✨Chiến dịch Myskhako

Chiến dịch Myskhako là một phần hoạt động quân sự của Kế hoạch "Biển" của quân đội Liên Xô trong giai đoạn phản công của Chiến dịch Kavkaz. Từ ngày 4 tháng 2 năm 1943, Cụm tác chiến Biển Đen (Liên Xô) phối hợp với Hạm đội Biển Đen đã đổ bộ lên bán đảo Myskhako phía Nam quân cảng Novorossiysk một lực lượng nhỏ gồm 550 bộ binh và 250 binh sĩ hải quân đánh bộ do thiếu tá Caesar Lvovich Kunikov chỉ huy. Nhiệm vụ của đội đổ bộ là đánh chiếm và trấn giữ căn cứ đầu cầu này, chờ lực lượng đổ bộ tiếp theo phối hợp với Tập đoàn quân 47 hình thành 2 mũi tấn công đánh chiếm lại quân cảng Novorossiysk. Trong năm đêm tiếp theo, Hạm đội Biển Đen tiếp tục đổ quân. Lực lượng đổ bộ có mặt trên bán đảo đã tăng lên 17.000 người gồm hai lữ đoàn hải quân đánh bộ, một lữ đoàn bộ binh, một trung đoàn pháo chống tăng và hàng trăm tấn vũ khí, thiết bị (sau này họp thành quân đoàn bộ binh - hải quân hỗn hợp 12). Tuy nhiên, đến ngày 7 tháng 2, do bão lớn, các cuộc đổ bộ tiếp theo bị hủy bỏ. Trong khi đó, Cụm tác chiến Biển Đen cũng không thể tăng viện cho các đơn vị tại Myskhako do không có tàu và đang dồn sự chú ý vào việc thực hiện kế hoạch "Núi". Chiến dịch đánh chiếm Novorossiysk theo kế hoạch chỉ kéo dài 10 ngày đã kéo dài đến 227 ngày (từ 4 tháng 2 đến 10 tháng 9 năm 1943). Quân đội Đức Quốc xã đã nhiều lần tổ chức tấn công để xóa căn cứ đầu cầu nhưng không thành công. Trong 227 ngày đó, đội quân đồn trú đã đánh nhiều trận phòng ngự chống lại các cuộc tập kích của Quân đoàn bộ binh 5 thuộc Tập đoàn quân 17 (Đức), trấn giữ được căn cứ đầu cầu cho đến khi Cụm tác chiến Biển Đen và Hạm đội Biển Đen phối hợp tổ chức lại Chiến dịch đánh chiếm Novorossiysk.

Do thiếu quyết tâm trong việc chở quân đổ bộ cũng như tùy tiện thay đổi địa điểm đổ bộ và thiếu sự phối hợp chính xác giữa hải quân là lục quân, làm mất yếu tố bất ngờ, chiến dịch không thực hiện được. Chỉ còn đội quân đồn trú Myskhako phải trụ lại chiến đấu với các lực lượng Đức lớn gấp đôi. Vì để xảy ra thất lợi do trách nhiệm của hải quân, Phó đô đốc A. F. Oktyabrsky bị bãi chức tư lệnh hạm đội Biển Đen và được điều sang Viễn Đông làm tư lệnh phân hạm đội Amur. Tư lệnh mới của Hạm dội Biển Đen, Phó đô đốc L. A. Vladimirsky đã thường xuyên thực hiện các chuyến tiếp tế cho đội quân đồn trú để duy trì sức chiến đấu của họ cho đến khi cuộc tấn công vào Novorossiysk được tổ chức vào tháng 9 năm 1943.

Bối cảnh

Mặc dù chiếm được quân cảng Novorossiysk từ tháng 9 năm 1942 nhưng hải quân Đức Quốc xã vẫn không thể sử dụng được cảng này do lực lượng hải quân Đức trên Biển Đen hầu như không có tàu chiến. Họ chỉ có 16 tàu phóng ngư lôi, trong đó có 6 chiếc của Đức, 7 chiếc của Romania và 3 chiếc của Bulgaria. Thỉnh thoảng mới có một tàu ngầm lọt qua các eo biển Dardanelles và Bosporus nhưng gần như ngay lập tức, chúng bị các tàu ngầm Liên Xô phát hiện và xua đuổi. Ngay cả các tàu chở hàng của hải quân Đức Quốc xã từ các cảng Constanta (Romania), Odessa và Sevastopol cũng rất khó vào cảng do hỏa lực từ các chiến hạm Liên Xô, từ các máy bay của hạm đội Biển Đen và từ các trận địa pháo trên núi bắn phá. Tuy vậy, Tập đoàn quân 17 vẫn có ý đồ giữ cảng này để khi cần, có thể dùng làm một đầu cầu rút quân đồng thời, ngăn chặn tối đa Tập đoàn quân 47 (Liên Xô) lợi dụng vị trí hiểm yếu của bán đảo Myskhako để đột kích vào khu vực Taman từ phía Tây Nam. Công trình quân sự đáng kể nhất của Tập đoàn quân 17 (Đức) tại Novorossiysk là hệ thống các công sự bằng thép, bê tông và đất đắp. Tuy vậy, quân đội Đức Quốc xã cũng không đủ lực lượng để rải ra khắp khu vực Novorossiysk do bận đối phó với cuộc phản công của quân đội Liên Xô từ ba hướng vào đồng bằng Kuban và khu vực Rostov.

Mọi hoạt động của quân đội Liên Xô đều phải trông vào tính bất ngờ vì khu vực Novorossiysk nằm rất gần các căn cứ của các Quân đoàn bộ binh xung kích 5 và Quân đoàn bộ binh 14 (Đức) trên bán đảo Taman. Việc tấn công từ một căn bàn đạp hẹp đòi hỏi phải có sự phối hợp chính xác giữa hai cánh quân đổ bộ từ Nam Ozereika ở phái Tây và Myskhako ở phía Nam. Đồng thời, hai cánh quân đổ bộ cũng phải phối hợp chặt chẽ với Tập đoàn quân 47 để được yểm hộ và cùng tấn công từ phía Tây Novorossiysk nhằm phân tán sự đối phó của Quân đoàn xung kích 5 (Đức). Chỉ cần một trong hai cánh quân và kể cả lực lượng trên bộ của Tập đoàn quân 47 không hoạt động đồng bộ đều làm mất yếu tố bất ngờ của chiến dịch.

Binh lực

Quân đội Liên Xô

Binh lực chủ yếu của Quân đội Liên Xô trong giai đoạn phòng thủ Novorossiysk là Tập đoàn quân 47. Ngày 26 tháng 9 năm 1942, khi quân đội Đức Quốc xã chiếm được thành phố và bến cảng Novorossiysk, Tập đoàn quân 47 bị đánh bật sang bờ đông vịnh Novorossiysk và phải chuyển hướng phòng thủ chủ yếu sang phía bán đảo Taman, chỉ để một phần bộ binh trấn giữ khu vực nhà máy xi măng và pháo binh khống chế cảng Novorossiysk. Từ ngày 4 tháng 2 năm 1943, Hạm đội Biển Đen bắt đầu đổ bộ lên khu vực Nam Myskhako, binh lực của quân đội Liên Xô tại khu vực này tăng lên nhưng vẫn không thể tạo được liên lạc trên đất liền với Tập đoàn quân 47. *Từ ngày 4 tháng 2 đến giữa tháng 4 năm 1943: Sư đoàn bộ binh 318 của tướng Dmitri Valeryevich Gordeev; Các lữ đoàn hải quân đánh bộ 83 và 225; Lữ đoàn bộ binh 165 của đại tá Aleksandr Semyonovich Potapov; Trung đoàn pháo chống tăng 29; *Tiểu đoàn xe tăng 563; Không quân và chiến hạm của Hạm đội Biển Đen:

xxxxnhỏ|Tàu ngầm K-21 (Liên Xô) phục vụ chiến dịch "Biển". đầu năm 1943]]

Các thiết giáp hạm Krasnyy Krym và Krasnyy Kavkaz (soái hạm); Pháo hạm ParizhskayaKommuna và Kharkov. Các tàu ngầm Malyutka, Щ-215 và K-21 Các chiến hạm lớp MBR-2, tàu vận tải PDO-3, tàu hộ tống MTS, xuồng đổ bộ PTR. **Phi đội tiêm kích bom hạng nhẹ 275 thuộc không quân Hạm đội Biển Đen.

Trong kế hoạch ban đầu, các đội đổ bộ sẽ chiếm lĩnh các vị trí Nam Ozereika, Myskhako và Stranika trong khi Tập đoàn quân 47 sử dụng cánh trái của nó đột kích vào Abinsk để kéo chủ lực Quân đoàn bộ binh xung kích 5 (Đức) ra khỏi khu vực Novorossiysk. Đây là một hành động "dương Đông kích Tây" thường thấy trong các chiến thuật tấn công nhưng lại đòi hỏi một sự phố hợp chặt chẽ, thống nhất và chỉ có một đầu mối chỉ huy. Tuy nhiên, tham gia chiến dịch này lại là hai lực lượng khác nhau gồm hải quân đánh bộ, tàu vận tải và tàu chiến dưới sự chỉ huy của Tư lệnh hạm đội Biển Đen và bộ binh dưới sự chỉ huy của Cụm tác chiến Biển Đen. Việc bố trí hai quân chủng khác nhau trong một hoạt động chung nhưng không chỉ định một tư lệnh chung mà chỉ có đại tướng I. V. Tyulenev đóng vai "điều phối viên" là một khuyến điểm nghiêm trọng của Bộ Tổng tham mưu quân đội Liên Xô khi thẩm định kế hoạch và đã dẫn đến những hậu quả không mong muốn, khiến cho chiến dịch không thành công và bị kéo dài.

Quân đội Đức Quốc xã

Quân đoàn bộ binh xung kích 5 do tướng Wilhelm Wetzel chỉ huy, được tướng Richard Ruoff giao nhiệm vụ phòng thủ bán đảo Taman và khu vực Novorossiysk, biên chế tháng 1 năm 1943 gồm có: Sư đoàn bộ binh 9 của tướng Freiherr von Schleinitz trực tiếp trấn giữ Novorossiysk, gồm các trung đoàn bộ binh 36, 57, 116; các trung đoàn pháo binh 7, 45; tiểu đoàn trinh sát; tiểu đoàn pháo chống tăng; tiểu đoàn công binh, tiểu đoàn thông tin, các đợn vị hậu cần, kỹ thuật của sư đoàn. Sư đoàn bộ binh 73 của tướng Johannes Nedtwig cũng được giao nhiệm vụ trấn giữ Novorossiysk, gồm các trung đoàn bộ binh 170, 186, 213, trung đoàn pháo binh, trung đoàn pháo chống tăng, các tiểu đoàn trinh sát, thông tin, công binh, hậu cần kỹ thuật Sư đoàn đổ bộ đường không 5; Các sư đoàn bộ binh 10 và 19 (Romania); Sư đoàn kỵ binh 3 (Romania); Trung đoàn huấn luyện 615; Các trung đoàn pháo binh 634, 737, 767, 781 và 792; Các trung đoàn pháo bờ biển 144, 149, 338, 707, 789; Trung đoàn cảnh binh 10 Brandenburg; Trung đoàn công binh 617. Các lực lượng tăng viện từ Cụm quân Krym (trực thuộc Tập đoàn quân 17): Các sư đoàn bộ binh 125, 198; Trung đoàn cơ giới 101. *Đội tàu chiến hỗn hợp Đức, Romania tại Sevastopol gồm 16 tàu phóng lôi, 8 tàu vận tải và 4 tàu tuần duyên.

Diễn biến

Cuộc đổ bộ

Thiết giáp hạm Krasnyy Krym, con tàu tham gia yểm hộ cho cuộc đổ bộ của quân đội Liên Xô lên bán đảo Myskhako, tháng 2 năm 1943

Ngày 27 tháng 1. Tập đoàn quân 47 bắt đầu mở các cuộc đột kích vào tuyến phòng thủ Verkhnebakansky, Abinsk và Krymsk như với binh lực yếu, đặc biệt là về pháo binh, các sư đoàn bộ binh 77, 216 và lữ đoàn bộ binh 103 đã không thể tiến lên được quá 300 m trong ngày đầu tiến. Mọi cố gắng của Tập đoàn quân 47 để chọc thủng tuyến phòng thủ sư đoàn đổ bộ đường không 5 (Đức) và hai sư đoàn bộ binh Romania tại khu phòng thủ Verkhnebakansky đều bị chặn lại. Đến ngày 2 tháng 2, mặc dù cuộc đột kích vào các cụm cứ điểm Verkhnebakansky, Abinsk và Krymsk của Tập đoàn quân 47 không thành công và dơn vị tiến xa nhất của tập đoàn quân này cũng chưa vượt quá đường phân thủy Markotkhsky nhưng tư lệnh Cụm tác chiến Biển Đen I. E. Petrov vẫn cho rằng họ đã kéo bớt một lực lượng đáng kể của Quân đoàn xung kích 5 (Đức) khỏi Novorossiysk và đây là lúc cuộc đổ bộ lên Novorossiysk cần được triển khai.

Trong bức điện báo cáo về Sở chỉ huy Tập đoàn quân 17 ngày 22 tháng 1 năm 1943, tư lệnh Quân đoàn xung kích 5 (Đức) lại cho rằng:

Tuy nhiên, Tập đoàn quân 17 (Đức) đang phải đối phó với 4 tập đoàn quân Liên Xô sau khi chiếm Krasnodar ngày 12 tháng 2 đang tấn công từ phía Đông vào Taman nên không những không thể điều động thêm lực lượng cho tướng Wilhelm Wetzel mà còn lấy đi của ông này hai sư đoàn bộ binh 125 và 198 cùng với trung đoàn cơ giới 101 vừa đến tăng cường trước đó để ném ra tuyến phòng thủ Petrovskaya, Slavianskaya và Abinsk đang bị quân đội Liên Xô gây sức ép nặng nề. Tướng Wilhelm Wetzel buộc phải rải Sư đoàn bộ binh 73 (Đức), Sư đoàn bộ binh 10 (Romania) lập một tuyến phòng thủ từ phía Bắc Stanichka qua phía Bắc Myskhako đến phía Nam Ozereika. Sư đoàn bộ binh 9 (Đức), Sư đoàn bộ binh 19 và Sư đoàn kỵ binh 3 (Romania) giữ tuyến phòng thủ phía Đông Novorossiysk đối diện với Tập đoàn quân 47 (Liên Xô). Mặt trận ổn định trong suốt tháng 3 năm 1943. Đầu tháng 4 năm 1943, sau khi đẩy Tập đoàn quân 17 (Đức) lùi sâu thêm hơn 100 km về tuyến phòng thủ Temryuk, Kievskoye, Moldavanskoye và Krymsk. Bộ Tổng tư lệnh quân đội lệnh cho tướng R. Ya. Malinovsky, tư lệnh mới của Phương diện quân Nam (Liên Xô) lập kế hoạch chuyển Tập đoàn quân 18 đến khu vực đầu cầu Myskhako để phối hợp với Tập đoàn quân 47 chuẩn bị mở chiến dịch đánh chiếm Novorossiysk, hình thành một mũi tấn công vào Taman từ phía Tây Nam.

Trong khi đó thì đối với quan đội Liên Xô, thời gian tạm hưu chiến không trôi qua một cách vô ích. Đội quân đồn trú tại Myskhako đã xây dựng và củng cố căn cứ bàn đạp vững chắc hơn. Trên tuyến phòng thủ dài 15 km từ điểm cao 307,2 qua điểm cao 230,4, phía đông Fedotovki, núi Myskhako và ra đến Biển Đen phía Nam Ozereika, họ đã đào đắp 4 tuyến chiến hào sâu từ 1,6 đến 1,8 m với 4 bãi mìn chống tăng xen kẽ các bãi mìn mìn chống bộ binh và kỵ binh. Các trung đoàn công binh 50 và 338 đã xây dựng 32 hầm pháo, 2.500 hầm trú ẩn có thể chứa trên 3.000 bộ binh, 230 hỏa điểm súng máy hạng nặng và pháo cỡ nhỏ, 500 hỏa điểm lẻ kết hợp với đài quan sát, 1.800 ụ chiến đấu cá nhân và 1.500 hầm kho nhỏ. Sau hơn một tháng, khu vực Myskhako đã thực sự trở thành một pháo đài. Ngày 3 tháng 4 năm 1943, đội quân đồn trú nhận được tăng viện đáng kể đầu tiên. Trong bão biển, Sư đoàn bộ binh cận vệ 32 thuộc Quân đoàn bộ binh cận vệ 12 (Tập đoàn quân 18) đã đổ bộ lên bán đảo, nâng quân số của quân đội Liên Xô tại đây lên hơn 17.000 người.

Cuộc đổ bộ Nam Ozereika lần thứ hai

Hải quân Hạm đội Biển Đen (Liên Xô) triển khai đổ quân trong làn đạn dày dặc của pháo bờ biển Đức Trong suốt các tháng 6, 7, 8 năm 1943; cả quân đội Liên Xô và quân đội Đức Quốc xã đều dồn những binh đoàn mạnh nhất cho cuộc thư hùng ngang ngửa thứ ba tại Trận Kursk. Mặt trận ở Novorossiysk và Taman không có những chuyển biến lớn. Đến đầu tháng 9 năm 1943, khi các cuộc tấn công của bốn Phường diện quân Liên Xô trên chiến trường tả ngạn Ukraina thu được những kết quả khả quan. Bộ Tổng tham mưu quân đội Liên Xô mới có kế hoạch mở lại chiến dịch Novorosiysk. Lần này, nó được gắn liền với một kế hoạch tổng thể lớn hơn để chiếm lại toàn bộ bán đảo Taman. Đêm 9 rạng ngày 10 tháng 9, Hải quân Hạm đội Biển Đen mở cuộc đổ bộ lên Nam Ozereika, tăng cường cho Cụm quân dồn trú tại Myskhako thêm 6.480 quân của sư đoàn biên phòng 390 (NKVD), lữ đoàn bộ binh 393 và tiểu đoàn bộ binh 1339 được trang bị 41 pháo, 147 súng cối và 53 súng máy hạng nặng. Lực lượng này với sự yểm hộ của 150 pháo trên các chiến hạm và 227 dàn phóng tên lửa Katyusha đã nhanh chóng đánh chiếm thị trấn Nam Ozereika ngày 10 tháng 9. Ngày 11 tháng 9, đội quân đồn trú của Liên Xô tại Myskhako bắt đầu tấn công về Novorossiysk. Phối hợp với mũi tiến công này còn có một mũi đổ bộ khác gồm 3 lữ đoàn hải quân đánh bộ lên Anapa, phía Bắc Novorossiysk, ngay sau lưng Quân đoàn bộ binh 44 đang phòng thủ khu căn cứ Krymsk - Abinsk và Quân đoàn xung kích 5 (Đức) đang phòng thủ Novorrossiysk. Trước sức áp đảo về quân số và vũ khí, phương tiện của quân đội Liên Xô, Quân đoàn xung kích 5 (Đức) phải bỏ Novorossiysk, rút về trung tâm phòng ngự bán đảo Taman trong khu vực Kievskoye, Moldavanskoye, Neberzhayevskaya, Verkhnebankansky. Ngày 16 tháng 9, Tập đoàn quân 18 tiến vào Novorossiysk. Cuộc chiến 225 ngày tại Myskhako kết thúc.

Kết quả, đánh giá và ảnh hưởng

Ngoài những ảnh hưởng về tinh thần mà báo chí và bộ máy tuyên truyền của Liên Xô (cũ) thường nhắc đến dưới thời L. I. Brezhnev, ý nghĩa trực tiếp về thế trận phòng thủ và tấn công của quân đội Đức Quốc xã và quân đội Liên Xô tại khu vực Novorossiysk - Taman còn quan trọng hơn thế. Trong cuộc chiến khổng lồ kéo dài gần 4 năm trên mặt trận Xô-Đức, chiến dịch Myskhako gần như bị chìm đi trong hàng nghìn trận đánh lớn nhỏ khác. Tuy nhiên, đối với mặt trận Bắc Kavkaz, chiến dịch này có một ý nghĩa nhất định. Đối với Tập đoàn quân 17 của quân đội Đức Quốc xã, việc cố thủ tại Novorossiysk cũng như toàn bộ bán đảo Taman tạo cho họ cơ hội giữ được con đường rút quân cuối cùng vượt qua eo biển Kerch sang Krym khi con đường chính qua Rostov về Ukraina đã bị Phương diện quân Nam (Liên Xô) chiếm giữ. Đối với cả quân dội Liên Xô tại mặt trận Taman, Novorossiysk là cách chìa khóa để tiến vào Taman từ phía Tây Nam. Là một quân cảng lớn, Novorossiysk có thể tiếp nhận một khối lượng lớn binh lực, vũ khí và phương tiện đổ bộ lên đây. Việc phát động thêm một mũi tấn công từ Novorossiysk sẽ hỗ trợ cho những đòn đánh chính diện rất khó khăn vào tuyến phòng thủ vững chắc của quân đội Đức Quốc xã tại Taman, đặc biệt là tại các trung tâm phòng thủ Kievskoye - Moldavanskoye - Neberzhayevskaya - Verkhnebakansky và Krymsk - Abinsk nơi các lực lượng chủ yếu của Tập đoàn quân 17 (Đức) đóng giữ.

Do đó, tại thời điểm năm 1943 của cuộc chiến Xô-Đức trên mặt trận Bắc Kavkaz, số phận của Novorossiysk gắn liền với số phận của Taman. Hiểu rõ điều này, Tập đoàn quân 17 (Đức) mà trực tiếp là Quân đoàn xung kích 5 cũng thấy được mối nguy hiểm một khi quân đội Liên Xô đánh chiếm bán đảo Myskhako và sử dụng nó làm bàn đạp cho cuộc tấn công Novorrossiysk và phát triển tấn công ra toàn bộ bán đảo Taman sau này. Chính vì vậy, Quân đoàn xung kích 5 của tướng Wilhelm Wetzel đã bỏ nhiều thời gian và binh lực cho các cuộc tảo thanh nhằm quét sạch bán đảo Myskhako. Trước sức kháng cự kịch liệt của đội quân đồn trú cùng với các cuộc tấn công uy hiếp phía sau lưng của Tập đoàn quân 47 (Liên Xô) vào Krymsk và Abinsk, đe dọa hậu cứ, Quân đoàn xung kích 5 (Đức) dần dần bị tiêu hao lực lượng, vũ khí, phương tiện và đến tháng 6 năm 1943 thì nó không còn khả nằng để mở các cuộc tấn công mới. Bàn đạp Myskhako - Stenichka đã đứng vững và trở thành nơi phát động mũi tiến công chủ yếu của quân đội Liên Xô để chiếm lại quân cảng Novorossiysk trong nửa đầu tháng 9 năm 1943.