Đồng Hỷ là một huyện nằm ở phía đông bắc tỉnh Thái Nguyên, Việt Nam. Trụ sở Bộ Tư lệnh Quân khu 1 đóng trên địa bàn huyện.

Địa lý

Huyện Đồng Hỷ nằm ở phía đông bắc của tỉnh Thái Nguyên, nằm cách thành phố Thái Nguyên khoảng 23 km, cách trung tâm thủ đô Hà Nội khoảng 104 km, có vị trí địa lý: Phía đông giáp huyện Võ Nhai và huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang Phía tây giáp huyện Phú Lương Phía nam giáp thành phố Thái Nguyên và huyện Phú Bình Phía bắc giáp huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn.

Huyện Đồng Hỷ có diện tích 427,73 km², dân số của huyện tính đến ngày 1 tháng 4, năm 2019 là 92.421 người, mật độ dân số đạt 216,1 người/km².

Huyện Đồng Hỷ là trung tâm quân sự của 6 tỉnh phía Bắc (Thái Nguyên, Bắc Ninh, Bắc Giang, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Cao Bằng) với trụ sở Quân khu 1 đóng trên địa bàn.

Huyện Đồng Hỷ có vị trí thuận lợi nằm sát với thành phố Thái Nguyên, trung tâm chính trị, văn hóa của tỉnh Thái Nguyên.. Khai thác núi đá vôi ở Mỏ đá Núi Voi và rất nhiều các mỏ khai thác đá vôi khác nằm trên địa bàn huyện Đồng Hỷ.

Dân cư – dân tộc – tôn giáo

Dân cư – dân tộc

Năm 2005, dân số huyện là 122.536 người với gần 28.000 hộ dân.

Tính đến tháng 12 năm 2006, huyện Đồng Hỷ có số dân là 124.722 người bao gồm 28.741 hộ dân, trong đó dân tộc Kinh chiếm 63,3%, Nùng 13,2%, Dao 4,4%, Tày 2,5%, Hmông khoảng 1,6%, còn lại các dân tộc khác chiếm 4,74%. Dân số nông thôn chiếm 56,29%, dân số thành thị chiếm 13,71%, số người trong độ tuổi lao động chiếm 42% trong đó lao động nông nghiệp chiếm 73,5%.

Tốc độ tăng trưởng dân số của huyện Đồng Hỷ ở thập kỷ cuối của thế kỷ XX có xu thế giảm dần: năm 1991 là 2,09%, năm 1995 là 2%, năm 1998 là 1,86%.

Khí hậu

Huyện Đồng Hỷ mang những nét chung của khí hậu vùng đông bắc Việt Nam, thuộc miền khí hậu cận nhiệt đới ẩm, có mùa đông lạnh giá, ít mưa, mùa hè nóng ẩm mưa nhiều. Khí hậu của huyện Đồng Hỷ chia làm 4 mùa: xuân, hạ, thu, đông và nằm trong vùng ấm của tỉnh, có lượng mưa trung bình khá lớn.

Khí hậu được hình thành từ một nền nhiệt cao của đới chí tuyến và sự thay thế của các hoàn lưu lớn theo mùa, chúng kết hợp với địa hình đã tạo nên khí hậu nóng ẩm, mưa mùa, có mùa đông lạnh và thất thường trong năm.

Năm 1901, chính quyền thực dân Pháp cùng với việc điều chỉnh địa giới cấp tỉnh, bỏ cấp phủ, đặt cấp châu, huyện trực thuộc tỉnh đã cắt đất 3 tổng Văn Lăng, Thượng Nùng (nay là Thượng Nung), Linh Sơn về châu Võ Nhai. Tách xã Thịnh Đán, Sa Kiệt (Sa Kệ – Sa Cạt) khỏi tổng Túc Duyên để thành lập tổng Thịnh Đán. Đổi tổng Đồng Bang thành tổng Cam Giá, tách xã Lưu Xá của tổng Túc Duyên về tổng Cam Giá, tách xã Văn Hán khỏi tổng Cam Giá để thành lập tổng mới Văn Hán. Như vậy, ở đầu thế kỷ XX Đồng Hỷ còn 7 tổng là Túc Duyên, Thịnh Đán, Niệm Cuông (Niệm Quang), Hóa Thượng, Cam Giá, Huống Thượng và Vân Hán.

Năm 1958, Chính phủ quyết định lấy một phần đất của các xã Đồng Bẩm, Cao Ngạn, Hóa Thượng để thành lập thị trấn Núi Voi và tiểu khu Chiến Thắng trực thuộc thị xã Thái Nguyên.

Ngày 19 tháng 10 năm 1962, Hội đồng Chính phủ ra Quyết định 114-CP về việc thành lập thành phố Thái Nguyên và thị trấn Trại Cau. Thực hiện Quyết định này, Đồng Hỷ chuyển giao về thành phố Thái Nguyên 6 xã là: Cam Giá, Gia Sàng, Túc Duyên, Quang Vinh, Đồng Bẩm, Đồng Quang (trừ xóm Kiến Ninh, Phú Thái và Yên Lập sáp nhập vào xã Thịnh Đán) và cắt ba xóm Thái Thông, Đoàn Kết, Thác Ngạc của xã Tân Lợi để thành lập thị trấn Trại Cau trực thuộc thành phố Thái Nguyên.

Ngày 27 tháng 10 năm 1967, thành lập thị trấn nông trường Sông Cầu.

Ngày 21 tháng 10 năm 1982, huyện tiếp nhận lại thị trấn Trại Cau từ thành phố Thái Nguyên.

Ngày 1 tháng 10 năm 1983, sáp nhập xã Phúc Thọ (xã có nhiều diện tích đất đai bị chìm trong lòng Hồ Núi Cốc) thuộc huyện Đại Từ, các xóm Tân Thắng, Đồng Đẳng của xã Phúc Thuận thuộc huyện Phổ Yên và xóm Yên Ninh của xã Phúc Trìu thành xã Phúc Tân.

Ngày 2 tháng 4 năm 1985, Hội đồng Bộ trưởng ra Quyết định số 102-HĐBT. Theo đó, chuyển 7 xã: Phúc Hà, Phúc Xuân, Phúc Trìu, Tân Cương, Thịnh Đức, Thịnh Đán và Tích Lương về thành phố Thái Nguyên; chuyển 4 xã: Bá Xuyên, Bình Sơn, Phúc Tân và Tân Quang về huyện Phổ Yên; chuyển xã Đồng Bẩm và 2 phường Chiến Thắng, Núi Voi thuộc thành phố Thái Nguyên, 4 xã: Tân Long, Văn Lăng, Hòa Bình và Quang Sơn thuộc huyện Võ Nhai về huyện Đồng Hỷ. Đồng thời, sáp nhập 2 phường Chiến Thắng và Núi Voi để thành lập thị trấn Chùa Hang (thị trấn huyện lỵ huyện Đồng Hỷ).

Ngày 6 tháng 11 năm 1996, tỉnh Thái Nguyên được tái lập từ tỉnh Bắc Thái, huyện Đồng Hỷ thuộc tỉnh Thái Nguyên, bao gồm 3 thị trấn: Chùa Hang, Trại Cau, thị trấn nông trường Sông Cầu và 17 xã: Cao Ngạn, Cây Thị, Đồng Bẩm, Hòa Bình, Hóa Thượng, Hóa Trung, Hợp Tiến, Huống Thượng, Khe Mo, Linh Sơn, Minh Lập, Nam Hòa, Quang Sơn, Tân Lợi, Tân Long, Văn Hán, Văn Lăng.

Ngày 31 tháng 7 năm 2008, Chính phủ ra Nghị định số 84/2008-CP về việc điều chỉnh địa giới huyện Đồng Hỷ để mở rộng thành phố Thái Nguyên, chuyển 2 xã Cao Ngạn và Đồng Bẩm về thành phố Thái Nguyên quản lý.

Ngày 13 tháng 1 năm 2011, Chính phủ ra Nghị quyết số 05/NQ-CP về giải thể, điều chỉnh địa giới để thành lập các phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Theo đó, thành lập thị trấn Sông Cầu trên cơ sở giải thể thị trấn nông trường Sông Cầu.

Ngày 18 tháng 8 năm 2017, chuyển thị trấn Chùa Hang và 2 xã Linh Sơn, Huống Thượng về thành phố Thái Nguyên quản lý.

Ngày 1 tháng 12 năm 2024, sáp nhập xã Tân Lợi vào thị trấn Trại Cau.

Huyện Đồng Hỷ có 3 thị trấn và 11 xã như hiện nay.

Kinh tế – xã hội

Kinh tế

Từ năm 1986 trở về trước, Đồng Hỷ là một huyện có nền kinh tế thuần nông, với thành phần kinh tế tập thể là chủ yếu. Trong nông nghiệp, cây lương thực (bao gồm lúa và hoa màu) chiếm vị trí hàng đầu, kế đến là cây chè. Đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn, bình quân lương thực 142 kg/1 người/1 năm (cả màu). Sau năm 1987, nhờ có đường lối đổi mới, kinh tế huyện Đồng Hỷ có bước phát triển đa dạng, phong phú và có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao.

Năm 2017, thu ngân sách huyện đạt 1.095 tỷ đồng, tăng 23% so với năm 2016. Trong đó:

– Giá trị sản xuất đạt 660,3 tỷ đồng.

Năm 2018, huyện Đồng Hỷ đạt các chỉ tiêu kinh tế như sau: Tốc độ tăng trưởng của các ngành sản xuất năm 2018 đạt 14,46% với thu ngân sách đạt trên 1.528 tỷ đồng nhờ thu hút các vốn đầu tư

Tính đến 6 tháng đầu năm năm 2020, thu ngân sách huyện Đồng Hỷ đạt 1.916 tỷ đồng.

Huyện Đồng Hỷ có vị trí địa lý thuận lợi, phần lớn là tiếp giáp với thành phố Thái Nguyên. Huyện cũng thuộc vùng có nguồn tài nguyên khoáng sản lớn của tỉnh Thái Nguyên, có nhiều mỏ đá và mỏ sắt trên địa bàn. Ngoài ra thành phố còn có tiềm năng lớn để phát triển du lịch, với khu du lịch hoa tam giác mạch Bản Tèn,... các di tích lịch sử, cách mạng. Huyện Đồng Hỷ có một lượng lớn đội ngũ cán bộ, công nhân có kinh nghiệm, năng lực, trình độ cao và có nhiều nhà máy, xí nghiệp, công ty, doanh nghiệp trên địa bàn, đáp ứng yêu cầu phát triển, kích cầu kinh tế của huyện.

Huyện Đồng Hỷ đã và đang có những chế độ ưu đãi đối với các doanh nghiệp trong và ngoài nước đầu tư vào địa phương. Nhằm cải thiện môi trường đầu tư, UBND huyện đã tích cực cải tiến các thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các nhà đầu tư tham gia đầu tư tại huyện theo nguyên tắc "1 cửa", giảm thiểu thời gian khi nhà đầu tư làm thủ tục hành chính để tiến hành đầu tư hoặc kinh doanh tại huyện.

Công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp

Từ năm 2000, Đồng Hỷ tập trung chuyển đổi cơ cấu kinh tế, trên cơ sở xác định 4 cụm công nghiệp chính, phù hợp với tiềm năng thế mạnh của từng vùng, động viên, khuyến khích được nhiều thành phần kinh tế đầu tiên cho sản xuất. Nghề truyền thống được duy trì và phát triển; tạo thêm nghề mới, sản phẩm làm ra đáp ứng đủ nhu cầu thị trường.

Hệ thống nước sinh hoạt

Huyện Đồng Hỷ hiện có hai nhà máy nước là nhà máy nước Hóa Thượng và nhà máy nước Trại Cau.

Hệ thống thông tin liên lạc và truyền thông

thumb|Một trạm phát thanh công cộng tại xã [[Hóa Thượng]] thumb|Trạm phát sóng mạng [[Vinaphone tại xã Minh Lập (có từ năm 1998)]]

Huyện có 1 tổng đài điện tử và nhiều tổng đài khu vực. Mạng lưới viễn thông di động đã và đang được đầu tư đồng bộ hoàn chỉnh, trên địa bàn huyện đã được phủ sóng và khai thác dịch vụ thông tin di động bởi 4 mạng di động: Vinaphone, Mobifone, Viettel, Vietnamobile. Báo chí:

Báo Thái Nguyên Báo Quân khu Một điện tử

Phát thanh:

*Đài truyền thanh truyền hình Đồng Hỷ: tần số 99 MHz Đây cũng là cơ quan ngôn luận của huyện, với hệ thống loa công cộng phủ sóng rộng khắp trên địa bàn, cùng sóng không dây FM. Đài cũng đã đưa vào vận hành chương trình truyền hình Đồng Hỷ trên sóng TN1 – Đài PTTH tỉnh Thái Nguyên.

*Đài Phát thanh – Truyền hình Thái Nguyên: tần số 106.5 MHz Đây là kênh thông tin của Đài PTTH tỉnh Thái Nguyên, với thời lượng 16 tiếng/ngày qua sóng FM. Cung cấp các thông tin thời sự trong tỉnh, trong và ngoài nước, cùng nhiều lĩnh vực khác.

*Ngoài ra cũng có thể nghe được một số kênh phát thanh của Đài tiếng nói Việt Nam

Truyền hình:

*Đài Phát thanh – Truyền hình Thái Nguyên: kênh thông tin tổng hợp TN1HD (thời lượng 24h/ngày), kênh khoa giáo và giải trí TN2HD (thời lượng 18h/ngày. Hiện nay kênh TN1 đã phủ sóng vệ tinh Vinasat1.2, hệ thống truyền hình số mặt đất DVB T2, cùng nhiều hệ thống truyền hình như VTVCab HD, VTC, MyTV của VNPT, NextTV, FPT, và các hệ thống truyền hình OTT trên di động. Kênh TN2 cũng có thể xem qua vệ tinh, truyền hình VTC với chất lượng hình ảnh HD.

• Ngoài ra hầu hết các kênh truyền hình quốc gia và quốc tế đặc sắc cùng các kênh địa phương khác đã được phân phối thông qua các hệ thống truyền hình trả tiền đang hiện diện tại Thái Nguyên như VTVCab, VTC, AVG, K+, FPT, MyTV, NextTV,...

Văn hóa xã hội

Huyện Đồng Hỷ có một kho tàng văn hóa dân tộc phong phú và đa dạng. Bên cạnh những làn điệu dân ca, hát chèo, hát chầu văn của người Việt còn có những làn điệu dân ca của các dân tộc Nùng, Dao, Hmông, Sán Chay, Sán Dìu,... trong những ngày hội mùa, ngày lễ, ngày tết, đình đám rất đặc sắc. *Hát Soọng Cô của người Sán Dìu Huyện đang phấn đấu xây dựng đô thị Hóa Thượng là đô thị loại V đến cuối năm 2020 và phấn đấu đạt đô thị loại IV đến năm 2025, đô thị Trại Cau là đô thị loại IV đến năm 2022, xây dựng đô thị Sông Cầu là đô thị loại IV đến năm 2030. Cố gắng phấn đấu hoàn thành xây dựng nông thôn mới tại hai xã Tân Long, Hợp Tiến đến năm 2022 và xã Minh Lập đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu trong cuối năm 2020 và đưa Đồng Hỷ trở thành huyện thứ hai tại tỉnh Thái Nguyên đạt chuẩn nông thôn mới trong nhiệm kỳ 2020–2025, sau huyện Phú Bình.

Giao thông

Hiện chưa có thống kê đầy đủ về số lượng các đường, phố ở huyện Đồng Hỷ. Nhìn chung, hạ tầng giao thông đô thị của huyện đã và đang được đầu tư xây dựng một cách đồng bộ.

Đường phố chính

thumb|Tuyến đường Đại Đoàn Kết tại thị trấn [[Hóa Thượng nhân ngày kỉ niệm 130 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh]] thumb|Đường Tân Lập thuộc thị trấn Sông Cầu

Lê Quý Đôn (Hóa Thượng)

Lý Thái Tổ (Hóa Thượng)

Điện Biên Phủ (Chùa Hang, Hóa Thượng; trực thuộc Bộ Tư lệnh - Quân khu 1)

Đại Đoàn Kết (Hóa Thượng; trực thuộc Bộ Tư lệnh - Quân khu 1)

Linh Nham (Hóa Thượng)

Võ Thị Sáu (Hóa Thượng)

Trường Chinh (Hóa Thượng)

Núi Voi (Chùa Hang, Hóa Thượng)

Phạm Văn Đồng (Hóa Thượng)

Nguyễn Huệ (Hóa Trung)

Ngô Quyền (Hóa Thượng)

Minh Khai (Hóa Thượng, Minh Lập)

Trần Quốc Tuấn (Quang Sơn)

Chiến Thắng (Chùa Hang, Hóa Thượng)

Thống Nhất (Chùa Hang, Hóa Thượng)

3 tháng 2 (Chùa Hang, Hóa Thượng; trực thuộc Bộ Tư lệnh - Quân khu 1)

Hồng Thái (Hóa Thượng; thuộc khu đô thị Hồng Thái)

Nguyễn Trãi (Trại Cau)

Phố Hích (Hòa Bình)

Trại Cài (Minh Lập)

Tân Lập (Sông Cầu)

Khởi Nghĩa (Sông Cầu)

Lê Lợi (Trại Cau)

Đổi Mới (Trại Cau)

Nguyễn Ái Quốc (Trại Cau)

Quang Trung (Nam Hòa)

Chu Văn An (Nam Hòa)

Trần Hưng Đạo (Nam Hòa)

Hùng Vương thứ 18 (Hóa Trung)

Cách mạng tháng tám (Hóa Trung)

Hoàng Diệu (Hóa Trung)

Tổng cộng trên địa bàn huyện Đồng Hỷ có tổng 47 tuyến đường phố được đặt tên

Đường liên huyện, tỉnh đi qua địa bàn huyện

• Quốc lộ 1B cũ (phường Đồng Bẩm, thành phố Thái Nguyên – thị trấn Đồng Đăng, huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn)
• Quốc lộ 1B mới (xã Hóa Thượng, huyện Đồng Hỷ – phường Tân Long, thành phố Thái Nguyên)
• Tỉnh lộ 269 (phường Chùa Hang, thành phố Thái Nguyên – xã Phú Thượng, huyện Võ Nhai)
• Quốc lộ 17 (Thái Nguyên – Bắc Giang – Bắc Ninh)
• Đường tỉnh 273 (xã Hóa Thượng – xã Văn Lăng)
• Đường tỉnh 272 (xã Hòa Bình – xã Quang Sơn)

Các tuyến xe buýt

Huyện hiện có nhiều tuyến xe buýt đi tới tất cả các địa phương trong tỉnh, bao gồm: Tập tin:Paris m 4 jms.svg Đồng Hỷ – Thành phố Thái Nguyên – Phố Nỷ (Sóc Sơn, Hà Nội) Tập tin:Paris m 7 jms.svg Quyết Thắng (Thành phố Thái Nguyên) – Đồng Hỷ – Đình Cả (Võ Nhai) Tập tin:Paris m 8 jms.svg Bình Long (Võ Nhai) – Phố Nỷ (Sóc Sơn, Hà Nội) Tập tin:Paris m 9 jms.svg Thị trấn Trại Cau (Đồng Hỷ) – Thịnh Đán (Thành phố Thái Nguyên) – Thành phố Sông Công – KCN Yên Bình (SAMSUNG Phổ Yên)

Hệ thống giao thông liên vùng

thumb|Tuyến đường sắt của mỏ sắt Trại Cau đi qua địa bàn thị trấn Trại Cau Huyện Đồng Hỷ cách thủ đô Hà Nội 85 km và cách sân bay quốc tế Nội Bài 55 km. Ngoài ra huyện còn là cửa ngõ đi tỉnh khác như: Lạng Sơn, Bắc Giang.

• Đường bộ: Huyện Đồng Hỷ là một đầu mút giao thông với 3 đường quốc lộ và 1 tuyến tỉnh lộ đi qua gồm: Quốc lộ 17 (đi Hà Nội, qua Bắc Giang, Bắc Ninh), Quốc lộ 1B (đi Lạng Sơn và thành phố Thái Nguyên), tỉnh lộ 269 (đi Võ Nhai) và Quốc lộ 1B mới đi thành phố Thái Nguyên.

• Đường sắt: Huyện Đồng Hỷ gồm 2 hệ thống đường sắt chính: Lưu Xá – Kép và đường sắt Lưu Xá – Mỏ sắt Trại Cau.

Ca khúc về Đồng Hỷ

Đồng Hỷ một miền quê. Sáng tác: Sở Văn hóa Thông tin tỉnh Thái Nguyên.

Hình ảnh

Làng nghề

Huyện có hơn 30 làng nghề chè và 1 làng nghề miến:

• Làng nghề miến Việt Cường
• Trồng và sơ chế chè tại nhiều thôn hoặc xã.