Thiệu và Tào Tháo đụng độ. Tuy không mạnh mẽ nhưng Lưu Biểu trước sau khá chân thành và thiện cảm với Lưu Bị, không hề có ý nghi ngờ Lưu Bị có ý định chống đối mình như lời gièm pha của Sái Mạo. Vụ việc mưu sát Lưu Bị khiến Lưu Bị phải nhảy ngựa Đàn Khê do Sái Mạo sắp đặt không thành.