Tiếng Khakas (Хакас тілі, Xakas tili) là một ngôn ngữ Turk được nói bởi người Khakas, một nhóm dân tộc chủ yếu sống ở Cộng hòa Khakassia trực thuộc Liên bang Nga. Có khoảng 73.000 người Khakas, trong đó 42.000 người nói tiếng Khakas. Hầu hết những người nói ngôn ngữ này hiểu được tiếng Nga.
Theo truyền thống, tiếng Khakas được chia thành nhiều phương ngữ có liên quan chặt chẽ, lấy tên từ các bộ tộc khác nhau: Sagay, Kacha, Koybal, Beltir và Kyzyl. Trên thực tế, những cái tên này đại diện cho các đơn vị hành chính cũ hơn là các nhóm bộ lạc hoặc ngôn ngữ.
Lịch sử
Các bản ghi chép sớm nhất về tiếng Khakas có từ giữa thế kỷ 19. Nhà ngôn ngữ học Phần Lan Matthias Castrén, người đã đi qua các khu vực Bắc và Trung Á từ năm 1845 đến năm 1849, đã viết một chuyên luận về phương ngữ Koybal và ghi lại một sử thi của nó. Wilhelm Radloff đã đi qua nhiều vùng ở phía nam Siberia từ năm 1859 đến năm 1870. Ông đã đưa kết quả nghiên cứu của mình vào một từ điển bốn tập và một bộ mười tập các văn bản Turk. Radloff cũng có các tài liệu tiếng Khakas kèm theo bản dịch tiếng Đức. Tập thứ chín, kèm theo bản dịch tiếng Nga, được soạn bởi Katanov, học trò của Radloff, là người thuộc bộ lạc Sagay.
Tiếng Khakas chỉ thực sự phát triển sau Cách mạng Nga năm 1917, dựa trên các phương ngữ của nó là Sagay và Kacha.
Năm 1924, bảng chữ cái Kirin được sử dụng để viết tiếng Khakas, nhưng bị thay thế bởi chữ Latinh năm năm sau đó. Một hệ chữ Kirin mới bắt đầu được dùng vào năm 1939.
Năm 2012, một đoàn thám hiểm Enduring Voices đã ghi chép về ngôn ngữ Xyzyl ở Cộng hòa Khakassia. Mặc dù Xyzyl được công nhận chính thức là một phương ngữ của tiếng Khakas, nhưng những người nói tiếng này vẫn tự coi đây là một ngôn ngữ riêng biệt.
Phân loại
Tiếng Khakas là một phần của nhóm Nam Xibia thuộc ngữ hệ Turk, bao gồm các ngôn ngữ Shor, Chulym, Tuva, Tofa và Altai. Ngôn ngữ của người Yugur ở Cam Túc và tiếng Kyrgyz Fuyu của một nhóm nhỏ người Mãn Châu cũng có một số điểm tương đồng với các ngôn ngữ Nam Xibia. Tiếng Khakas cũng là một phần của một khu vực ngôn ngữ rộng lớn hơn bao gồm các ngôn ngữ Nam Samoyed Kamassia và Mator.
Âm vị học
Chữ viết
Bảng chữ cái Latinh:
Bảng chữ cái Kirin:
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Tiếng Khakas** (Хакас тілі, _Xakas tili_) là một ngôn ngữ Turk được nói bởi người Khakas, một nhóm dân tộc chủ yếu sống ở Cộng hòa Khakassia trực thuộc Liên bang Nga. Có khoảng 73.000
thumb|left|Người Khakas **Người Khakas** hay **Khakass** (tiếng Khakas tự gọi: Хакастар, _Khakastar_ ) là dân tộc bản địa thuộc nhóm sắc tộc Turk, cư trú chủ yếu ở vùng cộng hòa Khakassia ở Nam Siberia,
**Tiếng Altai** (còn gọi là **tiếng Altai Gorno**) là một ngôn ngữ Turk, là ngôn ngữ chính thức của Cộng hoà Altai, Nga. Ngôn ngữ này mang tên **Oyrot** (ойрот) hồi trước năm 1948. ##
**Kyrgyz** **Phú Dụ** hay **Kyrgyz** **Fuyu**, **Fuyu Kyrgyz** (_Fuyü Gïrgïs, Fu-Yu Kirgiz_), còn được biết đến là **Kirghiz Mãn Châu**, là một ngôn ngữ thuộc ngữ hệ Turk. Dù tên chứa _Kyrgyz_, đây không phải
**Kamassian** hoặc **Kamas** là tên của một ngôn ngữ đã tuyệt chủng trong nhóm ngôn ngữ Samoyed, bao gồm một loạt ngôn ngữ trong nhóm miền Nam cùng với ngôn ngữ Mator, ngôn ngữ Koibal
**Tiếng Mator** hoặc **Motor** là một ngôn ngữthuộc nhóm ngôn ngữ Samoyed trong ngữ hệ Ural, đã biến mất từ những năm 1840. Tiếng này đã từng được sử dụng ở khu vực phía bắc
thumb|Phiên bản của bài hát trong phần ghi âm giọng hát với bộ tổng hợp **Quốc ca Cộng hòa Khakassia** (Tiếng Khakas: Хакас гімн, _Xakas gimn_; Tiếng Nga: Государственный гимн Республики Хакасия: _Gosudarstvennyj gimn Respubliki
**Sông Yenisei** (, _Yeniséy_; , _Yenisei mörön_; tiếng Buryat: Горлог мүрэн, _Gorlog müren_; tiếng Tuva: Улуг-Хем, _Uluğ-Hem_; tiếng Khakas: Ким суғ, _Kim suğ_) là một trong những hệ thống sông lớn nhất đổ ra Bắc
**Abakan** (tiếng Nga: Абакан; tiếng Khakas: Ағбан) là thủ phủ của Cộng hòa Khakassia, Nga. Nó nằm ở trung tâm của thung lũng lòng trảo Minusinsk, tại hợp lưu của sông Enisei và sông Abakan,
**Cộng hòa Khakassia** (tiếng Nga: Респу́блика Хака́сия; tiếng Khakas: Хакасия Республиказы), **Khakasiya** (Хака́сия), hoặc **Cộng hoà Cáp Ca Tư** (哈卡斯共和國) là một chủ thể liên bang của Nga nằm ở miền trung nam Siberi. Abakan
**Người Kyrgyz** (cũng được viết là **Kirgiz**, **Kirghiz**) là một dân tộc Turk sinh sống chủ yếu ở phía Bắc của Trung Á. Họ là dân tộc chính của Kyrgyzstan. ## Nguồn gốc Những người
**Cộng hòa Tyva** (; , _Tyva Respublika_), **Tuva** () hay **Đường Nỗ Ô Lương Hải** (唐努烏梁海 - tên gọi vào thời nhà Thanh), là một nước cộng hòa thuộc chủ thể liên bang của Nga.