✨Hình tượng động vật trong văn hóa

nhỏ|phải|Con [[tê giác là thần thú huyền thoại trong truyền thuyết, chúng được ví như linh vật kỳ lân]] nhỏ|phải|Các loài [[côn trùng có vai trò thầm lặng nhưng thiếu yếu]]

nhỏ|phải|Tôm hùm [[BBQ, trong văn hóa bình dân có câu "đắt như tôm tươi"]] nhỏ|phải|Một con thằn lằn có hình dáng rồng Động vật bao gồm cá, động vật giáp xác, côn trùng, động vật thân mềm, động vật có vú (thú) và chim đóng vai trò to lớn trong lĩnh vực văn hoá đời sống của con người, cũng như các sinh vật khác có nguồn gốc từ động vật. Nhiều loài vật đã đi vào đời sống văn hóa của nhân loại bằng nhiều cách thức và với sự biểu hiện khác nhau. Mỗi loài đều mang những ý nghĩa biểu trưng nhất định và tiêu biểu cho văn hóa, tín ngưỡng, tập tục, lối sống hay đặc tính của một dân tộc, vùng miền. Biểu tượng động vật có mặt hầu hết trong các biểu hiện của đời sống, từ lĩnh vực tôn giáo, nghệ thuật, chính trị, văn hoá-xã hội cho đến cả trong những giấc mơ của con người. Do gắn bó từ sớm với con người, các loài động vật đóng vai trò rất nhiều trong văn học, phim ảnh, thần thoại, và tôn giáo.

Động vật hiện diện sớm về văn hóa từ khi con người có nhận thức xã hội đã thể hiện, các loài động vật như ngựa và hươu là một trong những chủ đề nghệ thuật sớm nhất, được tìm thấy trong các bức tranh hang động Paleolithic ở trên như Lascaux từ thời cổ đại. Các nghệ sĩ như Từ Bi Hồng, Albrecht Dürer, George Stubbs và Edwin Landseer nổi tiếng là những bức chân dung của những con vật. Nhiều loài vật đã đi vào đời sống văn hoá của nhân loại và trở thành những hình tượng biểu trưng hết sức thiêng liêng, bằng nhiều cách thức và sự biểu hiện khác nhau nhưng mỗi loài trong đó đều mang những ý nghĩa biểu trưng nhất định và đại diện cho một loại hình văn hóa, tín ngưỡng, phong tục tập quán, lối sống và đại diện cho sức mạnh vô hình nào đấy.

Trong văn hóa phương Tây, hình tượng các loài vật là phổ biến đến nỗi trong số mười hai dấu hiệu của Cung hoàng đạo phương Tây, có đến sáu Cung mang biểu tượng của loài vật bao gồm Bạch Dương (cừu), Taurus (bò), Cự Giải (cua), Leo (Sư tử), Scorpio (Bọ cạp), và Cá (Song Ngư) là những loài vật có thật và hai cung là Nhân mã (Sagittarius) và Cá lai dê (Capricorn) chính là động vật lai. Như thế, cái tên Cung hoàng đạo (Zodiac) thực nghĩa là một vòng tròn động vật. Giống như con người, động vật cũng mang nhiều tính cách đặc trưng khác nhau theo đặc tính loài cũng như nơi ở mà mỗi loài vật sẽ có những ưu, nhược điểm, do đó trong nhân tướng học, người thuộc cung hoàng đạo khác nhau sẽ có những tính cách khác nhau, kể cả ưu hay nhược điểm.

Mười hai địa chi của hoàng đạo Phương Đông đều là các loài vật (12 con giáp) gồm Chuột (Tý), Trâu/Bò (Sửu), Hổ (Dần), Mèo/Thỏ (Mão), Rồng (Thìn), Rắn (Tỵ), Ngựa (Ngọ), Dê/Cừu (Mùi), Khỉ (Thân), Gà (Dậu), Chó (Tuất), Lợn (Hợi), tương ứng với 12 chi trong lịch pháp Á Đông, tương ứng với đó, mỗi người sinh ra theo từng năm sẽ cầm tinh theo từng con vật này. Theo quan niệm của người Á Đông xưa, loài vật trong tự nhiên được phân thành năm loài: lông trần (đứng đầu là con người), lông vũ (đứng đầu là chim phượng), lông phủ/lông mao (đứng đầu là kỳ lân), giống có vảy (đứng đầu là con rồng) và giống có mai (đứng đầu là con rùa), các loài vật này được gọi là Tứ linh, tương ứng với Tứ linh còn có Tứ tượng hay Tứ thánh thú.

Về mặt vai trò của loài vật, thịt của một số loài động vật như bò, lợn, gà được dùng làm thực phẩm cho con người. Trong phần lớn lịch sử loài người, thịt là một phần không thể thiếu trong chế độ ăn uống của con người.. Con người đã săn bắt và giết động vật để lấy thịt từ thời tiền sử, thịt chiếm một tỷ lệ đáng kể trong chế độ ăn uống của những người tiền sử đầu tiên, chất thịt, xương, tủy cũng được cho là làm cho não bộ thêm phát triển. Những người săn bắt hái lượm thời sơ khai phụ thuộc vào việc săn bắt có tổ chức các loài động vật lớn như bò rừng và hươu. Thịt đóng vai trò quan trọng trong kinh tế và văn hóa, nhiều tôn giáo còn quy định về việc được phép ăn những loại thịt nào. Nhìn chung, chế độ ăn thịt là phổ biến nhất trên toàn thế giới theo kết quả của một nghiên cứu Ipsos MORI năm 2018, trong đó các loại thịt heo, thịt bò, thịt gà được tiêu thụ chủ yếu.

Tổng quan

Vai trò xã hội

nhỏ|phải|[[Thịt lợn muối ở Đức, thịt của các loài động vật là chất đạm quan trọng của con người trong suốt chiều dài lịch sử.]] Về mặt kinh tế, động vật cung cấp phần lớn thịt cho con người ăn, dù là vật nuôi hay thú bị săn bắn, và cho đến việc vận chuyển bằng cơ giới (sức cày kéo), động vật có vú trên cạn đã cung cấp một lượng lớn năng lượng cho công việc và vận chuyển. Động vật có vú là một bộ phận lớn của ngành chăn nuôi lấy thịt trên toàn thế giới. Chúng bao gồm khoảng 1,4 tỷ con bò, 1,2 tỷ con cừu, 1 tỷ con lợn, và trên 700 triệu con thỏ. Động vật phục vụ như là mô hình trong nghiên cứu sinh học, chẳng hạn như trong di truyền, và trong thử nghiệm ma túy. Nhiều loài được giữ như vật nuôi, loài động vật có vú phổ biến nhất, đặc biệt là chó, mèo và thỏ.

Cá biển gồm nhiều loài, như cá trích, cá tuyết, cá ngừ, cá thu và cá cơm được đánh bắt thương mại, tạo thành một phần quan trọng của chế độ ăn uống, bao gồm axit béo và protein, phần lớn dân số thế giới và được gọi là nguồn cá. Một số ít loài được nuôi thương phẩm, bao gồm cá hồi và cá chép. Động vật không xương sống bao gồm động vật chân đầu (cephalopods) như mực và bạch tuộc, động vật giáp xác như tôm, tôm hùm đất, cua, ghẹ và tôm hùm và các loài nhuyễn thể hai mảnh vỏ như trai, hàu, sò và hến đều bị săn bắt hoặc nuôi để làm nguồn cung cấp thực phẩm.

Những con vật khác nhau như ong, bọ cánh cứng, chuột, cáo, cá sấu và voi đóng một vai trò rất lớn trong văn học và điện ảnh (Phim về động vật). Một thể loại phim dựa trên những con côn trùng có kích thước lớn, bao gồm những con ong khổng lồ đột biến năm 1954, với những con kiến khổng lồ bị biến đổi do ảnh hưởng bức xạ một cách vô ý hoặc có chủ ý, ví dụ như hình tượng con bọ ngựa trong The Deadly Mantis năm 1957. Các loài chim đôi khi cũng có mặt trong bộ phim, như trong The Birds-Bầy chim điên loạn của Alfred Hitchcock năm 1963, dựa trên câu chuyện cùng tên của Daphne du Maurier kể về câu chuyện về những cuộc tấn công đột ngột vào con người từ các đàn chim hung dữ.

Từ thời thuở xa xưa, số phận của con người và muông thú có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, nhờ loài vật, con người mới có thức ăn, quần áo mặc, mới có thể cày xới đất đai để trồng trọt, đem lại những vụ mùa tươi tốt, nhờ loài vật mà con người có thể đi tới những miền đất xa xôi và mở rộng ranh giới lãnh thổ sinh sống. Trong lịch sử nhân loại không có một nơi nào, một bộ lạc nào có thể tồn tại nếu thiếu đi những động vật đồng hành. Có thể một giai đoạn hay một hoàn cảnh nào đó loài vật chống lại con người mang lại những đau thương mất mát, nhưng lịch sử cũng ghi nhận nhiều hình ảnh những loài vật trung thành như là một người bạn bảo vệ con người trong những mối hiểm nguy.

Trong quyển sách của Frédérick Gersal nói về thú vật rất nhiều điều thú vị, đã mang tới độc giả một kho truyện kể nửa hư, nửa thực nhưng tràn đầy sức sống nhìn từ một lăng kính hóm hỉnh và đầy tính nhân văn về những loài vật đã đi vào các trang sử ngàn đời của nhân loại, những sự kiện tồn tại giữa con người và loài động vật luôn gắn bó với nhau như: Thành Rome sẽ ra sao nếu không có con sói cái tốt bụng cứu mạnh anh em sinh đôi Remus và Romulus, nếu không có bầy voi dũng cảm, Hannibal có tiến quân thắng lợi, con chó nhỏ Laika hy sinh thân mình trong kỷ nguyên chinh phục vũ trụ và nhiều những câu chuyện khác kể về sự đóng góp của các loài vật cho con người.

Loài vật có những điểm dũng mãnh, biết ân tình, biết hy sinh, biết che chở hay cứu mạng con người, cho nên con người đã dùng tên những con vật đó đặt cho những người anh hùng, hoặc mượn uy danh dữ dằn để đặt tên cho đội ngũ, cho đơn vị quân đội hay một chứng tich lẫy lừng nào đó, ví dụ như trong quân đội Sài Gòn cũ có những biệt danh của Biệt Động quân như kình ngư, Mãnh hổ, Đại bàng, Quái điểu, trâu điên, đỉa đói, sói biển, hắc long, thần ưng, hùm xám, ó biển, cọp ba đầu rằn, còn trong quân đội Hoa Kỳ thì có Tiger Force (Lực lượng Mãnh Hổ), quân đội Nam Hàn có các sư đoàn “Mãnh hổ”, “Bạch mã”, “Rồng xanh” hoặc các lực lượng khác cũng sử dụng các loài vật làm biệt hiệu như lực lượng Những con Hổ giải phóng Tamil (LTTE), Lực lượng Hổ Syria, đội Bạo phong hổ.

Trong Kinh Thánh cũng nhắc đến các loài vật trong mối liên hệ sử dụng để cúng tế cho Đức Chúa trời, cụ thể là Lê-vi Ký 27: Đức Giê-hô-va phán cùng Môi-se rằng: Hãy truyền cho dân Y-sơ-ra-ên rằng: Nếu khấn nguyện về thú vật dùng làm của lễ dâng cho Đức Giê-hô-va, thì hễ con thú nào dâng cho Đức Giê-hô-va sẽ là vật thánh. Người ta không nên đổi hay là thế một con tốt cho một con xấu, hay là một con xấu cho một con tốt. Nếu thế một con nào cho một con khác, thì con nầy và con thế đều sẽ nên vật thánh. Nếu là thú vật ô uế không phép dùng làm của lễ dâng cho Đức Giê-hô-va, thì phải đem con thú đó đến trước mặt thầy tế lễ, rồi thầy tế lễ sẽ tùy theo con thú xấu hay tốt mà định giá. Họ sẽ theo giá định của thầy tế lễ mà trả. Song không ai được biệt ra thánh con đầu lòng của súc vật mình, hoặc bò, hoặc chiên, vì các con đầu lòng theo phép đã thuộc về Đức Giê-hô-va rồi.

Leviticus đoạn 16:10 ghi: "Những con dê được dùng làm vật tế thần phải được tế lúc còn sống, dùng để chuộc lại mọi lỗi lầm, mọi tội lỗi xấu xa, sau đó thả nó lại về với tự nhiên". Lúc đó, con dê Azazel (cụm từ "ez azel", trong đó "ez" nghĩa là "dê" còn "azel" nghĩa là "thoát khỏi") đại diện cho mọi loại tội lỗi xấu xa của con người, và trong khoảng khắc con dê được trả về với tự nhiên cũng chính là lúc người ta được giải thoát khỏi những tội trạng của mình. Trong buổi lễ tế, phải có hai con dê đực, một con đại diện cho Đức Jehovah, con còn lại là Azazel. Con dê Azazel mới là con được trả về với tự nhiên, nhằm để chuộc tội lại với thánh thần. Kể từ truyền thống này, loài dê đã trở thành biểu tượng của Satan, vì Satan là người đã trở thành vật tế thần cho mọi tội lỗi của con người.

Lê-vi Ký 27: Nếu là một con thú không sạch, họ phải tùy theo giá ngươi định, phụ thêm một phần năm mà chuộc nó lại; nếu con thú chẳng chuộc lại, thì phải đem bán tùy theo giá định. Phàm vật cấm, tức là hết thảy vật chi mà một người hằng dâng cho Đức Giê-hô-va do những của mình có, hoặc người, hoặc loài vật, hoặc ruộng tổ nghiệp, thì chẳng được phép bán, cũng không được phép chuộc lại. Còn về một phần mười của bầy bò hay là chiên, tức là mọi vật chi đi ngang dưới gậy, con thứ mười sẽ là thánh, biệt riêng ra thánh cho Đức Giê-hô-va. Họ không nên phân biệt con tốt hay là con xấu, và cũng không nên đổi. Nếu đổi, thì con thú bị đổi, và con đổi, cả hai đều biệt riêng ra thánh: không phép chuộc nó lại. Đối với người Do Thái, sách cổ Talmud từng viết: “Nếu chúng ta không có bộ sách ngũ thư Torah, chúng ta sẽ học sự khiêm nhường của loài mèo, sự chăm chỉ của loài kiến, sự trinh bạch của bồ câu và sự hào phóng của gà trống”.

Trong tín ngưỡng

nhỏ|phải|Tranh vẽ một nghi thức phù thủy thần bí với con dê ma quỷ tượng trưng cho Satan Động vật bao gồm nhiều côn trùng và động vật có vú có tính thần thoại và tôn giáo. Nhiều loại động vật được xem là đem lại may mắn cho con người nhưng, không phải ở đâu người ta cũng xem cùng một loại động vật là may mắn. Trong số các côn trùng, ở cả Nhật Bản và Châu Âu, xa xưa như Hy Lạp và Rôma, một con bướm được coi là hiện thân của linh hồn một người, cả trong khi chúng còn sống và sau cái chết của chúng. Bọ hung còn là loài vật thiêng liêng ở Ai Cập cổ đại, chúng được người Ai Cập cổ đại tôn thờ như vật thiên, tương tự, nhiều bộ tộc người da đỏ ở Nam Mỹ lại có tục thờ nhện.

Trong số các loài thú thì gia súc, hươu nai, ngựa, hổ, sư tử và sói là chủ đề của nhiều dạng câu chuyện thần thoại và tín ngưỡng thờ cúng động vật (thờ thú), trong đó, có một số loài vật được tôn sùng, thần thánh hóa và thơ cúng hơn những loài khác, Những loài động vật được con người thờ cúng nhiều nhất có thể kể đến là tục thờ hổ, tục thờ rắn, tục thờ bò, tục thờ ngựa, tục thờ chó đá, tục thờ cá Ông, tục thờ côn trùng và các loài vật khác. Có nhiều loài vật mang lại may mắn trong quan niệm của các nền văn hóa trên thế giới. Bò, trâu, chó, cá vàng hay dế là những con vật quen thuộc, bình dị nhưng có thể mang đến may mắn, tài lộc.

Ngoài những động vật mà chúng đóng chức năng như những yếu tố sinh kế, có những động vật lại được sử dụng để phục vụ cho những mục đích không phải sinh kế con người, ví dụ như những đối tượng của tế lễ hay như những tô-tem. Động vật ở nơi tư cách này được phong cho ý nghĩa tôn giáo và với sức mạnh biểu tượng và ẩn dụ. Những nhà nhân loại học đã tập trung vào những vai trò mà động vật đóng ở trong đời sống tôn giáo và nghi lễ của con người. Nhưng quan tâm của nhân chủng học vào những tô-tem động vật hay những biểu tượng động vật thì không bảo đảm cho việc chống lại một giải pháp xem con người là siêu việt.

Một số dân tộc như trong kho tàng truyện cổ dân gian Jrai kể rất nhiều về các loài vật sống chung với con người trong đó hình ảnh chim và sự liên đới quan hệ giữa chim và con người được diễn tả rất rõ nét. Nếu hình ảnh con hổ được coi là sự huỷ diệt, chết chóc, cái ác; hình ảnh của khỉ là sự ma lanh, khôn ngoan như một kẻ phân xử; con voi tượng trưng sự trung thành, thật thà, con quái vật dưới nước, con rồng (Ana grai) là thần linh ban sự sống, thì chim là hình ảnh của sự thanh thoát thần thiên, của sự cứu giúp và là hình ảnh của thần linh khi muốn tiếp xúc với con người. Chim hạc trắng có thể bay đến các tầng trời và nó là biểu tượng của Trung Quốc đối với sự khôn ngoan và đôi khi được gọi là thiên đường.

Theo giáo lý đạo Phật về chúng sanh, sự tồn tại của bất kỳ hiện tượng nào đều tùy thuộc vào ý nghĩa bên trong của nó, và do sự tạo tác của tâm thức hay hành nghiệp của chúng sinh và đưa ra luận thuyết chúng sinh bình đẵng, kể cả những loài súc sinh. Những biểu tượng linh vật trong Phật giáo do đó cũng nằm trong quy luật này (động vật trong Phật giáo), các linh vật này được những bậc thánh giả trực nhận thông qua thiền định, cả những người thường cũng có thể cảm nhận được phần nào năng lực hộ trì của các biểu tượng linh vật. Trong kiến trúc Phật giáo xuất hiện rất nhiều hình tượng các loài động vật, mỗi loài đều tượng trưng cho một ý nghĩa, nội hàm nhất định. Ngoài trường phái Bắc tông và Nam tông, nhánh Mật tông ở Tây Tạng cũng thịnh hành việc thờ cúng các loài vật và thể hiện trong mỹ thuật.

Mỗi động vật trong Phật giáo đều có đặc trưng, ngụ ý và các chư tôn liên quan khác nhau, có động vật hữu hình, có động vật là trí tưởng tượng, có động vật chỉ có ở thế giới cực lạc, cõi tịnh độ như: Chim công mệnh, lăng tần già la hay những con vật có vai trò bảo vệ Phật pháp như Ca Lâu La, Ma hầu già la, Long Vương. Điểm thù thắng là có những loài vật còn có thể thuyết pháp, giác liễu và kính lễ Phật pháp, khi được nghe Phật Đà khai ngộ có thể từ loài thứ hung ác cũng quy phục và sinh lòng hoan hỷ, quy y Tam bảo, gia nhập Phật môn để thấy được mối nhân duyên sau sắc giữa Phật pháp và thế giới động vật. Mỗi loài động vật có mối nhân duyên khác nhau. Phật Đà đã từng hóa thân thành nhiều loài động vật khác nhau để hóa độ chúng sinh.

Trong các loại động vật theo Phật giáo là những loài được sanh từ trứng (noãn sanh/卵生/aṇḍaja-yoni như gà, vịt, chim, cá, bò sát), những loài được sanh từ bào thai (thai sanh/胎生/jarāyujā-yoni, như người, thú), những loài được sanh từ biến hóa tự nhiên (hóa sanh/化生/upapādukā-yoni, như chư thiên, địa ngục, ngạ quỷ, trung hữu, trung ấm), và những loài được sanh từ những điều kiện nhân duyên hòa hợp, hoặc sinh ra như là kết quả của sự kết hợp gồm những chúng sanh không sanh ra được từ ba loài kia (thấp sanh/濕生/saṃsvedajā-yoni như sinh sản vô tính). Với tất cả các chúng loài thì Đức Phật đều có quan niệm yêu thương bình đẳng, tất cả mọi loài chúng sanh đều có tính Phật, người xuất gia còn cần phải thực tập thiền rải tâm từ bi, hướng tâm đến muôn loài, hết thảy sanh mạng đều không được cố giết (sát sinh).

Ngày nay, nhiều người lưu tâm đến các đồ vật phong thủy đặt trong phòng khách, phòng ngủ, phòng thờ để hóa giải tà khí âm khí trong nhà và đón nhận những điều may mắn tốt lành, trong kinh doanh buôn bán, người ta sử dụng linh vật phong thủy với mong muốn công việc được thuận buồn xuyên gió, làm ăn thuận lợi, phát đạt Theo đó, vật phẩm phong thủy (hay còn gọi là Pháp khí) hoặc các linh vật may mắn phong thủy có tác dụng chiêu tài và hóa sát, ý nghĩa các linh vật phong thủy đều khác nhau và có tác dụng nhất định đến với người sở hữu, những linh vật là những con vật phong thủy theo tuổi giúp gia tăng tài vận, thu hút tài lộc, tránh được những vận xui, điều rủi ro cho gia chủ. Người ta thường đặt linh vật trong nhà, nơi làm việc, cửa hàng hoặc chọn tượng linh vật (tượng thú nhỏ) để tặng bạn bè, người thân vào các dịp đặc biệt (tân gia, thăng chức) để có thể mang tới những điều tốt đẹp, người ta thường quan niệm rằng những linh vật phong thủy rất linh, giúp thu hút tiền tài, mang lại may mắn và tài lộc cho gia chủ.

Tính biểu tượng

nhỏ|phải|Biểu tượng [[12 con giáp (Thập nhị địa chi)]] nhỏ|phải|Họa phẩm [[Ruggiero giải cứu Angelica sau khi đánh hạ quái vật lông hổ, trong văn hóa, nhiều loài vật được hình tượng như những nhân vật phản diện, đại diện cho cái tà ác, hung tợn, hại người]]

Mỗi một dân tộc, mỗi một quốc gia đều có rất nhiều biểu tượng văn hóa, có những biểu tượng văn hóa, mà ở mỗi một dân tộc nó mang ý nghĩa biểu tượng riêng. Mỗi một vùng đất, nơi chốn, mỗi thành phố đều có biểu tượng riêng, mục đích của biểu tượng là để nhận biết và truyền một thông điệp có ý nghĩa về nơi chốn ấy. Ví dụ như, Rồng trong văn hóa Hy Lạp cổ đại là loài vật thần thánh, là vật nuôi của các vị thần, và có nhiệm vụ canh giữ một vái gì đó rất quan trọng, trong văn hóa phương Tây thì Rồng châu Âu lại là biểu tượng của sức mạnh và sự hung ác còn trong văn hóa Trung Hoa, Rồng là biểu tượng của vương quyền.

Trong cuộc sống hàng ngày bắt gặp rất nhiều con vật mang tính biểu tượng. Một vài biểu tượng nổi tiếng như rồng biểu tượng cho quyền uy tối cao; chim bồ câu biểu tượng cho hoà bình. Mỗi một quốc gia, mỗi một dân tộc lại có những biểu tượng văn hóa riêng, ví dụ như chim hạc là biểu tượng văn hóa của Nhật Bản (hạc giấy), đàn sếu là biểu tượng văn hóa Nga. Biểu tượng không nhất thiết phải mang ý nghĩa chính trị hay tư tưởng cao siêu mà nhiều khi là ước mong, hy vọng bình thường của loài người như chim bồ câu là biểu tượng của hòa bình. Một số biểu tượng phổ biến của các loài vật: nhỏ|phải|Sư tử đá Trung Quốc tại Tử Cấm Thành, hình tượng con Sư tử có sức hấp dẫn thị giác rất lớn nhỏ|phải|Đàn cá tượng trưng cho điều tốt lành, sự dư dả nhỏ|phải|Họa phẩm Tây phương về các loài bò sát, rắn, ếch nhái, có vẻ chúng được xem như những sinh vật ghê tởm nhỏ|phải|Tượng đồng con báo săn đang bứt tốc độ nhỏ|phải|Tượng nghệ thuật về bầy [[mèo ở Việt Nam (lâm miêu/rừng mèo), theo quan niệm dân gian thì người ta nuôi mèo để bắt chuột.]] nhỏ|phải|Đồng hồ chỉ về 12 Cung Hoàng đạo

• Sư tử: Chế độ quân chủ, uy nghi, sức mạnh và quyền uy tối cao (Hình tượng sư tử trong văn hóa)
• Hổ: Sức mạnh, uy quyền, hung dữ (Hình tượng con hổ trong văn hóa)
• Linh cẩu: Cái ác, cái chết, sự gian ác, tham lam, bóng tối. (Hình tượng linh cẩu đốm trong văn hoá)
• Con gấu: Sức mạnh, sự đô con (hình tượng con gấu trong văn hóa)
• Chó sói: Nam tính, lãnh đạo, người dẫn đường, gia đình, bản năng sinh tồn (Hình tượng con sói trong văn hóa)
• Sói đồng cỏ: Sự ảo tưởng, sự lường gạt
• Báo sư tử: Sự khôn ngoan, và kiên nhẫn.
• Linh miêu: Sự bí mật và bí ẩn, sự tinh tường.
• Con voi: Trí tuệ, trí nhớ, trí thông minh và tuổi thọ, biểu trưng cho sức mạnh, sự khôn ngoan, sự thịnh vượng, may mắn và thận trọng (Hình tượng con voi trong văn hóa).
• Con tê giác: Ngu ngốc, nóng nảy (ở Phương Tây), sự tu hành trì đạo (Hình tượng tê giác trong văn hóa)
• Con bò: Sự màu mỡ và sự phong phú, phì nhiêu (Hình tượng con bò trong văn hóa)
• Bò rừng: Sự dồi dào, ấm no, đầy đủ, phì nhiêu, phồn thịnh (thổ dân da đỏ).
• Con trâu: Sức khỏe, sự chăm chỉ (Hình tượng con trâu trong văn hóa)
• Hươu đực: Sự thận trọng, hoàng gia và chế độ quân chủ, Chúa Kitô (trong thời Trung cổ), chu kỳ sống-chết-tái sinh và sự phục sinh, sự khôi vĩ.
• Hoẵng châu Âu: Sự ngọt nhạt.
• Nai tơ: Nhẹ nhàng, ngây thơ, nhạy cảm, cảnh giác, nhút nhát và tình bạn (Hình tượng hươu nai trong văn hóa)
• Nai sừng tấm: Bền bỉ, kiên trì, lặng lẽ.
• Con khỉ: Tinh nghịch, láu táu, phét lác (Hình tượng con khỉ trong văn hóa)
• Khỉ đột: Sức mạnh, hùng dũng (Khỉ đột trong văn hóa đại chúng)
• Con cáo: Gian trá, ác độc, xảo quyệt và thông minh (Hình tượng con cáo trong văn hóa)
• Chồn hôi: Danh tiếng, sự tự tin (Hình tượng con chồn trong văn hóa).
• Hải ly: Chăm chỉ, bận rộn
• Rái cá: Nữ tính, vui vẻ và hoạt bát
• Con nhím: Niềm tin và sự tin tưởng, sự ngây thơ (Hình tượng con nhím trong văn hóa)
• Con sóc: Nhanh nhẹn, tỉnh táo và độc lập.
• Cá heo: Vui nhộn, tràn trề năng lượng
• Chuột chù: Hỗn loạn và hủy diệt rồi tái sinh, bóng tối, hôi hám.
• Con chuột: Rụt rè và làm việc tỉ mỉ, phá hoại, bệnh tật, ranh ma, lanh lợi (Hình tượng con chuột trong văn hóa)
• Con ngựa: Sức mạnh, trung thành, sự kiêu hãnh. Con ngựa tượng trưng cho sự thành công, sức chịu đựng, sự dũng cảm và tốc lực. Con ngựa tượng trưng cho thành công, lòng trung thành, lòng can đảm, động lực tiến lên phía trước và sức bền (Hình tượng con ngựa trong văn hóa)
• Con lừa: Bướng bỉnh và ngu dốt (hình tượng con lừa trong văn hóa)
• Con cừu: Ngây thơ và ngoan ngoãn (Hình tượng con cừu trong văn hóa)
• Con thỏ: Nhút nhát, sợ hãi, mắn đẻ (Hình tượng con thỏ trong văn hóa)
• Con chó: Sự trung thành, người bạn tốt, ngu ngốc (Hình tượng con chó trong văn hóa)
• Con mèo: Quỷ dữ (châu Âu thời Trung Cổ), ở Pháp thì tùy theo vùng miền, vận rủi và điều ác và nếu không thì bảo vệ khỏi con mắt quỷ dữ. Ở Nhật Bản nó là một lá bùa may mắn. Con mèo may mắn (mèo gọi tiền/gọi người) - Tiền bạc, may mắn, thịnh vượng và cơ hội. Ở Vương quốc Anh thì nó là biểu tượng của may mắn (Hình tượng con mèo trong văn hóa)
• Chim ưng/Đại bàng: Sức mạnh tinh thần, ưu thế và sự thống trị, sức mạnh đế quốc (Châu Âu/Hoa Kỳ), chiến thắng, ưu thế và hy vọng (Hình tượng đại bàng trong văn hóa)
• Con quạ: Ma thuật, cái chết, thao túng và lừa dối (Hình tượng con quạ trong văn hóa)
• Con cú: Trí tuệ, buồn bã, suy tư, thông minh, ban đêm, trí tuệ và kiến thức (triết học), điềm rủi, cái chết cận kề, ma thuật đen và phù thủy (Hình tượng con cú trong văn hóa)
• Con cò: Khắc khổ, hiếu thảo, tình yêu thương đối với cha mẹ (Hình tượng con cò trong văn hóa).
• Chim hạc: Biểu trưng cho tuổi thọ, sức khỏe, hạnh phúc, thanh cao, sự khôn ngoan và may mắn (Hình tượng con hạc trong văn hóa)
• Thiên nga: Sự thuần khiết, tình yêu, sắc đẹp, mộng mơ, sang trọng và dịu dàng (Hình tượng thiên nga trong văn hóa)
• Chim công: Vẻ bề ngoài, tốt mã, vô tích sự, kiêu kỳ, kiểu cách
• Bồ câu: Hòa bình, sự trinh bạch (Hình tượng bồ câu trong văn hóa)
• Loài chim nhỏ: Nhẹ nhàng, vui tươi, hòa bình (Hình tượng loài chim trong văn hóa)
• Gà mái: Ồn ào, nói nhiều, ba hoa và mắn đẻ (Hình tượng con gà trong văn hóa)
• Chim cánh cụt: Ngộ nghĩnh, đáng yêu (Hình tượng chim cánh cụt trong văn hóa)
• Con rắn: Biến đổi, thận trọng, cám dỗ, xấu xa, tội lỗi, chu kỳ sống-chết-tái sinh (Hình tượng con rắn trong văn hóa)
• Con rùa: Vũ trụ, huyền cơ, tuổi tác (Hình tượng con rùa trong văn hóa), chậm chạp, từ từ, thận trọng
• Cá sấu: Sức mạnh, chu kỳ sống-chết-tái sinh, sự kiên nhẫn rình chờ và quyết đoán, là quái vật đầm lầy nguy hiểm (Hình tượng cá sấu trong văn hóa).
• Cá Koi (cá vàng hay cá chép): Sự giàu có và sự thịnh vượng (Hình tượng con cá trong văn hóa)
• Con kiến: Làm việc tỉ mỉ và tập thể, kiên nhẫn, chăm chỉ, trật tự.
• Con ong: Chăm chỉ, trinh tiết, đức trinh tiết.
• Con ruồi: Sự bu bám và ranh ma, quấy rầy
• Bươm bướm: Sự thay đổi, tài tử, linh hồn người chết, tinh linh
• Bọ hung: Sự đổi mới, sự phục sinh, chu kỳ của Mặt trời, Thần Khepri (Ở Ai Cập cổ đại), sự bẩn thỉu (bọ phân) (Hình tượng bọ hung trong văn hóa).
• Con chuồn chuồn: Sự ảo tưởng, dự báo cơn mưa.
• Con dế: May mắn, con vật giữ nhà
• Con nhện: Ma quái, bền bỉ (Hình tượng con nhện trong văn hóa)
• Bọ cạp: Sự độc địa, trả thù (Hình tượng bọ cạp trong văn hóa) Trong biểu tượng của các loài vật ở Cung Hoàng Đạo thì Cung Sư tử với ký hiệu đường cong thể hiện cho bờm sư tử, biểu tượng của mùa hè rực lửa, Sư Tử là giống mèo trong tự nhiên, kiêu ngạo, dáng điệu quyến rũ, lanh lẹ, hoạt động mạnh, tình yêu gợi cảm với những phẩm chất vui tươi, hứng khởi. Biểu tượng Bạch Dương với những cái sừng của con cừu đực hung hăng, thích mạo hiểm và không biết mệt mỏi, do đó, Bạch Dương gắn với năng lượng và phẩm chất quyết đoán, nóng nảy của cừu đực. Ký hiệu Kim Ngưu biểu thị khuôn mặt tròn và cái sừng cong lên trên của con bò một động vật hung bạo khi bị kích động, mặc dù nó di chuyển khá là lười biếng, chậm chạp, nó còn quan tâm tới sự an toàn của những thứ quan trọng và nó đòi hỏi sự thịnh vượng, thận trọng với những sự thay đổi.

Nhân mã với ký hiệu của người ngựa (quái vật đầu người, mình ngựa) với một cây cung và mũi tên, Nhân mã có phần trên cơ thể của một người đàn ông, và chân và phần dưới cơ thể của một con ngựa bồn chồn và mong muốn phi nước đại để tìm kiếm chân trời mới. Đối với cung Ma Kết có ký hiệu hình chữ "V" được cho là đại diện đầu có sừng của con dê và cái đuôi cong, uốn lượn phía sau của cá trong cung Ma Kết. Có rất nhiều các vị thần biển trong thần thoại cổ đại nắm giữ quyết định trong cõi vô thức bí ẩn của đại dương. Khi con dê trèo lên trên đất liền, nó mang lại sự khôn ngoan tinh thần cho các nhiệm vụ thực tế và cần phải xây dựng, được biểu tượng hóa bởi trái đất, đây là một cung đầy tham vọng.

Mười Thiên can kết hợp với ngũ hành đã sản sinh ra thuyết cá tính theo ngũ hành. Thuyết cá tính theo cầm tinh lại là phối hợp 12 địa chi với 12 loại động vật gọi là 12 cầm tinh. Do sự phát triển của ngành chăn nuôi người ta đã tích luỹ được khá nhiều kiến thức về gia súc và động vật, do đó mà suy diễn cho người, nên có thuyết cá tính cầm tinh con vật, là mỗi một cầm tinh có thuộc tính chính là thuộc tính của mỗi một năm được suy diễn cho người, tức là người sinh vào năm nào thì mang thuộc tính của cầm tinh năm đó, chẳng hạn như người sinh vào năm Dần sẽ có thuộc tính của loài hổ như quả đoán và dũng cảm, táo bạo nhưng lại dễ nổi nóng.

Theo cách phân loại xưa thì móng (vuốt) lẻ là âm, móng chẵn là Dương (4 móng là âm, 5 móng là dương, tròn là dương, vuông là âm), theo đó, con Chuột có chân trước 4 móng, chân sau 5 móng, do đó kiêm cả âm dương lưỡng tính, cho nên dùng chuột để phối cho Tí, đứng đầu 12 tính thuộc, con Trâu móng chẵn nhưng lại có dạng vuông tượng trưng âm đế phối Sửu, con Hổ có 5 móng tượng trưng dương để phối Dần; con Thỏ (Mèo) có 4 móng tượng trưng âm để phối Mão; con Rồng có 5 móng tượng trưng dương để phối Thìn; con Rắn không có móng thì chọn lưỡi hoặc đuôi của nó tượng trưng âm để phối Tị; con Ngựa guốc lẻ, có móng tròn tượng trưng dương để phối Ngọ; con Dê móng chẻ nhưng lại vuông tượng trưng âm để phối Mùi; con Khỉ có 5 ngón (móng) tượng trưng dương để phối Thân; con Gà có 4 móng tượng trưng âm để phối Dậu; con Chó có 5 móng tượng trưng dương để phối Tuất; con Lợn có 4 móng tượng trưng âm để phối Hợi.

Linh thú

nhỏ|phải|Tượng một linh thú ở Đền [[Changu Narayan]] nhỏ|phải|Điêu khắc về con [[sa giông (Salamander) ở châu Âu có dạng con thú bốn chân]] Linh vật (những con vật linh thiêng) là những con vật huyền thoại hoặc có thật được linh hóa, được con người sáng tạo và sử dụng như những biểu tượng văn hóa để truyền đạt ý tưởng và niềm tin tâm linh, tôn giáo. Linh vật thường được mô tả trong thần thoại, truyền thuyết và được biểu đạt trong nghệ thuật tạo hình. Người xưa tin rằng, linh vật là hiện thân của các lực lượng tự nhiên hoặc mang những đặc tính huyền bí, năng lực siêu nhiên có thể chi phối nhân sinh, vũ trụ nên thông qua linh vật, con người gửi gắm vào đó ước vọng, niềm tin, linh vật mang trong mình sức mạnh tổng hòa của nhiều con vật hội tụ lại với nhau một cách đặc sắc. Trong quá trình hình thành và phát triển, mỗi linh vật vừa thể hiện bản sắc, truyền thống văn hóa chung của dân tộc vừa mang những đặc điểm, phong cách nghệ thuật đặc trưng riêng của mỗi thời kỳ lịch sử.

Trên cờ Lungta/rlung-rta (cờ cầu nguyện ở Tây Tạng) thường có sự hiện diện của bốn linh vật ở mỗi góc, được gọi là Tứ linh (Shambhala Terma) có vai trò bảo hộ nguồn năng lượng gia trì của chư Phật và Bồ Tát từ bốn phương, những linh vật huyền thoại này nêu biểu cho phẩm hạnh của chư Bồ Tát trên con đường giác ngộ như sức mạnh, sự hộ trì, quan kiến thanh tịnh, niềm kiêu hãnh kim cương và đại hỷ lạc, chúng bao gồm là Sư tử (seng) là con Sư Tử Tuyết trắng trụ ở phương Đông, Hổ (tak) là con Hổ vàng trụ ở phương Tây, Rồng (druk) là con Rồng Xanh trụ ở phương Nam và Garuda là Mệnh lệnh điểu (kyung) trụ ở phương Bắc. Trong số tứ linh Tây Tạng thì đã có hai loài là linh thú (sư tử và hổ).

Những linh vật cơ bản của Việt Nam là các sinh vật long (rồng), lân (sư tử), quy (rùa), phượng, và ngoài các linh vật nêu trên, văn hóa Việt Nam còn hay để cập đến một số linh vật khác như hổ, voi, hươu, ngựa, cá chép, khỉ. Trải qua nhiều thời kì, giai đoạn lịch sử, văn hóa Việt Nam có giao thoa, học tập nhiều nét từ văn hóa nước ngoài song về cơ bản, linh vật của Việt Nam luôn giữ nét hiền hòa, cân bằng tạo cảm giác yên bình chứ không có tính chất áp chế, đe dọa như linh vật nước ngoài Nếu như trong dân gian long (rồng) thường hay liên quan đến mây, mưa, sinh sôi nảy nở, mùa màng tốt tươi thì với vương triều phong kiến, rồng thường hay gắn với uy quyền của nhà vua. Phượng và lân là các linh vật thường gắn với tầng trời, là hiện thân của các bậc thánh nhân, người tài trí, phượng còn được gắn với hình ảnh của hoàng hậu trong các triều đình phong kiến (mắt hình giọt lệ, đuôi công). Con lân trong văn hóa người Việt còn có nhiều tên gọi khác như nghê, sấu, cù. Con rùa là vật dưới đất, thường hay đội hạc nhằm tạo nên thế âm dương đối đãi. Trong bộ Tứ linh có con rồng (Long) là vua của loài có vảy, con Lân là vua của loài có lông mao, con Phượng mà hậu của loài có lông vũ.

Kỳ lân

nhỏ|phải|Tượng Kỳ lân ở Tứ Xuyên nhỏ|phải|Tượng con Kỳ lân Trung Hoa trong ngôi chùa ở [[Đài Loan]] nhỏ|phải|Kỳ lân tại [[điện Thái Hòa trong Hoàng thành Huế]] Kỳ lân phương Đông Kỳ Lân đứng hàng thứ hai trong bộ tứ linh, tượng trưng cho sự bất tử, nhân từ và nhất là cát tường tức điềm lành. Mỗi khi nó xuất hiện là điềm báo thái bình thịnh trị, có thánh nhân ra đời. Chúng là linh thú báo hiệu điềm lành, là biểu tượng của sự thông thái, trường thọ, sự cao quý và của niềm hạnh phúc lớn lao. Kỳ lân cũng là biểu tượng của lòng nhân từ và sự trung thành. Kỳ lân là tên ghép, trong đó kỳ là con đực và lân là con cái. Theo các từ điển Trung Hoa, từ đôi kỳ lân chỉ hai con vật (cũng giống như cặp phụng–hoàng), kỳ là con đực và lân là con cái. Ngoài ra, tương truyền, linh vật Long Mã là hóa thân của kỳ lân, là sự kết hợp đặc biệt giữa rồng, kỳ lân và con ngựa.

Kỳ lân bẩm tính rất nhân từ, khi di chuyển nó tránh dẫm lên các loài côn trùng, không làm hư hại các loài cỏ mềm dưới chân. Nó cũng không ăn thịt hay làm hại bất kỳ con vật nào và không bao giờ uống nước bẩn. Về mặt đặc tính tập tính, kỳ lân được xem là loài vật tốt bụng, tốt tính, được mệnh danh là “nhân thú” vì khi bước đi, theo bản năng tự nhiên, con vật cẩn trọng để không dẫm lên bất cứ thảo mộc nào đang xanh tươi hay bất cứ một sinh vật nào, kể cả côn trùng, sâu bọ. Nó cũng không ăn thịt, không uống nước bẩn và không làm hại ai. Với đạo Phật, nó là hiện thân của bát nhã tức là trí tuệ, minh triết, thiêng liêng, trong sáng đẹp đẽ đầy chất huyền linh của sự vận động và tĩnh mịch.

Theo truyền thuyết, kỳ lân được miêu tả là một con thú bốn chân, thuộc hàng tứ linh với những quyền năng, hội tụ đặc điểm của một số loài vậy khác, nó là sự kết hợp của các loài, như có đầu nửa rồng nửa thú, mình hươu (thân hình của hươu), đuôi bò, trán sói, vó (móng) của ngựa, sừng nai, tai chó, thân lạc đà, mắt quỷ, mũi sư tử, miệng rồng, có vẩy cá. Kỳ lân vốn xuất xứ từ hươu nên thoạt đầu, kỳ thủy giống hươu nhưng sau được cách điệu, biến dạng thành đầu rộng, bườm sư tử, đuôi bò, thân phủ vẩy như rồng nhưng dấu vết của hươu vẫn còn ở thân, chân, sừng mềm vì vốn là lộc nhung hươu, chân có hai móng, về sau mới thành năm móng. Truyền thuyết khác lại cho rằng Tỳ hưu là một trong những đứa con của rồng (Long sinh cửu tử), chúng có đầu như Kỳ Lân, có sừng, vẩy giống rồng nhưng có thân của loài gấu, trên lưng có cánh.

Khi mới chào đời, tỳ hưu đã mang dị tật là không có hậu môn. Vì thế, nó chỉ sống được vài ngày là qua đời. Vì chết từ lúc còn quá nhỏ nên tỳ hưu được Ngọc Hoàng thương tình, cho hóa thân thành linh vật nhà trời, chuyên phò về tài lộc. Ngoài tên gọi Tỳ hưu, chúng còn được gọi bằng các tên khác như Tỳ Ngưu, Tu Lỳ. Tỳ hưu được phân ra hai loại. Loại một sừng là loại cực kỳ hung dữ và nguy hiểm, chuyên đi cắn hút tinh huyết của yêu quái, ma quỷ nên còn được gọi là con Tịch Tà. Loại Tỳ hưu hai sừng thì chỉ hút châu báu, vàng bạc trong trời đất nên chúng được cho là con vật giữ tài lộc. Tỳ hưu hai sừng có các đặc điểm như miệng to, ngực to, mông to.

Truyền thuyết về loài linh vật thần thú không có hậu môn có nhiều dị bản, trong đó có thuyết kể rằng vào thời vua Chu Nguyên Chương mới lập nghiệp, ngân khố còn trống rỗng, Vua mơ thấy một con vật trông như con lân, nhưng có mình và chân to, mông to, trên đầu có sừng, con vật này xuất hiện và nuốt tất cả những ngọc ngà, châu báu trong hoàng cung. Tỉnh dậy, vua cho mời thầy phong thủy và được biết con vật xuất hiện này có tính ham ăn nhưng chỉ chọn vàng, bạc, châu báu, nó lai không có hậu môn nên ăn được bao nhiêu cũng không thể đưa ra ngoài. Sau này, lúc nhà Thanh cai trị cũng tin vào sự linh thiêng của linh vật này và đặt tên nó là Tỳ hưu, vì con Tỳ hưu quay miệng ra Sơn Hải quan nên người Mãn đánh mãi không được, khi người Mãn Châu xui vua Sùng Trinh quay đầu Tỳ Hưu về Nam thì Sơn Hải quan mới vỡ trận, nên nhà Thanh cũng sùng kính con Tỳ Hưu đó, bắt dân gian không ai được giữ Tỳ Hưu.

Tín ngưỡng Tỳ hưu được du nhập vào văn hóa Việt Nam ít nhiều trong giai đoạn phong kiến và bùng nổ trong giai đoạn phát triển kinh tế Việt Nam từ sau giai đoạn sau này thời hội nhập. Tỳ hưu phong thủy được chế tác thành nhiều loại muôn hình muôn vẻ, từ tỳ hưu ngọc, đá quý đến tỳ hưu đá bán quý, tỳ hưu trang sức, tỳ hưu bằng bột đá, tỳ hưu bằng đồng, tỳ hưu Bắc Kinh với giá thành cao. Không chỉ mua làm trang sức phong thủy, người dân còn dùng để bày biện trong nhà, bày ở công ty với mục đích thu hút tài lộc, nhưng có ý kiến phân tích rằng chính con vật không có hậu môn này lại là một sự phá hoại đối với nền kinh tế của Việt Nam trong bối cảnh hiện nay vì cái sự vung tiền mua về những lợi ích không rõ ràng.

Các loài thú

Một số loài thú được ghi dấu trong văn hóa truyền thống trên thế giới, trong tự nhiên, các loài vật nói chung là các loài thú luôn cho con người nhiều bài học về lối sống và thành công khi quan sát và chiêm nghiệm chúng, đặc biệt là những loài mạnh mẽ như hổ, sư tử, sói cho đến các con vật thân thiện như chó, mèo, các loài thú có nhiều ảnh hưởng về mặt văn hóa (dưới đây chỉ giới thiệu một số loài thú, để biết đầy đủ xin xem các bài chi tiết) như:

Con chó

nhỏ|phải|Tranh sơn dầu phương Tây về một chú chó nhà Chó là động vật thân thiết gắn bó từ rất lâu đời với con người và là người bạn trung thành với con người (“Người bạn tốt nhất của con người”-Man's best friend). Ở những nước phương Tây như Hoa Kỳ và Vương quốc Anh, chó là vật nuôi phổ biến trong các hộ gia đình, chó ở Paris được xem như là một tầng lớp đặc biệt, có cả một hệ thống phục vụ dành riêng cho chúng, người phương Tây không có thói quen ăn thịt chó. Chú chó Waldi là Linh vật chính thức trong Thế vận hội Mùa hè 1972 ở Munich, là linh vật đầu tiên xuất hiện trong một kỳ thế vận hội. Trong Hồi giáo, chó là loài vật mất vệ sinh, dơ bẩn, xấu xa đê tiện nhất, người Hồi giáo không chạm vào chó.

Theo quan niệm tâm linh của một số dân tộc, đây là loài vật đem đến những điều may mắn, mang đến thuận lợi và nhiều niềm vui. Dân gian quan niệm rằng chó đến nhà là điềm tốt, thịnh vượng. Có khá nhiều điềm báo tốt xấu liên quan đến chó, nếu bỗng nhiên có một con chó lạ nào đó vào nhà đó là dấu hiệu sự may mắn, tốt lành đến với gia đình nhưng tự nhiên con chó rên rỉ dưới cửa là điềm báo sự không may. Tự nhiên chó cái ở đâu đến đẻ bên nhà là điều may mắn. Con chó đến nằm dài trước cửa ra vào mặt quay ra trước là dấu hiệu có người trong nhà sẽ rời khỏi gia đình. Chó là linh vật gần gũi với đời sống tâm linh của người Việt.

Người Việt Nam thường tạc chó đá trấn giữ trước cổng nhà hoặc cổng đình, đền, miếu, phủ để cầu phúc, trừ tà, canh gác. Nhiều làng quê ở miền Bắc Việt Nam có các đền miếu thờ chó đá, chó đá cũng được đặt trước cổng làng, cổng đình, hay cổng nhà để bảo vệ cho cộng đồng hay cho gia chủ. Thành ngữ “chó chực” là chó có nghĩa vụ canh gác, bảo vệ, trông coi tựa như nhiệm vụ “gác cửa” nên đứng quay mặt thẳng ra ngoài. Nhiều gia đình còn đặt tượng chó ở trước cửa cổng và hướng ra ngoài để trấn an, mang lại điều may mắn và tốt lành cho nhà. Chó đá ở nhà dân thường nhỏ, không to lớn như chó đá ở các công trình kiến trúc tôn giáo, tín ngưỡng. Chó đá Trong tiếng Tày-Nùng đọc là Ma hin. Ở Trung Quốc, giống chó Bắc Kinh được coi là những con chó linh khuyển vì có truyền thuyết về Thạch Sư Khuyển có khả năng xua đuổi tà ma cho gia chủ.

Con mèo

nhỏ|phải|Tượng đồng về con mèo Con mèo có một cuộc sống hai mặt là kẻ trưởng giả an nhàn nằm dài trên chiếc gối nệm, hiền lành dụi thân hình mềm mại khi được con người ve vuốt và là tên sát thủ đáng gờm trong góc nhà khi nó tha con chuột, còn bình thường, nó chỉ là một chú mèo hiền lành, hơi lười biếng. Thời gian loài mèo xuất hiện và gây ảnh hưởng lên lịch sử nghệ thuật nhân loại là một tiến trình phức tạp, kéo dài từ thời kì cổ đại đến ngày nay. Mèo là một chủ thể nghệ thuật độc lập từ thời trung cổ và được người dân tôn thờ như một vị thần. Trong một số thần thoại khác, mèo được gọi là Mau, cái tên này bắt nguồn từ tiếng kêu của chúng và ở một vài nơi khác, do tập quán sinh hoạt về đêm nên người dân còn xem loài mèo là biểu tượng tối cao của vị thần mặt trăng.

Trong văn hóa Ai Cập cổ đại, con mèo được tôn vinh là một loài vật linh thiêng là nữ thần mèo tên là Madfet, người Ai Cập cổ còn tôn thờ nhiều thần mèo khác, nhưng nổi bật nhất là thần mèo Bastet, dưới hình dạng một phụ nữ với cái đầu mèo đen là vị thần bảo trợ phụ nữ và trẻ em, được người dân Ai Cập ngưỡng mộ và tôn thờ, nếu một người nông dân Ai Cập nằm mơ thấy mèo, anh ta sẽ coi đó là điềm báo trước của một vụ mùa bội thu. nhỏ|trái|Họa phẩm về Vườn địa đàng, trong đó chú [[mèo co quắp xuất hiện nằm cạnh Adam và Eva, đây là nét sáng tạo khác biệt với những mô típ cổ điển.]] Mèo cũng có thể nhìn thấy trong bóng tối và sẽ chiến đấu với cảm giác lo sợ hoặc sẽ trừng trị bất kỳ linh hồn ma quỷ có ý định xấu đối với thành công. Vì ngoại hình khác thường và những giai thoại về tập tính ăn uống của mình, mèo đen được nhiều quốc gia như Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, Myanmar, Thái Lan gắn liền với những chuyện kể ma quái, quỷ mị. Nhiều nơi, mèo đen được gọi là linh miêu, nhiều người cho rằng chúng là loại mèo ma sinh ra từ một con mèo cái đen tuyền và một con rắn hổ mang chỉ ăn thịt cóc. Câu chuyện thường gặp trong dân gian về mèo đen, đó là nó thường mang điềm báo kinh hoàng, dự đoán được cái chết đang đến gần đối với ai đó.

Một bức tranh ra đời vào những năm cuối của thế kỉ 16 tại Anh, minh họa một nữ phụ thủy đang cho gia đình của mình dùng bữa ăn sau khi biến họ thành các con vật xấu xí. Một số nhà sử học tin rằng đây là giai đoạn tiền Kito giáo, hình ảnh loài mèo gắn liền với ma thuật càng được phổ biến rộng rãi. Tại Pháp, người ta tạo ra biệt từ “chatoyer” để so sánh đôi mắt phát sáng của mèo trong màn đêm như là đốm lửa dưới địa ngục. Những người hành nghề phù thủy được tin rằng có khả năng biến hóa thành mèo, cưỡi mèo và thậm chí nuôi mèo con bằng chính sữa từ ngực mình. Trong thời kì này, mèo cũng được dùng như hình ảnh ẩn dụ về tình dục và các mối quan hệ yêu đương không hợp pháp, Kito giáo đề cập mèo như là đại diện của những con người lười biếng và đầy nhục dục.

Dân gian quan niệm rằng mèo vào nhà xui. Nếu con mèo nhà tự nhiên dùng chân chùi mặt, cào móng lên tai ba lần thì đó là dấu hiệu có khách quý sắp đến nhà. Mặc dù có câu “mèo đến nhà thì khó” nhưng nếu là mèo đen hoặc con mèo lông xám tro thì lại là điềm lành, riêng về mèo trắng vào nhà thì nhiều người cho rằng đó là điều đáng e ngại, nghi ngờ sắp xảy ra nên cẩn thận. Tại Scotland, một con mèo đen lạ vào nhà sẽ đem theo sự thịnh vượng cho gia chủ. Các thủy thủ tại Anh lại tin tưởng sự may mắn mà chú mèo sẽ đem lại cho con tàu của họ, đặc biệt là mèo đen, những người vợ thủy thủ cũng nuôi mèo ở nhà, với hy vọng chúng sẽ bảo vệ người chồng của họ trên biển. Thời Hy Lạp cổ đại cho thấy nhiều bộ lạc đã coi chuột là vật tổ (totem), dùng tên chuột để đặt tên thị tộc, lấy hình ảnh chuột làm biểu tượng cho cộng đồng hoặc in trên đồng tiền. Song những nguy hại khủng khiếp mà loài chuột gây ra cho người châu Âu, các cơn đại dịch khiến chúng mất dần địa vị và sự tôn thờ trong văn hóa phương Tây. nhỏ|phải|Họa phẩm về chú chuột trên bàn tiệc, theo quan niệm, ở đâu có chuột là ở đó có thức ăn Tính chất nước đôi, phong phú trong văn hóa, tín ngưỡng, tôn giáo cho thấy chuột là một trong những loài vật đồng hành với nhân loại từ thuở sơ khai. Do những đặc tính loài, chuột vừa khiến con người sợ hãi, ghét bỏ, vừa được con người tôn quý, thờ phụng. Từ biểu tượng văn hóa, hình ảnh chuột đã dịch chuyển, khúc xạ vào đời sống con người. Nó chuyên chở nhiều biểu trưng độc đáo, thú vị trong ngôn ngữ và văn hóa nhân loại, trở thành chủ đề được không ít nhà văn quan tâm khai thác. Trên thế giới, so với các loài vật khác, mặc dù chuột ít khi được lựa chọn làm nhân vật trung tâm trong văn học, song không vì thế mà hình tượng này trở nên ít đặc sắc. Trong văn học viết, hình tượng chuột cũng xuất hiện khá nhiều với những màu sắc đa dạng. Biểu tượng chuột đã nối kết những kí ức văn hóa nhân loại với cuộc sống. Là những chủng loài tàn sát và hủy diệt các loài bản địa trong quá trình du nhập, chuột và người là những kẻ đồng hành trên những dấu chân chết chóc. Nếu như người phương Tây thường tỏ ra sợ hãi chuột, xem chúng là những sinh vật gớm ghiếc, thì loài chuột đối với người Việt Nam vừa sợ lại vừa thân quen, vừa là kẻ thù nhưng cũng là biểu tượng cho sự sinh sôi nảy nở hay khát vọng đấu tranh của những người bị trị. Tư tưởng tôn trọng sinh mệnh tự nhiên và những dấu ấn văn hóa Totem thờ động vật, ngay cả những động vật gây hại cho đời sống con người đã trở nên quen thuộc, giống như tổ tiên người Việt từng thờ rắn, thờ hổ, thờ cá sấu, thờ thuồng luồng. nhỏ|trái|Họa phẩm Tây phương về chú chuột Trong rất nhiều nền văn hóa trên thế giới, loài chuột được coi là biểu tượng của những điều xấu xa, ti tiện, đặc biệt là trong văn hóa phương Tây. Nhưng văn hóa Trung Hoa là ngoại lệ khi dành cho con chuột nhiều điều tốt đẹp. Theo quan niệm truyền thống của người Trung Hoa, chuột được xem là biểu tượng của sự trung thực, lòng vị tha, óc cầu tiến, trí thông minh, tính cách dễ dãi và sự hào phóng. Đây cũng là con vật đứng đầu trong 12 con giáp. Do có khả năng sinh sôi nảy nở rất nhanh, người Trung Hoa cũng coi con chuột là biểu tượng cho sự thịnh vượng, phát đạt trong cuộc sống, thể hiện qua hình tượng con chuột ngậm tiền hoặc chuột nằm trên đống vàng xuất hiện khá phổ biến trong hội họa và điêu khắc truyền thống Trung Hoa. Chỉ có hai loài vật được người Trung Quốc gọi kèm danh xưng “Lão” ngụ ý kính trọng là chuột (lão thử) và hổ (lão hổ).

Trong kho tàng văn hóa dân gian của cộng đồng người Hoa ở Việt Nam nói chung và ở Chợ Lớn nói riêng thì loài chuột với bản chất thông minh, tinh ranh, tiêu biểu cho sự sung túc, thịnh vượng, được ưu ái đứng đầu trong 12 con giáp và trở thành một linh vật tạo cảm hứng sáng tạo cho các nghệ nhân người Hoa chế tác tượng chuột phong thủy (tượng thú nhỏ). Theo quan niệm dân gian người Hoa, trong âm dương Ngũ hành, thì con chuột thuộc hành Thủy, do đó việc bày tượng chuột phong thủy tại gia sẽ thể hiện mong ước, khát vọng có sự bắt đầu mới và sự phát triển trường tồn bền vững, dù rằng chuột là con vật tuy nhỏ bé, nhưng lại đứng đầu trong bộ 12 con giáp, là biểu tượng của sự nhanh nhẹn, tinh ranh, thông minh, nhạy bén, linh hoạt, giỏi kiếm ăn, biết thừa cơ ứng biến, tính toán kỹ lưỡng trước khi hành động, trong phong thủy tượng linh vật chuột được cho có khả năng đối phó khéo léo với tình huống.

Trong tác phẩm "The Adventure of the Sussex Vampire" có chi tiết về một sinh vật là con chuột khổng lồ bí ẩn ở đảo Sumatra (the Giant Rat of Sumatra) xuất hiện trong một tác phẩm của nhà văn trinh thám Sir Arthur Conan Doyle. Theo các nhà nghiên cứu văn học, dúi má vàng chính là nguyên mẫu của sinh vật này. Dúi hay chuột dúi, chuột tre là một nhóm các loài gặm nhấm sống ở vùng đồi núi, chuyên ăn thực vật, có ngoại hình gần với chuột, trong đó, dúi má vàng hay dúi má đào (Rhizomys sumatrensis) là loài dúi có kích thước lớn nhất, Loài "chuột khổng lồ" này dài từ 40–50 cm, nặng từ 3–4 kg, chúng có thể to hơn cả một con mèo nhà trưởng thành nên với ngoại hình của mình, dúi má vàng không có gì phải ngại khi đối đầu với mèo như nhiều họ hàng nhỏ bé của chúng. Ở một số nơi của Việt Nam như Đắk Nông, Sơn La thì những con dúi là đối tượng nuôi giúp tăng thu nhập, thịt dúi thuộc diện món ăn đặc sản mà theo như cách gọi của người dân thì những con dúi này là loài thú biết ăn xương trâu, bò, ăn cỏ voi, tre, nứa như ranh, không cần uống nước, sống trong bóng tối, không thích tiếng ồn, không chịu được nhiệt độ nóng.

Con ngựa

nhỏ|phải|Tượng gốm ngựa để thờ cúng ở [[Tamilnadu thuộc Ấn Độ]] nhỏ|phải|Tranh vẽ về cơn [[ác mộng, trong đó có một con ngựa cái lông đen]] Ngựa đã là loài vật gắn bó với con người, bởi đó là phương tiện di chuyển chủ yếu thời đó, đồng thời nó cũng loài vật duy nhất được đưa ra chiến trận và có vai trò quan trọng trên sa trường. Bên cạnh chiến binh, ngựa được coi là chiến mã, tượng trưng cho sự dũng cảm, thần tốc và lòng kiêu hãnh, nhiều võ tướng, hiệp sĩ luôn được tái hiện dũng mãnh và sinh động trong hình ảnh cưỡi ngựa xông pha trận mạc, ngựa còn được sử dụng rất nhiều khi binh lính ra trận. Những vị danh tướng trong các truyền thuyết luôn có ngựa hay cùng nhau vào sinh ra tử, xông pha trận mạc.

Ngựa gắn bó với con người, giúp thồ hàng (ngựa thồ), kéo xe (ngựa kéo), là phương tiện di chuyển ở những vùng khó khăn, hiểm trở. Nên người dân coi đó là biểu tượng của lòng trung thành, sự kiên trì, cần mẫn. Trong cuộc sống đời thường, ngựa giúp con người lao động, làm những việc nặng nhọc như thồ hàng, kéo xe, thậm chí bần cùng, ngựa có thể thay trâu bò kéo cày. Ngựa chuyên dùng để di chuyển ở những nơi hiểm trở, khó đi nên ngựa đối với người phương Đông còn là biểu tượng của lòng trung thành, sự kiên trì, nhẫn nại, cần mẫn, hình ảnh về con ngựa đại diện cho những điều tốt đẹp trong cuộc sống.

Khi xe cơ giới chưa ra đời thì con ngựa là phương tiện di chuyễn nhanh nhất. cho nên từ “Thiên lý mã” để chỉ những con ngựa chạy nhanh nghìn dặm, phi ngựa là cưỡi ngựa chạy như bay. Ngày nay xe cơ giới đã phát triển đến trình độ rất cao nhưng người ta vẫn lấy sức ngựa (Mã lực viết tắt là HP-tiếng Anh là Horse power) làm tiêu chuẩn tính sức mạnh của động cơ. Loài động vật này là biểu tượng cho sự trung thành và tận tụy, đồng thời là biểu tượng cho tài lộc và thành công. Xuất phát từ đặc điểm tự nhiên của loài ngựa mà hình tượng con ngựa luôn đại diện cho những gì đẹp đẽ.

Ngựa vừa có dáng vẻ đẹp đẽ, tính cách mạnh mẽ, sức lực sung mãn, vừa có đức tính trung thành, tình nghĩa thủy chung. Người ta nhìn nhận hình ảnh về con ngựa dựa trên nguồn gốc trong lịch sử, những câu chuyện có thật trong truyền thuyết, trong sự hiện hữu của chúng trong thiên nhiên và đời sống hàng ngày. Ngựa đã có mặt một cách sinh động nơi văn chương, hội họa, âm nhạc, điêu khắc, kiến trúc. Trong điêu khắc, hội họa, nhiếp ảnh, hình ảnh những chú ngựa phi nước đại cũng thường xuyên trở thành đề tài sáng tác bởi hình ảnh này rất truyền cảm hứng, tạo ra ấn tượng mạnh mẽ về sự dũng mãnh, khí thế.

Ở phương Tây, ngựa là yếu tố thủy tính, trong bốn yếu tố, nước là yếu tố thường được tìm thấy nhất liên quan đến con ngựa, cho dù con vật được ví như một sinh vật sống dưới nước mà phương Đông hay gọi là thủy thú, hình dạng phổ biến nhất của chúng trong mỹ thuật và hội họa phương Tây là một con ngựa xám đen, trắng hoặc xám rất đẹp, có vẻ như bị lạc bơ vơ ngơ ngác và đang đứng ở mép nước nơi nó gặm cỏ lặng lẽ, nhưng bên trong nó là một con quái vật và vượt xa mọi truyền thuyết, trí tưởng tượng thường liên tưởng đến những con ngựa với những con sóng xô bờ.

Ngựa thủy sinh (Kelpie, Aughisky, Bäckahäst) thường được xem là có yếu tố thần tiên, siêu linh, kỳ ảo vẫn được nhắc đến trong văn hóa dân gian của nhiều nước Tây Âu, chúng có chung một mối quan hệ gắn với nguyên tố nước cũng như có một vẻ đẹp mê hoặc không thể cưỡng lại được. Một số sinh vật lốt ngựa được biết là rất nguy hiểm vì thói quen dụ dỗ con người muốn cưỡi lên thân thể chúng, sau đó từ từ dìm chết họ, hoặc thậm chí ăn thịt họ, đây chính là sự ẩn dụ của sự cám dỗ nhục dục, “vẻ ngoài lừa dối” khiến người ta chìm đắm, nó trở thành nguyên mẫu cho những “con ngựa của cái chết”.

Theo quan niệm của người phương Đông, ngựa tượng trưng cho tính dương, đại diện cho hành Hỏa trong Ngũ hành, ở một số quốc gia, ngựa tượng trưng cho mặt trời tỏa sáng. Con Ngựa cũng được cho là có thể mang lại phương pháp hữu hiệu cho doanh nghiệp của và giúp nuôi dưỡng một danh tiếng tốt. Trong phong thủy, con ngựa, đi bộ hoặc chạy, lại có