Lê Lợi (tức Lê Thái Tổ) đã cho khắc hai bài thơ lên vách đá, một ở núi Pú Huổi Chỏ (nay thuộc xã Lê Lợi, huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu), một ở núi Hào Tráng (nay thuộc huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình), sau khi thân chinh đi đánh dẹp cuộc nổi dậy của Đèo Cát Hãn, một thổ quan ở châu Mường Lễ (còn được gọi là Mường Lệ hay Mường Lay, thuộc Đại Việt) vào năm 1431-1432.
Xuất xứ
Thời Lý-Trần, vùng đất bao gồm hai tỉnh Điện Biên và Lai Châu ngày nay, trước có tên là châu Ninh Viễn, sau đổi là châu Mường Lễ. Theo sách Hưng Hóa phong thổ lục của Tiến sĩ Hoàng Trọng Chính, soạn năm 1778, thì họ Đèo ở châu Mường Lễ đời này qua đời khác luôn được nhà cầm quyền nước Việt cho cai quản miền đất biên cương này.
Năm 1407, quân Minh sang xâm lược Đại Việt, Đèo Cát Hãn khi ấy đang đứng đầu châu Mường Lễ, liền theo nhà Minh để được tiếp tục giữ ngôi vị.
Năm 1416, Lê Lợi (1385-1433) tổ chức hội thề ở Lũng Nhai, rồi phất cờ khởi nghĩa năm 1418, tự xưng là Bình Định vương.
Sau khi tiêu diệt viện binh chủ lực của quân Minh và bao vây thành Đông Quan (nay là Hà Nội) tháng 11 năm 1427, Lê Lợi đã phái Chủ thư thị sử là Trần Hổ đi châu Mường Lễ, chiêu dụ Đèo Cát Hãn. Viên thổ quan này đồng ý quy thuận, nên vẫn được tiếp tục cai quản vùng đất trên.
Sau mười năm chiến đấu gian khổ (1418 - 1428), Lê Lợi và nghĩa quân Lam Sơn đã giành được thắng lợi hoàn toàn. Năm 1428, Lê Lợi lên ngôi, lấy niên hiệu là Thuận Thiên, và tự xưng mình là Lam Sơn động chủ, Ngọc Hoa động chủ.
Lê Thái Tổ (tức Lê Lợi) ở ngôi được khoảng ba năm thì Đèo Cát Hãn ngầm liên kết với Kha Đốn (hay Kha Lại, là một viên quan đang khởi binh kình chống vua Ai Lao), đánh chiếm vùng đất Mường Muỗi (hay Mường Mỗi, nay là Thuận Châu thuộc Sơn La).
Hiểu được tầm quan trọng của miền Tây Bắc đối với lãnh thổ và sự an nguy của đất nước, theo Đại Việt thông sử của Lê Quý Đôn, thì:
:Tháng 12 năm Tân Hợi (1431),... vua bèn sai Tư đồ Lê Sát và Quốc vương Tư Tề dẫn quân [đi] đánh [Mường Lễ], rồi vua lại thân chinh.
:Năm Nhâm Tý (1432), mùa xuân tháng Giêng, quan quân đánh được Mường Lễ, Kha Lại bị giết, Đèo Cát Hãn chạy trốn, quan quân bắt hết dư đảng, bèn đổi Mường Lễ làm Phục Lễ. Ngày 3 tháng 3, vua kéo quân trở về... Tháng 11, Cát Hãn và con là Mạnh Vượng xin hàng, được nhà vua tha tội. Khi Cát Hãn tới kinh tạ tội, được phong chức Tư mã...
Sau khi bình định xong, trên đường đại quân hồi kinh, Lê Lợi có làm hai bài thơ: một, cho khắc trên vách núi Pú Huổi Chỏ (bên tả ngạn sông Đà, thuộc Mường Lệ nay thuộc xã Lê Lợi, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu); hai, cho khắc trên vách đá Hào Tráng (gần Chợ Bờ, huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình ngày nay).
Bài thơ thứ nhất
Bài thơ thứ nhất được khắc trên vách đá Pú Huổi Chỏ, có tên là Thân chinh Phục Lễ châu Đèo Cát Hãn (Tự mình đi đánh Đèo Cát Hãn ở châu Phục Lễ), viết bằng chữ Hán theo thể ngũ ngôn bát cú.
Bài thơ được tạc trong khuôn khổ hình chữ nhật có kích thước 1,2m x 0,8m, viết theo chữ khải chân gồm 132 chữ; đã được Lê Quý Đôn chép vào sách Toàn Việt thi lục và cũng được chép trong Đại Nam nhất thống chí của triều Nguyễn.
Nguyên văn bài thơ (gồm cả phần phi lộ) như sau:
:夷狄之為邊患自古有之漢之匈奴唐之突厥我西越之忙禮諸蠻是也頃由陳胡衰政藩臣跋扈吉罕狃於舊習負固弗悛予今率師往征水陸並進一舉就平因冩一律刻之于石以戒後世蠻酋之梗化者云
::狂賊敢逋誅
::邊氓久徯蘇
::叛臣從古有
::險地自今無
::草木驚風鶴
::山川入版圖
::題詩刻巖石
::鎮我越西隅
:::辛亥季冬吉日
:::玉華洞主題
Phiên âm chữ Hán:
:Di địch chi vi biên hoạn, tự cổ hữu chi, Hán chi Hung Nô, Đường chi Đột Quyết, ngã Tây Việt chi Mang Lễ, chư man thị giả, khoảng do Trần Hồ suy chính, phiên thần quân thổ, Cát Hãn nữu ư cựu tập, phụ cố phất thoan, dư kim xuất sư vãng chinh thủy lục tịnh tiến, nhất cử tựu bình, nhân tả nhất luật, khắc chi vu thạch dĩ giới hậu thế man tù chi cánh hóa dã vân:
::Cuồng tặc cảm bô tru
::Biên dân cửu hệ tô
::Bạn thần tòng cổ hữu
::Hiểm địa tự kim vô
::Thảo mộc kinh phong hạc
::Sơn xuyên nhập bản đồ.
::Đề thi khắc nham thạch
::Trấn ngã Việt Tây ngung.
:::Tân Hợi quý đông cát nhật
:::Ngọc Hoa động chủ đề.
Dịch nghĩa:
:Di địch là nỗi lo nơi biên giới, từ xưa đã có chuyện này rồi. Đời nhà Hán thì bọn Hung Nô, đời nhà Đường thì rợ Đột Quyết, các rợ mán ở vùng Mường Lễ nước Việt ta cũng kiểu như vậy. Mới đây, vì chính sự nhà Trần, nhà Hồ suy yếu, các bè tôi nơi phên dậu trở nên ương ngạnh. Cát Hãn nhờn theo thói cũ cứ như thế không thôi. Nay ta đem quân đi chinh phạt, thủy bộ cùng tiến công, chỉ một trận đã dẹp yên được. Nhân đây làm một bài thơ khắc vào đá để răn các tù trưởng rợ đời sau ngang ngạnh với giáo hóa, thơ rằng:
:Bọn quân điên cuồng sao dám tránh sự trừng phạt,
:Dân biên thùy đã từ lâu đợi ta đến cứu sống.
:Kẻ bầy tôi làm phản từ xưa vẫn có,
:Đất đai hiểm trở từ nay không còn.
:Tiếng gió thổi hạc kêu làm cho quân giặc run sợ,
:Sông núi từ nay nhập vào bản đồ.
:Đề thơ khắc vào núi đá
:Trấn giữ phía Tây nước Việt ta.
::Ngày lành tháng 12 năm Tân Hợi [1431]
::Ngọc Hoa động chủ đề.
Bài thơ thứ hai
Bài thơ thứ hai bằng chữ Hán theo thể thất ngôn bát cú, được khắc trên vách núi Hào Tráng (Hòa Bình), có tên là Chinh Đèo Cát Hãn, quá Long Thủy đê (Đi đánh Đèo Cát Hãn trở về, qua đường đê Long Thủy).
Bài thơ này đã được chép trong Hoàng Việt thi tuyển của Bùi Huy Bích và được nhắc tới trong sách Hưng Hóa ký lược của Phạm Thận Duật, dưới triều vua Tự Đức.
Phiên âm chữ Hán:
:Kỳ khu hiểm lộ bất từ nan,
:Lão ngã do tồn thiết thạch can.
:Nghĩa khí tảo không thiên chướng vụ,
:Tráng tâm di tận vạn trùng san.
:Biên phòng vị hảo trù phương lược,
:Xã tắc ưng tu kế cửu an.
:Hư đạo nguy than tam bách khúc,
:Như kim chỉ tác thuận lưu khan.
Dịch nghĩa:
:Đường gồ ghề hiểm trở, chẳng ngại khó khăn,
:Ta tuy già mà gan còn vững như sắt đá.
:Nghĩa khí quét sạch nghìn lớp mây mù,
:Tráng tâm dời hết vạn trùng núi non.
:Lo việc biên phòng cần có phương lược sẵn sàng,
:Giữ nền xã tắc nên tính kế dài lâu.
:Lời truyền ba trăm ngọn thác tức quanh co, rất nguy hiểm đã thành lời hư không,
:Ngày nay chỉ coi như nước thuận dòng chảy xuôi.
Bản dịch thơ của Nguyễn Văn Trình:
:Hiểm nghèo bao quản đường non,
:Già này sắt đá vẫn còn bền gan.
:Khí ngay quét sạch mù ngàn,
:Tấm lòng mạnh dạn trùng son thảy bừa.
:Ngoài lo bờ cõi ngăn ngừa,
:Trong lo xã tắc căn cơ lâu dài.
:Ba trăm ghềnh thác chẳng nài,
:Mừng nay gió thuận buồm xuôi giữa dòng.
Giá trị
Bên cạnh giá trị về mặt lịch sử, địa lý và văn học, qua hai bài thơ trên còn cho thấy vua Lê Thái Tổ là một người văn võ toàn tài, có nhiều công lao trong công cuộc giải phóng và bảo vệ bờ cõi của đất nước Việt.
Ngoài ra, nơi vách đá có khắc bài thơ thứ nhất còn được coi là một tấm bia có niên đại lâu nhất ở Lai Châu, và có ý nghĩa khẳng định chủ quyền cương vực Việt Nam. Vì vậy, tấm bia đã được xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia (theo quyết định số 10/QĐ-VHTT ngày 09 tháng 02 năm 1981 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin); và tên gọi xã Lê Lợi (huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu) cũng xuất phát từ đấy.
Theo thông tin trên website báo Điện Biên Phủ, để tránh ngập khi Thủy điện Sơn La hoàn thành, năm 2006 Bộ Văn hóa - Thể thao & Du lịch đã ra văn bản chỉ đạo cơ quan chức năng của tỉnh Lai Châu thực hiện việc di dời "Bia Lê Lợi" (tức nơi vách đá có khắc bài thơ thứ nhất) đi nơi khác.
👁️
3 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
Lê Lợi (tức Lê Thái Tổ) đã cho khắc hai bài thơ lên vách đá, một ở núi Pú Huổi Chỏ (nay thuộc xã Lê Lợi, huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu), một ở núi
**_Bài thơ Đông – Tây_** (tiếng Anh: **_The Ballad of East and West_**) (tên bản dịch tiếng Việt của Nguyễn Viết Thắng) là một bài thơ của nhà thơ Anh, Rudyard Kipling (giải Nobel Văn
phải|nhỏ|Núi Bài Thơ nhìn từ vịnh Hạ Long **Núi Bài Thơ **là một ngọn núi đá vôi thuộc thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. Trên núi này còn lưu lại các bài thơ chữ
**Lê Thái Tổ** (chữ Hán: 黎太祖 10 tháng 9 năm 1385 – 5 tháng 10 năm 1433), tên thật là **Lê Lợi** (黎利) là một nhà chính trị, nhà lãnh đạo quân sự, người đã
**Lê Thái Tông** (chữ Hán: 黎太宗 22 tháng 12 năm 1423 – 7 tháng 9 năm 1442), tên húy **Lê Nguyên Long** (黎元龍), là vị hoàng đế thứ hai của hoàng triều Lê nước Đại
Phong cảnh núi rừng Cúc Phương nhìn từ đỉnh Mây Bạc cao nhất dãy Tam Điệp **Dãy núi Tam Điệp** là dải núi cuối cùng của khối núi cao đá vôi Hòa Bình - Sơn
Núi Ngọc Mỹ Nhân nhìn từ phía Nam **Núi Ngọc Mỹ Nhân**, còn có tên là **núi Cánh Diều**, là di tích lịch sử văn hóa quốc gia nằm ở phía đông nam phường Hoa
**Nga Sơn** là một huyện cũ thuộc tỉnh Thanh Hóa, Việt Nam. Địa danh Nga Sơn gắn liền với sự tích quả dưa hấu của Mai An Tiêm, khởi nghĩa Ba Đình và chiếu cói
**Thơ Việt Nam** là cách gọi chung những thi phẩm do người Việt Nam sáng tác. ## Ca dao _Ca dao là một loại thơ dân gian có thể ngâm được như các loại thơ
**_Hoàn Châu cách cách_** (tiếng Trung: 还珠格格, tiếng Anh: _My Fair Princess_) là loạt phim truyền hình Trung Quốc gồm 3 phần (1998, 1999, 2003) do Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc cùng Đài
nhỏ|Chân dung ông Đoàn Đình Duyệt **Đoàn Đình Duyệt** (段廷𧀲, 1862 - 1929) còn có tên là **Đoàn Đình Nhàn** , hiệu là **Đức Khê**, tên thụy là **Văn Ý,** Nam tước, Đại thần Cơ
thumb|right|Con tàu _Beagle_ neo đậu tại [[Tierra del Fuego vào năm 1832; tác phẩm của phác họa gia Conrad Martens.]] **Hành trình thứ hai của tàu HMS _Beagle**_ (ngày 27 tháng 12 năm 1831 -
**Bảy kỳ quan thiên nhiên của thế giới** (tiếng Anh: New 7 Wonders of Nature) là một cuộc bình chọn do công ty tư nhân New Open World (NOW) Corporation, đặt trụ sở tại Thụy
**Chùa Thầy** (chữ nôm:㕑偨) là một nhóm những ngôi chùa ở chân núi Sài Sơn, huyện Quốc Oai, tỉnh Hà Tây cũ, nay là xã Quốc Oai, Hà Nội, cách trung tâm Hà Nội khoảng
nhỏ| _[[Sóng lừng ngoài khơi Kanagawa_, bản họa được biết đến nhiều nhất trong bộ tác phẩm.
(Tái bản thời Shōwa (1926–1989) bởi Adachi)]] là một loạt tranh in phong cảnh của nghệ sĩ ukiyo-e
**Hẻm núi Sićevo** (tiếng Serbia: _Сићевачка клисура_) của Serbia nằm ở thung lũng sông Nišava do dòng chảy cắt qua núi đá kiến tạo nên, giữa các nhánh phía bắc của núi Suva và các
Di tích đài tưởng niệm kênh Nhà Lê ở Nghệ An năm 2009 Âu cầu Hội - [[cửa biển Thần Phù|cửa Thần Phù trên sông Nhà Lê ở Yên Mô, Ninh Bình]] **Kênh Nhà Lê**
**_Châu Nham lạc lộ_** (_Cò về núi ngọc_), là tên hai bài thơ của Mạc Thiên Tứ; một bằng chữ Hán được xếp trong tập _Hà Tiên thập vịnh_ (khắc in năm 1737), và một
nhỏ|phải|Bàn thờ [[Yết Kiêu tại Đền thờ Đức Thánh Trần, Quận 1, thành phố Hồ Chí Minh]] **Bàn thờ** hay **bàn cúng**, **bàn thiêng** là một cấu trúc được sử dụng trong các nghi lễ
**Ludwig II** (_Ludwig Otto Friedrich Wilhelm_; 25 tháng 8 năm 1845 – 13 tháng 6 năm 1886), còn được gọi là **Vua Thiên nga** hoặc **Vua truyện cổ tích** (der Märchenkönig), là Vua của Bayern
Con [[Họ Muỗm|châu chấu đang ngụy trang]] Một con thằn lằn đang lẫn vào đất **Cách thức phòng vệ của động vật** hay việc **thích ứng chống động vật ăn thịt** (_Anti-predator adaptation_) là thuật
**Miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam** tọa lạc nơi chân núi Sam, trước thuộc xã Vĩnh Tế, nay thuộc phường , Núi Sam thành phố Châu Đốc, tỉnh An Giang, Việt Nam. ## Lịch sử
Phi cơ [[B-17 Flying Fortress đang bay trên bầu trời châu Âu]] Các giới chức quân sự quan trọng của Mỹ tại châu Âu năm 1945 **Lịch sử quân sự Hoa Kỳ trong Chiến tranh
**Núi Thành** là một huyện ven biển nằm ở phía nam tỉnh Quảng Nam, Việt Nam. ## Địa lý ### Vị trí địa lý Huyện Núi Thành nằm ở phía nam tỉnh Quảng Nam, có
**Thọ Sơn** (), trước đây là **Đả Cẩu Sơn** (), **Đả Cổ Sơn** (), cũng thường được gọi là **Sài Sơn** (), là một ngọn núi tọa lạc tại quận Cổ Sơn ở thành phố
Hiện nay, Núi Chân Tiên vẫn còn những cây cổ thụ hàng trăm tuổi như cây dầu, cây gõ đỏ, cây da... kết hợp với cảnh quan là những công trình văn hóa tín ngưỡng
phải|Khu du lịch Đá Dựng **Núi Đá Dựng** ở phường Mỹ Đức, thành phố Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang, Việt Nam. Đây là một di tích lịch sử và là một danh thắng đã được
Việc **thờ hổ**, sùng bái loài hổ được ghi nhận một cách đa dạng trên khắp các vùng miền của Việt Nam, từ vùng rừng núi sơn cước cho đến vùng đồng bằng và đến
**Phong trào nổi dậy ở Đá Vách** là một loạt các cuộc nổi dậy của người dân tộc thiểu số ở khu vực Quảng Ngãi, Việt Nam kéo dài suốt hơn một nửa thế kỷ
thumb|_Comencia la Comedia_, 1472 **_Thần khúc_** ( , nghĩa đen: "Vở kịch Thần thánh") là một trường ca của nhà thơ Ý thời Trung cổ Dante Alighieri (1265-1321), là một trong số những nhà thơ
Năm tác phẩm của Đặng Xuân Viện thể hiện niềm tin yêu và sự gắn bó sâu sắc với Nam phong tạp chí cũng như góp phần quan trọng vào thành công của thể tài
**_Red Dead Redemption 2_** là một trò chơi phiêu lưu hành động năm 2018 do Rockstar Games phát triển và phát hành. Trò chơi là phần thứ ba trong loạt _Red Dead _và là tiền
Từ trên đỉnh **Thủy Sơn**, nhìn thấy một phần phong cảnh Ngũ Hành Sơn. **Ngũ Hành Sơn** (chữ Hán: 五行山) là một danh thắng gồm 6 ngọn núi đá vôi nhô lên trên một bãi
Trước đền [[Đinh Bộ Lĩnh trên quê hương Gia Viễn]] Các di tích thờ Vua Đinh ở Ninh Bình (màu đỏ) [[Đền Vua Đinh Tiên Hoàng ở cố đô Hoa Lư]] Ninh Bình là quê
nhỏ|phải|Sơ đồ kinh đô Hoa Lư nhỏ|phải|Những ngọn núi đá tự nhiên được các triều vua nối lại bằng tường thành nhân tạo **Cố đô Hoa Lư** (chữ Hán: 華閭) là kinh đô của Việt
**Tu viện Geghard** (, nghĩa là "ngọn giáo") là một tu viện thời trung cổ ở tỉnh Kotayk của Armenia, có một phần được trạm khắc trên vách đá với ngọn núi liền kề. Nó
**_Câu chuyện đối đáp của người tiều phu ở núi Na_** là truyện thứ 12 trong số 20 truyện trong sách Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ. Truyện được viết bằng Hán văn, tên
**Con rắn** là một trong những biểu tượng thần thoại lâu đời nhất và phổ biến nhất của thế giới loài người. Loài rắn này đã được kết hợp với một số các nghi lễ
**Montserrat** ( ) là một Lãnh thổ hải ngoại thuộc Anh ở Vùng Caribe. Nó là một phần của Quần đảo Leeward, phần phía Bắc của chuỗi Tiểu Antilles thuộc Tây Ấn. Montserrat dài khoảng
**_Ỷ Thiên Đồ Long ký_** (), còn được dịch ra tiếng Việt là **_Cô gái Đồ Long_**, là một tiểu thuyết võ hiệp của nhà văn Kim Dung. Đây là cuốn cuối cùng trong bộ
**Vườn quốc gia Núi Chúa** là một vườn quốc gia tại huyện Ninh Hải, tỉnh Ninh Thuận, Việt Nam được thành lập vào năm 2003 theo Quyết định số 134/2003/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ
thumb|Tượng Dionysios Solomos ở [[Zakynthos (city)]] **Dionysios Solomos** ( ; 8 tháng 4 năm 1798 - 9 tháng 2 năm 1857) là một nhà thơ Hy Lạp. Ông sinh ra và lớn lên ở Zakynthos.
**_The Grand Budapest Hotel_** là một bộ phim hài năm 2014 do Wes Anderson biên kịch và đạo điễn, lấy cảm hứng từ các tác phẩm của Stefan Zweig. Ralph Fiennes trong vai một người
**Cửa Lò** là một thị xã cũ nằm ở phía đông nam tỉnh Nghệ An. Năm 2024, thị xã Cửa Lò được sáp nhập vào thành phố Vinh. Ngày 1/7/2025, đơn vị hành chính Cửa
**_7 viên ngọc rồng: Thời đại tiến hóa_** (tiếng Anh: **_Dragonball Evolution_**) là bộ phim điện ảnh thuộc thể loại hành động - phiêu lưu - kỳ ảo do Hoàng Nghị Du làm đạo diễn,
Miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam Châu Đốc là một điểm đến tâm linh được cộng đồng đam mê du lịch chú ý nhất khu vực miền Tây Nam Bộ. Đây là một điểm đến
Núi Đá Dựng là một điểm đến không thể bỏ qua khi du lịch Hà Tiên. Nơi vẻ đẹp thiên nhiên kỳ vĩ hòa quyện với giá trị lịch sử và văn hóa. Núi Đá
Cổng chính của đền thờ họ Mạc với ba chữ 鄚公廟 _Mạc Công miếu_ **Đền thờ họ Mạc** có các tên chữ là **Trung Nghĩa từ**, **Mạc Công từ** hay **Mạc Công miếu**; còn dân
Núi Đá Dựng là một điểm đến không thể bỏ qua khi du lịch Hà Tiên. Nơi vẻ đẹp thiên nhiên kỳ vĩ hòa quyện với giá trị lịch sử và văn hóa.Núi Đá Dựng,
**Bernard de Lattre de Tassigny** (11 tháng 2 năm 1928 – 30 tháng 5 năm 1951) là một sĩ quan quân đội Pháp trong Thế chiến thứ hai và Chiến tranh Đông Dương. Ông là