Gia Luật Nhân Tiên (chữ Hán: 耶律仁先, 1013 – 1072), tên tự là Cửu Lân (乣邻), tiểu tự là Tra Lạt (查剌), là danh thần và vị tướng nổi tiếng đời nhà Liêu. Ông từng đảm nhiệm chức quan cao nhất là Ô Việt.
Tiểu sử
Thân thế
Cha là Gia Luật Khôi Dẫn từng giữ chức Tể tướng Nam phủ được phong làm Yên vương. Năm Trùng Khánh thứ 3 thời Liêu Hưng Tông (1033), ông được sung vào làm hộ vệ. Sau này ông làm tướng quân trông coi nhà ở và là quan đô giám trông giữ cung điện, không lâu sau đảm nhiệm chức Tiết độ sứ bộ Hạ Thích Đường Cổ, rồi lại làm Lâm Nha Bắc viện.
Đi sứ nhà Tống
Năm Trùng Hi thứ 11 (1042), Gia Luật Nhân Tiên được thăng là Phó Xu mật sứ Bắc viện. Lúc bấy giờ nhà Liêu vừa đánh nhà Tống và lấy được 10 thành của Tống. Triều đình nhà Tống bèn cầu xin phía Liêu được tăng việc cống nạp vàng bạc gấm lụa để chuộc lại 10 thành Liêu đã lấy. Hưng Tông phái Gia Luật Nhân Tiên cùng với Lưu Lục Phù đi sứ sang Tống nhằm giải quyết việc này. Gia Luật Nhân Tiên kiên quyết viết là "cống" chứ không viết "hoàn trả". Triều đình nhà Tống tỏ ra khó xử rồi sau cùng hai bên thỏa thuận tăng thêm mười vạn lượng vàng và mười vạn xấp lụa mà vẫn cho là "cống". Sau khi hoàn thành nhiệm vụ đi sứ, Gia Luật Nhân Tiên trở về nước và được giao làm Lưu thủ Nam Kinh.
Trấn thủ biên cương
Năm Trùng Hi thứ 13 (1044), triều Liêu tiến đánh Tây Hạ. Gia Luật Nhân Tiên ở lại trấn giữ biên giới. Không lâu sau, ông được làm Đô bộ thự hành cung Khiết Đan; được 16 năm thăng chức Đại vương Bắc viện. Năm thứ 18 (1049), Liêu lại đem quân đánh Tây Hạ lần nữa, Gia Luật Nhân Tiên cùng với Hoàng thái đệ Gia Luật Trọng Nguyên làm tiên phong. Tướng Liêu là Tiêu Huệ cầm quân bị thất thế nên Nhân Tiên khuyên can nhà vua đừng tiến quân. Quân Liêu rút về, lúc này do tình hình biên giới phía bắc có nhiều phức tạp, Hưng Tông bèn điều ông làm Lưu thủ Đông Kinh, rồi sau tiến phong làm Ngô vương. Bộ tộc Nữ Chân nổi lên không ngừng cướp phá ở vùng đông bắc. Gia Luật Nhân Tiên xin vua cho mở núi, thông đường nhằm khống chế người Nữ Chân, triều đình làm theo, người dân vùng biên cương lại được yên ổn.
Năm Thanh Ninh đầu tiên thời Liêu Đạo Tông (1055), Gia Luật Nhân Tiên làm Xu mật sứ Nam viện. Do Gia Luật Hoài Ca gièm pha, ông bị phái đi làm Phó Nguyên soái binh mã ở Nam Kinh, giữ chức Thái úy. Năm Thanh Ninh thứ 6 (1060), Gia Luật Nhân Tiên lại làm Đại vương Nam viện trở về kinh đô nhậm chức. Lúc bấy giờ Niết Cổ Lỗ, Tiêu Hồ Đổ là Khu mật quan Nam viện, Bắc viện vô cùng ghen ghét Gia Luật Nhân Tiên, xin với vua cho ông làm Chiêu thảo sứ Tây Bắc lộ may nhờ Gia Luật Ất Tân khuyên can nên thôi. Sau đó, Nhân Tiên lại được bổ nhiệm làm Tiết độ sứ Nam viện.
Cầm quân dẹp nội loạn
Tháng 7 năm Thanh Ninh thứ 9 (1063), Liêu Đạo Tông đi săn ở núi Thái Tử, Gia Luật Lương bẩm báo em trai nhà vua là Gia Luật Trọng Nguyên mưu phản. Gia Luật Nhân Tiên phụng mệnh đi bắt kẻ chủ mưu. Khi ông chưa kịp chuẩn bị ngựa thì Trọng Nguyên đã tiến đến bao vây cung điện. Lúc ấy Đạo Tông định chạy đến Nam, Bắc viện trốn tránh may mà ông kịp thời can ngăn nên nhà vua mới từ bỏ ý định đó. Gia Luật Nhân Tiên liền lấy xe làm trại, dỡ hành mã làm binh khí, chỉ huy hơn 30 người trong hoàng tộc cưỡi ngựa xông ra ngoài chống cự với phản quân. Trọng Nguyên kéo quân đến giao chiến, Gia Luật Nhân Tiên lấy danh nghĩa nhà vua để khuyến cáo đám quân phản loạn khiến bọn họ đầu hàng gần hết. Tướng bên địch là Niết Cổ Lỗ bị trúng tên ngã ngựa rồi bị bắt. Trọng Nguyên thấy vậy bèn dẫn đám tàn quân tháo chạy. Gia Luật Nhân Tiên lại lấy năm viện bộ gần nhất mà Tiêu Tháp Thích đã ở rồi gọi ông ta đến. Đồng thời lần lượt cho người đi triệu tập chư quân. Đến được Lê Minh, Trọng Nguyên lại dẫn hai ngàn quân Hề đến chiếm hành cung. Vừa đúng lúc Tiêu Tháp Thích cầm quân đến. Nhân Tiên dự đoán thế địch không thể kéo dài được bao lâu nữa, muốn đợi cho địch suy yếu hẳn rồi mới tấn công. Thế là ông dàn trận ở phía sau trại, thừa lúc thuận tiện tấn công quân của Trọng Nguyên, quân địch chạy tan tác, Nhân Tiên chỉ huy quân đuổi theo tiêu diệt đến hơn hai mươi dặm. Trọng Nguyên và một số kỷ binh phải chạy trốn đi nơi khác.
Nhờ có công trấn áp loạn quân mà Gia Luật Nhân Tiên được bái làm Thượng phụ, phong Tống vương, Xu mật sứ Bắc viện. Năm Hàm Ung đầu tiên (1065), ông được phong thêm chức Ô Việt và đổi làm Liêu vương. Ông cùng với Gia Luật Ất Kỷ lo đôn đốc công việc Khu mật ở Bắc viện. Gia Luật Ất Tân được nhà vua sủng ái một cách thái quá, Nhân Tiên lên tiếng ngăn cản khiến hai người bọn họ nảy sinh hiềm khích với nhau. Đạo Tông thấy vậy bèn phái Nhân Tiên đi làm Lưu thủ Nam Kinh.
Bình định vùng biên cương
Tháp lý Can của bộ tộc Trở Bốc dấy binh làm phản triều Liêu, Gia Luật Nhân Tiên làm Chiêu thảo sứ Tây Bắc lộ. Ông đến vùng phía tây, sửa sang lại vùng biên ải, phòng thủ những nơi xung yếu, lôi kéo hộ tụ dân chúng xa gần, thế là người dân lại đi vào nề nếp. Tháp Lý Can lại đến quấy phá vùng biên ải, Nhân Tiên cầm quân ra nghênh chiến, đánh bại quân phản loạn, đuổi theo địch đến hơn 80 dặm. Sau đó, đại quân địch lại kéo đến, ông một lần nữa lại đánh tan chúng. khi bộ tộc Bả Lý Tư, Thốc Một đến cứu viện, thấy quân của Tháp Lý Can thua nhiều quá, không dám đánh phải đầu hàng. Thế là vùng biên ải phái bắc lại được yên ổn.
Năm Hàm Ung thứ 8 (1072), Gia Luật Nhân Tiên mất, thọ 60 tuổi. Trước khi mất, ông dặn người nhà tổ chức tang lễ đơn giản.
👁️
0 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Gia Luật Nhân Tiên** (chữ Hán: 耶律仁先, 1013 – 1072), tên tự là **Cửu Lân** (乣邻), tiểu tự là Tra Lạt (查剌), là danh thần và vị tướng nổi tiếng đời nhà Liêu. Ông từng
**Gia Luật Bội** (, 899 – 7 tháng 1 năm 937), cũng được biết đến với tên **Gia Luật Đột Dục** (耶律突欲) hay **Gia Luật Đồ Dục** (耶律圖欲), hiệu **Nhân Hoàng vương** (人皇王), và sau
**Gia Luật Lưu Ca** (chữ Hán: 耶律留哥, 1165 – 1220) hay **Lưu Cách** (琉格) , người dân tộc Khiết Đan, là thủ lĩnh nổi dậy phản kháng cuối đời Kim, nhà sáng lập nước Đông
Một bức tượng của Gia Luật Sở Tài tại công viên Guta ở [[Cẩm Châu, Liêu Ninh]] **Gia Luật Sở Tài** (Chữ Hán: 耶律楚材, 1190 – 1244), tự **Tấn Khanh** (晉卿), hiệu **Trạm Nhiên cư
**Gia Luật Di Liệt** (, ?-1163), là con trai của Liêu Đức Tông Gia Luật Đại Thạch, là người cai trị thứ ba của Tây Liêu. Đức Tông mất khi Gia Luật Di Liệt còn
**Gia Luật Tà Chẩn** hay **Gia Luật Sắc Trân** (chữ Hán: 耶律斜轸 hay 耶律色珍, ? – 999) là người dân tộc Khiết Đan, tông thất, tướng lãnh nhà Liêu trong lịch sử Trung Quốc. Ông
Tống vương **Gia Luật Hưu Ca/Cách** (chữ Hán: 耶律休哥/格, ? – 998) là người dân tộc Khiết Đan, tông thất, tướng lãnh nhà Liêu trong lịch sử Trung Quốc. Ông là danh tướng của những
**Đạo luật Nhân quyền và Dân chủ Hồng Kông** năm 2019 là một dự luật của Quốc hội Hoa Kỳ, trong số những điều khác, yêu cầu chính phủ Hoa Kỳ áp dụng các biện
**Luật Nhân đạo Quốc tế** là một phần chủ yếu của Công pháp quốc tế và bao gồm những quy tắc mà trong thời chiến, nhằm bảo vệ những người ngoài vòng chiến đấu hoặc
**Đạo Luật Nhân quyền của Bắc Triều Tiên** (NKHRA) là một đạo luật đã được Quốc hội Đại Hàn Dân quốc tại Seoul thông qua vào ngày 3 tháng 3 năm 2016. Đạo luật đưa
**Bộ luật Nhân quyền quốc tế** (tiếng Anh: _International Bill of Human Rights_) là tên gọi chung cho bộ ba văn kiện nhân quyền quốc tế do Liên Hợp Quốc soạn bao gồm Tuyên ngôn
**Hàn Đức Nhượng** (chữ Hán: 韩德让, 941 – 1011), người dân tộc Hán, nguyên quán Ngọc Điền, Kế Châu , tể tướng nhà Liêu, về cuối đời được ban tên họ là **Gia Luật Long
**Tinh tuyển chư gia luật thi** (_Tập thơ luật lựa chọn phần tinh hoa nhất của các nhà_) là tuyển tập thơ Việt Nam viết bằng chữ Hán do Dương Đức Nhan biên tập. Đây
**Tiền định danh** hoặc **tiền pháp định** (tiếng Latinh: _fiat_, "hãy để cho nó được thực hiện") là một loại tiền tệ không được hỗ trợ bởi bất kỳ loại hàng hóa nào như vàng
**Gia Luật Sa** (耶律沙, ?-988), tự **An Ẩn** (安隱), là một quân nhân, chính trị gia của triều Liêu. ## Thân thế Gia Luật Sa là hậu duệ của Diêu Liễn thị, đến những năm
**Gia Luật Đại Thạch** (耶律大石 Yēlǜ Dàshi) hay _Gia Luật Đạt Thực_ (耶律達實 Yēlǜ Dáshí) là người sáng lập nên vương triều Tây Liêu. Trong các tài liệu Hồi giáo, ông được biết đến với
**Quốc huy của Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên** là một trong những biểu tượng quốc gia của Triều Tiên. Các đặc điểm nổi bật trên quốc huy là Đập Thủy Phong, Núi
Hai chuyên viên thuộc Sở Xây dựng và Sở KH-ĐT tỉnh Kiên Giang bị bắt quả tang khi đang nhận tiền của một doanh nghiệp tại quán cà phê.Sở Xây dựng Kiên Giang, nơi ông
**Nhà Liêu** hay **Liêu triều** ( 907/916-1125), còn gọi là nước **Khiết Đan** (契丹國, đại tự Khiết Đan: Tập tin:契丹國.png) là một triều đại phong kiến do người Khiết Đan kiến lập trong lịch sử
thumb|Logo của Phong trào đấu tranh cho Nhân quyền, kết hợp giữa biểu tượng [[hòa bình|chim hòa bình và bàn tay]] **Nhân quyền** (hay **quyền con người**; tiếng Anh: _human rights_) là những quyền tự
**Pháp luật** là một tập hợp các quy tắc được tạo ra và có thể thi hành bởi các cơ sở xã hội hoặc chính phủ để điều chỉnh hành vi, với định nghĩa chính
**Chế định hợp đồng trong Luật dân sự Việt Nam** là tập hợp các quy phạm pháp luật dân sự quy định về **hợp đồng**. Đây là một chế định quan trọng, trung tâm trong
Quyết định của Tòa án tối cao tại luật _Obergefell v. Hodges_ rằng hôn nhân hợp pháp hóa hợp pháp ở các bang và hầu hết các vùng lãnh thổ không hợp pháp hoá hôn
nhỏ|Biểu tượng của bản quyền thường được kí hiệu bằng chữ © **Quyền tác giả** hay **tác quyền** () là bản quyền hoặc độc quyền của một tác giả cho tác phẩm của người này.
**Nguyên thủ quốc gia** là người đứng đầu một quốc gia. Trong một số quốc gia, nguyên thủ kiêm trách nhiệm đứng đầu cơ quan hành pháp. Tuy nhiên, hiện nay ngoài một vài nguyên
nhỏ|Pháp gia **Pháp gia** là một trường phái tư tưởng có mục đích tiếp cận tới cách phân tích các vấn đề pháp luật đặc trưng ở lý lẽ lý thuyết nhắm vào việc đưa
thumb | 220x124px | right | Luật hình sự thời [[nhà Nguyễn được viết bằng chữ Hán]] Khái niệm **luật hình sự** (Tiếng Anh: _criminal law_) nói về những luật có chung tính chất là
thumb|Biểu ngữ tuyên truyền nhân quyền tại Việt Nam **Nhân quyền tại Việt Nam** là tổng thể các mối quan hệ xã hội liên quan đến việc thực thi quyền con người tại Việt Nam
**Vụ án cưỡng chế đất đai tại Tiên Lãng** là vụ án về tranh chấp đất đai giữa ông Đoàn Văn Vươn ở Cống Rộc, Vinh Quang cùng gia đình và Ủy ban nhân dân
**Hôn nhân cùng giới ở Tây Ban Nha** hợp pháp hóa từ ngày 3 tháng 7 năm 2005. Năm 2004, chính phủ của Đảng Công nhân Xã hội chủ nghĩa Tây Ban Nha vừa mới
**Cộng hòa Nhân dân Ukraina** là một nhà nước tồn tại ngắn ngủi tại Đông Âu. Hội đồng Trung ương Ukraina được bầu ra vào tháng 3 năm 1917 do kết quả từ Cách mạng
Ý đã công nhận các kết hợp dân sự (tiếng Ý: unione civile) kể từ ngày 5 tháng 6 năm 2016, cung cấp cho các cặp cùng giới với hầu hết các biện pháp bảo
Hôn nhân cùng giới đã hợp pháp tại Nam Phi kể từ khi Đạo luật dân sự bắt đầu có hiệu lực vào ngày 30 tháng 11 năm 2006. Quyết định của Tòa án Hiến
**Luật Điều ước quốc tế 2016** (số ký hiệu: , tên quốc tế: _2016 Law on Treaties_) là đạo luật được ban hành năm 2016 bởi Quốc hội Việt Nam khóa XIII đặt ra toàn
**Luật Phòng, chống tham nhũng 2018** (số ký hiệu: ) là văn bản quy phạm pháp luật được ban hành năm 2018 bởi Quốc hội Việt Nam khóa XIV đặt ra toàn bộ quy định
**Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật 2012** (số ký hiệu: , tên quốc tế: _2012 Law on Legal Popularization and Education_) là văn bản quy phạm pháp luật quy định về lĩnh vực phổ
**Quyết định thiết lập và cải thiện khung pháp lý và cơ chế thực thi để bảo vệ an ninh quốc gia tại Khu hành chính đặc biệt Hồng Kông**, là một quyết định được
**Luật an ninh quốc gia Hồng Kông** (), chính thức là **Luật của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa về Bảo vệ An ninh Quốc gia tại Đặc khu Hành chính Hồng Kông** (), hay
**Pháp luật quốc gia** được hiểu là tổng hợp các quy tắc xử sự do các cơ quan có thẩm quyền của mỗi quốc gia thừa nhận, ban hành và bảo đảm thực hiện, thể
**Bộ Luật Napoleon** (tiếng Pháp: **_Code Napoléon_**; chính thức là **Code civil des Français**, gọi là **(le) Code civil**) là bộ dân luật Pháp ban hành năm 1804 trong thời Tam Đầu Chế Pháp. Bộ
**Định luật vạn vật hấp dẫn của Newton** thường được phát biểu rằng mọi hạt đều hút mọi hạt khác trong vũ trụ với một lực tỷ lệ thuận với tích khối lượng của chúng
nhỏ|phải|Một người vô gia cư và say xỉn ở [[Việt Nam]] nhỏ|Một người đàn ông vô gia cư ở [[Paris.]] **Vô gia cư** là một trạng thái phản ánh điều kiện và tính chất xã
thumb|[[Carlo Ferdinando của Hai Sicilie|Carlo Ferdinando của Hai Siclie, Thân vương xứ Capua (trên cùng), cùng với người vợ quý tiện kết hôn của mình Anh-Ailen Penelope Smyth (trái), và con gái của họ, Vittoria
Hôn nhân cùng giới được công nhận hợp pháp trên toàn bộ México kể từ 31 tháng 12, 2022. Kết hợp dân sự đã được thực hiện hợp pháp tại Thành phố México và ở
Hôn nhân cùng giới được công nhận và thực hiện ở **New Zealand**. Một dự luật hợp pháp hóa đã được Hạ viện New Zealand thông qua vào ngày 17 tháng 4 năm 2013 với
**LGBT nhận con nuôi** (tiếng Anh: _LGBT adoption_) là việc những người trong cộng đồng LGBT nhận nuôi một đứa trẻ làm con. Việc nhân nuôi có thể là do cả cặp đôi đứng ra
Hôn nhân cùng giới tại Argentina đã hợp pháp kể từ ngày 22 tháng 7 năm 2010. Argentina là quốc gia đầu tiên ở châu Mỹ Latin, thứ hai ở châu Mỹ, và thứ hai
**Luật Tiếp công dân 2013** (số ký hiệu: ) là văn bản quy phạm pháp luật đầu tiên quy định toàn diện và có hiệu lực hiện hành về việc tiếp công dân của khối
**_Trung nghĩa Thủy hử truyện_** (忠義水滸傳), thường được biết đến tới tên gọi **_Thủy hử truyện_** (水滸傳), là một bộ tiểu thuyết chương hồi được sáng tác thời cuối Nguyên đầu Minh. Tác giả của
**Luật Jim Crow** là hệ thống luật lệ áp đặt chế độ phân chia chủng tộc của các tiểu bang và địa phương ở miền Nam Hoa Kỳ vào cuối thế kỷ 19 và đầu