✨Loại bỏ phương tiện giao thông dùng nhiên liệu hóa thạch
Một xe [[VinFast VFe34 đang được sạc ở thị xã Kỳ Anh, năm 2023. Ô tô điện có thị phần thế giới khoảng 14% vào năm 2022, 18% vào năm 2023.]] Các phương tiện giao thông chạy bằng nhiên liệu hóa thạch, chẳng hạn như xăng, dầu diesel, dầu hỏa và dầu mazut, đã được nhiều quốc gia lên kế hoạch loại bỏ dần. Loại bỏ phương tiện giao thông dùng nhiên liệu hóa thạch là một trong ba chương trình quan trọng nhất của quá trình loại bỏ nhiên liệu hóa thạch nói chung, hai chương trình còn lại là loại bỏ nhà máy điện dùng nhiên liệu hóa thạch để sản xuất điện và khử cacbon trong công nghiệp.
Nhiều quốc gia và thành phố trên thế giới tuyên bố họ sẽ cấm bán các phương tiện chở khách (chủ yếu là ô tô và xe buýt) chạy bằng nhiên liệu hóa thạch theo một lộ trình đã được lập kế hoạch. Dẫn đầu là Na Uy với 82,38% xe bán mới là xe điện vào năm 2023 và trên lộ trình 100% xe bán mới không phát thải vào 2025. Các kế hoạch này còn được nhắc đến bằng các từ ngữ như "cấm xe xăng", "cấm xe xăng dầu", hoặc "cấm diesel".
Một phương pháp loại bỏ dần phương tiện gây phát thải khác là sử dụng các vùng không phát thải ở các thành phố.
Bên cạnh phương tiện chở khách, một số nơi cũng đã ấn định ngày cấm tàu biển và xe tải chạy bằng nhiên liệu hóa thạch.
Bối cảnh
Tiêu thụ [[xe chạy điện (BEV) và hybrid sạc điện (PHEV) toàn cầu tăng nhanh vào khoảng những năm 2020]] Có nhiều lý do để tiến đến cấm bán và lưu hành các phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch: giảm rủi ro sức khỏe từ các hạt ô nhiễm, đặc biệt là PM10 của động cơ diesel và các khí thải khác, đặc biệt là nitơ oxide; đáp ứng các mục tiêu về khí nhà kính quốc gia, chẳng hạn như CO2, theo các thỏa thuận quốc tế như Nghị định thư Kyoto và Thỏa thuận chung Paris; hoặc đảm bảo an ninh năng lượng cho quốc gia. Một nghiên cứu vào năm 2021 của Đại học Harvard ước tính khoảng 8 triệu người chết sớm mỗi năm do ô nhiễm gây ra bởi nhiên liệu hóa thạch, nhiều hơn tổng số người chết do các cuộc chiến tranh đương đại, do tội phạm có vũ trang, và do thuốc lá cộng lại. Chỉ cần 37% xe ở Trung Quốc là xe điện cũng có thể cứu được 15.000 người chết sớm vì ô nhiễm không khí mỗi năm. Thực thi việc cấm các phương tiện chạy bằng nhiên liệu hóa thạch đơn giản hơn so với thuế carbon hoặc loại bỏ nhiên liệu hóa thạch một cách tổng thể.
Ngành công nghiệp ô tô đang nỗ lực giới thiệu các loại xe điện để thích ứng với các lệnh cấm.
Có một số ý kiến cho rằng chỉ chuyển từ ô tô chạy bằng nhiên liệu hóa thạch sang ô tô điện vẫn đòi hỏi một tỷ lệ lớn đất đô thị dành cho ô tô. Việc sử dụng các loại phương tiện (điện) chiếm ít không gian, chẳng hạn như xe đạp, xe máy điện, hoặc thậm chí đi bộ trên những khoảng cách ngắn, đặc biệt là ở khu vực thành thị, sẽ giúp loại bỏ đường và bãi đậu xe cho ô tô, đồng thời cải thiện cơ sở hạ tầng và lối đi dành cho xe đạp (bao gồm cả vỉa hè). Mặc dù vẫn còn rất ít thành phố hoàn toàn không có ô tô (chẳng hạn như Venice), một số thành phố đang cấm tất cả ô tô ở một số khu vực.
Kế hoạch
Quốc tế
Tại Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc năm 2021 được tổ chức tại Glasgow, nhiều chính phủ và công ty đã ký một tuyên bố không ràng buộc về mặt pháp lý nhằm đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang ô tô và xe tải van không phát thải, gọi là Tuyên bố Glasgow. Tuyên bố này nêu lên mục tiêu tất cả ô tô và xe tải van mới không thải ra bất kỳ loại khí nhà kính nào ở ống xả vào năm 2035 tại các thị trường hàng đầu và đến năm 2040 trên toàn cầu. Mỹ và Trung Quốc (thị trường ô tô lớn nhất) và Đức (thị trường ô tô lớn nhất EU) không ký vào Tuyên bố này. Cũng vắng mặt trong danh sách ký kết còn có các nhà sản xuất ô tô lớn là Volkswagen, Toyota, Renault-Nissan và Hyundai-Kia.
Liên minh Châu Âu
Năm 2018, Đan Mạch đề xuất lệnh cấm trên toàn EU đối với ô tô chạy xăng và dầu diesel, nhưng đề xuất này bị cho là trái với quy định của EU. Vào tháng 10 năm 2019, Đan Mạch cập nhật đề xuất, với lộ trình loại bỏ dần phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch ở các quốc gia thành viên vào năm 2030 và được 10 quốc gia thành viên EU khác ủng hộ. Vào tháng 7 năm 2021, Pháp phản đối lệnh cấm ô tô chạy bằng động cơ đốt và đặc biệt là xe hybrid. Tuy nhiên, cùng thời gian này, Ủy ban Châu Âu đã đề xuất giảm 100% lượng khí thải đối với ô tô và xe tải van bán mới kể từ năm 2035. Vào ngày 8 tháng 6 năm 2022, Nghị viện Châu Âu đã bỏ phiếu ủng hộ đề xuất của Ủy ban Châu Âu, nhưng cần phải có thỏa thuận với các quốc gia thành viên Liên minh Châu Âu trước khi luật cuối cùng có thể được thông qua. Vào ngày 22 tháng 6 năm 2022, Bộ trưởng Tài chính Đức Christian Lindner tuyên bố rằng chính phủ của ông sẽ không đồng ý với lệnh cấm. Nhưng vào ngày 29 tháng 6 năm 2022, sau 16 giờ đàm phán, tất cả các bộ trưởng khí hậu của 27 quốc gia thành viên EU đã đồng ý với đề xuất của ủy ban (một phần của gói 'Fit for 55') để cấm bán xe đốt trong mới vào năm 2035 (thông qua '[triển khai] mục tiêu giảm 100% lượng khí thải CO2 vào năm 2035 đối với ô tô và xe tải van mới'). Luật "không phát thải CO2 cho ô tô và xe tải van mới vào năm 2035" đã được Nghị viện Châu Âu thông qua vào ngày 14 tháng 2 năm 2023.
Các quốc gia
[[Tập tin:Phase-out of fossil fuel vehicles.svg|upright=3|center|thumb|Bản đồ đề xuất cấm:
]]
Các thành phố và vùng lãnh thổ
Các nhà sản xuất
Đường sắt
Một đoàn tàu chạy bằng điện thuộc [[Tuyến số 2A (Đường sắt đô thị Hà Nội)|tuyến 2A của đường sắt đô thị Hà Nội, năm 2021]] Hoạt động điện hóa đường sắt đã diễn ra vì nhiều lý do không hẳn liên quan đến phát thải khí nhà kính, tuy vậy đầu thế kỷ 21 chứng kiến sự tăng tốc trong việc thay thế các đầu máy diesel bằng BEMU, hoặc đầu máy dùng nhiên liệu hydro, như Alstom Coradia iLint, hoặc đầu máy chạy điện dùng đường cấp điện trên không. Đến nay, Thụy Sĩ đã có toàn bộ đường sắt điện hóa, do khó khăn trong nhập khẩu than cho đầu máy hơi nước trong các cuộc chiến tranh, trong khi đất nước này có nhiều nhà máy thủy điện. Đường sắt Israel đang có kế hoạch điện hóa phần lớn hoặc toàn bộ mạng lưới. Ở California, chương trình Điện hóa Caltrain đã được phê duyệt năm 2016 và sẽ hoàn thành vào 2024.
Đường biển
[[Tập tin:Energy Oberserver Courcelles-sur-Seine.jpg|Thuyền năng lượng mặt trời Energy Oberserver,
Các loại tàu thuyền không phát thải đã được nghiên cứu triển khai gồm loại dùng động cơ điện chạy pin và loại sử dụng động cơ tàu biển hạt nhân. Tàu container sử dụng pin sạc đã được vận hành ở Trung Quốc. Động cơ hạt nhân đã được sử dụng bởi hải quân nhiều nước, trong các tàu ngầm hạt nhân và tàu sân bay hạt nhân. Một số tàu phá băng hạt nhân cho mục đích dân dụng cũng đã được vận hành, như tàu Otto Hahn (Đức) NS Savannah (Hoa Kỳ), RV Mirai (Nhật Bản), tuy nhiên hiện nay chỉ còn tàu Sevmorput của Nga, chế tạo bởi Liên Xô vào những năm 1980, đang hoạt động cho mục đích phi quốc phòng. Liên Xô, và nay là Nga, cũng có một hạm đội tàu phá băng hạt nhân cho mục đích quốc phòng, hoạt động để duy trì thông thuyền cho Tuyến Biển Bắc.
Thuyền buồm và thuyền mái chèo sử dụng nguồn năng lượng gió hoặc năng lượng sức người đã bị loại bỏ qua dòng phát triển của lịch sử, do tốc độ chậm và tốn nhân lực. Tuy nhiên, cũng có một số thử nghiệm phát triển các loại tàu thuyền năng lượng gió mới. Các du thuyền hoạt động bằng năng lượng mặt trời và nhiên liệu hydro cũng đã được thử nghiệm.
Đường không
Máy bay điện [[Volocopter 2X sử dụng pin Li-ion, năm 2017]] Na Uy, và có thể các quốc gia Scandinavia khác, đang lên mục tiêu các chuyến bay nội địa không phát thải từ 2040.
Một trở ngại cho việc giảm phát thải ngành hàng không nằm ở mật độ năng lượng của công nghệ pin. Do đó, bên cạnh việc phát triển máy bay điện, cũng có đầu tư vào nhiên liệu hàng không bền vững, hoặc nhiên liệu điện tử (e-fuel) được sản xuất bằng quá trình điện hóa để tổng hợp nước và carbon dioxide thành hydrocarbon, thay thế nhiêu liệu hóa thạch.
Năm 2021, nhà máy e-fuel cho hàng không đã được vận hành ở Đức. Công suất sẽ đạt 8 thùng mỗi ngày vào 2022. Lufthansa sẽ là khách hàng chính của nhà máy này. Chiến lược phát thải ròng bằng không cho ngành hàng không Đức phụ thuộc nhiều vào e-fuel. Sản lượng e-fuel hiện nay còn nhỏ, và cần được nhanh chóng mở rộng; giá thành e-fuel còn cao, và hiện chưa có chính sách giá carbon hiệu quả cho ngành hàng không. Quy định hiện tại của CORSIA chỉ yêu cầu nhiên liệu hàng không bền vững phát thải không quá 90% so với nhiên liệu hóa thạch, khiến cho mục tiêu trung hòa carbon còn xa vời.
Đã có thử nghiệm máy bay hạt nhân trong Chiến tranh Lạnh, nhưng chưa có kết quả. Hiện nay, các chuyến bay ngắn có thể vận hành bằng máy bay điện, và nhiều nhà sản xuất đang nhắm đến thị trường taxi bay. Heart Aerospace đang lên kế hoạch cung cấp máy bay điện cho United Airlines vào năm 2026.
Xử lý phương tiện cũ
Đã xuất hiện thị trường buôn xe xăng dầu cũ từ Tây Âu sang Đông Âu, các nước Kavkaz, Trung Á và Châu Phi. Theo UNECE, tổng số phương tiện giao thông đường bộ sẽ tăng từ 1,2 tỷ năm 2020 lên 2,5 tỷ năm 2050, trong đó đa phần xe mua mới ở các nước phát triển. Số phương tiện ở các nước đang phát triển sẽ tăng khoảng 4 đến 5 lần từ 2020 đến 2050, đa phần sẽ là xe cũ được mua lại. Hiện chưa có thỏa thuận quốc tế hoặc khu vực nào điều tiết dòng xe cũ này. Riêng xe điện 2 bánh có thể được tiêu thụ mới ở các nước đang phát triển, nhờ giá rẻ.
Các xe động cơ đốt trong cũ không còn thỏa mãn quy định phát thải của các nước phát triển sẽ được xuất sang các nước đang phát triển, những nơi yêu cầu phát thải nới lỏng hơn. Tại một số nước đang phát triển, như Uganda, tuổi đời của xe nhập khẩu đã đang là 16,5 năm, và chúng sẽ còn được sử dụng tiếp khoảng 20 năm nữa. Hiệu suất nhiên liệu của những xe đó sẽ ngày càng kém khi chúng ngày càng trở nên cũ. Xe Honda Jazz mới có [[hiệu suất nhiên liệu tốt hơn, đặt nằm trên một xe VW Passat cũ, để quảng bá cho chương trình tiêu hủy ở Đức năm 2009, trong đó trợ cấp cho tiêu hủy xe cũ phát thải nhiều, lên đến gần 10000 €]] Một số giải pháp đã được đề xuất để giảm phát thải của lượng xe cũ:
- Cấm xuất khẩu: Có đề xuất rằng Liên minh Châu Âu có thể quy định không cho xe phát thải cao rời EU.
- Cấm nhập khẩu: Có đề xuất ở nhiều quốc gia, bao gồm quốc gia đang phát triển, về việc cấm nhập khẩu xe cũ quá một ngưỡng tuổi thọ, tăng thuế hoặc phí đăng kiểm, tăng điều kiện đăng kiểm với xe cũ nhập khẩu. *Chuyển đổi xe cũ sang xe điện: Nhiều nhà sưu tập xe cổ đang có xu hướng chuyển đổi chúng sang sử dụng động cơ điện.
- Quy định tái chế: Ủy ban Châu Âu đang xem xét kế hoạch bắt buộc tái chế ít nhất là một số thành phần của xe cũ, như vật liệu, pin. EU đã công bố Kế hoạch Hành động Kinh tế Tuần hoàn vào tháng 3 năm 2020, có nhắc đến việc xem xét lại Chỉ thị về Xe hết hạn để kích thích phát triển kinh tế tuần hoàn.
- Chương trình tiêu hủy: các chính phủ có thể cung cấp các khoản trợ cấp, hoặc tín dụng, cho các chủ xe tự nguyện tiêu hủy xe động cơ đốt trong cũ và chuyển đổi sang xe mới sạch hơn. Ví dụ, thành phố Gent tặng 1000 € cho mỗi xe dầu tiêu hủy và 750 € cho mỗi xe xăng tiêu hủy; và đến tháng 12 năm 2019, đã có quỹ 1,2 tỷ € cho việc này.