✨DUY THỨC HỌC - một dẫn luận về ý thức

Tác giả: Dương Đình Tùng

NXB: Khoa học xã hội 2022

Bìa mềm, tay gập

Số trang: 240

LỜI NÓI ĐẦU Duy thức học là một tông phái lớn của Phật giáo Phát triển. Sự ra đời của Duy thức học đã đáp ứng nhu cầu giải quyết những mâu thuẫn trong nội bộ Phật giáo, là sự tranh luận giữa Phật giáo Trung quán và Phật giáo Nhất thiết hữu bộ về vấn đề tự tính của vạn pháp. Bên cạnh đó, tư tưởng của Duy thức học đã góp phần bổ túc, luận giải những vấn đề then chốt của Phật giáo Phát triển như: vấn đề nhân quả, mê và ngộ, Phật và chúng sinh, điều này đã làm cho Phật giáo Phát triển trở nên hoàn thiện. Vì vậy, nghiên cứu về Duy thức học không chỉ giúp hiểu rõ hơn về giáo lý của Phật giáo Phát triển mà còn có cách nhìn toàn diện về triết học Phật giáo.

Nghiên cứu về ý thức là đề tài không mới nhưng chưa bao giờ là cũ, ý thức là nội dung quan trọng của Duy thức học và các ngành khoa học khác như: triết học, tâm lý học, ngôn ngữ học, Ngày nay, trong khoa học hiện đại, nhiều vấn đề liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp về ý thức vẫn chưa được làm sáng tỏ như: cơ chế hình thành cảm giác của con người trong tâm lý học, mối quan hệ giữa vô thức và ý thức, cơ chế thống nhất giữa chủ thể và khách thể trong hoạt động nhận thức của con người trong triết học, … Duy thức học được xem là môn chuyên biệt về tâm, các luận sư duy thức đã có những phân tích chi tiết, phức tạp về vấn đề ý thức trong đời sống cá nhân và xã hội, vì thế, nghiên cứu về ý thức trong Duy thức học có thể trở thành những gợi ý quan trọng đối với sự phát triển của các ngành khoa học nghiên cứu về ý thức.

Ở góc độ triết học, điểm nổi bật trong vấn đề ý thức của Duy thức học là không thừa nhận sự tồn tại tách biệt, độc lập của đối tượng với chủ thể nhận thức; ngược lại, các luận sư Duy thức học có xu hướng coi chủ thể đang nhận thức đối tượng là tồn tại thật sự. Trong một tác phẩm triết học nổi tiếng, V.I. Lênin từng nhận định rằng, sự đối lập giữa vật chất và ý thức chỉ có tính tuyệt đối trong giới hạn những vấn đề nhận thức cơ bản, ngoài giới hạn ấy ra sự đối lập giữa vật chất và ý thức (suy rộng là chủ thể và khách thể, chủ quan và khách quan) chỉ có tính tương đối. Điều đó cho thấy, các vấn đề về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, giữa khách thể và chủ thể, khách quan và chủ quan vẫn đang còn là ẩn số. Nghiên cứu về ý thức trong Duy thức học không chỉ giúp nhận thức rõ và toàn diện hơn về triết lý của Phật giáo Phát triển mà qua đó, còn góp phần chỉ ra những giá trị của quan điểm về ý thức trong Duy thức học đối với việc nghiên cứu vấn đề ý thức trong giai đoạn hiện nay.

Việt Nam là quốc gia có tỉ lệ theo Phật giáo rất lớn, do đó số lượng các công trình nghiên cứu về triết học Phật giáo là rất nhiều, song những nghiên cứu đó đa phần tiếp cận từ góc độ tôn giáo. Do vậy, nghiên cứu về ý thức trong Duy thức học để làm sáng tỏ quan điểm của triết học Phật giáo cũng như triết học phương Đông về vấn đề này là hết sức cấp thiết.