phải|nhỏ|350x350px|Hệ tọa độ chân trời sử dụng một [[thiên cầu lấy tâm là người quan sát. Góc phương vị được đo từ điểm bắc (nhưng đôi khi từ điểm nam) và thuận theo hướng đông ở trên đường chân trời; góc cao là góc thẳng đứng so với đường chân trời]]
Hệ tọa độ chân trời là một hệ tọa độ thiên thể sử dụng mặt phẳng chân trời địa phương của người quan sát làm mặt phẳng cơ bản (mặt phẳng gốc). Nó thường được sử dụng để chỉ một vị trí trên bầu trời, được xác định bởi các góc gọi là góc cao (hoặc độ cao) và góc phương vị. Tuy nhiên, nói chung một vị trí có thể xác định theo khoảng hoặc xác định bằng một hệ tọa độ bất kỳ, chẳng hạn hệ tọa độ Descartes.
Định nghĩa
Hệ tọa độ thiên văn này chia bầu trời thành hai bán cầu: bán cầu trên, nơi các thiên thể ở phía trên đường chân trời và có thể được nhìn thấy; và bán cầu dưới, nơi các vật thể dưới chân trời không thể được nhìn thấy, do Trái Đất che khuất chúng khỏi tầm nhìn. Đường tròn lớn phân tách giữa hai bán cầu được gọi là chân trời thiên thể, được định nghĩa là đường tròn lớn trên thiên cầu mà mặt phẳng chứa nó trực giao với vectơ trọng lực địa phương. Trên thực tế, chân trời có thể được hình dung là mặt phẳng tiếp tuyến với một bề mặt chất lỏng tĩnh, chẳng hạn như một mặt thoáng thủy ngân. Điểm cực của bán cầu trên được gọi là thiên đỉnh, còn điểm cực của bán cầu dưới được gọi là thiên để.
Một vị trí trên hệ tọa độ chân trời được xác định bởi hai tọa độ góc chân trời sau:
- Góc cao (altitude, alt), đôi khi còn được gọi là độ cao (elevation), là góc giữa thiên thể và mặt phẳng chân trời địa phương của người quan sát. Đối với các thiên thể có thể thấy được, góc cao là một góc nằm giữa 0° và 90°.
** Đôi khi, góc thiên đỉnh có thể được sử dụng thay cho góc cao. Góc thiên đỉnh là góc phụ với góc cao, nên tổng của góc cao và góc thiên đỉnh là 90°.
- Góc phương vị (azimuth, az) là góc của thiên thể xung quanh chân trời, thường được đo từ điểm bắc thực và tăng dần theo chiều đông. Nó là góc giữa hướng bắc và hình chiếu của thiên thể lên chân trời. Tuy nhiên, có một số ngoại lệ, chẳng hạn quy ước FITS của ESO đo góc phương vị từ phía nam và tăng theo chiều tây, trong khi quy ước FITS của Sloan Digital Sky Survey đo góc từ phía nam và tăng theo chiều đông.
Hệ tọa độ chân trời đôi khi được gọi bằng những tên gọi khác, chẳng hạn như hệ az/el, hệ alt/az, từ tên của giá đỡ được sử dụng cho kính thiên văn, có hai trục chỉ theo góc cao và góc phương vị.
Một hệ tọa độ chân trời không nên bị nhầm lẫn với hệ tọa độ topocentric. Trong khi hệ tọa độ chân trời xác định hướng nhưng không xác định địa điểm của điểm gốc, hệ tọa độ topocentric xác định địa điểm của điểm gốc (trên bề mặt Trái Đất) nhưng không xác định hướng.
Quan sát chung
phải|nhỏ|[[Mặt Trời lặn trên đường chân trời ở hoang mạc Mojave, California, Hoa Kỳ]]
Hệ tọa độ chân trời được đặt cố định ở một địa điểm trên Trái Đất, nhưng không cố định đối với các ngôi sao. Vì thế, độ cao và góc phương vị của một thiên thể trên bầu trời thay đổi theo thời gian, khi thiên thể đó được thấy di chuyển trên bầu trời do sự quay của Trái Đất. Hơn nữa, vì hệ tọa độ chân trời được xác định bởi chân trời địa phương, cùng một thiên thể đó khi được quan sát ở các vị trí khác nhau trên Trái Đất vào cùng thời điểm sẽ có những giá trị độ cao và phương vị khác nhau.
Các hướng chính trên đường chân trời có các giá trị phương vị cụ thể có ích cho việc tham chiếu.
Hệ tọa độ chân trời rất hữu dụng trong việc xác định thời gian mọc và lặn của một thiên thể trên bầu trời. Khi một thiên thể có độ cao là 0°, nó nằm trên đường chân trời. Nếu vào thời điểm đó độ cao của nó đang tăng thì thiên thể đó đang mọc, nhưng nếu độ cao đang giảm thì thiên thể đó đang lặn. Tuy nhiên, mọi thiên thể trên thiên cầu đều tham gia nhật động do sự quay của Trái Đất, vì thế luôn luôn được thấy chuyển động về phía tây.
Một người quan sát ở bán cầu bắc có thể xác định độ cao của thiên thể đang tăng hay giảm bằng cách thay vào đó xem xét phương vị của thiên thể:
- Nếu góc phương vị nằm giữa 0° và 180° (bắc–đông–nam) thì thiên thể đang mọc.
- Nếu góc phương vị nằm giữa 180° và 360° (nam–tây–bắc) thì thiên thể đang lặn.
Có hai trường hợp đặc biệt sau:
- Tất cả mọi hướng đều là hướng nam khi quan sát từ Bắc Cực, và mọi hướng đều là hướng bắc khi quan sát từ Nam Cực, vì thế góc phương vị là không xác định ở cả hai nơi này. Khi quan sát từ các địa cực, một ngôi sao (hay bất kỳ thiên thể nào với tọa độ xích đạo cố định) có độ cao không đổi và vì vậy không bao giờ mọc hay lặn. Tuy nhiên, ở địa cực, Mặt Trời, Mặt Trăng, và các hành tinh có thể mọc hoặc lặn trong khoảng thời gian một năm khi quan sát từ vùng cực bởi xích vĩ của chúng luôn thay đổi.
- Khi quan sát từ vùng Xích đạo, các thiên thể nằm tại các thiên cực sẽ ở cố định trên đường chân trời.
Lưu ý rằng các điều kiện trên chỉ thực sự đúng với chân trời hình học lý tưởng. Tức là, đường chân trời mà người quan sát thấy được ở mực nước biển, ở trên một Trái Đất tròn hoàn hảo và không có khí quyển. Trên thực tế, chân trời biểu kiến có một độ cao khá âm do độ cong của Trái Đất, giá trị này sẽ ở mức âm càng nhiều khi người quan sát lên càng cao trên mực nước biển. Hơn nữa, sự khúc xạ khí quyển khiến cho các thiên thể rất gần với chân trời dường như cao hơn khoảng nửa độ so với khi vị trí thực sự nếu không có khí quyển.
👁️
0 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
phải|nhỏ|350x350px|Hệ tọa độ chân trời sử dụng một [[thiên cầu lấy tâm là người quan sát. Góc phương vị được đo từ điểm bắc (nhưng đôi khi từ điểm nam) và thuận theo hướng đông
Trong thiên văn học, **hệ tọa độ thiên văn** là một hệ tọa độ mặt cầu dùng để xác định vị trí biểu kiến của thiên thể trên thiên cầu. Trong tọa độ Descartes, một
nhỏ|Hệ tọa độ xích đạo|257x257px **Hệ tọa độ xích đạo** là hệ tọa độ thiên văn được sử dụng nhiều cho các quan sát bầu trời từ Trái Đất. Nó là hệ tọa độ gắn
nhỏ|phải|Chân trời trên biển được nhìn ở [[Wisconsin, Hoa Kỳ.]] nhỏ|Một hình ảnh khá độc đáo mà những [[nhà du hành vũ trụ thường gặp. Đường chân trời chia thành các lớp đầy màu sắc,
phải|nhỏ|300x300px|Hệ [[Hệ tọa độ cầu|tọa độ cầu được sử dụng phổ biến trong _vật lý_ . Nó gán ba số (được gọi là tọa độ) cho mọi điểm trong không gian Euclide: khoảng cách xuyên
**Góc thiên đỉnh Mặt Trời** là góc giữa các tia song song của Mặt Trời và phương thẳng đứng. Nó là góc phụ với góc cao Mặt Trời, tức là góc chiếu của các tia
thumb|Mặt Trời nhìn từ [[Lamlash, Scotland () vào ngày 3 tháng 1 năm 2010, lúc 8:53 sáng theo giờ địa phương]] **Vị trí của Mặt Trời** trên bầu trời là một hàm phụ thuộc vào
phải|nhỏ|Sơ đồ cho thấy mối liên hệ giữa thiên đỉnh, [[thiên để và một số loại đường chân trời khác nhau. Chú ý rằng thiên đỉnh là điểm đối diện với thiên để.]] Trong thiên
Biểu đồ chỉ ra mối quan hệ giữa [[thiên đỉnh, thiên để và các kiểu khác nhau của đường chân trời. Lưu ý là thiên để luôn ngược lại với thiên đỉnh.]] Trong thiên văn
thumb|[[Tổng thống Sri Lanka|Tổng thống Maithripala Sirisena với Thủ tướng Narendra Modi]] **Quan hệ Ấn Độ – Sri Lanka** dù rất thân thiện nhưng đã bị ảnh hưởng và gây tranh cãi bởi cuộc nội
phải|nhỏ|Hình động mô phỏng Trái Đất đang xoay quanh trục với thiên cầu tưởng tượng bao quanh (đường kính thiên cầu là không cố định và có độ lớn tùy biến) phải|Thiên cầu được chia
Một sơ đồ đơn giản thể hiện vị trí của hạ điểm Mặt Trời (subsolar point) trên bề mặt Trái Đất. Tại hạ điểm Mặt Trời, góc giữa Mặt Trời và phương nằm ngang (chân
thumb|azimuth - góc phương vị **Góc phương vị** (tiếng Anh: azimuth , từ tiếng Ả Rập "السَّمْت" _as-sumūt_, nghĩa là "các phương hướng") là một góc đo trong hệ thống định vị cầu. Như hình
Phải|Hệ Mặt Trời với Mặt Trời ở trung tâm phải|Hệ nhật tâm (bên dưới) so sánh với mô hình địa tâm (bên trên) Trong thiên văn học, **mô hình nhật tâm** là lý thuyết cho
[[Tập tin:Ra and dec demo animation small.gif|phải| Xích kinh và **xích vĩ** khi nhìn từ trong thiên cầu. Hướng quy chiếu của hệ chỉ theo điểm xuân phân, kinh độ của điểm nút lên của
nhỏ|350x350px| Trái đất trong [[Chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời|quỹ đạo của nó quanh Mặt trời làm cho Mặt trời xuất hiện trên thiên cầu di chuyển dọc theo đường Hoàng Đạo (màu
Trong thiên văn học và điều hướng thiên thể, **góc giờ** là một trong những tọa độ được sử dụng trong hệ tọa độ xích đạo để đưa ra hướng của một điểm trên thiên
phải|nhỏ|301x301px|Cực quỹ đạo bắc của các hành tinh lớn trong [[hệ Mặt Trời đều nằm trong chòm sao Thiên Long. Điểm màu vàng ở trung tâm biểu diễn cực bắc Mặt Trời, còn lại là
right|thumb|Xích đạo thiên cầu hiện nay nghiêng một góc khoảng 23.44° so với mặt phẳng [[hoàng đạo. Hình trên cho thấy liên hệ giữa độ nghiêng trục quay Trái Đất (_obliquity_), trục quay, và mặt
nhỏ|Kinh tuyến trên thiên cầu. **Kinh tuyến trên** của một người quan sát, một hình bán nguyệt, đi qua thiên đỉnh của họ và các điểm phía bắc và phía nam của đường chân trời
**Jantar Mantar** là một đài thiên văn, tượng đài ở Jaipur, tiểu bang Rajasthan, Ấn Độ. Đây là tập hợp của 19 công cụ thiên văn được xây dựng bởi vua Maharaja Jai Singh II
thumb|Cầu vồng lửa ở vùng núi [[Himalaya]] thumb|right|Một cầu vồng lửa (dưới) liên quan đến một [[hào quang ngoại tiếp (trên), Oregon. Ảnh chụp bởi Shayla Doering.]] **Vòng cung tròn chân trời** (tên tiếng Anh:
thumb|Thiên cực Bắc, thiên cực Nam và mối tương quan với [[Quay|trục quay, mặt phẳng quỹ đạo và độ nghiêng trục quay.]] **Thiên cực**, bao gồm thiên cực Bắc và thiên cực Nam, là 2
**Bản đồ học** hay **Đồ bản học** là khoa học nghiên cứu và phản ánh sự phân bố không gian, sự phối hợp mối liên hệ giữa các đối tượng, hiện tượng tự nhiên và
NỘI DUNG Gồm chương 1 mệnh đề và tập hợp Chương 2 Bất phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn chương 3 hàm số bậc hai và đồ thị chương 4
thế=|nhỏ|248x248px|Tòa tháp cao nhất [[Việt Nam, Landmark 81 nằm tại Thành phố Hồ Chí Minh, nó cũng được xem là biểu tượng mới của thành phố]] nhỏ|[[Đài Bắc 101 được xem như nhà chọc trời
**Mặt Trời** hay **Thái Dương** (chữ Hán: 太陽), hay **Nhật** (chữ Hán: 日), là ngôi sao ở trung tâm Hệ Mặt Trời, chiếm khoảng 99,8% khối lượng của Hệ Mặt Trời. Trái Đất và các
nhỏ|[[Nhà máy điện mặt trời Nellis ở Hoa Kỳ, một trong những nhà máy quang điện lớn nhất ở Bắc Mỹ.]] **Năng lượng Mặt Trời**, bức xạ ánh sáng và nhiệt từ Mặt Trời, đã
Phong cảnh cố đô nhìn từ núi Mã Yên Cửa Đông vào [[đền Vua Đinh Tiên Hoàng]] **Quần thể di tích Cố đô Hoa Lư** là hệ thống các di tích về kinh đô Hoa
**Tốc độ ánh sáng** trong chân không, ký hiệu là , là một hằng số vật lý cơ bản quan trọng trong nhiều lĩnh vực vật lý. Nó có giá trị chính xác bằng 299.792.458 m/s
**Động đất và sóng thần Ấn Độ Dương 2004**, được biết đến trong cộng đồng khoa học như là **Cơn địa chấn Sumatra-Andaman**, là trận động đất mạnh 9.3 _M_w xảy ra dưới đáy biển
Trong thiên văn học, một **bầu trời ngoài Trái Đất** là hình ảnh của không gian bên ngoài từ bề mặt của một hành tinh (hoặc vật thể ngoài không gian) ngoài Trái Đất. Bầu
**Vĩ độ** (Tiếng Anh: _latitude_) thường được ký hiệu bằng chữ cái phi () trong bảng chữ cái Hy Lạp, là giá trị xác định vị trí của một điểm trên bề mặt Trái Đất
**Kinh độ** (Tiếng Anh: _longitude_) được ký hiệu bằng chữ cái tiếng Hy Lạp lambda (λ), là giá trị tọa độ địa lý theo hướng đông-tây, được sử dụng phổ biến nhất trong bản đồ
**Chăn nuôi lợn thâm canh** (_Intensive pig farming_) hay còn gọi là **chăn nuôi lợn công nghiệp** là hình thức nuôi lợn theo kiểu quy mô và hệ thống công nghiệp, xét về hình thái,
nhỏ|Hệ số sử dụng đất **Hệ số sử dụng đất** (**HSSDĐ**) **Hệ số sử dụng đất** là tỷ lệ giữa tổng diện tích sàn xây dựng (Tổng diện tích sàn của công trình không bao
**Đường sắt đô thị Hà Nội** () là hệ thống đường sắt đô thị của thành phố Hà Nội. Hệ thống được vận hành bởi Công ty Đường sắt Hà Nội (Hanoi Metro Company –
**Chính trị ở Ấn Độ** hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp Ấn Độ, thiết lập một nền cộng hòa dân chủ nghị viện thế tục. Tổng thống Ấn Độ là nguyên thủ quốc gia
Từ ngày 28 tháng 1 đến ngày 4 tháng 2 năm 2023, một khinh khí cầu tầm cao lớn màu trắng do Trung Quốc vận hành đã được quan sát thấy trên không phận Bắc
thumb|_Con rắn lớn của [[Winfield Scott|Scott_, một bản đồ hoạt họa minh họa cuộc phong tỏa của Liên minh miền Nam trong Nội chiến Hoa Kỳ, được gọi là Kế hoạch Anaconda, do JB Elliott
nhỏ| [[Mặt Trăng là vật thể chính thường được quan sát nhiều nhất trên bầu trời đêm, và đôi khi có thể nhìn thấy vào ban ngày. ]] nhỏ|Tranh khắc Flammarion, Paris 1888 Thuật ngữ
nhỏ|phải|[[Nai sừng xám hay còn gọi là hươu Canada (Cervus _canadensis_), một trong những động vật ăn cỏ phổ biến trên các thảo nguyên đồng bằng ở Canada]] nhỏ|phải|Loài ếch xanh ở Canada **Hệ động
thumb|_Eduskunta_, quốc hội của [[Đại công quốc Phần Lan (lúc đó là một phần của Nga), có quyền bầu cử phổ thông vào năm 1906. Một số tiểu bang và vùng lãnh thổ có thể
nhỏ|Toàn bộ quá trình Mặt Trời lặn ở vùng cao nguyên của [[Hoang mạc Mojave.|228x228px]] nhỏ|Mặt Trời khoảng 1 phút trước khi diễn ra lặn thiên văn. nhỏ|Mặt Trời lặn, hoàng hôn và các giai
là một phim anime của Nhật Bản, phát hành ngày 20 tháng 11 năm 2004, đạo diễn bởi Shinkai Makoto. Đây là phim đầu tiên của Shinkai Makoto có nguyên một đội ngũ sản xuất.
**Thăm dò từ** (Magnetic Method) là một phương pháp của Địa vật lý, thực hiện đo từ trường Trái Đất để phân định ra phần _dị thường từ_, từ đó xác định phân bố mức
**_Kỵ sĩ bóng đêm trỗi dậy_** (tiếng Anh: _The Dark Knight Rises_) là một bộ phim siêu anh hùng, ra mắt năm 2012, được đạo diễn bởi Christopher Nolan. Đồng thời, Christopher Nolan cùng với
Ai ai cũng sở hữu một "siêu năng lực" riêng của bản thân mình, tuy nhiên không phải cô gái nào cũng khám phá ra được. Supernatural - năng lực siêu nhiên giúp các nàng
Ai ai cũng sở hữu một "siêu năng lực" riêng của bản thân mình, tuy nhiên không phải cô gái nào cũng khám phá ra được. Supernatural - năng lực siêu nhiên giúp các nàng
Ai ai cũng sở hữu một "siêu năng lực" riêng của bản thân mình, tuy nhiên không phải cô gái nào cũng khám phá ra được. Supernatural - năng lực siêu nhiên giúp các nàng