✨Viện Ngôn ngữ học (Việt Nam)
Viện Ngôn ngữ học (tên tiếng Anh: Institute of Linguistics) là một viện nghiên cứu khoa học chuyên ngành thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.
Viện có chức năng nghiên cứu những vấn đề cơ bản về lý luận và ứng dụng ngôn ngữ của tiếng Việt, của các ngôn ngữ dân tộc ít người và các ngoại ngữ ở Việt Nam, cung cấp các luận cứ khoa học cho việc hoạch định chính sách ngôn ngữ của Đảng và Nhà nước; tổ chức tư vấn và đào tạo sau đại học về ngôn ngữ học; tham gia phát triển nguồn nhân lực của cả nước.
Lịch sử
Viện được thành lập ngày 14 tháng 5 năm 1968 theo nghị định số 59/CP ngày 14 tháng 5 năm 1968 của Hội đồng Chính phủ trên cơ sở Tổ Ngôn ngữ học thuộc Viện Văn học và Tổ Thuật ngữ khoa học trực thuộc Ủy ban Khoa học Nhà nước. Khi mới thành lập, Viện Ngôn ngữ học chỉ có Tổ Ngôn ngữ học và Tổ Thuật ngữ khoa học. Cho đến nay, Viện đã hình thành và xây dựng nên các phòng nghiên cứu khoa học theo các chuyên ngành của ngôn ngữ học và các phòng phục vụ nghiên cứu khoa học.
Nhiệm vụ
Trình Chủ tịch Viện Khoa học xã hội Việt Nam chiến lược, quy hoạch, kế hoạch 5 năm và hàng năm và tổ chức thực hiện sau khi được phê duyệt.
Nghiên cứu cơ bản về ngôn ngữ học.
Nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về tiếng Việt, ngôn ngữ các dân tộc thiểu số ở Việt Nam, ngôn ngữ các nước trong khu vực và các ngôn ngữ khác trên thế giới.
Kết hợp nghiên cứu với đào tạo trong lĩnh vực ngôn ngữ học, thực hiện đào tạo sau đại học theo quy định của pháp luật, tham gia phát triển nguồn nhân lực có trình độ cao theo yêu cầu của Viện Khoa học xã hội Việt Nam và các cơ quan khác.
Theo chức năng, tổ chức thẩm định và tham gia thẩm định về mặt khoa học các công trình, dự án phát triển kinh tế – xã hội ở các Bộ, ngành, địa phương theo sự phân công của Viện Khoa học xã hội Việt Nam. Thực hiện các tư vấn khoa học phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của Viện.
Tổ chức hợp tác quốc tế về nghiên cứu và đào tạo theo quy định hiện hành.
Trao đổi thông tin khoa học với các cơ quan trong nước và nước ngoài theo quy định của pháp luật; quản lý tư liệu, thư viện của Viện; xuất bản các ấn phẩm khoa học, phổ biến các kết quả nghiên cứu khoa học, truyền bá các kiến thức khoa học tới quảng đại quần chúng.
Quản lý về tổ chức, bộ máy, biên chế, tài chính và kinh phí của Viện theo các quy định, chế độ của Nhà nước và của Viện Khoa học xã hội Việt Nam.
Thực hiện các nhiệm vụ khác theo sự phân công của Chủ tịch Viện Khoa học xã hội Việt Nam.
Trụ sở chính
Trụ sở Viện Ngôn ngữ học tại số 9 Kim Mã Thượng, Ba Đình, Hà Nội (kể từ tháng 11/2008) Viện Ngôn ngữ học đã có 3 lần thay đổi trụ sở làm việc. Trước năm 2005, Viện Ngôn ngữ học có trụ sở tại 20 Lý Thái Tổ, Hoàn Kiếm, Hà Nội. Sau đó, trụ sở được chuyển về số 36 Hàng Chuối, Hai Bà Trưng, Hà Nội.
Trụ sở chính hiện nay là số 9 phố Kim Mã Thượng, quận Ba Đình, Hà Nội (kể từ tháng 11 năm 2008).
Một số thành tựu
Ngay từ khi thành lập, Viện đã tập trung triển khai nghiên cứu các bình diện khác nhau của tiếng Việt như: từ vựng-ngữ nghĩa, ngữ pháp, ngữ âm, từ điển, các vùng phương ngữ của tiếng Việt; điều tra khảo sát có định hướng các ngôn ngữ dân tộc thiểu số ở Việt Nam; nghiên cứu các vấn đề ngôn ngữ gắn với đời sống xã hội để đáp ứng nhu cầu của thực tế, v.v.
Năm 1975, tập I của Từ điển tiếng Việt phổ thông ra đời, là phần mở đầu cho một cuốn từ điển tiếng Việt cỡ vừa được biên soạn theo phương pháp mới, với cấu trúc mục từ nhiều tầng đa dạng, phản ánh được tính hệ thống của từ vựng. Các ví dụ được chọn lọc kĩ, có chú thích nguồn trích dẫn, đảm bảo độ tin cậy cho người sử dụng.
Năm 1988, Từ điển tiếng Việt với hơn 36 ngàn mục từ, do giáo sư Hoàng Phê chủ biên đã được xuất bản, chính thức đến với người dùng. Ngay từ đợt in đầu tiên, cuốn từ điển đã được xã hội hoan nghênh và đón nhận với một thái độ rất trân trọng, tin tưởng. Đây là cuốn từ điển có tính chất chuẩn, được giới nghiên cứu và người sử dụng đánh giá là có uy tín hơn cả trong giai đoạn hiện nay.
Toàn cảnh trụ sở Viện Ngôn ngữ học
Kể từ lần xuất bản thứ nhất, đến nay cuốn từ điển này đã được tái bản chín lần, trong đó có hai lần (các năm 1992 và 2000) tái bản có sửa chữa bổ sung; đạt con số phát hành kỉ lục đến hơn một trăm ngàn bản.
Sau khi hoàn thành việc biên soạn cuốn từ điển tiếng Việt, công tác nghiên cứu và biên soạn từ điển ở Viện đã được đẩy lên một bước mới. Một loạt từ điển các loại đã được biên soạn, phục vụ các nhu cầu tra cứu khác nhau. Đó là các quyển: Từ điển yếu tố Hán Việt thông dụng (1991), Từ điển thành ngữ Việt Nam (1993), Từ điển giải thích thành ngữ gốc Hán (1994), Từ điển giải thích thành ngữ tiếng Việt (1995), Từ điển từ láy tiếng Việt (1995), Từ điển đồng âm tiếng Việt (2001), Từ điển từ mới tiếng Việt (2002), Từ điển tiếng Việt phổ thông (2002), v.v.
Bên cạnh việc biên soạn từ điển tiếng Việt các loại, Viện cũng rất chú trọng đến việc biên soạn các loại từ điển song ngữ. Mặc dù cán bộ chuyên về ngoại ngữ của Viện không nhiều nhưng Viện đã làm tốt công việc đứng ra tổ chức, tập hợp lực lượng các cán bộ có năng lực để biên soạn và xuất bản từ điển song ngữ và đa ngữ các loại như: Thuật ngữ ngôn ngữ học Nga Việt (1969), Thuật ngữ mỹ thuật Pháp Việt, Việt Pháp (1970), Từ điển thuật ngữ thư viện học Nga-Anh-Pháp-Việt, Từ điển Anh Việt (1975), Từ điển thuật ngữ triết học chính trị Nga-Pháp-Việt, Từ điển thuật ngữ khoa học xã hội Nga-Pháp-Việt (1979), Từ điển Việt Anh (1987), Từ điển Pháp Việt (1992), Từ điển Việt Pháp (1992), Từ điển Anh Việt (2000), Từ điển Pháp Việt (2001), v.v.
Về nghiên cứu vốn từ ngữ tiếng Việt, Viện đã chủ trương dựa trên cơ sở lý luận về từ vựng học của thế giới, áp dụng vào việc giải quyết những vấn đề cụ thể của tiếng Việt, đồng thời chú trọng đến những đặc trưng riêng của từ ngữ tiếng Việt, từ đó làm sáng tỏ những đặc điểm của từ ngữ tiếng Việt, góp phần vào công cuộc chuẩn hoá tiếng Việt, giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt, bảo vệ và phát triển tiếng Việt. Bên cạnh những thành tựu về nghiên cứu từ và cấu tạo từ tiếng Việt, trong mấy chục năm qua, Viện đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề chuẩn hoá và giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt .
Đào tạo
Là một trong những cơ sở đầu tiên của Uỷ ban Khoa học Xã hội Việt Nam (nay là Viện Khoa học xã hội Việt Nam) được công nhận là cơ sở đào tạo NCS, từ khoá đào tạo thứ nhất (1983) đến nay, Viện ngôn ngữ học có 4 chuyên ngành đào tạo tiến sĩ gồm: Lý luận ngôn ngữ, mã số 62.22.01.01 Ngôn ngữ học ứng dụng, mã số 62.22.01.05 Việt ngữ học, mã số 62.22.01.20 Ngôn ngữ các dân tộc thiểu số ở Việt Nam, mã số 62.22.01.25
Ngoài ra, Trung tâm Phổ biến và giảng dạy Ngôn ngữ của Viện là một địa chỉ giảng dạy và học tập tiếng Việt có uy tín dành cho sinh viên ngoại quốc có nhu cầu học tiếng Việt (http://tgn.edu.vn ).
Trung tâm Phục hồi chức năng ngôn ngữ của Viện tập trung vào việc nghiên cứu và trị liệu các bệnh lý liên quan đến ngôn ngữ.
Tạp chí Ngôn ngữ
Tạp chí Ngôn ngữ là ấn phẩm chuyên ngành của Viện, xuất bản lần đầu tiên vào tháng 9 năm 1969. Đây là nơi công bố những kết quả nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước về tiếng Việt, các ngôn ngữ dân tộc thiểu số ở Việt Nam; các ngôn ngữ thuộc khu vực Đông Nam Á và các ngôn ngữ phổ biến trên thế giới; trao đổi và thảo luận những vấn đề lý luận và ứng dụng ngôn ngữ học, v.v.
Tạp chí Ngôn ngữ là ấn phẩm định kì 1 năm 4 số, từ 1998 tăng lên 6 số; hiện nay 1 năm 12 số trong đó có những số chuyên đề phục vụ cho nhà trường.
Tính đến tháng 2 năm 2011, tạp chí "Ngôn ngữ" đã ra được 261 số.
Tặng thưởng
Viện Ngôn ngữ học đã được Nhà nước tặng thưởng huân chương Lao động hạng nhì năm 1988, huân chương Lao động hạng nhất năm 1998.
Nhiều cán bộ của Viện đã được Đảng và Nhà nước tặng thưởng những phần thưởng cao quý như: GS Hoàng Phê và GS Lê Khả Kế, - huân chương Lao động hạng nhất, năm 1989; GS Hoàng Tuệ, - huân chương Lao động hạng nhất năm 1997, huân chương Độc lập hạng ba năm 1999, GS.TS Hoàng Văn Hành và PGS.TS Lê Xuân Thại, - huân chương Lao động Hạng hai năm 2009, GS.TS Nguyễn Đức Tồn, - Huân chương Lao động hạng hai năm 2010 v.v.
GS Hoàng Tuệ, GS Lê Khả Kế, GS Nguyễn Kim Thản, và tập thể các tác giả cuốn Từ điển tiếng Việt được trao tặng giải thưởng Nhà nước về Khoa học và Công nghệ năm 2000.
Tạp chí Ngôn ngữ của Viện đã được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng nhì (1985) và Huân chương Lao động hạng nhất (2000).
Các thế hệ lãnh đạo
- GS Nguyễn Kim Thản (1927-1995): Phó Viện trưởng phụ trách (1969-1976)
- GS Hoàng Tuệ (1921 - 1999): Viện trưởng (1977 - 1983)
- GS.TS Hoàng Văn Hành (1934-2003): Viện trưởng (1983 - 1995)
- GS.TSKH Lý Toàn Thắng (s.1947): Viện trưởng (1995 - 2007)
- GS.TS Nguyễn Đức Tồn (s.1952): Viện trưởng (2008 - 2012)
- GS.TS Nguyễn Văn Hiệp (s.1964): Viện trưởng (từ 2012)
Bê bối
Đạo văn
Cựu viện trưởng Nguyễn Đức Tồn từng bị TS Nguyễn Thúy Khanh – nguyên Trưởng Phòng Từ điển học, Viện Ngôn ngữ, tố cáo đạo văn. GS.TSKH Trần Ngọc Thêm cũng cho biết công trình nghiên cứu của Giáo sư Nguyễn Đức Tồn từng đưa đi xét dự Giải thưởng Hồ Chí Minh có nội dung đạo văn trong sách của ông đã xuất bản trước đó.
Cơ cấu tổ chức
Hiện tại, Viện có 7 phòng chuyên môn, 3 phòng và trung tâm ứng dụng và phục vụ nghiên cứu.
Viện trưởng: GS.TS Nguyễn Văn Hiệp
Phó Viện trưởng:
- PGS.TS. Nguyễn Hữu Hoành