Giáo phận Roma (; ) là một giáo phận Công giáo tại Italia và Thành Vatican, thuộc quyền tài phán trực tiếp của Giáo hoàng, là Giám mục Roma và là Thượng giáo tông của Giáo hội Công giáo hoàn vũ. Ngai tòa của Giám mục Roma đặt tại Tổng lãnh vương cung thánh đường Thánh Ioannes tại Laterano, thành phố Roma.
Theo truyền thống của Giáo hội Công giáo, vị giám mục chính tòa đầu tiên của giáo phận Roma là Thánh Petrus Tông đồ, tựu nhiệm vào thế kỷ 1 CN. Giám mục Roma đương nhiệm là Giáo hoàng Lêô XIV, kể từ tháng 05 năm 2025.
Về phương diện lịch sử, từng có nhiều người gốc Roma hoặc gốc Italia nói chung làm giám mục Roma. Tuy nhiên kể từ đầu thế kỷ 20 cho đến nay, chỉ có một người gốc Roma làm giám mục Roma là Giáo hoàng Pius XII (ở ngôi từ năm 1939 đến năm 1958). Bên cạnh đó, cũng có nhiều vị giám mục Roma không xuất thân từ đất Italia, trong số đó là người giữ chức vụ này đầu tiên – Thánh Petrus Tông đồ. Trong thời sơ khai đã có ba giáo hoàng tới từ châu Phi. Hai giáo hoàng gần đây nhất tới từ châu Mỹ.
Giáo phận Roma là giáo phận đô thành của giáo tỉnh Roma và là tòa giáo trưởng của nước Italia. Vị giáo trưởng nước Italia luôn là một vị giáo hoàng, và ông nắm quyền ưu tiên về mặt danh dự so với các giám mục nước Italia và nắm quyền tối thượng về mặt thẩm quyền đối với tất cả các tòa giám mục theo truyền thống của Giáo hội Công giáo.
Tước hiệu
Giáo hoàng là giám mục của giáo phận Roma. Một số tước hiệu của Giáo hoàng bắt nguồn từ chức vụ chủ chăn của giáo phận Roma. Trong số các tước hiệu trên, những tước hiệu dành cho Giáo hoàng được liệt kê cách chính thức trong Niên giám Tòa Thánh là:
Một nhà sử học từng cho rằng:
Thời hiện đại
Vào ngày 6 tháng 1 năm 2023, Giáo hoàng Franciscus ban hành tông hiến , theo đó ông xúc tiến việc tái thiết giáo phận Roma để tăng tính đồng nghị của giáo phận cũng như làm nổi bật vai trò của giáo hoàng trong cơ cấu quản trị của giáo phận.
Lãnh thổ
Giáo phận Roma có diện tích 881 km2, bao trùm toàn bộ Thành quốc Vatican (0,49 km2) và phần lớn thủ đô Roma của Italia (880,51 km2). Giáo phận Roma là nơi cư trú của 1.219 linh mục triều trực thuộc giáo phận, 2.331 linh mục thuộc giáo phận khác, 5.072 linh mục dòng, 140 linh mục thuộc Giám hạt Opus Dei và 2.266 nữ tu. Vào năm 2022, giáo phận Roma phục vụ 2.592.300 tín hữu, chiếm 82% tổng dân số sinh sống trong địa giới giáo phận.
Địa giới của thành phố Roma, về sau, đã được nới rộng ra, và ngày nay bao trùm toàn bộ lãnh thổ giáo phận Roma. Một phần diện tích đáng kể của thành phố Roma nằm trong hai giáo phận Ostia và Porto-Santa Rufina. Giáo phận hiệu tòa Ostia nằm dưới sự quản lý trực tiếp của Giáo phận Roma, do một vị tổng đại diện thừa hành cai quản, còn giáo phận Porto-Santa Rufina thì được cai quản bởi một vị giám mục chính tòa. Giáo phận Roma được chia ra làm hai giáo hạt, mỗi giáo hạt do một vị tổng đại diện phụ trách.
Hai vị tổng đại diện trên thực thi thừa tác vụ giám mục và quản trị mục vụ trong địa phận giáo hạt tương ứng của mình. Trừ khi vị giám mục dành riêng cho mình một số công việc, thì vị tổng đại diện, chiếu theo chức vụ, trong toàn giáo phận có quyền thực hiện tất cả mọi công việc hành chính mà theo luật thuộc về giám mục giáo phận, ngoại trừ những công việc mà luật đòi phải có sự ủy nhiệm đặc biệt của Giám mục.
Giáo hạt Thành Vatican
nhỏ|235x235px|[[Vương cung thánh đường Thánh Phêrô|Vương cung thánh đường Thánh Petrus]]
Giáo hạt Thành Vatican phụ trách việc đạo trên toàn bộ lãnh thổ Thành Vatican và bao gồm 2 giáo xứ: giáo xứ Vương cung thánh đường Thánh Petrus và giáo xứ Sant'Anna dei Palafrenieri. Sứ vụ mục vụ của giáo hạt đối với cư dân của Thành Vatican là không đáng kể. Chức năng chủ yếu của giáo hạt bao gồm cung cấp dịch vụ thích hợp cho du khách, người hành hương, và những người sinh sống tại Roma có nhu cầu sử dụng dịch vụ do Thành Vatican cung cấp. Kể từ năm 1991, vị tổng đại diện phụ trách giáo hạt Thành Vatican luôn là Hồng y Giám quản Vương cung thánh đường Thánh Petrus, mà vị đương nhiệm là Hồng y Mauro Gambetti .
Giáo hạt Roma
nhỏ|235x235px|[[Ngai tòa của Giáo hoàng tại Tổng lãnh vương cung thánh đường Thánh Ioannes tại Laterano]]
Vị tổng đại diện phụ trách Giáo hạt Roma, tức phần lãnh thổ của Giáo phận Roma bên trong nước Italia, có trụ sở tại Tổng lãnh vương cung thánh đường Thánh Ioannes tại Laterano – nhà thờ chính tòa của giáo phận Roma. Theo tập tục từ hàng thế kỷ nay, vị tổng đại diện của Giáo hạt Roma được gọi bằng tước hiệu hồng y đại diện (). Giáo hạt Roma bao gồm 334 giáo xứ đang hoạt động (chưa tính 2 giáo xứ thuộc giáo phận Ostia do vị Tổng đại diện phụ trách giáo hạt Roma cai quản), được chia làm 36 quận, và 5 giáo xứ đã bị giải thể. Kể từ năm 1970, các vị hồng y tổng đại diện phụ trách Giáo hạt Roma luôn được phong chức Giám quản Tổng lãnh vương thánh đường Thánh Gioan Latêranô – nơi có trụ sở của giáo phủ giáo phận Roma. Về phương diện mục vụ theo nghĩa nghiêm ngặt, giáo phận Roma được chia làm 4 khu vực: khu vực phía Đông, khu vực phía Nam, khu vực phía Tây, khu vực phía Bắc; mỗi một khu vực do một vị giám mục phụ tá cai quản. Các vị giám mục phụ tá trên cộng tác với vị tổng đại diện và vị phó giám quản của giáo phận trong Hội đồng mục vụ giáo phận.
Vào tháng 1 năm 2023, Giáo hoàng Franciscus tiến hành tái thiết Giáo phận Roma, theo đó ông cắt giảm nhiều quyền hạn của các vị tổng đại diện trong giáo phận. Ông cũng quy định lại vai trò của mỗi vị giám mục phụ tá và trực tiếp phụ trách việc ra quyết định trong nhiều vấn đề của giáo phận. Ông xác định rằng vai trò của vị tổng đại diện là điều phối công việc của các cơ quan trực thuộc giáo phận, tức tương đương một vị phụ tá, và hạn chế phạm vi trách nhiệm của vị tổng đại diện ngang qua một nguyên tắc: "Vị tổng đại diện không được thi hành các sáng kiến quan trọng hoặc những sáng kiến vượt ra khỏi phạm vi quản trị thông thường chừng nào vị ấy chưa báo cáo với tôi".
Giáo tỉnh Roma
Giáo tỉnh Roma bao gồm giáo phận Roma và 7 giáo phận được gọi là giáo phận ngoại thành (). Mỗi một giáo phận ngoại thành do một vị hồng y đẳng giám mục cai quản trên danh nghĩa (hiệu tòa) và một vị giám mục chính tòa cai quản trên thực tế. Dưới đây là danh sách 7 giáo phận ngoại thành: Giáo phận ngoại thành Ostia đã được sáp nhập vào giáo phận Roma vào năm 1962, và nay được coi sóc bởi một vị tổng đại diện; vị tổng đại diện này cộng tác cách chặt chẽ với vị tổng đại diện phụ trách giáo hạt Roma. Giáo phận này từng chỉ nắm duy nhất giáo xứ Sant'Aurea – giáo xứ chính tòa của giáo phận, tuy nhiên đến năm 2012 thì giáo xứ này được tách ra làm hai giáo xứ và cùng thuộc giáo phận Ostia: giáo xứ Sant'Aurea và giáo xứ Sant'Agostino Vescovo.
Các giáo phận trực thuộc khác tại Italia
Dưới đây là danh sách các giáo phận nằm trong lãnh thổ nước Italia và coi giáo phận Roma là giáo phận đô thành; dù vậy, các giáo phận này không thuộc địa phận giáo tỉnh Roma mà thuộc địa phận giáo miền Lazio.
- Tổng giáo phận Gaeta (tổng giáo phận trực thuộc giáo tỉnh)
- Giáo phận Anagni-Alatri
- Giáo phận Civita Castellana
- Giáo phận Civitavecchia-Tarquinia
- Giáo phận Frosinone-Veroli-Ferentino
- Giáo phận Latina-Terracina-Sezze-Priverno
- Giáo phận Rieti
- Giáo phận Sora-Cassino-Aquino-Pontecorvo
- Giáo phận Tivoli
- Giáo phận Viterbo
- Đan viện tòng thổ Montecassino
- Đan viện tòng thổ Santa Maria di Grottaferrata
- Đan viện tòng thổ Subiaco
Các giáo phận được miễn trừ khác
Một số giáo hạt tòng nhân (kỳ thực là một địa hạt được đứng đầu bởi một giám mục) và giám hạt tòng nhân, nằm ngoài lãnh thổ của giáo tỉnh Roma cùng trên khắp thế giới, được phú tư cách "miễn trừ", có nghĩa là các giáo phận ấy "được quản lý trực tiếp bởi Tòa Thánh" và không trực thuộc một giáo tỉnh nào cả. Các giáo phận ấy bao gồm:
- Một số giáo phận thuộc Giáo hội Latinh và trực thuộc Tòa Thánh, có thể do loại địa hạt, chẳng hạn như các hạt đại diện tông tòa và hạt phủ doãn tông tòa là những vùng truyền giáo chưa được thiết lập thành giáo phận
- Các giám hạt tòng nhân, chẳng hạn như Opus Dei
- Các giáo hạt tông tòa () theo nghi chế Đông phương, cũng những vùng truyền giáo chưa được thiết lập thành giáo phận
- Các giáo hạt dành cho tín hữu Công giáo Đông phương, là phần dân Chúa theo các nghi chế Đông phương tại những nơi mà một hoặc nhiều giáo hội Công giáo Đông phương không thiết lập một địa hạt nào
- Các giáo hạt tòng nhân dành cho những tín hữu Anh giáo đã cải đạo Công giáo
- Một số giáo hạt quân đội dành cho những nhân viên và chiến sĩ đang phục vụ trong quân đội
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Giáo phận Roma** (; ) là một giáo phận Công giáo tại Italia và Thành Vatican, thuộc quyền tài phán trực tiếp của Giáo hoàng, là Giám mục Roma và là Thượng giáo tông của
Tính đến ngày 31/5/2018, Giáo hội Công giáo bao gồm 3,160 khu vực thuộc quyền tài phán giáo hội, trong đó có 645 Tổng giáo phận và 2,236 Giáo phận, cũng như Đại diện Tông
Là nơi xuất phát của Giáo hội, Công giáo ở châu Âu phát triển mạnh trên một diện tích khá rộng, bao phủ gần hết các quốc gia Latinh như Italia, Pháp, Tây Ban Nha.
**Giáo hội Công giáo tại Trung Quốc** ở Đại lục (gồm cả các lãnh thổ riêng biệt như Hồng Kông và Ma Cao) hiện tại được Tòa Thánh Vatican tổ chức theo không gian địa
nhỏ|phải|Bản mẫu Huy hiệu Hồng y Nhiếp chính **Nhiếp chính Giáo hội Rôma Thánh** (còn gọi là **Hồng y Nhiếp chính**, **Hồng y Thị thần**, tiếng Ý: _Camerlengo_) là một chức vụ thuộc Phòng Quản
phải|nhỏ|Bản đồ các giáo phận Công giáo Việt Nam **Giáo hội Công giáo tại Việt Nam** hiện tại được tổ chức theo địa giới gồm có 3 giáo tỉnh là Hà Nội, Huế và Sài
**Giáo phận Oslo** là một giáo phận Công giáo thuộc Giáo hội Latinh tại Na Uy. Giáo phận Oslo có diện tích 154.560 km2, bao trùm phần phía nam của nước Na Uy, cùng là
**Giáo phận Stockholm** (tiếng Latinh: Dioecesis Holmiensis; tiếng Thụy Điển: Stockholms katolska stift) là một giám mục giáo hội Công giáo Latinh ở Thụy Điển và là giáo phận Công giáo La Mã duy nhất
Tổng giáo phận Công giáo Rôma Philadelphia là một lãnh thổ giáo hội hoặc giáo phận của Giáo hội Công giáo Rôma ở phía đông nam Pennsylvania, Hoa Kỳ. Nó bao gồm Thành phố và
**Giáo phận Copenhagen** (; ) là một giáo phận của Giáo hội Latinh trực thuộc Giáo hội Công giáo Rôma ở Đan Mạch. Giáo phận được đặt tên theo nơi đặt tòa giám mục là
**Giáo phận Vĩnh Long** (tiếng Latin: _Dioecesis Vinhlongensis_) là một giáo phận Công giáo Rôma Việt Nam. Giáo phận này có tòa Giám mục và nhà thờ chính tòa đặt tại Vĩnh Long. Giáo phận
nhỏ|Nhà thớ Thánh Martin, Tổng Giáo Phận Bratislava. **Tổng Giáo Phận Bratislava, Slovakia** (, ) là một giáo phận của Giáo hội Công giáo Rôma tại Slovakia. Tổng Giáo Phận Bratislava thuộc miền tây Slovakia
**Giáo phận Lạng Sơn và Cao Bằng** (tiếng Latin: _Dioecesis Langsonensis et Caobangensis_) là một giáo phận Công giáo Rôma tại Việt Nam. Giáo phận rộng 17.815 km², tương ứng với các tỉnh Lạng Sơn, Cao
**Giáo phận Spiš, Slovakia** (, , ) là một giáo phận của Giáo hội Công giáo Rôma tại Slovakia. Giáo phận Spiš bao gồm các phần trung tâm và phía đông của Vùng Žilina và
**Giáo phận Tallinn** là một giáo phận Công giáo tại Estonia. Giáo phận Tallinn có diện tích 45.213 km2, bao trùm toàn bộ nước Estonia. Ngai tòa của giám mục chính tòa đặt tại Nhà thờ
**Tổng giáo phận Seoul** (tiếng Latin: _Archidioecesis Seulum_, ) là một tổng giáo phận Công giáo Rôma bao gồm vùng đô thị Seoul, Hàn Quốc, giáo tỉnh bao gồm các khu vực ở Hàn Quốc
**Tổng giáo phận Bucharest** (; ) là một tổng giáo phận đô thành của Giáo hội Latinh trực thuộc Giáo hội Công giáo Rôma ở România. Tòa tổng giám mục và nhà thờ chính tòa
**Tổng giáo phận Malta** () là một tổng giáo phận của Giáo hội Latinh trực thuộc Giáo hội Công giáo Rôma ở Malta. ## Lịch sử Câu chuyện truyền lại cho rằng thánh Sứ đồ
**Tổng giáo phận Esztergom–Budapest** (; ) là một tổng giáo phận của Giáo hội Latinh trực thuộc Giáo hội Công giáo Rôma ở Hungary. Tổng giáo phận trực thuộc Giáo tỉnh Esztergom–Budapest, 1 trong 4
**Tổng giáo phận New Orleans** (tiếng Anh: _Roman Catholic Archdiocese of New Orleans_, tiếng Latinh: _Archidioecesis Novae Aureliae_) là một giáo phận của Giáo hội Công giáo Rôma tại Hoa Kỳ. Quản lý giáo phận
**Giáo phận Orange** (tiếng Anh: _Roman Catholic Diocese of Orange_, tên gọi khác: _Giáo phận Quận Cam_) là một giáo phận trong cơ cấu tổ chức của Giáo hội Công giáo Rôma tại Hoa Kỳ.
**Giáo phận Rožňava** (, ) là một giáo phận của Giáo hội Công giáo Rôma tại Slovakia. Giáo phận Rožňava bao gồm các phần trung tâm và phía đông của Vùng Banská Bystrica và các
**Tổng giáo phận Košice** (, ) là một giáo phận của Giáo hội Công giáo Rôma tại Slovakia. Tổng giáo phận bao gồm các phần trung tâm và phía đông của các vùng Prešov và
**Giáo phận Žilina** (, ) là một giáo phận của Giáo hội Công giáo Rôma tại Slovakia. Giáo Phận nằm ở tây bắc Slovakia bao gồm các khu vực của Trenčín và Žilina. Tòa giám
**Giáo phận Hồng Kông** là một giáo phận của Giáo hội Công giáo Rôma mà tầm kiểm soát thuộc phạm vi đặc khu Hồng Kông. Giáo phận này trực thuộc giáo tỉnh Quảng Châu trên
**Giáo phận Đại Đồng** (; ) là một giáo phận của Giáo hội Latinh trực thuộc Giáo hội Công giáo Rôma ở Trung Quốc, nằm trong Giáo tỉnh Thái Nguyên. Nhà thờ chính tòa của
**Giáo phận Banská Bystrica** (, ) là một giáo phận của Giáo hội Công giáo Rôma tại Slovakia. Tòa giám mục của Giáo phận Banská Bystrica được đặt ở ở Banská Bystrica. Ngày 20 tháng
**Giáo phận Nitra** (; ; ) là một giáo phận của Giáo hội Công giáo Rôma tại Slovakia. Giáo Phận thuộc miền Tây Slovakia, với tòa giám mục đặt tại Nitra. Từ năm 2020, giám
**Tổng giáo phận Trnava** (, ) là một giáo phận của Giáo hội Công giáo Rôma tại Slovakia. Tổng giáo phận thuộc miền tây Slovakia bao gồm phần lớn ở Trnava cùng một phần của
**Tổng giáo phận Huế** (tiếng Latin: _Archidioecesis Hueensis_) là một tổng giáo phận của Giáo hội Công giáo Rôma ở miền trung Việt Nam. Tính đến năm 2019, Tổng Giáo phận Huế có diện tích
**Tổng giáo phận Hà Nội** (tiếng Latinh: _Archidioecesis Hanoiensis_) là một tổng giáo phận Công giáo ở Việt Nam, quản lý giáo dân phần lớn trung tâm Hà Nội, một phần các tỉnh Ninh Bình,
thumb|Huy hiệu giám mục [[Giuse Trần Văn Toản.]] **Giáo phận Long Xuyên** (tiếng Latin: _Dioecesis Longxuyensis_) là một giáo phận Công giáo Rôma tại Việt Nam. Giáo phận có diện tích 10.255 km², tương ứng tỉnh
**Giáo phận Mỹ Tho** (tiếng Latinh: _Dioecesis Mythoensis_) là một giáo phận Công giáo Rôma tại Việt Nam. Giáo phận gồm phần phía nam tỉnh Tây Ninh và một phần tỉnh Đồng Tháp thuộc phía
**Giáo phận Thái Bình** (tiếng Latin: _Dioecesis de Thai Binh_) là một giáo phận Công giáo Rôma tại Việt Nam nằm trên địa bàn của tỉnh Hưng Yên. Theo số liệu của Giáo hội năm
thumb|right|Nhà thờ Quy Nhơn ngày cũ. nhỏ|thế=Nhà thờ Gò Thị - Là nơi đặt Tòa Giám mục Đông Đàng Trong từ 1839 đến 1861|Từ năm 1839, Gò Thị được Đức cha Stêphanô Cuénot Thể chọn
**Giáo phận Bắc Ninh** (tiếng Latin: _Dioecesis Bacninhensis_) là một giáo phận Công giáo Rôma tại Việt Nam. Năm 2008, giáo phận có diện tích 24.600 km², tương ứng với địa giới các tỉnh Bắc Ninh,
thumb|phải|Huy hiệu Giám mục Tôma Aquinô Vũ Đình Hiệu **Giáo phận Bùi Chu** (tiếng Latinh: _Dioecesis Buichuensis_) là một giáo phận Công giáo Rôma tại Việt Nam. Giáo phận có nhiều xứ đạo lâu đời
**Giáo phận Hải Phòng** (tiếng Latin: _Dioecesis Haiphongensis_) là một giáo phận Công giáo Rôma ở Việt Nam. Đây là một trong những vùng đất mà những nhà truyền giáo đầu tiên đặt chân đến
**Giáo phận Vinh** (tiếng Latin: _Dioecesis Vinhensis_) là một giáo phận Công giáo Rôma tại phía Bắc miền Trung Việt Nam. Địa bàn giáo phận Vinh tương ứng với tỉnh Nghệ An, có diện tích
nhỏ|phải|Huy hiệu của giám mục Giuse Huỳnh Văn Sỹ **Giáo phận Nha Trang** (tiếng Latinh: _Dioecesis Nhatrangensis_) là một giáo phận Công giáo Rôma ở Việt Nam. Địa giới gồm tỉnh Khánh Hòa với diện
**Giáo phận Hà Tĩnh** (tiếng Latinh : _Dioecesis Hatinhensis_) là một Giáo phận Công giáo Rôma tại miền Bắc Trung Bộ Việt Nam, được thành lập vào ngày 22 tháng 12 năm 2018 tách ra
**Giáo phận Phan Thiết** (tiếng Latin: _Dioecesis Phanthietensis_) là một giáo phận Công giáo Rôma tại Việt Nam, thuộc Giáo tỉnh Sài Gòn, với địa bàn nằm trọn trong địa giới phần phía nam của
nhỏ|phải|Huy hiệu giám mục Aloisiô Nguyễn Hùng Vị. **Giáo phận Kon Tum** (tiếng Latin: _Dioecesis Kontumensis_) là một giáo phận Công giáo Rôma ở Việt Nam, là giáo phận lâu đời nhất vùng Tây Nguyên.
**Giáo phận Đà Nẵng** (tiếng Latin: _Dioecesis Danangensis_) là một giáo phận Công giáo Rôma ở Việt Nam. Địa giới gồm thành phố Đà Nẵng, rộng 11.723 km². Cuối năm 2017, giáo phận có 72.495 giáo
**Giáo phận Ban Mê Thuột** (tiếng Latin: _Dioecesis Banmethuotensis_) là một giáo phận Công giáo Rôma tại Việt Nam. Địa giới bao gồm phần phía tây Đắk Lắk, phần phía bắc Lâm Đồng và phần
nhỏ|Nhà thờ Sơn Tây (Tòa Giám mục Hưng Hóa) năm 1884.|369x369px **Giáo phận Hưng Hóa** (tiếng Latin: _Dioecesis Hunghoaensis_) là một giáo phận Công giáo Rôma tại Việt Nam. Giáo phận nằm trên vùng Tây
**Tổng giáo phận Los Angeles** (, ) là một tổng giáo phận của Giáo hội Công giáo La Mã ở bang California, Hoa Kỳ. Có trụ sở tại Los Angeles, tổng giáo phận bao gồm
**Tổng giáo phận Mechelen-Brussel** (; ; ) là một tổng giáo phận của Giáo hội Latinh trực thuộc Giáo hội Công giáo Rôma ở Bỉ. Tổng giáo phận là nơi đặt ngai tòa giáo trưởng
**Giáo phận Chiang Mai** (; ) là một giáo phận của Giáo hội Công giáo Rôma ở Thái Lan. Lãnh đạo đuơng nhiệm của giáo phận là Giám mục Phanxicô Xaviê Vira Arpondratana. ## Địa
**Tổng giáo phận Danh Thánh Chúa Giêsu Cebu** (; ; ; ), thường được gọi tắt là **Tổng giáo phận Cebu** là một tổng giáo phận của Giáo hội Latinh trực thuộc Giáo hội Công