✨Dân chủ Kitô giáo

nhỏ|250x250px|Các cử tri của đảng [[Liên minh Dân chủ Kitô giáo Đức mít tinh vào năm 1990 tại thành phố Dessau, CHDC Đức]] Dân chủ Kitô giáo là một hệ tư tưởng chính trị xuất hiện ở châu Âu thế kỷ 19 dưới ảnh hưởng của giáo huấn xã hội Công giáo, cũng như chủ nghĩa tân Calvin. Tư tưởng chính trị dân chủ Kitô giáo ủng hộ cam kết đối với các nguyên tắc thị trường xã hội và can thiệp đủ điều kiện. Nó được hình thành như một sự kết hợp giữa các ý tưởng dân chủ hiện đại và các giá trị Kitô giáo truyền thống, kết hợp các giáo lý xã hội được truyền bá bởi các truyền thống Công giáo, Luther, Cải cách và Ngũ tuần ở nhiều nơi trên thế giới. Sau Thế chiến II, các phong trào Tin lành và Công giáo của Tin mừng xã hội và Tân Thomas, đóng một vai trò trong việc hình thành nền dân chủ Kitô giáo. Nền dân chủ Kitô giáo tiếp tục có ảnh hưởng ở châu Âu và châu Mỹ Latinh, mặc dù nó cũng có mặt ở các nơi khác trên thế giới.

Trong thực tế, dân chủ Kitô giáo thường được coi là thiên hữu về các vấn đề văn hóa, xã hội và đạo đức, và là người ủng hộ chủ nghĩa bảo thủ xã hội, nhưng nó được coi là thiên tả "đối với các vấn đề kinh tế và lao động, quyền công dân, và chính sách đối ngoại" cũng như môi trường. Cụ thể liên quan đến lập trường tài chính của mình, nền dân chủ Kitô giáo chủ trương nền kinh tế thị trường xã hội.

Trên toàn thế giới, nhiều đảng dân chủ Kitô giáo là thành viên của Chủ nghĩa trung dung Dân chủ Quốc tế và một số cũng thuộc Liên minh Dân chủ Quốc tế. Ví dụ về các đảng dân chủ Kitô giáo lớn bao gồm Liên minh Dân chủ Kitô giáo Đức, Đảng Nhân dân Áo, Fine Gael của Ireland, Đảng Dân chủ Kitô giáo Chile, Đảng Nhân dân Aruban, Đảng Dân chủ Kitô giáo Hà Lan, Đảng Dân chủ Kitô giáo của Thụy Sĩ và Đảng Nhân dân Tây Ban Nha.

Ngày nay, nhiều đảng dân chủ Kitô giáo châu Âu có liên kết với Đảng Nhân dân châu Âu. Những người có quan điểm hoài nghi mềm so với quan điểm EPP thân châu Âu là thành viên của Liên minh bảo thủ và cải cách ở châu Âu, hoặc Phong trào chính trị Kitô giáo châu Âu cánh hữu hơn. Nhiều đảng dân chủ Kitô giáo ở châu Mỹ có liên kết với Tổ chức Dân chủ Kitô giáo Hoa Kỳ.

Khái quát về quan điểm chính trị

Nói chung, các đảng phái dân chủ Kitô giáo tại châu Âu thường bảo thủ và đôi khi đóng vai trò chính đàng bảo thủ lớn tại quốc gia mà nó hoạt động (Đức, Tây Ban Nha, Bỉ, Thụy Sĩ, …), chẳng hạn như đảng Nhân dân Dân chủ Kitô giáo Thụy Sĩ, đảng Xã hội Kitô giáo Thụy Sĩ, đảng Nhân dân Phúc âm Thụy Sĩ và đảng Liên minh Dân chủ Liên bang Thụy Sĩ. Ngược lại, các đảng phái dân chủ Kitô giáo tại khu vực Mỹ Latinh thì lại có khuynh hướng chính trị phong phú hơn tùy thuộc vào quốc gia nơi nó hoạt động: chẳng hạn như đảng Dân chủ Kitô giáo tại Chile nghiêng nhiều về cánh tả hay đảng Hành động Quốc gia của Mexico nghiêng nhiều về cánh hữu. Geoffrey K. Roberts và Patricia Hogwood từng nhận định rằng: "hệ tư tưởng dân chủ Kitô giáo đã kết hợp nhiều quan điểm của các phái tự do chủ nghĩa, bảo thủ và xã hội chủ nghĩa với nhau dựa trên hệ thống luân lý và nguyên tắc Kitô giáo rộng lớn."

Người theo dân chủ Kitô giáo thường theo chủ nghĩa bảo thủ xã hội và, nhìn chung, có quan điểm tương đối hoài nghi đối với vấn đề phá thai và hôn nhân cùng giới; dù vậy, một số đảng phái dân chủ Kitô giáo đã chấp nhận việc hợp pháp hóa có giới hạn các hành vi trên. Những người này ủng hộ một nền luân lý học nhất quán về sự sống ngang qua chủ trương phản đối tử hình và trợ tử. Họ cũng ủng hộ chính sách ngăn cấm ma túy. Các đảng phái dân chủ Kitô giáo thường hay khẳng định di sản Kitô giáo của đất nước mình và công khai xác quyết nền luân lý học Kitô giáo hơn là thể hiện một lập trường mang tính tự do hay thế tục như một sự nhượng bộ; đồng thời, các đảng phái dân chủ Kitô giáo hết sức ủng hộ quyền tự do tôn giáo. Bên cạnh đó, tư tưởng dân chủ Kitô giáo cổ vũ "sự thống nhất mang tính đại kết trên phương diện tôn giáo nhằm chống lại chủ nghĩa vô thần nhà nước – một chủ nghĩa được các quốc gia cộng sản chủ nghĩa theo đuổi."

Hệ quan điểm của những người dân chủ Kitô giáo gồm có các giá trị luân lý (về hôn nhân, phá thai, ngăn cấm ma túy, …), quan điểm phản đối quá trình thế tục hóa, phản đối chủ nghĩa vô thần nhà nước, quan điểm cho rằng xã hội phát triển thông qua tiến hóa (ngược lại với phát triển thông qua cách mạng), quan điểm coi trọng an ninh trật tự, và quan điểm bác bỏ chủ nghĩa cộng sản. Người dân chủ Kitô giáo có thái độ cởi mở với sự thay đổi (chẳng hạn như thay đổi trong cơ cấu xã hội) và không phải lúc nào cũng ủng hộ nguyên trạng xã hội; có thái độ coi trọng quyền con người và sáng kiến của cá nhân; bác bỏ chủ nghĩa duy thế tục và nhấn mạnh rằng mỗi cá nhân là một bộ phận cấu thành của cộng đồng và có bổn phận đối với cộng đồng. Người dân chủ Kitô giáo tin rằng một số khu vực của xã hội (như giáo dục, gia đình, kinh tế và nhà nước) có quyền tự quản và chịu trách nhiệm đối với lĩnh vực của mình (xem Chủ quyền lĩnh vực). Lĩnh vực của một khu vực này không được áp đặt các nghĩa vụ lên thực thể thuộc lĩnh vực của khu vực khác, chẳng hạn: khu vực nhà nước không được phép can thiệp vào việc nuôi dạy trẻ em, vì đây là lĩnh vực của khu vực gia đình. Đối với lĩnh vực của khu vực nhà nước, người dân chủ Kitô giáo quả quyết rằng các vấn đề dân sự nên được giải quyết trước hết là ở cấp chính quyền thấp nhất, sau đó mới trình lên các cấp cao hơn để thẩm tra (xem Nguyên tắc phụ trợ tính). Chủ quyền lĩnh vực và nguyên tắc phụ trợ tính, như được nhắc đến ở trên, được coi là nền tảng của hệ tư tưởng dân chủ Kitô giáo.

Người dân chủ Kitô giáo có xu hướng coi trọng cộng đồng, công bằng xã hội và sự đoàn kết; chủ trương ủng hộ việc thành lập và duy trì hệ thống phúc lợi xã hội, công đoàn và sự điều tiết các lực lượng thị trường. Phần đông những người dân chủ Kitô giáo tại châu Âu bác bỏ khái niệm đấu tranh giai cấp và đề cao khái niệm đồng quyết định; trong khi đó, người dân chủ Kitô giáo tại Hoa Kỳ thì chủ trương nền kinh tế phân sản chủ nghĩa, tựu trung các tư liệu sản xuất được phân công rộng khắp cùng đặc biệt chủ trương nâng cao quyền làm chủ của công nhân (dân chủ tại nơi làm việc) cũng như quyền tự trị của công nhân đối với sản xuất.

Hệ thống phúc lợi xã hội theo khuynh hướng Kitô giáo tập trung vào việc hỗ trợ các gia đình cũng như cung cấp các dịch vụ xã hội và bảo hiểm xã hội thông qua các tổ chức trung gian và thường nhờ đến sự bảo trợ của nhà nước.

Những người theo tư tưởng dân chủ Kitô giáo ủng hộ nguyên tắc bổn phận quản gia và cho rằng con người phải nên bảo vệ Trái Đất cho các thế hệ tương lai; ngoài ra, họ cũng có cái nhìn mang tính hòa giải đối với vấn đề nhập cư.

Triết học chính trị

Chưa có một tác giả nào được coi là nhà tư tưởng hàng đầu của hệ tư tưởng dân chủ Kitô giáo; tuy vậy, nhà tư tưởng được nhiều người dân chủ Kitô giáo tán thành nhất là ông Jacques Maritain. Cũng vì thế mà tầm ảnh hưởng của ông đối với dân chủ Kitô giáo không thể nào sánh bằng ảnh hưởng của John Locke đối với chủ nghĩa tự do, Edmund Burke với chủ nghĩa bảo thủ hay Karl Marx với chủ nghĩa xã hội. Các tác giả góp phần quan trọng đối với sự hình thành của tư tưởng dân chủ Kitô giáo có thể kể đến Giáo tông Leo XIII, Giáo tông Pius XI, Emmanuel Mounier, Heinrich Pesch , Abraham Kuyper và Luigi Sturzo.

Nguồn cảm hứng

Triết học tân kinh viện hay thần học tân Thomas

Có thể nói, tư tưởng dân chủ Kitô giáo, về mặt triết học, bắt nguồn từ suy tư của thánh Thomas Aquinas về bản thể luận của Aristoteles và về truyền thống Kitô giáo. Theo vị này, quyền con người phát xuất từ luật tự nhiên và được miêu tả là những thứ mà con người cần đến để thực hiện các chức năng của mình cách đúng đắn, chẳng hạn như thức ăn: thức ăn là quyền của con người vì nếu không có thức ăn thì con người khó có thể thực hiện các chức năng của mình cách đúng đắn. Ông cũng khẳng định rằng con người là hình ảnh của Thiên Chúa (đấng Thần), và nhờ đặc điểm này mà con người có phẩm giá cũng như quyền bình đẳng; nói cách khác, tất cả mọi người đều bình đẳng vì họ đều được tạo ra theo hình ảnh của Thiên Chúa. Ông cũng xác nhận tính hiện thực tự nhiên của gia đình và gia tộc – là cộng đồng có quyền ưu tiên trên các cộng đồng khác, được thiết lập dựa trên sự cam kết thủy chung giữa người chồng và người vợ và đạt tới sự viên mãn khi đôi vợ chồng sinh con đẻ cái. Thánh Thomas cũng chỉ rõ rằng quyền lực nhà nước có thể chiếm đoạt cách chính đáng nguồn lực của các chủ sở hữu tư nhân để phục vụ những người thực sự cần nó, tức là vì lợi ích chung. Sau khi được bầu làm Giáo tông, Đức Leo XIII đã công bố thông điệp – được coi là văn kiện đã làm sống lại nền triết học kinh viện vốn bị quên lãng trong một khoảng thời gian dài. Trong thông điệp này, vị giáo tông đã nêu bật một số quan điểm của thánh Thomas về tự do, quyền lực, về pháp luật, công lý và lòng bác ái.

Các suy tư của thánh Thomas, cùng với những suy tư cho rằng bổn phận của nhà nước là phục vụ quốc dân và rằng loài người được ràng buộc bởi tình đoàn kết phổ quát, về sau đã trở thành nền tảng của nguyên tắc phụ trợ tính. Jacques Maritain, một nhà tư tưởng lớn của triết học tân kinh viện, đã dung hòa hai khái niệm dân chủ và quyền con người với luật tự nhiên mà thánh Thomas đề xuất. Ông chỉ ra rằng quyền con người phát xuất từ luật tự nhiên và rằng nếu không có Kitô giáo thì một nền dân chủ khó có thể đạt được các mục tiêu của mình. Jacques Maritain đã đề xuất việc ứng dụng suy tư của thánh Thomas về tài sản để giảm bớt sự bất bình đẳng; ông lập luận rằng nhà nước phải nên vào cuộc khi con người sử dụng tài sản của mình không đúng cách. Jacques Maritain và Emmanuel Mounier đã sử dụng nhiều suy tư của thánh Thomas để phát triển chủ nghĩa nhân vị.

Thần học tân Calvin

Một trong những yếu tố trí tuệ cốt yếu của dân chủ Kitô giáo là thần học tân Calvin. Các tư tưởng chính trị theo chủ nghĩa tân Calvin được hình thành trên cơ sở hai khái niệm quyền chủ tể của Thiên Chúa và ân sủng phổ quát do mục sư Jean Calvin đề xướng. Khái niệm quyền chủ tể của Thiên Chúa đã trở nên đặc biệt hữu ích nhờ cuộc cách mạng Pháp cũng như nhờ sự xuất hiện của các khái niệm về chủ quyền cá nhân và chủ quyền nhà nước. Phát xuất từ quyền chủ tể của Thiên Chúa là khái niệm chủ quyền lĩnh vực – một khái niệm rất hữu ích đối với những tín đồ theo chủ nghĩa Calvin vốn từng chỉ là nhóm thiểu số trong cộng đồng Kitô hữu. Theo thuyết chủ quyền lĩnh vực, các hoạt động của mỗi một khu vực xã hội đều có mối tương quan với Thiên Chúa. Thuyết này cũng xác quyết rằng một trong những vai trò của nhà nước là bảo đảm công bằng xã hội. Thần học tân Calvin cũng chỉ ra rằng cuộc sống con người có tính tôn giáo, và rằng chính trị phải phản ánh được đặc điểm này của cuộc sống.

Chính thống giáo

Dân chủ Kitô giáo theo Chính thống giáo không thể triển nở vì nền chính trị Chính thống giáo không được giáo hội sở tại ủng hộ; điều này là trái ngược với sự ủng hộ của Giáo hội Công giáo đối với dân chủ Kitô giáo ngang qua thông điệp Rerum novarum, cũng như sự ủng hộ ngấm ngầm của Giáo hội Công giáo đối với các hoạt động chính trị của những người dân chủ Kitô giáo đời đầu, chẳng hạn như Linh mục Luigi Sturzo. Cùng vì vậy mà các nhà hoạt động dân chủ Kitô giáo tại Nga phải tự mình phát triển học thuyết về dân chủ.

Tư tưởng chính trị

Giới học giả đã ghi nhận một số tư tưởng chính của dân chủ Kito giáo, tựu trung có chủ nghĩa nhân vị, chủ nghĩa đoàn kết (hay một dạng biến thể nào đó của chủ nghĩa tư bản xã hội), chủ nghĩa bình dân (hay một dạng biến thể nào đó của chính đảng bao quát), một vài ý niệm về chủ nghĩa đa nguyên (có liên quan tới nguyên tắc phụ trợ tính và chủ quyền lĩnh vực) và bổn phận quản gia.

Chủ nghĩa nhân vị

Chủ nghĩa nhân vị là một học thuyết gắn liền với tên tuổi của Emmanuel Mounier, chú trọng vào nhân vị cùng trí tuệ, bổn phận và giá trị của nhân vị. Chủ nghĩa nhân vị nhấn mạnh rằng con người là hữu thể tự do, có phẩm giá và quyền chính trị, tuy vậy các quyền chính trị này phải được sử dụng cho ích chung; và rằng con người sống tự do cách đích thực khi họ thực thi thánh ý Thiên Chúa. Chủ nghĩa nhân vị phản đối những ý niệm về nhân tính của chủ nghĩa cá nhân và chủ nghĩa tập thể. Thêm vào đó, chủ nghĩa nhân vị còn nhấn mạnh rằng mỗi cá nhân trở nên một "nhân vị hoàn chỉnh" khi họ là thành viên của một cộng đồng tương ứng với bối cảnh của họ, chẳng hạn như là một quốc gia dân tộc có chủ quyền. Ta có thể tổng kết lối hành xử thực tế theo chủ nghĩa nhân vị là như sau:

• Chủ nghĩa nhân vị quả quyết rằng sự sống con người là thiêng liêng và tự nó đã là một cứu cánh. Chính vì thế, chủ nghĩa này phản đối sự phá thai và an tử.
• Gia đình là một bộ phận quan trọng của xã hội và nhất thiết phải được bảo hộ.
• Nhất thiết phải tôn trọng thể hiện giới theo định nghĩa truyền thống; do đó, chủ nghĩa nhân vị không chấp nhận hôn nhân cùng giới.
• Tự do không phải là cái cớ để con người buông thả luân thường đạo lý ().

Chủ nghĩa nhân vị thường được phái dân chủ Kitô giáo dùng làm nền tảng để ủng hộ quyền con người, đặc biệt trong mối tương quan với quyền sống, quyền liên quan đến gia đình, quyền được nhận trợ cấp nhân đạo và pháp lý, quyền bầu cử, quyền tự do lương tâm và quyền tự do tôn giáo.

Một số góc nhìn theo chủ nghĩa nhân vị thời kỳ hiện đại còn lấy cảm hứng từ những giá trị sinh thái học. Rowan Williams từng nhận xét sự tương phản giữa chủ nghĩa nhân vị với chủ nghĩa tư bản hiện đại mà theo ông: một bên thì mô tả mối tương quan giữa con người với Thiên Chúa còn một bên thì chỉ chăm chăm vào việc phát triển kinh tế cách vô độ và làm tổn hại đến môi trường tự nhiên.

Chủ nghĩa đoàn kết và chủ nghĩa tư bản xã hội

Kinh tế chính trị dân chủ Kitô giáo không tự trói buộc mình vào một "con đường thứ ba" ở giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội, mà là nhiều con đường giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội. Qua thời gian, phái dân chủ Kitô giáo chuyển dần sự ủng hộ từ chủ nghĩa đoàn kết sang chủ nghĩa tư bản xã hội (ủng hộ một nền kinh tế thị trường xã hội).

Ban đầu, nhiều phong trào chính trị theo khuynh hướng Công giáo vào thế kỷ 19 phản đối chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa cộng sản như nhau vì cả hai chủ thuyết này đều đặt nền tảng trên chủ nghĩa duy vật và xung đột xã hội. Thực vậy, vào thời điểm đó, các nhà hoạt động Công giáo ủng hộ một nền kinh tế nghiệp đoàn chủ nghĩa, tức là một nền kinh được cấu thành bởi nhiều nghiệp đoàn. Chủ nghĩa nghiệp đoàn chủ trương thiết lập một xã hội trong đó các cá nhân được nhóm lại theo nghề nghiệp hay lĩnh vực hoạt động của mình dưới một hiệp hội. Trong các thể chế nghiệp đoàn chủ nghĩa, những người làm cha sẽ đảm nhiệm vai trò gia trưởng (người đứng đầu gia đình). Nhà triết học Công giáo Franz von Baader là người phát biểu một trong những quan niệm trên (vị này từng chủ trương trao quyền bầu cử cho giai cấp vô sản). Ông Baader được công nhận là người đầu tiên ủng hộ chế độ đồng quyết định tại nơi làm việc. Về sau, thuyết đồng quyết định đã trở thành nhân tố quan trọng góp phần củng cố sự hiệp nhất của các nghiệp đoàn theo phái dân chủ Kitô giáo. Suốt thế kỷ 19 cũng như đầu thế kỷ 20, giới tín hữu Tin Lành Lutheran theo chủ nghĩa xã hội Kitô giáo lại ủng hộ một quan điểm mang tính độc đoán hơn về chủ nghĩa nghiệp đoàn.