✨Phong Yên Nhiên sơn minh

thumb|Bài minh trên đồi Baruun Ilgen ở phía nam dãy núi Inil (Delgerkhangai) Phong Yên Nhiên sơn minh (chữ Hán: 封燕然山銘; tạm dịch: "Bài minh về buổi tế lễ trên núi Yên Nhiên"), còn được gọi là Yên Nhiên lặc thạch (燕然勒石), là một bài văn bia do Ban Cố thời Đông Hán sáng tác, được tướng quân Đậu Hiến khắc lên vách đá ở dãy núi Yên Nhiên vào năm 89, nhằm kỷ niệm chiến thắng trước quân Hung Nô.

Năm 89, Đậu Hiến đại phá Bắc Hung Nô tại núi Yên Nhiên. Bắc Hung Nô chịu tổn thất nghiêm trọng trong cuộc tấn công này, và hai năm sau bị Đậu Hiến truy diệt hoàn toàn, buộc phải di cư về phía Tây. Ba mươi năm sau, Thiền vu cuối cùng của Bắc Hung Nô là Phùng Hầu bị đánh bại và đầu hàng, chấm dứt hoàn toàn ảnh hưởng của Bắc Hung Nô tại Trung Quốc.

Bài Phong Yên Nhiên sơn minh được ghi chép toàn văn trong cuốn Hậu Hán thư, bộ sử chính thức biên soạn vào thế kỷ thứ 5. Vào năm 2001, bài văn bia này đã được các nhà nghiên cứu phát hiện tại khu vực đồi Baruun Ilgen, nằm về phía nam núi Inil/Inel (còn gọi là núi Khangai), thuộc Delgerkhangai, tỉnh Dundgovi, miền trung Mông Cổ.

Bối cảnh lịch sử

nhỏ|Toàn cảnh đồi Baruun Ilgen ở phía nam dãy núi Inel (Yên Nhiên) Năm 88, Bắc Hung Nô rơi vào hỗn loạn do nạn đói, nhiều bộ tộc liên tiếp đầu hàng nhà Hán. Đến năm 89, Đậu Hiến vì phái người ám sát sủng thần của Đậu thái hậu mà phạm tội, sợ bị xử tử nên xin xuất quân đánh Bắc Hung Nô để chuộc tội. Lúc này, Thiền vu Nam Hung Nô cũng thỉnh cầu nhà Hán phát binh đánh Bắc Hung Nô. Tháng 6, Đậu Hiến được phong làm Xa kỵ tướng quân, cùng Kim ngô úy Canh Bỉnh làm phó tướng, mỗi người lĩnh 4.000 kỵ binh, kết hợp với quân Nam Hung Nô, Ô Hoàn, Khương Hồ, tổng cộng hơn 3 vạn quân.

Đậu Hiến phái hơn một vạn tinh binh đại phá Bắc Hung Nô tại núi Kê Lạc (nay là núi Ngạc Bố Căn thuộc Mông Cổ), buộc Bắc Thiền vu phải chạy trốn. Đậu Hiến và Canh Bỉnh tiếp tục truy kích, tiến sâu vào sa mạc Hán Hải hơn 3.000 dặm (khoảng hơn 1.500 km), vượt qua cửa ải Kê Lộc (nay là hẻm núi Hả Long Cách Nại, cách huyện Đăng Khẩu, Nội Mông, 70 km về phía tây bắc). Quân Nam Thiền vu xuất quân từ Mãn Di Cốc (nay là phía bắc thành phố Bao Đầu, Nội Mông), trong khi Độ Liêu tướng quân Đặng Hồng xuất quân từ Trù Dương ải (nay là Cố Dương). Tổng cộng khoảng 50.000 kỵ binh từ ba hướng hội quân tại núi Trác Tà (nay là dãy núi phía đông dãy Altai), đại phá quân Bắc Hung Nô tại núi Kê Lạc. Họ tiến đến hồ Đồ Thân Hải (nay là hồ Uvs Nuur, Mông Cổ), giết hơn 13.000 người, bắt sống vô số. Hơn một triệu gia súc bị tịch thu và 81 bộ lạc lớn nhỏ nhỏ, tổng cộng hơn 200.000 người, đầu hàng nhà Hán. Sau khi vượt biên giới hơn 3.000 dặm, quân Hán lên núi Yên Nhiên (nay là dãy Khang Ai, Mông Cổ), Đậu Hiến yêu cầu cho Ban Cố viết một bài văn nhằm kỷ niệm chiến công. Từ ngày 27 tháng 7 đến ngày 1 tháng 8 năm 2017, một đoàn khảo sát liên hợp giữa Trung tâm Nghiên cứu Mông Cổ học của Đại học Nội Mông (Trung Quốc) và Viện Thành Cát Tư Hãn (Mông Cổ) đã thực hiện khảo sát thực địa tại khu vực này. Thành viên phía Trung Quốc gồm Giáo sư Chimeddorji (Tề Mộc Đức Đạo Nhĩ Kỳ), Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Mông Cổ học, cùng Tiến sĩ Cao Kiến Quốc.

Qua nhận diện, đoàn khảo sát ban đầu xác định tấm bia đá khắc trên vách núi này chính là Phong Yên Nhiên Sơn minh của Ban Cố. Đây được xem là tấm bia ghi công tại biên giới đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc. Bài minh được viết bằng chữ lệ thời Hán, khắc trên một phiến đá nhô ra phía tây nam của một nhánh núi Khangai thuộc địa phận huyện Delgerkhangai, tỉnh Dundgovi, Mông Cổ. Ngọn núi này được người địa phương gọi là Inil Hairhan (cao 1.488 mét). Tấm bia đá có kích thước rộng 1,3 mét, cao khoảng 0,94 mét. Đoàn khảo sát xác định được hơn 220 trên tổng số khoảng 260 chữ Hán khắc trên bia. Vào mùa hè năm 2019, Trung Quốc và Mông Cổ tiến hành đợt khảo sát lần hai. Nhờ sử dụng các công nghệ hiện đại, đoàn khảo sát đã chụp ảnh, quét và nhận diện được tổng cộng 244 chữ khắc trên bia đá.

Nội dung

Bài minh bắt đầu bằng một đoạn văn dài kể về diễn biến trận chiến và kết thúc bằng năm câu thơ theo phong cách Sở từ.