Văn minh Etrusca (phiên âm tiếng Việt: Ê-tơ-ru-xcơ) là một nền văn minh cổ đại của Ý từng tồn tại ở khu vực Etruria mà ngày nay tương ứng với vùng Toscana, phía nam sông Arno, phía tây Umbria, phía bắc Lazio, thung lũng sông Po mà ngày nay là vùng Emilia-Romagna, phía đông nam Lombardia và miền nam Veneto, và ở một số vùng thuộc Campania.
Nền văn hóa được coi là của người Etrusca đã phát triển ở Ý vào khoảng năm 900 TCN, xấp xỉ cùng thời với nền văn hóa Villanova của thời kỳ đồ sắt và được xem như là giai đoạn đầu tiên của nền văn minh Etrusca, nó có nguồn gốc từ nền văn hóa Villanova nguyên thủy thuộc thời đại đồ đồng. Nền văn minh Etrusca đã tồn tại cho tới khi nó bị đồng hóa vào xã hội La Mã, điều này bắt đầu từ giai đoạn cuối thế kỷ thứ 4 TCN bằng các cuộc chiến tranh La Mã–Etrusca, Trong giai đoạn cuối của thời kỳ Villanova (vào khoảng năm 750 TCN), văn hóa Etrusca đã chịu ảnh hưởng của nền văn hóa Hy Lạp cổ đại khi người Hy Lạp bắt đầu thành lập các thuộc địa ở miền Nam Ý trong thời kỳ Cổ xưa (thời kỳ Đông Phương Hóa) và trong thời kỳ Cổ điển sau này. Vào giai đoạn đỉnh cao của nó, trong thời kỳ thành Rome được xây dựng nên và thời kỳ vương quốc La Mã, nền văn minh Etrusca đã phát triển rực rỡ ở ba liên minh các thành bang: ở Etruria (Toscana, Latium và Umbria), ở thung lũng sông Po cùng miền đông của dãy Anpơ và ở Campania. Liên minh nằm ở miền Bắc Ý được đề cập tới trong tác phẩm của Livius. Sự suy yếu đã diễn ra một cách dần dần nhưng từ năm 500 TCN trở đi thì vận mệnh chính trị của Ý đã tuột khỏi bàn tay của người Etrusca cùng với sự trỗi dậy của cộng hòa La Mã.
Những bản khắc cổ xưa nhất của người Etrusca có niên đại là vào khoảng năm 700 TCN và được chứng thực ở miền nam Etruria, và mặc dù người Etrusca đã phát triển một hệ thống chữ viết riêng được vay mượn từ bảng chữ cái Euboea của người Hy Lạp, chúng ta mới chỉ hiểu được một phần nào đó của tiếng Etrusca, điều này khiến cho những hiểu biết ngày nay về xã hội và văn hóa của họ phụ thuộc chủ yếu vào các nguồn sau này và thường mang tính chê bai của người La Mã và Hy Lạp. Nền chính trị của họ dựa trên các thành phố nhỏ và có lẽ là đơn vị gia đình. Vào thời kỳ hoàng kim của mình, tầng lớp thượng lưu người Etrusca đã giàu lên nhanh chóng thông qua việc giao thương với người Celt ở phía Bắc và với người Hy Lạp ở miền nam, những ngôi mộ gia đình của họ được lấp đầy bằng những món đồ nhập khẩu xa xỉ. Nền văn hóa Hy Lạp Cổ xưa đã có ảnh hưởng to lớn đến nghệ thuật và kiến trúc của họ, đồng thời các câu chuyện thần thoại Hy Lạp cũng rõ ràng là rất quen thuộc với họ.
Truyền thuyết và lịch sử
Sắc tộc và tên gọi
Người Etrusca tự gọi họ là Rasenna, nó còn được đọc tắt là Rasna hoặc Raśna, trong khi người La Mã cổ đại lại gọi người Etrusca với tên gọi là người Tuscī hoặc Etruscī (số ít là Tuscus). Tên gọi La Mã của họ có nguồn gốc là từ thuật ngữ "Toscana" dùng để chỉ khu vực trung tâm của họ và "Etruria" mà có thể dùng để chỉ vùng đất rộng lớn của họ. Trong tiếng Attic Hy Lạp, người Etrusca được biết đến với tên gọi là người Tyrrhenia (, Turrhēnoi, trước đó là Tursēnoi), mà từ đó người La Mã đã chuyển hóa thành các tên gọi như Tyrrhēnī, Tyrrhēnia (Etruria), và Mare Tyrrhēnum (biển Tyrrhenia), điều này khiến cho một số người liên tưởng họ với người Teresh (một trong số các bộ tộc Hải nhân được người Ai Cập ghi lại tên).
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Văn minh Etrusca** (phiên âm tiếng Việt: **Ê-tơ-ru-xcơ**) là một nền văn minh cổ đại của Ý từng tồn tại ở khu vực Etruria mà ngày nay tương ứng với vùng Toscana, phía nam sông
::link= _"Florence" được chuyển hướng đến đây. Với những mục đích tìm kiếm khác, vui lòng xem Florence (định hướng)._ **Firenze** ( hay còn phổ biến với tên gọi **Florence** trong tiếng Anh và tiếng
**Ý** hay **Italia** (), tên chính thức là **Cộng hòa Ý** hay **Cộng hòa Italia** () là một quốc gia tại châu Âu, thường được xếp vào khối Nam Âu hoặc Tây Âu. Lãnh thổ
**Nghĩa địa Monterozzi** () là một nghĩa địa của nền văn minh Etrusca nằm trên một ngọn đồi ở phía đông Tarquinia thuộc vùng Lazio, Ý. Tại đây có khoảng 6.000 ngôi mộ, trong đó
Tượng bán thân [[Zeus ở Otricoli (Sala Rotonda, Museo Pio-Clementino, Vatican), tỉnh Terni. Trong thần thoại Hy Lạp, Zeus là chúa tể các vị thần, ngự trên đỉnh Olympus.]] **Thần thoại Hy Lạp** là tập
nhỏ|[[Đấu trường La Mã ở Rome, được xây vào thế kỷ thứ 1 sau Công nguyên]] **Ý** được thống nhất năm 1861, có những đóng góp quan trong cho sự phát triển văn hóa, xã
nhỏ|phải|Một cô bé đang ăn Pizza **Lịch sử của pizza** bắt nguồn từ thời cổ đại, khi nhiều nền văn hóa cổ đại làm ra bánh mì dẹt với một lớp phủ bên trên. Họ
**Corse** (, , phát âm tiếng Việt là **Coóc** hoặc **Coóc-xơ**; , ) là một hòn đảo của Pháp tại Địa Trung Hải. Đảo nằm ở phía tây của Ý, phía đông nam của đại
**Ferrara** (; ; , ) là một thành phố và đô thị thuộc vùng Émilie-Romagne, miền Bắc Ý và là thủ phủ của tỉnh Ferrara. Tính đến hết năm 2016, thành phố có dân số
**Casalecchio di Reno** là một thị xã ở tỉnh Bologna, vùng Emilia-Romagna, phía bắc Italia. Tên gọi Casalecchio lấy tên theo _Casaliculum_ (tập hợp các ngôi nhà nhỏ), và "Reno" là từ gốc Đức nghĩa
**Posada** (Latin: **Pheronia** hay **Feronia**, và sau đó là **Pausata**) một đô thị tại tỉnh Nuoro ở vùng Sardegna của Ý. Thành phố nằm ven biển Tyrrhenian. Tại thời điểm ngày 31 tháng 12 năm
Theo luật, **người nước ngoài** () là bất kỳ người nào (bao gồm cả tổ chức) không phải là công dân hoặc quốc tịch của một quốc gia cụ thể, mặc dù các định nghĩa
thumb|Núi Cimino và [[Hồ Vico.]] **Monti Cimini** (tiếng Anh: **Cimini Hills**) là một loạt các đồi núi lửa được bao phủ bởi những khu rừng nằm cách 56 km (35 dặm) về phía tây bắc của
**Vương quốc La Mã**, còn được gọi là **chế độ quân chủ La Mã**, hoặc là **Thời kỳ vương quyền của La Mã cổ đại**, là kỷ nguyên mở đầu của lịch sử La Mã,
:link= _Bài này viết về thành phố Roma. "Rome" được chuyển hướng đến đây. Với những mục đích tìm kiếm khác, vui lòng xem La Mã (định hướng)._ **Roma** (tiếng Latinh và tiếng Ý: _Roma_
nhỏ|[[Gốm Bát Tràng]] nhỏ|Một thợ gốm tại nơi làm việc ở [[Morena, Ấn Độ ]] nhỏ|Đồ gốm từ [[Vùng đất Székely|Székely Land, Romania, được bán ở Budapest.]] **Đồ gốm** là các sản phẩm chứa đựng
thumb|_[[Chó sói đồi Capitoline_, tác phẩm điêu khắc về con sói cái đang cho cặp song sinh Romulus và Remus bú, đây là hình tượng nổi tiếng nhất có liên quan đến sự thành lập
**Tiber** (tiếng Latinh: _Tiberis_, tiếng Ý: _Tevere_) là dòng sông chính ở thủ đô Roma, là con sông dài thứ ba ở Ý cũng như là con sông dài nhất tại miền Trung của quốc
**Lịch sử Áo** là lịch sử của nước Áo ngày nay và các quốc gia tiền thân của nó từ đầu thời kỳ đồ đá cho đến nay. Tên _Ostarrîchi_ (Áo) đã được sử dụng
Bài này viết về một nền văn minh cổ đại. Liên quan đến thành La Mã cổ đại, vui lòng xem Trung tâm lịch sử thành Roma.
**La Mã cổ đại** là nền văn
nhỏ|"[[Capitoline Brutus", một bức tượng chân dung có thể miêu tả Lucius Junius Brutus, người đã lãnh đạo cuộc nổi dậy chống lại vị vua cuối cùng của Rome và là người sáng lập ra
thumb|upright=1.25|Hình vẽ trên các tấm sừng hươu **Thời tiền sử** là giai đoạn trong lịch sử loài người bắt đầu từ khi tông Người sử dụng những công cụ bằng đá đầu tiên khoảng 3,3
**Saeculum** là một khoảng thời gian gần bằng tuổi thọ tiềm năng của một người hoặc, tương đương, về sự đổi mới hoàn toàn của một dân tộc. Thuật ngữ này lần đầu tiên được
thumb|right|Thành phố sơ khởi được hình thành từ [[Bảy ngọn đồi La Mã bao quanh bởi tường thành Servius (màu xanh) được xây dựng vào đầy thế kỷ 4 TCN. Tường thành Aurelianus (màu đỏ)
**_Total War: Rome II_** (tạm dịch: _Chiến tranh tổng lực: La Mã 2_) là một trò chơi máy tính thuộc thể loại chiến thuật thời gian thực và chiến lược theo lượt sắp tới do
thumb|Nước hoa Vintage Atomizer **Nước hoa** hay **dầu thơm** (tiếng Anh: _Perfume_, ) là hỗn hợp của tinh dầu thơm hoặc các hợp chất tạo mùi thơm, chất hãm hương (lưu hương) và dung môi,
**Giacomo Girolamo Casanova** (, ; 02 tháng 04 năm 1725 - 04 tháng 06 năm 1798) hay **Giacomo Girolamo Casanova de Seingalt** (2 tháng 4 năm 1725 – 4 tháng 6 năm 1798) thường được
Cuộc **Chiến tranh Samnite lần thứ Nhất**, **Thứ Hai**, và **Thứ Ba** (343–341 TCN, 326–304 TCN và 298–290 TCN) đã nổ ra giữa Cộng hòa La Mã và người Samnite, họ là những cư dân
**Montecristo** (; hay **Monte Cristo**) trước đây là _Oglasa_ (trong tiếng Hy Lạp cổ đại: Ὠγλάσσα _Ōglassa_), là một hòn đảo nằm trên biển Tyrrhenus và là một phần của quần đảo Toscana. Về mặt
**Tiếng Latinh** hay **Latin** (tiếng Latinh: __, ) là ngôn ngữ thuộc nhóm ngôn ngữ gốc Ý của ngữ hệ Ấn-Âu, ban đầu được dùng ở khu vực quanh thành phố Roma (còn gọi là
**Trận Silva Arsia** là một trận đánh xảy ra vào năm 509 TCN giữa một bên là phe cộng hòa La Mã cổ đại và phe kia là quân Etrusca của Tarquinii và Veii dưới
**Aphrodite** (Việt hóa: **Aphrôđit/Aphrôđitê/Aphrôđitơ**, , phát âm tiếng Hy Lạp Attica: , tiếng Hy Lạp Koine , ) là nữ thần Hy Lạp cổ đại gắn liền với tình yêu, tình dục, sắc đẹp, niềm
**Lucius Junius Brutus** () là người sáng lập nền Cộng hòa La Mã và theo truyền thống là một trong những quan chấp chính đầu tiên vào năm 509 TCN. Ông được cho là tổ
**Bologna** (, , ; ; ) là một thành phố ở đông bắc nước Ý, là thủ phủ vùng Emilia-Romagna (plaine du Pô) và thuộc tỉnh Bologna. Bologna là thành phố đông dân thứ bảy
thumb|right|10 trong 13 chi họ Chó còn tồn tại, từ trái sang phải, từ trên xuống dưới: _[[Chi Chó|Canis_, _Cuon_, _Lycaon_, _Cerdocyon_, _Chrysocyon_, _Speothos_, _Vulpes_, _Nyctereutes_, _Otocyon_, và _Urocyon_]] Họ Chó (Canidae) là một họ
**Vua Arthur** (tiếng Anh: _King Arthur_, tiếng Cymru: _Brenin Arthur_, Latin: _Rex Arturus_) là một nhân vật huyền thoại tại Âu châu trung đại, được cho là người bảo hộ Anh Quốc chống lại sự
thumb|_[[Chó sói đồi Capitoline|La Lupa Capitolina_ "Chó sói đồi Capitol". Các học giả truyền thống nói rằng hình tượng con chó sói là của người Etrusca, thế kỷ 5 TCN. Còn hình tượng Romulus và
**Tường thành Servius ** (tiếng Latinh: _Murus Servii Tullii_; tiếng Ý: _Mura Serviane_) hay còn gọi là **tường thành Servian** là một bức tường thành phòng tuyến bao quanh thành La Mã cổ đại được
**Pupienus** (; 178 – 238), Còn gọi là **Pupienus Maximus**, là Hoàng đế La Mã với Balbinus trong ba tháng vào năm 238, năm của sáu vị Hoàng đế. Các nguồn tài liệu vào thời
thumb|Bản đồ [[Latium vetus|Latium và nhũng vùng xung quanh vào thế kỷ V TCN mà cuối cùng đều bị sáp nhập vào Roma để tạo ra "Latium adiectum". Dãy đồi Alban, một vùng cư ngụ
**Trebonianus Gallus** (; 206 – 253), là Hoàng đế La Mã từ năm 251 đến 253, đồng cai trị cùng con mình là Volusianus. ## Thiếu thời Tượng bán thân của Trebonianus Gallus Gallus sinh
_Aeneas chạy khỏi thành Troia đang bốc cháy_, [[Federico Barocci, 1598]] Aeneas đang vác cha mình [[Anchises ca. 520-510 TCN, Louvre (F 118)]] Trong thần thoại Hy Lạp, **Aeneas** (tiếng Hy Lạp: Αἰνείας, _Aineías_; phát
**Ngôn ngữ tách biệt** hay **ngôn ngữ cô lập**/**ngôn ngữ biệt lập** (_language isolate_), theo nghĩa tuyệt đối, là một ngôn ngữ tự nhiên không có mối quan hệ phả hệ (hoặc "di truyền") với
nhỏ| Kẹp tóc hiện đại nhỏ| Kẹp tóc cổ đại, khoảng năm 600 TCN nhỏ| Châm cài đầu bằng vàng ở [[Gruzia|Georgia, thiên niên kỷ thứ 3 TCN]] **Kẹp tóc**, **cặp tóc** hay **trâm cài**
phải|nhỏ|Năm loài thú chân vây theo chiều kim đồng hồ từ trên cùng bên trái: [[Arctocephalus forsteri|hải cẩu lông New Zealand (_Arctocephalus forsteri_), hải tượng phương nam (_Mirounga leonina_), sư tử biển Steller (_Eumetopias jubatus_),
**Minerva** (tiếng Anh /mɪˈnɜːrvə/ (tiếng Latin: [mɪˈnɛrwa]; tiếng Etrusca: _Menrva_) là nữ thần La Mã của lý trí, chiến tranh, nghệ thuật và khoa học. Từ thế kỉ thứ II TCN, người La Mã đánh
**Bạo chúa** (tiếng Hy Lạp: , _tyrannos_) ban đầu là một người sử dụng sức mạnh của dân chúng một cách trái với thông lệ để chiếm đoạt và kiểm soát quyền lực của chính