Vẫn thạch là phần còn lại của thiên thạch đến từ vùng không gian giữa các hành tinh bay vào khí quyển, bị cháy mất một phần và rơi xuống bề mặt Trái Đất. Vẫn thạch còn được tìm thấy trên bề mặt của Mặt Trăng và Sao Hỏa.
Các thiên thạch này có thể là tiểu hành tinh nhỏ hay sao chổi đã chết, với khối lượng từ 10−10 đến 104 kg và đường kính từ vài μm đến hàng mét. Các hạt thiên thạch nhỏ được gọi là thiên thạch micrô. Các thiên thạch lớn hơn là các phần sót lại, các mảnh vỡ của sao chổi hay tiểu hành tinh. Các phần vỡ vụn còn lại của các sao chổi già, hết phát sáng vẫn tiếp tục chuyển động theo quỹ đạo elip ban đầu của sao chổi. Chỉ khi quỹ đạo Trái Đất giao cắt với các dòng thiên thạch vô hình này, sự tồn tại của nó mới được phát hiện.
Khi xuyên vào khí quyển Trái Đất, chúng bốc cháy ở độ cao 150 – 120 km gây nên hiện tượng sao băng; các sao băng sáng đặc biệt được gọi là cầu lửa (tiếng Anh: bolide). Một thiên thạch với kích thước chỉ 30 đến 40 cm tạo ra vùng không khí bốc cháy quanh nó rộng vài trăm mét.
Nhiệt độ bề mặt thiên thạch có thể đạt đến 1.600 °C và ở độ cao trên 100 km, bề mặt của nó nóng chảy, biến thành chất khí, bốc hơi nhanh và phát sáng. Thiên thạch phải có khối lượng đủ lớn, khối lượng riêng cao và chuyển động tương đối chậm (vận tốc nhỏ hơn 20 km.s−1) mới không bị cháy hoàn toàn trong khí quyển. Đa phần quỹ đạo các vẫn thạch không xác định được.
Phân loại
Vẫn thạch tìm thấy ở [[Nam cực.]]
Vẫn thạch được phân thành các nhóm sắt (siderites), đá (aerolites), sắt-đá (siderolites).
Hai phân nhóm chrondrites (86%) và achrondrites (7%) của vẫn thạch đá chiếm phần lớn. Chỉ có 1,5% là vẫn thạch hỗn hợp sắt-đá và 5,5% là các vẫn thạch sắt.
Vẫn thạch học
Vẫn thạch học là ngành thiên văn nghiên cứu nguồn gốc, vật lý vẫn thạch, thành phần hóa học, thành phần đồng vị, thành phần chất khoáng, cấu trúc, sự hình thành hố vẫn thạch.
Mưa vẫn thạch
Mưa vẫn thạch là hiện tượng một số lượng lớn vẫn thạch rơi lên một vùng nhỏ. Đây chỉ là một trường hợp đặc biệt khi một vẫn thạch lớn bị vỡ ra thành nhiều mảnh nhỏ hơn trong khí quyển trước khi rơi đến mặt đất.
Hố vẫn thạch
Hố vẫn thạch trên vệ tinh [[Mimas (vệ tinh)|Mimas]]
Hố vẫn thạch là các hố trên bề mặt Trái Đất, các hành tinh, vệ tinh có bề mặt cứng... được tạo ra do va chạm với các vẫn thạch. Hố vẫn thạch được chia làm hai nhóm theo trình tự hình thành của nó. Hố vẫn thạch chính bị va chạm đầu với thiên thể đào xới mà thành. Các hố vẫn thạch phụ xuất hiện do các mảnh vỡ từ vụ va chạm đầu rơi xuống lại bề mặt hành tinh.
- Trước đây các hố vẫn thạch được coi là các đặc điểm riêng biệt của Mặt Trăng, các hố vẫn thạch ít ỏi trên bề mặt Trái Đất được coi là hiện tượng hiếm có. Về sau các nghiên cứu vệ tinh nhân tạo và các máy thăm dò vũ trụ đã khẳng định: hố thiên thạch là các đặc điểm chung của các thiên thể với bề mặt cứng không được bảo vệ trong hệ Mặt Trời. Các thiên thể không có khí quyển có nhiều hố vẫn thạch hơn với đường kính nhỏ hơn.
- Từ Trái Đất có thể quan sát trên bề mặt Mặt Trăng bằng ống nhòm khoảng 300.000 hố vẫn thạch. Thực tế kết quả từ các ảnh chụp từ các vệ tinh nhân tạo của Mặt Trăng hay của các thiết bị hạ cánh trên bề mặt của nó dự tính số lượng 3.1012 hố vẫn thạch có đường kính lớn hơn 1m (tính cả mặt không nhìn thấy của Mặt Trăng). Mật độ hố vẫn thạch của Sao Thủy tương tự như trên Mặt Trăng.
- Trên Sao Hỏa do xói mòn của gió và bão bụi, các hố vẫn thạch nhỏ dần bị vùi lấp. Các dấu vết của hố vẫn thạch bị vùi lấp do xói mòn gọi là các vết thương vũ trụ (astroblems).
- Trên Trái Đất sự xói mòn các hố vẫn thạch diễn ra mạnh mẽ nhất do tác động của nước. Trên lãnh thổ Canada ngày nay, trong vòng 1 tỉ năm gần đây xuất hiện khoảng 300 hố vẫn thạch có đường kính lớn hơn 2.500 m, dưới tác động xói mòn nay chỉ còn 17 hố. Trên bề mặt các lục địa trong vòng 1 tỉ năm gần đây có khoảng 130.000 hố vẫn thạch lớn hơn 1.000 m hình thành, hiện chỉ có 100 hố còn nhận ra.
Hố vẫn thạch Barringer ở Arizona, Hoa Kỳ
- Trên Sao Kim các hố vẫn thạch được tìm thấy bằng rađa. Trên các vệ tinh Phobos và Deimos, các hố vẫn thạch mang các đặc trưng riêng của các thiên thể dạng tiểu hành tinh. Trên mẫu đất đá từ Mặt Trăng mang về, các hố vẫn thạch trên mọi mẫu đất đá mang đặc điểm của các vụ rãi bom của các tiểu thiên thạch từ vũ trụ từ không gian vũ trụ. Các hố vẫn thạch có thể mang đường kính hiển vi, khi đó chúng được gọi là các hố vẫn thạch micro.
Quá trình hình thành hố vẫn thạch được kiểm chứng bằng lý thuyết lẫn thực nghiệm bằng chất nổ hóa học, bằng các vụ nổ hạt nhân và bằng các tên lửa tốc độ cao. Vụ va chạm với vật thể gây nên sóng áp lực phá vỡ liên kết vật liệu xung quanh và tiếp tục lan xa. Nhiệt độ đạt đến 2000K, năng lượng va chạm ứng với đường kính của hố va chạm. Hố vẫn thạch ở Arizona rộng 1200 m, ứng với tổng năng lượng 1,7 Megaton (7.1015J) cần dùng để hất tung ra 0,3 km³ đất đá, hố vẫn thạch ở Québec với đường kính 62 km cần đến năng lượng 7.1022J.
Các vẫn thạch nổi tiếng
Honba- vẫn thạch nặng nhất
- Norton County, Hoa Kỳ: mưa vẫn thạch, vẫn thạch nặng nhất 1.000 kg
- Jiling, Trung Quốc: vẫn thạch đá (chrondrit) nặng nhất, cân được 1.770 kg
- Cape York, Greenland: vẫn thạch sắt, 31 tấn
- Hoba, Cộng hòa Nam Phi: vẫn thạch sắt, 66 tấn, là vẫn thạch nguyên khối lớn nhất được tìm thấy
👁️
2 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
nhỏ|Một phần của vẫn thạch Phụ Khang, Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên, [[Vienna.]] nhỏ|Hình dáng chính, nhìn từ phía cạnh phẳng. **Vẫn thạch Phụ Khang** (còn có tên gọi khác ở Việt Nam là
**Vẫn thạch** là phần còn lại của thiên thạch đến từ vùng không gian giữa các hành tinh bay vào khí quyển, bị cháy mất một phần và rơi xuống bề mặt Trái Đất. Vẫn
**Vẫn thạch Murchison** là một vẫn thạch lớn, đã rơi xuống Trái Đất tại một địa điểm gần Murchison, Victoria thuộc lãnh thổ Úc vào năm 1969. Nó là một trong những vẫn thạch được
**Vẫn thạch Hoba** ( ), viết tắt của **Hoba Tây,** là một vẫn thạch nằm ở trang trại cùng tên, không xa Grootfontein, trong khu vực Otjozondjupa của Namibia. Nó đã được phát hiện nhưng
**Bàn Văn Thạch** là kiểm sát viên cao cấp Việt Nam. Ông hiện giữ chức vụ Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bắc Kạn. ## Tiểu sử Bàn Văn Thạch là đảng viên
**Phạm Văn Thạch** là một tướng lĩnh Công an nhân dân Việt Nam, cấp bậc Thiếu tướng. ## Tiểu sử Phạm Văn Thạch là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam. Ông được Thủ tướng
**Thạch Lam** (1910-1942), tên thật là **Nguyễn Tường Vinh**, là một nhà văn Việt Nam thuộc nhóm _Tự Lực văn đoàn_. Ông là em ruột của hai nhà văn khác cũng trong nhóm Tự Lực
thumb|Minh họa các pha về "meteoroid" vào khí quyển thành "meteor" nhìn thấy được, và là "meteorite" khi chạm bề mặt Trái Đất. nhỏ|Willamette Meteorite là thiên thạch to nhất được tìm thấy ở Hoa
thumbnail|right|Vẫn thạch Sao Hỏa [[EETA79001]] thumbnail|right|Vẫn thạch [[NWA 7034, biệt danh "Black Beauty," nặng khoảng .]] **Thiên thạch Sao Hỏa** là một vẫn thạch hình thành trên hành tinh Sao Hỏa và sau đó bị
**Tự Lực văn đoàn** (chữ Hán: , tiếng Pháp: ) là tổ chức văn học mang tính hội đoàn, một nhóm nhà văn đã tạo nên một trường phái văn học, một phong trào cách
Ngày 15 tháng 2 năm 2013, một thiên thạch đã bay vào bầu khí quyển Trái Đất trên bầu trời nước Nga và đã trở thành một quả cầu lửa. Nó bay với vận tốc
Lời văn Thạch Lam nhiều hình ảnh, nhiều tìm tòi, có một cách điệu thanh thản, bình dị và sâu sắc. Dưới cái hình thức không những thoát khỏi khuôn sáo cũ của cách hành
nhỏ|phải|Kiến trúc kiểu Trung Hoa. nhỏ|phải|Ẩm thực kiểu Trung Hoa. nhỏ|phải|Hán phục (áo [[Sườn xám).]] **Văn hóa Trung Quốc** (chữ Hán giản thể: 中华文化; chữ Hán phồn thể: 中華文化; Hán-Việt:Trung Hoa văn hoá;pinyin: Zhōnghuá wénhuà)
**Vật lý thiên văn hạt nhân** là một ngành vật lý liên ngành bao gồm sự hợp tác chặt chẽ giữa các nhà nghiên cứu trong các lĩnh vực khác nhau của vật lý hạt
**Phan Văn Hùm** (9 tháng 4 năm 1902 - năm 1946), bút danh **Phù Dao**, là một nhà báo, nhà văn, nhà cách mạng, và là lãnh tụ phong trào Cộng sản Đệ Tứ tại
**Kính thiên văn Không gian James Webb** (**JWST**), trước đó gọi là **Kính thiên văn không gian thế hệ tiếp theo** (**NGST**), là một kính viễn vọng không gian đã được chế tạo và đã
**Thạch Hà** là một huyện nằm ở trung tâm của tỉnh Hà Tĩnh, Việt Nam. ## Địa lý Tập tin:Thị trấn Thạch Hà, Hà Tĩnh.JPG Huyện Thạch Hà nằm ở phía đông tỉnh Hà Tĩnh,
**Tưởng Trung Chính** (; 31 tháng 10 năm 1887 – 5 tháng 4 năm 1975), tên chữ: **Giới Thạch** (介石) nên còn gọi là **Tưởng Giới Thạch**, tên khai sinh: **Thụy Nguyên** (瑞元) là một
nhỏ|Cẩm thạch. nhỏ|[[Taj Mahal, lăng mộ nổi tiếng bằng cẩm thạch.]] nhỏ|phải|[[Venus de Milo.]] phải|nhỏ|Các hoa văn tự nhiên trên bề mặt được đánh bóng của Cẩm thạch thể hiện một thành phố hoặc rừng
nhỏ|phải|[[Than đá|Than là một trong những nhiên liệu hóa thạch.]] **Nhiên liệu hóa thạch** là các loại nhiên liệu được tạo thành bởi quá trình phân hủy kỵ khí của các sinh vật chết bị
**Thạch Kim Tuấn **(sinh ngày 15 tháng 1 năm 1994) là một vận động viên cử tạ Việt Nam, thi đấu ở hạng 56 kg. Anh từng giành 3 huy chương đồng tại _Giải vô địch
Một xe [[VinFast VFe34 đang được sạc ở thị xã Kỳ Anh, năm 2023. Ô tô điện có thị phần thế giới khoảng 14% vào năm 2022, 18% vào năm 2023.]] Các phương tiện giao
nhỏ|phải|Mồ mả hình nêm thời kỳ đồ đồng ở khu vực [[Burren của Ireland.]] **Cự thạch** (tiếng Anh: _megalith_) là các tảng đá lớn được sử dụng để xây dựng các kết cấu hay các
**Thạch Thành** là một huyện miền núi nằm ở phía bắc tỉnh Thanh Hóa, Việt Nam. Huyện trải dài bên sườn tây nam của dãy núi Tam Điệp. ## Địa lý nhỏ|Một phần rừng đặc
thumb|right|Trạm xăng tại [[Hiroshima, Nhật Bản]] **Nhóm vận động hành lang đối với nhiên liệu hóa thạch** bao gồm các đại diện của các tập đoàn tham gia vào ngành công nghiệp nhiên liệu hóa
nhỏ|400x400px| Hòn [[Phiến đá Rosetta|đá Rosetta ở Bảo tàng Anh ]] phải|nhỏ|300x300px| Tranh khắc đá ở [[Wadi Rum (Jordan)]] **Kim thạch học** hay **minh văn học** (tiếng Anh: _epigraphy_) là môn khoa học nghiên cứu
nhỏ|phải|Hundipiim ([[Lycogala epidendrum) chứa thạch sao]] **Thạch sao** (còn gọi là **astromyxin**, **Thạch tinh tú**) là một chất giống gelatin đôi khi được tìm thấy trên cỏ hoặc ngay cả trên cành cây. Theo quan
**Vương An Thạch** (chữ Hán: 王安石 _Wang Anshi_; 18 tháng 12 năm 1021 – 21 tháng 5 năm 1086), tự **Giới Phủ** (介甫), hiệu **Bán Sơn Lão Nhân** (半山老人 _Banshan Laoren_), người ở Phủ Châu,
thumb|Các loài của [[bộ Cá vây tay được cho là đã tuyệt chủng cách đây , cho đến khi một mẫu vật sống thuộc bộ này được phát hiện vào năm 1938. Ví dụ như
nhỏ|Thạch Lâm, tỉnh Vân Nam **Thạch Lâm** hay **Rừng đá** (tiếng Hoa: 石林) là một khu rừng đá tự nhiên tại huyện tự trị dân tộc Di Thạch Lâm (石林彝族自治县)，tỉnh Vân Nam, Trung Quốc, cách
nhỏ|Hóa thạch của loài _[[Seymouria_ (đã tuyệt chủng)]] nhỏ|phải|Gỗ hóa thạch tại [[Vườn quốc gia rừng hóa đá. Cấu trúc bên trong của cây và vỏ cây được duy trì trong quy trình hoán vị.]]
**Ngu Doãn Văn** (chữ Hán: 虞允文; ngày 14 tháng 12, 1110 – ngày 18 tháng 7, 1174), tự Bân Phủ (彬父), người Nhân Thọ, Long Châu , nhà văn hóa, nhà chính trị, tể tướng,
**Lớp Thạch tùng** hay **lớp Thông đất** (danh pháp khoa học: **Lycopodiopsida**, danh pháp cũ **Lycopsida**) là một lớp thực vật, thường được gộp nhóm lỏng lẻo như là các đồng minh của dương xỉ,
**Thạch Tú**, ngoại hiệu **Phanh Mệnh Tam Lang** (: _Chàng Ba liều mạng_) là một nhân vật hư cấu trong tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc Thủy hử. Ông là một trong 36 Thiên Cương
**_Kim Thạch kỳ duyên_** (_Mối duyên kỳ lạ giữa họ Kim và họ Thạch_) là vở tuồng của nhà thơ Việt Nam Bùi Hữu Nghĩa. Theo _Từ điển bách khoa Việt Nam_ (Tập 1) thì
**Phạm Xuân Thạch** (sinh ngày 19 tháng 04 năm 1976 tại Hà Nội) là một giảng viên và nhà phê bình văn học Việt Nam. ## Lịch sử Ông Phạm Xuân Thạch sinh ngày 19
**Thạch Sùng** (chữ Hán: 石崇; 249-300) là quan nhà Tây Tấn trong lịch sử Trung Quốc, nổi tiếng là nhân vật xa hoa giàu có đương thời. ## Biết con không ai bằng cha Thạch
**Lý Thạch Tùng** (tiếng Trung giản thể: 李石松, bính âm Hán ngữ: _Lǐ Shísōng_, sinh tháng 2 năm 1969, người Bạch) là chính trị gia nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Ông là Ủy
Gió Lạnh Đầu Mùa Tập truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa tập hợp trọn vẹn những truyện ngắn đã đăng báo của Thạch Lam, thuộc các tập Gió đầu mùa, Nắng trong vườn và Sợi
**Thiên thạch học** là một bộ môn khoa học liên quan đến thiên thạch và các vật thể ngoài trái đất khác giúp chúng ta hiểu hơn về nguồn gốc và lịch sử của Hệ
**Thạch Gia Trang** () là thành phố lớn nhất và là tỉnh lỵ tỉnh Hà Bắc Trung Quốc, cách thủ đô Bắc Kinh 266 km về phía tây nam. Thạch Gia Trang có 8 quận (khu),
thumb|Âm thanh của con Thạch Sùng. **Thạch sùng** (danh pháp khoa học: **_Hemidactylus frenatus_**) là loài bò sát bản địa Đông Nam Á. Chúng thường bò trên tường nhà để tìm thức ăn như nhện,
**Đài tưởng niệm quốc gia Tưởng Giới Thạch** (, Hán-Việt: _Trung Chính Kỷ niệm Đường_) là một di tích quốc gia nổi tiếng, địa danh và điểm thu hút khách du lịch được dựng lên
thumb|[[Bi Lâm, Tây An|Bảo tàng Bi Lâm ở Tây An, nơi lưu giữ các tác phẩm kinh điển bằng đá.]] **Khai Thành thạch kinh** (開成石經) hoặc **thạch kinh thời Đường** là một nhóm mười hai
thumb|Một mảnh [[mảnh thạch (địa chất)|hạt cát núi lửa dưới kính hiển vi, với ánh sáng phân cực phẳng ở hình trên và ánh sáng phân cực chéo ở hình dưới. Hộp tỷ lệ là
**Trần Kim Thạch** (1937–2009) là một trong những nhà địa chất hàng đầu của Việt Nam và là nhà khoa học nổi tiếng ở Việt Nam và thế giới. Ông cũng là người có công
**Thạch anh** (silic dioxide, SiO2) hay còn gọi là **thủy ngọc** là một trong số những khoáng vật phổ biến trên Trái Đất. Thạch anh được cấu tạo bởi một mạng liên tục các tứ
**Sông Thạch Hãn** (hay còn gọi là **sông Ba Lòng**, **sông Quảng Trị**) là con sông lớn nhất tỉnh Quảng Trị . Đây là con sông gắn liền với lịch sử Quảng Trị. Tại vùng
Một [[đĩa tiền hành tinh đang được hình thành ở tinh vân Orion.]] Trong quan niệm của nghệ sĩ này, về một hành tinh quay qua một khoảng trống trong đĩa hình thành hành tinh
Ngọc thạch sau khi đã mài Ngọc thạch thô **Ngọc thạch** là một loại đá quý màu xanh thường dùng để làm vật trang sức hoặc trang trí. Người miền Nam còn gọi loại đá