✨Nguyễn Thị Niên

nhỏ|[[Đền Vực Vông (khu di tích cố đô Hoa Lư) - Trường Yên, Hoa Lư thờ Nguyễn Thị Niên]] Nguyễn Thị Niên (chữ Hán: 阮氏年, ? - 1600^?) là vợ Sơn quận công Bùi Văn Khuê - tướng nhà Mạc và nhà Lê trung hưng trong lịch sử Việt Nam.

Thân thế

Nguyễn Thị Niên người làng Canh Hoạch, phủ Thanh Oai nay là huyện Thanh Oai, Hà Nội. Bà là con gái thứ ba của lão tướng Nguyễn Quyện, lấy võ tướng Bùi Văn Khuê. Người chị của Nguyễn Thị Niên chính là hoàng hậu Nguyễn thị của vua Mạc Mậu Hợp.

Theo chồng đổi chủ

Đầu năm 1592, tướng Nam triều là Trịnh Tùng mang đại quân ra bắc tấn công Thăng Long. Mạc Mậu Hợp cũng huy động đại quân ra địch, bị bại trận vào ngày giáp tết, phải bỏ kinh thành chạy qua sông Hồng. Do sông Hồng ngăn trở, quân Nam triều chưa qua sông được. Trịnh Tùng cũng thấy chưa đủ khả năng đánh chiếm miền Bắc nên lại rút về Thanh Hóa.

Mạc Mậu Hợp lại không lo phòng giữ, sa vào tửu sắc. Nguyễn Thị Niên thường ra vào trong cung thăm chị là hoàng hậu Nguyễn thị. Mậu Hợp thấy bà có nhan sắc, liền ngầm mưu dụ giết Bùi Văn Khuê để cướp lấy bà. Không lâu sau, Mạc Mậu Hợp bị Trịnh Tùng bắt và chém.

Trịnh Tùng rước vua Lê Thế Tông ra Thăng Long. Tuy nhiên nhiều nơi ở Bắc Bộ vẫn theo các tông thất họ Mạc.

Trả thù cho chồng

Cậu ruột Trịnh Tùng là Nguyễn Hoàng giữ chức trấn thủ Thuận - Quảng, ra bắc cầm quân giúp nhà Lê đánh tàn dư họ Mạc. Năm 1600, Nguyễn Hoàng sợ bị Trịnh Tùng thanh trừng không cho về Nam, bèn lập mưu xúi Bùi Văn Khuê cùng các tướng cũ của nhà Mạc là Phan Ngạn và Ngô Đình Nga dấy binh làm phản để mình có cớ đi dẹp mà bỏ trốn về nam.

Bùi Văn Khuê cùng Phan Ngạn và Ngô Đình Nga bèn dấy binh phản lại nhà Lê, trở lại giúp họ Mạc: :Ngạn nghe biết Thị Niên sắc đẹp, sai người đi lại cùng thông tin ước hẹn kết duyên. Nguyễn Thị giả vờ nhận lời, bèn kén hơn mười người trẻ tuổi đẹp trai, ăn mặc giả làm con gái sung vào làm thị tỳ. Nguyễn Thị giao ước với bọn thị tỳ giả nếu ai giết được Phan Ngạn thì sẽ được trọng thưởng. Muốn để Ngạn khỏi nghi ngờ, Nguyễn Thị Niên hẹn: đêm hôm nào đó thị sẽ đi một chiếc thuyền lớn đến hội kiến. Ngạn hí hởn mừng. Đến kỳ hạn, Nguyễn Thị ăn mặc lộng lẫy, đi thuyền ngược dòng sông Hoàng Giang ra sông Nha Giang, Ngạn cho người thăm dò, thấy trong thuyền la liệt những gái đẹp, Ngạn yên tâm không nghi ngờ gì cả, bèn ra ám hiệu cho thuyền tuần tiễu nơi đi nhanh, khi thuyền tuần tiễu sắp đến gần chỗ thuyền Nguyễn Thị thì dừng chèo ở giữa dòng sông. Điều khiển đâu vào đấy rồi, Ngạn mừng rỡ cuống quýt, cũng dùng một chiếc thuyền lớn đến để cùng Nguyễn Thị hội hợp. Sau khi Ngạn đã sang thuyền Nguyễn Thị, liền vẫy cho thuyền mình rút lui. Lúc ấy thị tỳ đứng hai hàng rót rượu. Khi cuộc rượu đang nồng nàn, thị tỳ rút dao ở trong tay áo ra chặt lấy đầu Phan Ngạn, rồi nhân đêm nước thủy trào xuống, gió thổi mạnh quay chèo trở về như bay, quân lính của Ngạn vẫn chưa biết có chuyện ấy. Khi về, Nguyễn Thị đem đầu của Ngạn làm lễ tế ở bàn thờ chồng, rồi dặn hai con đến hành cung tại An Trường (Thanh Hóa) quy thuận vua Lê rồi gieo mình xuống sông tự trầm.

Trong truyền thuyết đền Vực Vông

Truyền thuyết ở đền Vực Vông tại quần thể di tích cố đô Hoa Lư, ngay bên dòng sông Hoàng Long, thuộc thôn Chi Phong - Trường Yên - huyện Hoa Lư, Ninh Bình cũng kể về cái chết của Nguyễn Thị Niên sau khi báo thù cho chồng.

Theo truyền thuyết này, Bùi Văn Khuê cùng Phan Ngạn đều là bộ tướng của Nguyễn Quyện và đều mang lòng yêu bà. Nhờ tài năng chinh phục được vực xoáy ở Vực Vông, cho người kê đá xoay lại dòng chảy thì không còn vực xoáy nữa, Bùi Văn Khuê được Nguyễn Quyện gả Nguyễn Thị Niên cho.

Phan Ngạn căm tức vì không lấy được Nguyễn Thị Niên, bèn vu cáo Nguyễn Quyện khiến Nguyễn Quyện bị mất chức và chính Phan Ngạn được lên thay. Sau đó Ngạn sai người ám sát Bùi Văn Khuê để mưu chiếm Nguyễn Thị Niên.

Để trả thù, Nguyễn Thị Niên cũng giả cách nhận lời lấy Phan Ngạn và dụ Phan Ngạn lên thuyền giữa sông Hoàng Long rồi giết Ngạn, như thuyết kể trong sách Khâm định Việt sử thông giám cương mục. Bà sai chặt đầu Phan Ngạn đem tế chồng. Sau đó, bà nhảy xuống sông tuẫn tiết.

Thi hài bà trôi dạt vào vực Vông. Thương tiếc và biết ơn bà, nhân dân địa phương đã lập đền thờ bà ngay cạnh đó và gọi là đền Vực Vông.