✨Hố sụt

thumb| Hố sụt Cenote Thiêng liêng ở [[Chichén Itzá, Mexico.]] Hố sụt (tiếng Anh: sinkhole ), thường được truyền thông gọi là hố địa ngục, hố tử thần, là hố sinh ra do sự sụt lún đất đá trên bề mặt khi đất bên dưới bị làm rỗng dần dần đến mức không còn đủ liên kết để đỡ các khối đất đá bên trên.

Hố sụt là một hiện tượng tương tác tự nhiên, và có những nguyên nhân khác nhau. Thông thường tại vùng xảy ra sụt đất thường có cấu trúc địa chất đặc thù, và một quá trình vận động lâu dài làm rỗng dần đất đá bên dưới, nhưng sự kiện sụt đất thì diễn ra bất ngờ . Hố có thể có dạng tròn hoặc không chuẩn, kích thước ngang và độ sâu từ vài mét đến vài trăm mét. Chúng gây nguy hiểm cho con người và các công trình xây dựng, nên gây sự chú ý và được đặt nhiều tên gọi. Trong tiếng Anh ngoài thuật ngữ "sinkhole" còn được gọi là cenote, shakehole .

Sự xuất hiện của hang karst tác động lên tầng đất đá phủ phía trần hang. Vào thời kỳ có mưa lớn hoặc kéo dài, đất phủ trở nên mềm yếu còn nước thì đang vận động, dẫn đến sụt lún xảy ra. Tình trạng này đang hiện hữu ở tất cả các vùng có đá vôi lộ ra, như Quảng Ninh, Lạng Sơn, Cao Bằng, Ninh Bình, Sơn La, Thừa Thiên và vùng Cao nguyên đá Đồng Văn,... Đặc biệt những vùng dân cư đông đúc như thành phố Cẩm Phả xây dựng trên đỉnh dải núi đá vôi, thì tai nạn hố sụt đã và còn sẽ xảy ra nhiều lần hàng năm, gây mất an toàn cho cư dân .

Tại các cao nguyên thì độ cao lớn, mực nước thủy tĩnh thấp, hoạt động bào mòn qua hàng triệu năm đã tạo ra các thung lũng kín mà đáy thung lũng có các cửa dẫn tới karst ngầm ở độ sâu lớn dẫn nước đi. Đó là dạng doline (thung lũng sụt), rất phổ biến ở cao nguyên đá vôi. Tại hầu hết các lũng này không lo ngập lụt nhưng lại thường thiếu nước sinh hoạt. Thung lũng lớn như vậy có ở Mậu Duệ, và điển hình là lũng Du Già, Du Tiến ở tỉnh Hà Giang.

Việc khai thác nước ngầm từ các hang ngầm ở vùng này có thể làm yếu khả năng đỡ trần hang và gây sụt đất, như từng xảy ra khi khai thác nước ở Nông trường Đồng Giao, Ninh Bình trước đây.

Hố sụt ở vùng đá magma

Hố sụt ở vùng đá magma là hiện tượng ít thấy. Tuy nhiên một cơ chế tương tự hố sụt karst vẫn có thể hình thành. Nó liên quan đến lịch sử địa chất xa xưa của quá trình magma xâm nhập và phun trào thành các đợt khác nhau. Trong quá trình đó ngẫu nhiên xảy ra hiện tượng đá dễ bị phong hóa xâm nhập trước, và sau đó có đợt xâm nhập đá khó phong hóa hơn. Kết quả là quá trình phong hóa dài lâu đã làm trôi mạch đá dễ phong hóa nằm dưới, tạo ra hang ngầm. Hệ thống hang động núi lửa hình thành trên đá basalt bên dòng sông Srêpốk tỉnh Đắk Nông là điển hình cho dạng hang này .

Tại những nơi khối đất đá bên trên hang bị phong hóa thì sụt lún tạo ra hố sụt.

Hố sụt trong trầm tích

Trong các khối trầm tích, gồm cả trầm tích trên núi đá và trầm tích trẻ đang là nền móng công trình, thì sự vận động của nước ngầm luôn luôn là tác nhân rửa trôi các vật liệu dễ hòa tan. Quá trình này diễn ra đủ lâu thì dẫn đến phát sinh các ổ đất xốp. Hiện tượng được gia cường bới các hoạt động của con người như việc lắp đặt hệ thống cấp thoát nước, và các rung lắc do xe cộ đi lại hay hoạt động của máy móc làm xô đẩy đất đá. Tại nơi có các tầng đất đá chứa các vỉa muối kali, natri, thạch cao,... (như ở bên Lào và đông bắc Thái Lan) khi bị thủng các lớp cách nước thì muối bị hòa tan nhanh chóng và có thể tạo ra các hang ngầm kích thước lớn.

Khi các ổ đất xốp đủ lớn và đủ xốp thì sự sụp đổ xảy ra, tạo ra hố sụt ở vùng trầm tích thuần, hoặc thậm chí ở các con đường. Các vụ hố sụt trên đường ở Thành phố Hồ Chí Minh thường được gọi là hố tử thần do tính nguy hiểm của nó đối với giao thông, dẫu hố có quy mô nhỏ . Các vụ vỡ "đường ống dẫn nước sông Đà" ở Hà Nội cũng có thể tạo ra hố sụt, do nước áp lực rửa trôi nhanh đất đá gần điểm vỡ .

Hố sụt do hầm lò

Các hầm lò khai khoáng, hầm giao thông, hầm dẫn nước,... do con người tạo ra đều làm thay đổi chế độ thủy văn trong vùng. Điều đó dẫn đến phát sinh các vùng đất yếu và sụt đất. Tại vùng mỏ than ở Dương Huy (Cẩm Phả) đã từng xảy ra hố sụt dạng này.

Những ghi nhận về hiện tượng này

Hố sụt liên tục xuất hiện trên thế giới trong thời gian gần đây như:

• Ở Guatemala:

Sau trận bão nhiệt đới Agatha ngày 30/05/2010 khiến 123 người thiệt mạng và 59 người mất tích tuần qua, một hố có độ sâu khoảng 100 m (tương đương tòa nhà 30 tầng) và đường kính 18 m xuất hiện giữa thành phố Guatemala - thủ đô của nước cộng hòa Guatemala. National Geographic đưa tin một tòa nhà ba tầng đã rơi xuống hố. Theo Livescience, giống như mọi "hố địa ngục" khác trên thế giới, hố tại Guatemala hình thành khi một mảng đất sụp xuống, để lại một khoảng lún trên mặt đất .

• Tại Hoa Kỳ:

Hiện tượng trên cũng xảy ra phổ biến nhất tại các bang Florida, Texas, Alabama, Missouri, Kentucky, Tennessee và Pennsylvania.

• Tại Trung Quốc:

Những hố địa ngục xuất hiện liên tục tại Trung Quốc, như ở Giang Tây, Quảng Tây, Tứ Xuyên

Nghiên cứu phát hiện nguy cơ sụt đất

Điều tra phân vùng nguy cơ

Nghiên cứu phát hiện nguy cơ sụt đất và lở đất (subsidence and landslide) là thành phần trong nghiên cứu "địa chất môi trường - tai biến", đánh giá khả năng xảy ra lở sụt đất của vùng dựa trên tình hình địa chất, kiến tạo, thủy văn và địa chất thủy văn,... của vùng. Nó cung cấp tư liệu cho việc phân vùng nguy cơ tai biến tự nhiên, phục vụ quy hoạch phát triển kinh tế hay đô thị, đặc biệt là khu kinh tế trọng điểm, các lưu vực thủy điện lớn,... thumb|Mặt cắt [[Radar quét|Radar xuyên đất trên một vùng có đá vôi xảy ra sụt đất do karst gây ra ở Quảng Trị.]] Tại Việt Nam công việc này do các liên đoàn Địa chất thủy văn - Địa chất công trình thực hiện và lập thành báo cáo cho từng vùng. Các liên đoàn này trước đây thuộc Tổng cục Địa chất và Khoáng sản, sau này từ tháng 6 năm 2008 thuộc Trung tâm Quy hoạch và Điều tra Tài nguyên nước Quốc gia (NAWAPI), thành viên trong Bộ Tài nguyên và Môi trường Việt Nam. Các nghiên cứu cơ bản cũng được các bộ phận của Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản Việt Nam thực hiện.

Khảo sát vùng sụt đất cụ thể

Tuy nhiên những nghiên cứu như vậy chỉ cho ra đánh giá nguy cơ dài hạn, phục vụ cho quy hoạch phát triển, mà không đi sâu vào các sự kiện sụt đất cụ thể. Việc khảo sát một diện tích cụ thể, như đòi hỏi của tỉnh Quảng Ninh khi xuất hiện ở các "hố địa ngục" ở Cẩm Phả qua các năm, hoặc hố dưới nền đường ở Thành phố Hồ Chí Minh, quy về việc tìm các khối đất yếu hoặc rỗng bên dưới mặt đất. Việc dò tìm bắt đầu bằng ứng dụng các phương pháp địa vật lý.

• Radar xuyên đất, viết tắt là GPR, có độ sâu khảo sát đến cỡ 15–25 m, dùng cho phát hiện các khối đất xốp yếu, hang rỗng hoặc khối dẫn điện. Giới hữu trách ở Thành phố Hồ Chí Minh đã từng thuê nhóm đo GPR từ Philippines, cũng như đã mua sắm máy, để dò tìm hố tử thần ở đường phố . Những thiết bị Radar xuyên đất sử dụng phổ biến hiện nay là [https://www.sensoft.ca/products/pulseekkopro/overview/ Pulse Ekko] (Canada), [http://www.malagpr.com.au/x3m-system.html Mala Ramac X3M] (Úc), [http://www.geophysical.com/aboutgssi.htm SIR-10 GPR], [http://www.geophysical.com/Documentation/Manuals/SIR2000%20Manual_RevB.PDF SIR-2000 GPR] (Hoa Kỳ), [http://www.radsys.lv/en/products-soft/products/prod/4 Zond-12E GPR] (Latvia),...
• Các phương pháp thăm dò điện trở hoặc điện từ cảm ứng (Electromagnetics, EM) dò tìm hang hay khối xốp lớn hơn và ở sâu hơn đến 50 m, thực hiện các vùng dân sinh hay vùng công nghiệp. Chúng phát hiện các khối đất đá khác nhau theo điện trở suất. Việc phát hiện hang này thuận lợi hơn khi thực hiện vào mùa mưa.

Trò bịp "tia đất"

Tham gia vào dò tìm hố sụt ở Cẩm Phả, Quảng Trị, và tìm hố tử thần ở nền đường tại Thành phố Hồ Chí Minh, còn có một nhà khoa học với dụng cụ gọi là "máy dò tia đất". Tuy nhiên những dò tìm này không thu được kết quả rõ ràng, và được các nhà khoa học khác chứng minh là "trò bịp bợm", trong đó cái máy dò thực hiện dò tìm đủ thứ theo quy tắc "tìm gì là do chủ máy quyết định" như tìm hố tử thần, tìm nước, tìm kho báu, tìm người chết bị vùi do lở đất,....

Chỉ dẫn