Tòa án Hình sự Quốc tế là một tổ chức, tòa án quốc tế có trụ sở tại Den Haag, Hà Lan và là tòa án quốc tế thường trực đầu tiên và duy nhất có quyền truy tố, xét xử cá nhân phạm tội diệt chủng, tội ác chống lại loài người, tội ác chiến tranh và tội ác xâm lược. Tòa án Hình sự Quốc tế được thành lập vào năm 2002 và được coi là một bước tiến, sự đổi mới lớn trong luật quốc tế và nhân quyền.

Lịch sử

Bối cảnh

Việc thành lập một tòa án hình sự quốc tế được đề xuất lần đầu tiên tại Hội nghị hòa bình Paris 1919 sau Chiến tranh thế giới thứ nhất. Năm 1937, một hội nghị ở Genève do Hội Quốc Liên tổ chức thông qua một công ước quy định việc thành lập một tòa án quốc tế thường trực để xét xử tội phạm khủng bố quốc tế. Tuy nhiên, công ước không được quốc gia nào phê chuẩn và không có hiệu lực.

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Khối Đồng Minh thành lập hai tòa án đặc biệt để truy tố, xét xử các lãnh đạo phe Trục: phiên tòa Nürnberg xét xử các lãnh đạo Đức Quốc Xã, Tòa án Quân sự Quốc tế vùng Viễn Đông tại Tokyo xét xử các lãnh đạo Nhật Bản. Năm 1948, Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc lần đầu tiên công nhận nhu cầu thành lập một tòa án quốc tế thường trực để xét xử những tội ác chiến tranh. Vào đầu thập niên 1950, Ủy ban Pháp luật Quốc tế soạn thảo hai quy chế tòa án theo yêu cầu của Đại Hội đồng, nhưng việc thành lập một tòa án hình sự quốc tế bị gác lại trong Chiến tranh Lạnh.

Thành lập

Tháng 6 năm 1989, Thủ tướng Trinidad và Tobago A. N. R. Robinson đề xuất thành lập một tòa án quốc tế để truy tố, xét xử buôn lậu ma túy. Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc giao Ủy ban Pháp luật Quốc tế nhiệm vụ soạn thảo quy chế cho một tòa án quốc tế thường trực.

Trong thời gian Ủy ban Pháp luật Quốc tế soạn thảo quy chế, Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc thành lập Tòa án Hình sự Quốc tế về Nam Tư cũ vào năm 1993 để xét xử tội ác chiến tranh trong Chiến tranh Nam Tư và Tòa án Hình sự Quốc tế về Rwanda vào năm 1994 để xét xử tội ác trong nạn diệt chủng Rwanda, nhấn mạnh nhu cầu một tòa án hình sự quốc tế thường trực.

Năm 1994, Ủy ban Pháp luật Quốc tế trình dự thảo quy chế Tòa án Hình sự Quốc tế trước Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc và đề nghị triệu tập một hội nghị để đàm phán thông qua quy chế. Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc thành lập Ủy ban đặc biệt về việc thành lập Tòa án Hình sự Quốc tế để xem xét nội dung dự thảo quy chế. Sau khi xem xét báo cáo của Ủy ban, Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc thành lập Ủy ban chuẩn bị thành lập Tòa án Hình sự Quốc tế để soạn thảo dự thảo hợp nhất.

Từ năm 1996 đến năm 1998, Ủy ban Chuẩn bị tổ chức sáu phiên họp tại trụ sở Liên Hợp Quốc để lấy ý kiến của các tổ chức phi chính phủ thuộc Liên minh Tòa án Hình sự Quốc tế. Tháng 1 năm 1998, Ủy ban Chuẩn bị triệu tập một hội nghị tại Zutphen, Hà Lan để hợp nhất các dự thảo quy chế.

Tháng 6 năm 1998, Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc triệu tập một hội nghị tại Roma để hoàn thiện quy chế của Tòa án. Ngày 17 tháng 7 năm 1998, Quy chế Roma được thông qua với 120 phiếu thuận, 7 phiếu chống và 21 phiếu trắng. Bảy quốc gia bỏ phiếu chống là Trung Quốc, Iraq, Israel, Libya, Qatar, Hoa Kỳ và Yemen.

Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc biểu quyết ủng hộ Tòa án Hình sự Quốc tế vào ngày 9 tháng 12 năm 1999 và vào ngày 12 tháng 12 năm 2000. Ngày 1 tháng 7 năm 2002, Quy chế Roma có hiệu lực sau khi được 60 quốc gia phê chuẩn, chính thức thành lập Tòa án Hình sự Quốc tế.

Hoạt động

18 thẩm phán đầu tiên của Tòa án Hình sự Quốc tế được bầu ra vào tháng 2 năm 2003 và tuyên thệ nhậm chức tại phiên khai mạc Tòa án Hình sự Quốc tế vào ngày 11 tháng 3 năm 2003. Tòa án Hình sự Quốc tế phát lệnh bắt giữ đầu tiên vào ngày 8 tháng 7 năm 2005 và tổ chức phiên dự thẩm đầu tiên vào năm 2006. Tòa án Hình sự Quốc tế ra phán quyết đầu tiên vào năm 2012 khi tuyên phạt Thomas Lubanga Dyilo 14 năm tù vì tội ác chiến tranh liên quan đến việc sử dụng lính trẻ em.

Ngày 17 tháng 3 năm 2023, Tòa án Hình sự Quốc tế phát lệnh bắt giữ Tổng thống Nga Vladimir Vladimirovich Putin và Ủy viên Tổng thống về Quyền trẻ em tại Nga Maria Alekseyevna Lvova-Belova vì bắt cóc trẻ em trong Chiến tranh Nga – Ukraina. Putin là nguyên thủ quốc gia đầu tiên của một thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc bị Tòa án Hình sự Quốc tế phát lệnh bắt giữ. Tháng 3 năm 2024, Tòa án Hình sự Quốc tế phát lệnh bắt giữ chỉ huy Lực lượng Không quân tầm xa Sergey Kobylash và chỉ huy Hạm đội Biển Đen Viktor Sokolov vì tội ác chiến tranh ở Ukraina.

Ngày 21 tháng 11 năm 2024, Tòa án Hình sự Quốc tế phát lệnh bắt giữ Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Israel Yoav Gallant và lãnh đạo Lữ đoàn Al Qassem Mohammed Deif liên quan đến tội ác chiến tranh trong Chiến tranh Israel – Hamas. Khan thu hồi yêu cầu phát lệnh bắt giữ lãnh đạo Hamas Yahya Sinwar và Chủ tịch Cục Chính trị Hamas Ismail Haniyeh sau khi xác nhận hai người đã chết.

Ngày 23 tháng 1 năm 2025, Công tố viên Tòa án Hình sự Quốc tế Karim Khan đề nghị phát lệnh bắt giữ Lãnh tụ Tối cao Afghanistan Haibatullah Akhundzada và Chánh án Afghanistan Abdul Hakim Haqqani vì tội ác chống lại loài người về giới, cụ thể là ngược đãi phụ nữ và trẻ em gái Afghanistan, bao gồm tước đoạt quyền tự do đi lại, quyền bất khả xâm phạm về thân thể, quyền được giáo dục và quyền bất khả xâm phạm về đời sống riêng tư, gia đình.

Ngày 7 tháng 3 năm 2025, Toà án Hình sự Quốc tế phát lệnh bắt giữ cựu tổng thống Philippines Rodrigo Duterte vì tội ác chống lại loài người liên quan đến cuộc chiến chống ma túy ở Philippines xảy ra khi Philippines còn là thành viên Quy chế Roma. Duterte bị Cảnh sát Quốc gia Philippines và Interpol bắt giữ vào ngày 11 tháng 3 năm 2025 và bị áp giải đến Den Haag, Hà Lan vào ngày 12 tháng 3 năm 2025.

Quốc gia thành viên

, 125 quốc gia là thành viên Quy chế Roma, bao gồm tất cả các quốc gia Nam Mỹ, hầu hết các quốc gia châu Âu, châu Đại Dương và một nửa các quốc gia châu Phi. Burundi rút khỏi Quy chế Roma vào ngày 27 tháng 10 năm 2017 và Philippines rút khỏi Quy chế Roma vào ngày 17 tháng 3 năm 2019. Hoa Kỳ, Sudan và Nga đã tuyên bố không có ý định gia nhập Quy chế Roma.

Cơ cấu tổ chức

Hội đồng các quốc gia thành viên là cơ quan giám sát việc quản lý Tòa án Hình sự Quốc tế. Bản thân Tòa án Hình sự Quốc tế gồm bốn cơ quan: Đoàn Chủ tịch, các Tòa, Văn phòng Công tố viên và Văn phòng Thư ký.

Hội đồng các quốc gia thành viên

Hội đồng các quốc gia thành viên là cơ quan giám sát quản lý Tòa án Hình sự Quốc tế. Hội đồng gồm một đại diện từ mỗi quốc gia thành viên, mỗi đại diện có một phiếu bầu. Hội đồng phải nỗ lực quyết định bằng sự đồng thuận.

Hội đồng các quốc gia thành viên có nhiệm vụ bầu thẩm phán, công tố viên, quyết định ngân sách của Tòa án, thông qua các văn bản quan trọng (như Quy tắc tố tụng và Bằng chứng) và giám sát quản lý những cơ quan khác của Tòa án. Đoàn Chủ tịch gồm chủ tịch, phó chủ tịch thứ nhất và phó chủ tịch thứ hai. Thành viên Đoàn Chủ tịch do Tòa án Hình sự Quốc tế bầu trong số thẩm phán. Nhiệm kỳ của thành viên Đoàn Chủ tịch là ba năm, thẩm phán không được bầu vào Đoàn Chủ tịch quá hai nhiệm kỳ.

Tòa

Tòa án Hình sự Quốc tế gồm 18 thẩm phán do Hội đồng các quốc gia thành viên bầu ra. Mỗi quốc gia thành viên có quyền đề cử một ứng viên. Nhiệm kỳ của thẩm phán là chín năm và thẩm phán không được tái cử. Thẩm phán phải là công dân của một quốc gia thành viên và không được có hai thẩm phán là công dân của cùng một quốc gia thành viên. Văn phòng Công tố viên gồm công tố viên Tòa án Hình sự Quốc tế và các phó công tố viên.

Văn phòng Thư ký

Văn phòng Thư ký có nhiệm vụ cung cấp dịch vụ cho những cơ quan khác của Tòa án Hình sự Quốc tế, bao gồm trợ giúp pháp lý, các vấn đề của bị hại, nhân chứng, luật sư bào chữa, tài chính, phiên dịch, mua sắm và nhân sự. Thư ký Tòa án Hình sự Quốc tế do Tòa án Hình sự Quốc tế bầu ra. Nhiệm kỳ của thư ký là năm năm.

Tội phạm thuộc thẩm quyền

Tòa án Hình sự Quốc tế có thẩm quyền đối với tội diệt chủng, tội ác chống lại loài người, tội ác chiến tranh, tội ác xâm lược

Diệt chủng

Tội diệt chủng được định nghĩa là "hành vi được thực hiện với ý định tiêu diệt toàn bộ hoặc một phần một quốc gia, dân tộc, chủng tộc hoặc tôn giáo" căn cứ Công ước về ngăn ngừa và trừng trị tội diệt chủng.

Giết người

Hủy diệt

Nô lệ

Trục xuất hoặc cưỡng ép di dân

Tù giam hoặc những hình thức tước đoạt tự do nghiêm trọng khác

Tra tấn

Hiếp dâm

Nô lệ tình dục

Mại dâm cưỡng bức

Mang thai cưỡng bức

Triệt sản cưỡng bức

Bạo hành tình dục

Bức hại

Mất tích cưỡng bức

Tội ác apartheid

Những hành vi vô nhân đạo khác

Tội ác chiến tranh

Tội ác chiến tranh được định nghĩa là vi phạm nghiêm trọng các Công ước Genève, các nghị định thư Công ước Genève và những vi phạm nghiêm trọng pháp luật, tập quán quốc tế khác về xung đột vũ trang. Quy chế Roma liệt kê bảy hành vi xâm lược căn cứ Nghị quyết 3314 của Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc: tức là Tòa án Hình sự Quốc tế sẽ không thụ lý một vụ việc nếu một quốc gia đang điều tra hoặc truy tố vụ việc đó. Hội đồng xét xử sơ thẩm gồm ba thẩm phán và quyết định theo đa số. Tòa án Hình sự Quốc tế xét xử công khai, nhưng các thủ tục tố tụng thường được tiến hành kín và những trường hợp xét xử kín chưa được liệt kê chi tiết. Tòa án có thể tiến hành kín các thủ tục tố tụng để bảo vệ nhân chứng, bị cáo và chứng cứ bí mật hoặc nhạy cảm. Tin đồn và những chứng cứ gián tiếp khác thường được coi là hợp pháp. Tòa án Hình sự Quốc tế không có quyền triệu tập người làm chứng phải ra hầu tòa, nhưng có quyền buộc những người đã đồng ý ra hầu tòa phải cung cấp lời khai, chẳng hạn như phạt tiền.

Quyền của bị can, bị cáo

Người bị buộc tội được suy đoán vô tội và có quyền được thông báo về các cáo buộc, quyền nhờ người bào chữa hoặc được chỉ định người bào chữa miễn phí, quyền được xét xử nhanh chóng và quyền thẩm vấn các nhân chứng.

Quyền của bị hại

Bị hại có vai trò, quyền lợi quan trọng trong hoạt động tố tụng của Tòa án Hình sự Quốc tế. Bị hại có quyền tham gia tố tụng, bao gồm trình bày quan điểm và nhận xét với các thẩm phán và công tố viên.

Tòa án Hình sự Quốc tế có trách nhiệm thực hiện các biện pháp cần thiết để bảo vệ bị hại, nhân chứng.

Bồi thường

Bị hại có quyền yêu cầu người bị kết án bồi thường cho bị hại. Hình thức bồi thường bao gồm đền bù, hoàn trả và phục hồi danh dự. Trong trường hợp người bị kết án không có khả năng bồi thường thì Quỹ tín thác của Tòa án Hình sự Quốc tế có thể bồi thường cho bị hại và gia đình của bị hại.

Hợp tác

Quốc gia không phải là thành viên Quy chế Roma

Một quốc gia không phải là thành viên Quy chế Roma hợp tác với Tòa án Hình sự Quốc tế trên cơ sở tự nguyện, Tất cả các quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc đều có nghĩa vụ hợp tác với Tòa án Hình sự Quốc tế trong một vụ việc được Tòa án Hình sự Quốc tế xem xét theo đề nghị của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Ngoài ra, tất cả các quốc gia đều có nghĩa vụ tôn trọng và đảm bảo tôn trọng luật nhân đạo quốc tế theo các Công ước Genève và Nghị định thư I.

Yêu cầu hợp tác của Tòa án Hình sự Quốc tế được thực hiện theo pháp luật của quốc gia thành viên được yêu cầu. Công tố viên có thể trực tiếp thực hiện yêu cầu hợp tác trên lãnh thổ của quốc gia thành viên được yêu cầu sau khi tham khảo ý kiến của quốc gia đó và theo các điều kiện hợp lý của quốc gia đó.

Trại giam

nhỏ|Trại giam của Toà án Hình sự Quốc tế Trại giam của Tòa án Hình sự Quốc tế gồm 12 phòng giam tại một cơ sở ở Scheveningen của Nhà tù Den Haag.

Văn phòng

Tòa án Hình sự Quốc tế có một văn phòng liên lạc tại Thành phố New York và các văn phòng địa phương tại Cộng hòa Trung Phi, Bờ Biển Ngà, Cộng hòa Dân chủ Congo, Uganda và Mali.

Ngân sách

Ngân sách của Tòa án Hình sự Quốc tế do các quốc gia thành viên chi trả dựa trên khả năng chi trả của mỗi quốc gia, đại khái tương ứng với quy mô nền kinh tế của quốc gia đó. Năm 2024, ngân sách của Tòa án Hình sự Quốc tế là khoảng 187 triệu đô la Mỹ. , Tòa án Hình sự Quốc tế có 800 nhân viên từ 100 quốc gia.

Quan hệ

Liên Hợp Quốc

Tòa án Hình sự Quốc tế không phải là một cơ quan Liên Hợp Quốc, nhưng Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc có một số quyền hạn nhất định đối với Tòa án. Hội đồng Bảo an có quyền đề nghị Tòa án Hình sự Quốc tế thụ lý một vụ việc vốn không thuộc thẩm quyền của Tòa án, đình chỉ điều tra, truy tố một vụ việc trong thời hạn 12 tháng và gia hạn đình chỉ điều tra, truy tố vô thời hạn. được thành lập vào tháng 2 năm 1995. Thành viên Liên minh Tòa án Hình sự Quốc tế bao gồm Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, Ân xá Quốc tế, Liên đoàn Quốc tế Nhân quyền, Mạng lưới Luật Hình sự Quốc tế Hà Lan và các tổ chức địa phương, cấp quốc gia. Văn phòng Công tố viên đã hoàn tất thẩm tra sơ bộ ở Bolivia, Colombia, Congo II, Gabon, Guinea, Honduras, Iraq/Anh, tàu thuyền đăng ký của Comoros, Hy Lạp, Campuchia và Hàn Quốc và đang thẩm tra sơ bộ ở Litva/Belarus, Nigeria và Venezuela II.