nhỏ|Yang Hai trình diễn Xing Yi Beng Quan, tháng 8 năm 2013 :Xem các nghĩa khác của "Hình ý quyền" tại Hình ý quyền (định hướng) Hình ý quyền (tiếng Anh phiên âm từ tiếng Hoa là Xing Yi Quan., còn có tên khác là Lục hợp quyền, xuất xứ từ Thiếu Lâm Tung Sơn Hà Nam, có đặc điểm là thế quyền nhanh gọn, gấp gáp, nghiêm ngặt, mạnh bạo so với các môn quyền của trường phái Đạo gia chủ ôn nhu trầm ổn, dìu dặt và khoan thai.

Bài viết này không đề cập đến bài Hình ý quyền (Võ Đang) mà là bài Hình ý quyền còn gọi là Tâm Ý Lục hợp quyền và đôi khi lầm lẫn với tên bài Tâm ý bả cũng của Thiếu Lâm Tung Sơn Hà Nam.

Nguồn gốc và danh xưng

Hình ý quyền "hình, thần kiêm bị". Hình ý quyền là một loại quyền trong võ thuật, còn gọi là "tâm ý quyền", "tâm ý lục hợp quyền" hoặc vắn tắt là "Lục hợp quyền". Về tên gọi của Hình ý quyền cũng có nhiều cách nói khác nhau: có người cho rằng vì loại quyền này yêu cầu "tâm, ý thành ở bên trong, tay chân cơ thể hình ở bên ngoài ", ngoại hình và nội ý phải thống nhất cao độ, do đó mới đặt tên là "Hình ý quyền". Có người lại cho rằng loại quyền này có ý tượng hình, lấy phép làm quyền, biểu hiện sự đặc sắc của nhiều loại động vật như hổ thì dũng mãnh, khỉ thì nhanh nhẹn, v.v.. mà thành tên. *Từ đây, bắt đầu có sự nhập nhằng về tên gọi của chúng giữa Hình ý quyền và Hình ý linh thú quyền lại cũng được diễn dịch là Hình ý quyền mà lẽ ra nên gọi chính xác là Tượng hình quyền vì các loại quyền thuật này mô phỏng các động tác của các loài động vật hoang dã trong thiên nhiên.

Về nguồn gốc của Hình ý quyền, theo Jacques Nguyễn Quí và Dufresne Thomas khảo chứng thì do Cơ Long Phong (có chỗ gọi là Cơ Long Phụng, vì hai chữ Phong và Phụng viết dễ lẫn nhau) người Bồ Châu tỉnh Sơn Tây (Trung Quốc) sáng tác ra, cho tới nay đã có hơn 300 năm lịch sử. Tuy vậy lại có người bảo do Nhạc Phi thời nhà Nam Tống sáng tác ra.

Đầu đời Thanh, Hình ý quyền được truyền bá rất rộng rãi ở Sơn Tây, Hà Nam, Hà Bắc (Trung Quốc). Gần trăm năm nay, danh thủ nối nhau. Năm 1914, nhà Hình ý quyền là Hách Ân Quang qua thăm Nhật Bản dạy cho các học sinh du học ở Nhật, do đó đã đưa Hình ý quyền giới thiệu ra nước ngoài. Hiện nay Hình ý quyền không chỉ phát triển ở các nơi trên cả nước, mà ở Đông Nam Á, Nhật Bản, Châu Mỹ... cũng đều có tập luyện Hình ý quyền đồng thời còn có cả đoàn thể và báo chí chyên môn. :Xem thêm Các thuyết khác về Hình ý quyền

Đặc trưng kỹ pháp

Hình ý quyền lấy ngũ hành quyền (phác, bằng, toản, pháo, hoành tức bổ, hất, chọc, đập, gạt) và thập nhị hình quyền (quyền 12 hình tức long, hổ, hầu, mã, kê, yến, xà, đà, thai, ưng, hùng, báo tức rồng, hổ, khỉ, ngựa, gà, én, rắn, kỳ đà, la, ưng, gấu, báo) làm gốc quyền cơ bản.Về trang pháp thì lấy "tam thế thức" mã, cung, hư bộ làm gốc. Đây chính là Hình ý Linh thú quyền (Xing Yi Animal Fist) sau này của Võ Đang phái.

Các bài múa đơn luyện có: Ngũ Hành liên hoàn, Tạp thức chùy Bát thức quyền, Tứ bả quyền, Thập nhị hồng trùy, Xuất nhập động, Ngũ hành tương sinh, Long hổ đấu, Bát tự công, Thượng trung hạ bát thủ.

Về đối luyện quyền thì có Tam Thủ pháo, Ngũ Hoa Pháp, An Thân Pháo, Cửu Sáo Hoàn. Luyện tập khí giới lấy đao, thương, kiếm, côn làm chủ; phần lớn lấy tam hợp, lục hợp, liên hoàn, tam tài để gọi tên.

Các lưu phái

Một dải Hà Nam lưu hành Hình ý quyền phần lớn gọi là "Tâm ý quyền". Quyền pháp lấy "thập đại hình" (mười hình lớn là long, hổ, kê, ưng, xà, mã, miêu, hầu, dao, yến tức rồng, hổ, gà, ưng, rắn, ngựa, mèo, khỉ, diều, én) và "tứ quyền bát thức" làm quyền pháp cơ bản. Về trang pháp có Kê thoái trang (tấn chân gà), Ưng hùng trang (tấn ưng gấu). Bài bản đơn luyện thì có Long hổ đấu thập hình hợp nhất (mười hình hợp nhất), Thượng trung hạ tứ bả (bốn ngón (quyền) trên, giữa, dưới) v.v.. Đây chính là Hình ý Linh thú quyền lưu truyền ở miền Nam Trung Hoa sau này giống Hình ý linh thú quyền Võ Đang phái.

Các nơi lưu hành Hình ý quyền trừ nội dung có chỗ khác nhau ra, về mặt phong cách cũng có chỗ đặc sắc riêng.

Hình ý quyền ở một dải Hà Bắc quyền thế thư triển, ổn mạnh chắc chắn. Hình ý quyền lưu hành ở Sơn Tây thế quyền gấp gáp, kình lực tinh kéo.

Hình ý quyền ở một dải Hà Nam thì thế quyền dũng mãnh, khí thế hùng hậu.

Hình ý quyền có các đặc điểm sau: Giản dị gọn gàng, chất phác thực tế, tự nhiên. Về động tác thì phần lớn là đến thẳng đi thẳng, một co một duỗi, tiết tấu rõ ràng, chất phác thực tế không có hoa hòe hoa sói, có cái đẹp ở chỗ tự nhiên.

Đặc trưng quyền pháp

Động tác nghiêm mật gấp gáp, "ra tay như dũa thép, xuống tay như câu liêm", "hai khuỷu không lìa sườn, hai(bàn) tay không lìa tâm (tim)"; khi phát quyền thì vặn, quấn, đục, xoay, với thân pháp, bộ pháp kết hợp chặt chẽ, toàn thân trên dưới giống như đang vặn thừng không chút lơi lỏng.

Trầm tĩnh, ổn định mau lẹ, thân ngay bộ, vững. Yêu cầu ngực nở bụng thực, khí trầm đang điền, cương mà không cứng đờ, nhu mà không mềm xèo, kình lực thi triển trầm thực.

Mau lẹ hoàn chỉnh. Hình ý quyền yêu cầu "lục hợp" tức là tâm hợp ý, ý hợp khí, khí hợp lực (gọi là nội tam hợp), vai và háng hợp, khuỷu và gối hợp, tay và chân hợp (gọi là ngoại tam hợp).

Về động tác thì cường điệu phép (pháp) thân trên, tay chân cùng đến, một phát là đến, một tấc (đã) là trước (ý muỗn chỉ tốc độ và độ dài hơn đòn của đối phương). Trong "quyền phổ" có ghi: "Nổi như gió, rơi như tên, đánh ngã (đối thủ) rồi vẫn hiềm còn chậm".

Hình ý quyền coi trọng tam tiết, bát yếu. Tam tiết (ba đốt) là: đốt ngọn nổi, đốt giữa theo, đốt gốc đẩy.

Kể về toàn thân thì đầu và tay (chi trên) là đốt ngọn, thân mình là đốt giữa, chi dưới (chân) là đốt gốc.

Ngay một bộ phận cơ thể cũng có thể chia nhỏ ra thành ba đốt. Lấy tay làm ví dụ, khi ra đòn nắm tay là đốt ngọn, cẳng tay (dưới) cả khuỷu là đốt giữa, cánh tay trên với vai là đốt gốc. Thể hiện tam tiết cốt để đảm bảo toàn thân hoàn chỉnh thành một thể thống nhất, nội ngoại hợp nhất.

Yếu lý quyền pháp

Tám điều cần (bát yếu) là:

Đỉnh: (đẩy lên trên, tức là "đầu phải đảy lên chỏm, chưởng phải đẩy ra trước, lưỡi phải đảy lên hàm ếch, để nối hai mạch nhâm, đốc").

Khâu: khép vào, "vai phải khép, mu bàn chân bàn tay phải khép, (hai) hàm răng phải khép").

Viên: là tròn, tức là "ngực, lưng, hổ khẩu khớp nối ngón tay cái và ngón tay trỏ phải tròn".

Mẫn::là nhạy, tức tâm phải nhạy; chân phải nhạy; tay phải nhạy".

Bão: là ôm giữ, tức là "đan điền phải giữ (khí), tâm phải giữ ý sáng suốt, hai khuỷu phải giữ (sườn)".

Thùy: chúc đầu xuống, xuôi xuống, tức vai phải xuôi, khuỷu tay phải xuôi, khí phải xuôi" -- thuận.

Khúc: là gập lại, tức là "cánh tay gập, chận phải gập, cổ tay phải gập".

Đỉnh: là cứng cỏi tức "kình (lực) phải cứng cỏi, xương sống phải cứng thẳng, đầu gối phải thẳng cứng".

Có như thế mới bảo đảm được các bộ vị, tư thế của thân thể thi triển chính xác.

Đấu pháp

Hình ý quyền còn bao hàm cả lý luận về giao đấu và nội dung kỹ thuật chiến thuật phong phú. Nó nhấn mạnh dám đánh sẽ thắng, ý thức chiến đấu dũng cảm xông lên. quyền phổ dạy: "Ngộ địch hữu chủ, lâm nguy bất cụ" ("Gặp địch giữ chủ động, gặp nguy chẳng sợ").

Về tư tưởng chiến thuật, có chủ chương mau lẹ đột ngột, tự ta làm chủ, khi giao đấu thì "thừa cơ bất bị nhi công chi, do cơ bất ý nhi xuất chi" (tức "thừa cơ (họ) không chuẩn bị mà tấn công, do cơ hội (họ) không để ý mà ra đòn"), về mặt kỹ thuật công phòng hình ý quyền đề xướng "cận đả khoái công" (đánh gần, tấn công nhanh): "Tiến là né, né là tiến, bắt tất cầu xa".

Hình ý quyền chủ chương bảy ngọn quyền đầu, vai, khuỷu, tay, háng, gối, chân đều cùng dùng, gặp đâu cũng phát đòn "xa thì dùng tay, gần thì dùng khuỷu; xa nữa dùng chân, gần hơn dùng gối". Đồng thời còn yêu cầu kết hợp hư thực, biết mình biết người, thức cơ mà làm, không nên câu nệ kỹ thuật thành chương pháp, làm thế nào để "quyền mà không có quyền, có ý mà không cố ý, không cố ý tức là ý thật" mới được coi là công phu thượng thừa.

Trong lý luận chiếu đấu của Hình ý quyền có sáu nguyên tắc tức là công (sự khéo léo, xảo diệu), thuận(tự nhiên), dũng (quyết đoán), tật (mau lẹ, đột ngột), lang (không nương tay, chẳng dung tình), chân (khiến địch không sao trốn thoát), sáu cách này gọi là "sáu phương ảo diệu".

Phương pháp huấn luyện

Hình ý quyền chú trọng huấn luyện sức lực.

Công phu bước một là "xây dựng cơ bản, khỏe mạnh thân thể, kiến cho xương cốt rắn như sắt đá", về kỹ thuật đề cao tạo cơ bản thật tốt gọi là công phu "minh kình" (kình lực rõ).

Bước hai yêu cầu luyện "ám kình và hóa kình công phu" (công phu có kình lực ngầm và hóa giải kình lực) yêu cầu toàn thân hoàn chỉnh, cương nhu giúp nhau, tinh thần tập trung, hình thần hợp nhất, lấy ý dẫn dắt cơ thể, lấy khí phát lực. (Theo chu trình cao của công phu là "dùng tâm điều ý, dùng ý dẫn khí, dùng khí thúc kình, dùng kình phát lực").

Có thể thấy Hình ý quyền đối với các công năng sinh lý của các bộ phận trong cơ thể đều có yêu cầu tương đối cao.

Động tác Hình ý quyền ngay ngắn, không dựa dẫm, phép đánh có thể nhu có thể cương, người có thể chất khác nhau đều có thể tùy sức mình mà tập luyện. Những năm lại đây cũng được chọn dùng vào thể dục y học chữa bệnh.

Các thuyết khác về Hình ý quyền

Nguồn gốc

Có nhận thức rằng Hình ý quyền là một trong ba môn võ hiện được xếp trong Nội Gia mà truyền thuyết cho xuất phát từ núi Võ Đang. Song sự thật là Hình ý Quyền, lúc đầu mang tên Lục Hợp Quyền, bắt nguồn từ Cơ Tế Khả, biệt danh Long Phong (1602-1683), người tỉnh Sơn Tây. Tài liệu có ghi lại là Cơ Tế Khả có viếng chùa Thiếu Lâm. Hiện nay tại chùa vẫn còn lưu truyền bài Tâm ý bả, với đòn thế rất giống môn Hình ý hiện đại.

Cơ Tế Khả có hai người học trò là Tào Kế Võ và Trịnh lão sư. Tào Kế Võ là một vị tướng dưới triều Hoàng đế Khánh Hy (1662-1772), và dạy cho hai anh em Đới Long Bang (khoảng 1713-1802) và Đới Lăng Bang, người thuộc tỉnh Sơn Tây.

Còn Trịnh Lão sư dạy cho Mã Học Lể (khoảng 1715-1790), người tỉnh Hà Nam.

Từ hai nhân vật Đới Long Bang và Mã Học Lể, môn phái Hình ý này chia thành ba chi nhánh.

Từ Mã Học Lể bắt nguồn chi phái Hà Nam, lấy tên Tâm ý Lục Hợp Quyền. Ông chỉ truyền dạy cho người đạo Hồi. Lự Khao Cao (1873-1963) là người đầu tiên dạy ngoài giới Hồi giáo.

Đới Long Bang dạy hai con trai là Văn Lương và Văn Huân, và Lý Lạc Năng (khoảng 1808- 1890), biệt danh Năng Nhiên.

Đới Văn Lương và Đới Văn Huân chỉ dạy trong gia đình, và cho con trai. Cho tới Đới Khôi (1874-1951), vì không có con trai nên mới chịu truyền ra ngoài dòng tộc. Nhờ vậy chi phái Sơn Tây, mang danh là Tâm ý Quyền, mới được phổ biến sau nầy.

Lý Lạc Năng sau khi học với Đới Long Bang, trở về Hà Bắc và thâu học trò tại đây. Từ đó bắt nguồn chi phái Hà Bắc, với tên là Hình ý Quyền. Chi nhánh nầy được nhiều người theo học và được biết hơn hai chi phái kia.

Vào cuối thế kỷ thứ 19, Lý Tồn Nghĩa (1847-1921) và Lưu Vỹ Tường thành lập với hai võ sư Thái Cực quyền và Bát Quái Chưởng, môn Nội Gia Quyền. Từ đây bắt đầu sự lầm lẫn với môn Nội Gia xưa ghi lại bởi Hoàng Tông Hy (1610-1695), và người ta đều nghĩ là Nội Gia bao gồm ba môn Hình ý Quyền, Thái Cực quyền và Bát Quái Chưởng!

Đặc điểm

Chiến đấu pháp của Hình ý quyền có thể tóm gọn trong hai câu: "Mạn công trực thủ, hậu phát tiên chí" (tấn công nhanh trên đường thẳng, đi sau tới trước), "Thiếp thân kháo đả, dĩ đoản chế trường" (Đến sát thân địch vừa hất vừa đánh, dùng đòn ngắn thắng đòn dài).

Vì môn đồ Hình ý quyền chuyên đánh trên đường thẳng, nhập vào trung môn (chánh diện), nên không cho địch thủ có cơ hội phát triển đòn công và tuy ra đòn sau nhưng đòn lại tới trước. Khi tới sát địch thì hất hay đánh. Chi phái Hà Nam chuyên về hất. Nhưng lúc địch thủ nhanh hơn, thì môn sinh Hình ý quyền chạy tấn công bên hông.

Kình lực được phát huy qua sự phối hợp giữa bộ tiến, eo xoay, cột xương sống trôi lên sụp xuống và đòn tay đánh tới.

Tuy là môn phái miền Bắc Trung Quốc nhưng sử dụng nhiều đòn tay hơn đòn đá. Đòn đá lại không quá bụng. Đòn thế lúc phát thì có kình. Chi phái Hà Bắc đòn thế ngắn gọn, đơn giản dựa trên 17 thế căn bản là Ngũ Hành quyền và Thập nhị Hình quyền. Những bài quyền có Ngũ hành liên hoàn quyền, Thập nhị hình quyền, Tạp thức trùy, Tứ bả quyền, Thập nhị hồng trùy...

Chi phái Sơn Tây giống chi nhánh Hà Bắc hơn. Chương trình huấn luyện bao gồm Ngũ hành quyền, Thập đại hình, Giao tế tứ bả, Ngũ thãng hạp thế...

Chi nhánh Hà Nam thì khác hẳn hai hệ phái trên, đòn thế rộng hơn, mạnh bạo hơn, căn bản chỉ có Thập đại Hình Quyền. quyền thuật có những bài Thập đại hình, Tứ bả trùy...

Và phải nói tới môn ý quyền (còn có tên là Đại Thành Quyền), sáng lập do Vương Hương Chai (khoảng 1885-1963) trên nền tảng Hà Bắc Hình ý quyền pha lẩn với vài môn võ khác. Môn nầy không có bài quyền, và rất chú trọng tới phần ý hơn là phần Hình, nên đặc biệt luyện tập Trạm thung (môn sinh đứng bất động giữ một tư thế và hít thở).