nhỏ|Bản vẽ kế hoạch tái thiết Thánh điện dựa trên [[Lời tiên tri|dự ngôn của tiên tri Ezekiel.]]
nhỏ|Căn cứ vào [[Torah|Kinh Torah, đã tái thiết Thánh điện Mishkan, do Michael Osnis xây dựng mô hình. Các Thánh vật của hòm Torah (en) giống với Thánh điện Thứ hai : phía trước là đàn thờ dâng hương, phía sau là thất chúc đài (en) và một bàn bánh trưng bày, giống như một toà tháp do các bánh mì xếp chồng lên nhau. Tiếp sau là nơi Chí Thánh (chữ Do Thái: קֹדֶשׁ הַקֳּדָשִׁים kodesch ha-kodaschim).]]
Thánh điện Jerusalem (chữ Anh: Holy Temple in Jerusalem, chữ Hebrew: בֵּית־הַמִּקְדָּשׁ, chữ Ả Rập: بيت المقدس), hoặc gọi Đền thờ ở Jerusalem, gọi tắt Thánh điện, đền Thánh, là nơi tế tự tối cao của người Israel cổ đại. Việc xây dựng Thánh điện bắt đầu vào năm 967 TCN - năm thứ tư Solomon làm vua, trải qua 7 năm, Thánh điện Solomon hoàn thành ở Jerusalem vào năm 960 TCN, Jerusalem luôn luôn là trung tâm và thành phố thần thánh nhất của tín ngưỡng Do Thái giáo. Nó lập tức trở thành nơi sùng bái thờ phượng Đức Chúa Trời, cũng trở thành biểu trưng của dân tộc Israel. Jerusalem trong lịch sử từng xuất hiện hai toà Thánh điện, hiện đã bị phá huỷ. Lần thứ nhất bị phá huỷ vào ngày 16 tháng 08 năm 586 TCN, Thánh điện Thứ Nhất bị Nebuchadnezzar II - quốc vương Babylon, phá huỷ; lần thứ hai bị phá huỷ vào năm 70, Thánh điện Thứ Hai bị Titus - tướng lĩnh của Đế quốc La Mã, phá huỷ. Nơi Chí Thánh của Thánh điện Jerusalem trước khi bị phá huỷ có giấu cất hòm Giao Ước, là chốn thần thánh nhất của Do Thái giáo, chỉ có thầy tế lễ thượng phẩm mới có đủ tư cách mỗi năm một lần bước vào nơi Chí Thánh.
Tóm tắt
nhỏ|Mô hình Thánh điện Thứ hai.
Vào thời đại Vương quốc Israel, David - quốc vương thứ hai, đã chuẩn bị sẵn nguyên vật liệu để xây dựng Thánh điện. Thánh điện Thứ Nhất do Solomon, quốc vương kế vị, đã khởi công xây dựng tại núi Moriah (en). Vì vậy, Thánh điện Thứ Nhất còn gọi là Thánh điện Solomon, Thánh điện dài khoảng 30 mét, rộng khoảng 10 mét, cao khoảng 15 mét. Sau khi khánh thành Thánh điện, toà Thánh điện trở thành nơi sùng bái thờ phượng Thượng đế Jehovah, cũng trở thành biểu trưng của dân tộc Israel. Mãi đến năm 586 TCN, Vương quốc Tân Babylon tàn phá Jerusalem, Thánh điện bị phá huỷ.
Năm 539 TCN, Đế quốc Ba Tư đã lật đổ Vương quốc Tân Babylon. Vua Ba Tư Cyrus II ban bố sắc chỉ, cho phép người Do Thái quay về Jerusalem tái thiết Thánh điện vào năm 537 TCN. Kết quả là, nghi thức khởi công xây dựng đã dẫn đến cuộc xung đột bạo lực giữa Israel và Palestine, cuối cùng khiến cho 41 người biểu tình và 15 viên cảnh sát Israel bị thương, ngoài ra có 27 người biểu tình bị bắt.
Thánh điện Thứ Nhất
Khoảng năm 956 TCN, Vua Solomon của Vương quốc Liên hiệp Hebrew Thống nhất đã khởi công xây dựng Thánh điện của Do Thái giáo tại Jerusalem, theo di nguyện của Vua David, phụ thân ông. Thánh điện được xây dựng trên một ngọn núi tên là núi Moriah (hiện gọi là đồi Thánh Điện) tại Jerusalem. Thánh điện dài khoảng 30 mét, rộng khoảng 10 mét, cao khoảng 15 mét, kiến trúc cốt lõi là nơi Chí Thánh. Sau khi khánh thành Thánh điện, ngay lập tức trở thành trung tâm tế tự của người Do Thái, là nơi tế tự tối cao của người Israel cổ đại, cho nên nghi thức hiến tế lên Thượng đế đều cử hành tại Thánh điện. Sử gọi là "Thánh điện Solomon" hoặc "Thánh điện Thứ Nhất".
Việc kiến tạo và khánh thành Thánh điện tại Jerusalem là một sự kiện vô cùng quan trọng trong lịch sử dân tộc Do Thái, là việc đại sự trong đời sống tín ngưỡng Do Thái giáo. Tín ngưỡng tôn giáo và ý thức dân tộc của người Do Thái vì Thánh điện mà được tăng cường. Từ lúc hoàn thành Thánh điện này cho đến lúc huỷ diệt Thánh điện này được gọi là "Thời kì Thánh điện Thứ Nhất" trong lịch sử dân tộc Do Thái. Cũng chính bởi vì sự tồn tại của Thánh điện, Jerusalem được coi là kinh thành của Vương quốc Liên hiệp Hebrew Thống nhất từ đó trở thành trung tâm trong tâm trí của dân tộc Do Thái. Địa vị "Thành Thánh" của Jerusalem từ đó mà xác lập.
Năm 597 TCN, quốc vương Tân Babylon Nebuchadnezzar II cầm quân đánh phá Jerusalem, bắt cóc vua Judah Jehoiakim, lập Zedekiah làm quốc vương bù nhìn. Sau 10 năm, Vương quốc Judah toan tính mượn lực lượng Ai Cập nhằm làm phản Tân Babylon, dẫn đến Nebuchadnezzar II một lần nữa cầm quân thảo phạt. Năm 586 TCN, trước mũi tiến công lớn mạnh của Tân Babylon, Vương quốc Judah vô lực đối đầu cho nên gặp phải tai hoạ trầm trọng, không những kinh thành Jerusalem bị đánh phá, Thánh điện mang biểu trưng Do Thái giáo cũng bị vua Tân Babylon Nebuchadnezzar II hạ lệnh tàn phá. Vua Judah mất nước cùng với hàng vạn nhân sĩ và học giả thượng tầng người Do Thái bị kẻ xâm lược bắt cóc đến Babylon xa vạn dặm, trải qua cuộc sống giống như tù binh, sử gọi là "Phu tù tại Babylon". Đối với những người Do Thái trở về quê nhà dưới sự thúc đẩy của ý thức tôn giáo và dân tộc mà nói, việc tái thiết Thánh điện bị phá huỷ hiển nhiên là nhiệm vụ cấp bách trước mắt. Mặc dù công tác tái thiết Thánh điện là "một bất ngờ, ba trắc trở", nhưng dưới sự lãnh đạo của thầy tế lễ tối cao Joshua và tiên tri Haggai, Thánh điện cuối cùng đã xây xong vào năm 516 TCN, trải qua 20 năm, sử gọi là "Thánh điện Thứ Hai". Mặc dù quy mô và ngoại hình của Thánh điện Thứ Hai không hùng vĩ và hoành tráng như Thánh điện Thứ Nhất, nhưng bản thân việc Thánh điện được tái thiết có ý nghĩa rất lớn. Nó tượng trưng cho tinh thần tái sinh bất khuất, không sờn lòng của dân tộc Do Thái, cũng tượng trưng dân tộc Do Thái chịu phải tai hoạ trầm trọng đã có đủ năng lực trỗi dậy trở lại.
Đến năm 37 TCN, thời kì vua Herod cầm quyền, diện tích toạ lạc Thánh điện được mở rộng, các bức tường được gia cố. Năm 67, người Do Thái đã bùng phát cuộc khởi nghĩa chống người La Mã, nhưng đến năm 70, Jerusalem - trung tâm chính trị của người Do Thái lúc bấy giờ, cuối cùng bị quân đội La Mã đánh phá, những kẻ La Mã phá thành đã phóng hoả đốt phá Thánh điện Thứ Hai, chỉ chừa lại một đoạn tường vây ở phía tây (ngày nay gọi là "Bức tường Phía Tây" hoặc "Bức tường Than Khốc"). Thời kì Thánh điện Thứ Hai đã kết thúc.
Trong lịch sử, một bộ phận người Do Thái luôn có ý tưởng kiến tạo Thánh điện Thứ Ba. Ngày 29 tháng 07 năm 2001, "Trung thành đồi Thánh Điện" (en) - đoàn thể tôn giáo cực đoan, cử hành nghi thức ngắn gọn tại một bãi đỗ xe ở bên ngoài Cổng Maghrebi (en) của thành phố cổ Jerusalem, đồng thời để kỉ niệm Thánh điện Thứ Nhất và Thánh điện Thứ Hai bị ngoại tộc huỷ diệt, họ đã cử hành nghi thức đặt móng mang tính biểu tượng cho cuộc tái thiết Thánh điện Thứ Ba. Nhưng xét thấy tình thế Trung Đông, Chính phủ Israel hoàn toàn không ủng hộ cách làm này, cho nên ý tưởng đó cuối cùng là "bàn bạc binh pháp trên giấy".
Trong những năm tháng tồn tại Thánh điện, chi phái Levi trong dân tộc Do Thái trở thành tầng lớp tư tế của Do Thái giáo. Tư tế luôn được coi là lãnh đạo tinh thần của dân tộc Do Thái, bất luận tư tế hệ Aaron chiếm địa vị cao hay là tư tế hệ Levi chiếm địa vị thấp, đều lấy nghĩa vụ thần thánh của họ đối với Thánh điện và nghi thức tế tự có quy định nghiêm ngặt để thống trị xã hội Do Thái do giáo lí Do Thái giáo ràng buộc và lấy Thánh điện làm trung tâm. Không chỉ như thế, tư tế còn là trọng tài các sự vụ xã hội và là nhà chấp pháp tiến hành kiểm soát văn hoá đối với những người họ tộc. Đến thời đại La Mã, phe Thánh điện nắm quyền lấy tư tế làm đại biểu, đã hợp thành phe Sadducees trong lịch sử Do Thái cùng với quý tộc thượng lưu và doanh nhân giàu có bị Hi Lạp hoá. Về phương diện chính trị, phe Sadducees về cơ bản hèn hạ khuất phục trước sự thống trị của người La Mã. Về phương diện sinh hoạt, phe Sadducees lấy Thánh điện làm trung tâm sinh hoạt có kết cấu tổ chức nghiêm ngặt. Trong tâm trí của họ, Thánh điện là trung tâm thần thánh và thuần khiết, càng lìa xa trung tâm này, thế giới càng trở nên ô uế. Phe Sadducees vì nguyên do Thánh diện bị phá huỷ mà tiêu vong.
Đồng dạng bởi vì sự tồn tại của Thánh điện, thế giới mới có truyền thống đem Jerusalem gọi là Thành Thánh, đem vùng đất Canaan cổ xưa gọi là Thánh địa. Việc phân chia, sắp xếp đẳng cấp "thánh khiết" của Do Thái giáo cũng có tiêu chuẩn. Trong 10 đẳng cấp "thánh khiết", nơi Chí Thánh trong Thánh điện được tán tụng là đẳng cấp tối cao, đẳng cấp càng cách xa nó thì càng thấp.
👁️
0 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
nhỏ|Bản vẽ kế hoạch tái thiết Thánh điện dựa trên [[Lời tiên tri|dự ngôn của tiên tri Ezekiel.]] nhỏ|Căn cứ vào [[Torah|Kinh Torah, đã tái thiết Thánh điện Mishkan, do Michael Osnis xây dựng mô
nhỏ|phải|Bàn thờ [[Yết Kiêu tại Đền thờ Đức Thánh Trần, Quận 1, thành phố Hồ Chí Minh]] **Bàn thờ** hay **bàn cúng**, **bàn thiêng** là một cấu trúc được sử dụng trong các nghi lễ
**Nhà thờ Thánh Vasily** (tiếng Nga: Собор Василия Блаженного, chuyển tự là _Sobór Vasíliya Blazhénnogo_) thường được gọi là **Nhà thờ chính tòa Thánh Basiliô Hiển phúc** hoặc ngắn gọn là **Nhà thờ Thánh Basil**,
**Jerusalem** (phiên âm tiếng Việt: _Giê-ru-sa-lem_, ; tiếng Do Thái: ירושׁלים _Yerushalayim_; tiếng Ả Rập: _al-Quds_, tiếng Hy Lạp: Ιεροσόλυμα _Ierosólyma_) là một thành phố cổ đại ở Trung Đông, nằm trên một cao nguyên
nhỏ|upright=1.3|Hai [[Mái vòm của Nhà thờ Mộ Thánh, Mái vòm bên trên Rotunda ở trên nóc có lá cờ Thập Tự Thánh Georges và mái vòm nhỏ hơn ở phía trên Catholicon, Tháp giáo đường
nhỏ|phải|Chữ thập của dòng Đền Các **Chiến hữu Nghèo của Chúa Kitô và Đền Solomon** (tiếng Latinh: _paupers commilitones Christi Templique Solomonici_), thường được gọi tắt là **Hiệp sĩ dòng Thánh**, **Hiệp sĩ dòng Đền**
**Nhà thờ Chúa khóc** là một nhà thờ Công giáo trên núi Olives, đối diện với bức tường thành của thành phố Jerusalem cổ. Nhà thờ này được xây dựng từ năm 1953 tới năm
**Nhà thờ Giáng Sinh** là một vương cung thánh đường ở Bethlehem, thuộc vùng lãnh thổ của Nhà nước Palestine. Nhà thờ này nguyên thủy do Constantinus Đại đế và hoàng thái hậu Helena xây
nhỏ|phải|Tranh vẽ về Tân Giê-ru-xa-lem mới **Tân Jerusalem** (_New Jerusalem_) hay **Jerusalem mới** (tiếng Do Thái: יהוה שָׁמָּה/_YHWH šāmmā_) là lời tiên tri bằng tiếng Do Thái của nhà tiên tri Ezekiel về một thành
**Viện Đền**, được biết đến trong tiếng Do Thái là **Machon HaMikdash** ( tiếng Do Thái : מכון המקדש ), là một tổ chức ở Israel tập trung vào nỗ lực thành lập Ngôi đền
**Nhà thờ chính tòa Đức Mẹ Maria hồn xác lên trời** () là trụ sở của Tổng giáo phận Công giáo México. Nhà thờ tọa lạc trên đỉnh khu vực linh thiêng của người Aztec
nhỏ|phải|Tượng thần bò trong bảo tàng văn hóa Lưỡng Hà **Tục thờ Bò** hay **tín ngưỡng thờ Bò** hay còn gọi là **thờ Thần Bò** hay **đạo thờ Bò** là việc thực hành các tín
**Nhà thờ Hồi giáo Süleymaniye** (, ) là một nhà thờ Hồi giáo hoàng gia đế quốc Ottoman nằm trên ngọn đồi thứ ba của Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ. Nhà thờ được ủy quyền xây
nhỏ|Tranh _Giới thiệu chúa Kitô tại đền thờ_ của [[Hans Holbein the Elder, 1500-1501 (Kunsthalle, Hamburg)]] **Lễ Maria dâng Chúa Giêsu trong đền thánh** hay còn gọi là **Lễ Nến**, **Lễ Thanh Tẩy** là một
**Dome of the Rock** ( _Qubbat al-Sakhrah,_ _Kippat ha-Sela;_ còn gọi là nhà thờ vòm đá, vòm đá vàng, đền thờ đá tảng, **Mái vòm đá**) là một thánh đường Hồi giáo nằm tại khu
**Vua Jerusalem** (tiếng Ý: _Re di Gerusalemme_; tiếng La Tinh: _Rex Hierosolymitanus_ ;tiếng Anh: _King of Jerusalem_; tiếng Tây Ban Nha: _Rey de Jerusalén_; tiếng Pháp: _Roi de Jérusalem_) là người cai trị tối cao
**Núi Đền** (chữ Hebrew: הַר הַבַּיִת, chữ Ả Rập: الحرم القدسي الشريف, chữ Hán-Việt: Thánh Điện sơn) là thánh địa tôn giáo ở vào thành cổ Jerusalem, Israel. Tính nhạy cảm của Núi Đền, nằm
**Cuộc vây hãm Jerusalem** diễn ra từ ngày 7 tháng 6 đến ngày 15 tháng 7 năm 1099 trong cuộc Thập tự chinh đầu tiên. Thập tự quân đã tấn công và chiếm được thành
**Nhà thờ Kinh Lạy Cha** là một nhà thờ Công giáo ở trên núi Olives, phía đông Jerusalem. Nhà thờ này tọa lạc trên nơi được cho là khi xưa Chúa Giêsu đã dạy Kinh
phải|Bản đồ Đông Jerusalem. **Đông Jerusalem** là phần phía đông của thành phố Jerusalem từng bị chiếm đóng bởi Jordan trong chiến tranh Ả Rập - Israel 1948 và sau đó bị Israel chiếm trong
**Nhà nguyện Chúa lên trời** (, ) là một nơi linh thiêng tôn giáo trên Núi Olives. Nhà nguyện này là một phần của một công trình xây dựng phức hợp lớn hơn, ban đầu
**Thành phố Cổ** (, , , _Yerusaghemi hin k'aghak', _) là một khu vực rộng được bao bọc bởi những bức tường khá cao, nằm trong lòng thành phố Jerusalem hiện đại ngày nay. Cho
Mối **quan hệ ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ - Israel** được thiết lập tháng 3 năm 1949 khi Thổ Nhĩ Kỳ trở thành quốc gia đa số người Hồi giáo đầu tiên (trước Iran vào
thumb|left|Núi Scopus Campus - Trung tâm phải cho sinh viên quốc tế trái lối vào nhà hàng Frank Sinatra. cây là gợi nhớ của các cuộc tấn công khủng bố đã xảy ra tại các
**Vương quốc Jerusalem** (tiếng Latinh: Regnum Hierosolymitanum; tiếng Pháp cổ: Roiaume de Jerusalem; tiếng Ả Rập: مملكة القدس; tiếng Anh: Kingdom of Jerusalem) còn được gọi là **Vương quốc Hierosolymitanum** là một nhà nước Thập
Tình trạng pháp lý và ngoại giao quốc tế của Jerusalem chưa được giải quyết. Các học giả pháp lý không đồng ý về cách giải quyết tranh chấp theo luật pháp quốc tế. Nhiều
**Robert Friend** (ngày 25 tháng 11 năm 1913 – ngày 12 tháng 1 năm 1998) là một nhà thơ và dịch giả người Mỹ gốc Do Thái. Sau khi chuyển đến Israel, ông đảm nhận
**Tu viện Ljubostinja** () là một tu viện nằm ở làng Prnjavor tả ngạn sông Zapadna Morava, cách Trstenik 4 km về phía bắc. Tu viện thuộc sở hữu giáo phận Kruševac của Giáo hội Chính
**Nhà thờ Hồi giáo Al-Aqsa** (tiếng Ả Rập: المسجد الاقصى, chuyển tự al-Masjid al-Aqsa: "các Thánh đường Hồi giáo xa nhất"), còn được gọi là **al-Aqsa**, là một nơi thánh đường Hồi giáo ở Phố
**Trận thành Jerusalem** hay **Cuộc vây hãm thành Jerusalem** diễn ra vào năm 70 Công nguyên là sự kiện quyết định trong Chiến tranh Do Thái - La Mã lần thứ nhất, trong đó quân
Bản phác đền thờ Solomon theo cách mô tả trong [[Kinh thánh Hebrew. Mặt cắt nhìn hướng Tây (trên). Mặt chiếu phía Đông (dưới).]] **Đền thờ Solomon**, còn được gọi là **Đền thờ Thứ nhất**,
nhỏ|phải|Một nghi lễ thờ lửa trong lễ hội [[Gromada Mir (Lễ hội đốt lửa) ở Ba Lan]] nhỏ|phải|Một nghi lễ dâng cúng thần lửa **Tục thờ lửa** (_Fire worship_) là việc thờ cúng lửa hoặc
**Nhà thờ chính tòa Aachen** (thường được coi là "**Nhà thờ Hoàng đế Đức**" (Đức: _Aachener Dom_) là một nhà thờ Công giáo Rôma nằm ở thành phố Aachen, miền tây Đức. Nhà thờ này
**Nhà thờ Chúa hóa bánh và cá ra nhiều** là một nhà thờ Công giáo ở Tabgha, trên vùng bờ tây bắc của Biển hồ Galilee, Israel, giữa Magdala và Caphácnaum. Nhà thờ này xây
**Đức Mẹ Đen của Częstochowa** ( hoặc , ), còn được gọi là **Đức Mẹ Częstochowa**, là một linh ảnh Đức Trinh Nữ Maria được tôn kính và đặt tại Tu viện Jasna Góra ở
**Israel** ( , ), tên gọi chính thức là **Nhà nước Israel** ( ; ), là một quốc gia tại Trung Đông, nằm trên bờ đông nam của Địa Trung Hải và bờ bắc của
[[Jerusalem năm 1099]] **Thập Tự Chinh** (Tiếng Anh: _crusade_) là một loạt các cuộc chiến tranh tôn giáo, được kêu gọi bởi Giáo Hoàng và tiến hành bởi các vị vua và quý tộc là
nhỏ|300x300px| Bức tranh _Phu tù tại Babylon_ - [[người Do Thái bị bắt làm phu tù từ Canaan đến Babylon, do hoạ sĩ Pháp James Tissot vẽ vào năm 1896.]] nhỏ|Trục xuất người Do Thái
Núi Ôliu nhìn từ thành phố cổ cho thấy nghĩa trang Do Thái Toàn cảnh núi Ôliu **Núi Ôliu** hay **núi Cây Dầu** (tiếng Hebrew: הר הזיתים, _Har HaZeitim_; tiếng Ả Rập: جبل الزيتون, الطور,
**Titus Flavius Vespasianus**, thường được gọi là **Titus** (; ngày 30 tháng 12 năm 39 - 13 tháng 9 năm 81), là một vị Hoàng đế của Đế quốc La Mã. Ông trị quốc trong
Vị trí Qumran **Qumran** (, - _Khirbet Qumran_) là một địa điểm khảo cổ ở Bờ Tây. Nó nằm ở một cao nguyên khô ráo cách bờ tây bắc của Biển Chết khoảng một dặm,
**Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus** (15 tháng 12 năm 37 – 9 tháng 6 năm 68), tên khai sinh là **Lucius Domitius Ahenobarbus**, còn được gọi là **Nero Claudius Caesar Germanicus**, là vị Hoàng đế
**Do Thái giáo** hay **đạo Do Thái** (tiếng Hebrew: יהודה, _Yehudah_, "Judah" theo tiếng Latin và tiếng Hy Lạp) là một tôn giáo đơn thần cổ đại thuộc nhóm các tôn giáo khởi nguồn từ
thumb|Thế kỷ thứ 19, bản đồ vẽ mối quan hệ giữa bốn thành phố thánh Do Thái Giáo. Vùng đất thánh [[Jerusalem ở phía trên tay phải, ở dưới Jerusalem là miền đất thánh Hebron.
thumb|Quảng trường Bức tường Than Khóc liền kề [[Bức tường phía Tây ở đằng sau]] **Quảng trường Bức tường Than Khóc** (, ) là một quảng trường công cộng lớn nằm liền kề với Bức
Tranh "Victory over the Grave" (Chiến thắng sự chết), của Bernhard Plockhorst, thế kỷ 19 **Lễ Phục sinh** thường được xem là một trong những ngày lễ quan trọng nhất trong năm của người theo
**Khởi nghĩa Bar Kokhba** (132 – 136) do Thầy đạo Simon Bar Kokhba lãnh đạo năm 132 sau Công Nguyên để chống lại Đế quốc La Mã. Ngày 10 tháng 8 năm 117 sau công
**Maria**, **Đức mẹ Maria**(Công giáo La Mã), hoặc gọi **Mary, mẹ của Chúa Jesus**, **trinh nữ Mary**(Tin Lành), là một phụ nữ người Do Thái quê ở Nazareth, thuộc xứ Galilea, sống trong khoảng những
**Phúc âm Gioan** (theo cách gọi của Công giáo) hay **Phúc âm Giăng** (theo cách gọi của Tin lành) (tiếng Hy Lạp: Εὐαγγέλιον κατὰ Ἰωάννην, chuyển tự Latinh: _Euangélion katà Iōánnēn_) là Sách Phúc Âm
**Tỉnh Ai Cập của La Mã** (Tiếng La Tinh: _Aegyptus_, [ɛːɡyptos]) được thành lập vào năm 30 TCN sau khi Octavian (sau này là hoàng đế tương lai Augustus) đánh bại Mark Antony cùng người