✨Hà Minh Tuân

Hà Minh Tuân (1929 – 1992) là một nhà văn quân đội người Việt Nam. Ông được biết đến nhiều nhất với cuốn tiểu thuyết Vào đời xuất bản lần đầu vào năm 1963.

Những năm đầu đời

Hà Minh Tuân, tên khai sinh là Nguyễn Văn Trí, sinh ngày 10 tháng 2 năm 1929 tại xã Toàn Thắng, huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên. Xuất thân trong một gia đình công chức Hà Nội nghèo, từ nhỏ ông phải vừa đi học vừa làm thuê cho một hiệu buôn để kiếm tiền trang trải. Tuy vậy, thành tích học tập của ông lại rất khá và ông đã được cấp học bổng vào trường Bưởi ở tuổi 14. Trong thời gian học tại trường, ông sớm bị ảnh hưởng bởi cách mạng đỏ. Sau khi bị đuổi học vào năm 1944, Hà Minh Tuân quyết định thoát ly theo cách mạng và đã hoạt động bí mật trong phong trào Thanh niên Cứu quốc ở Hà Nội. Sau đó, ông được đích thân Vũ Oanh mời đảm nhận chức vụ đội trưởng Đoàn Tuyên truyền Xung phong thành Hoàng Diệu mới lập tháng 11 năm 1944, với nhiệm vụ là đi diễn thuyết tại các khu chợ để tuyên truyền đường lối hoạt động của Việt Minh. Có đợt ông cũng từng làm Đại đội trưởng Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân. Cùng năm này, Hà Minh Tuân đã trở thành Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam.

Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Hà Minh Tuân gia nhập Vệ quốc đoàn và giữ chức Đại đội trưởng rồi lên Tiểu đoàn trưởng. Năm 1950, ông làm Chính ủy Trung đoàn 209, Sư đoàn 312. Ông đã tham gia vào nhiều chiến dịch quan trọng như Chiến dịch Việt Bắc, Trần Hưng Đạo, trong đó đặc biệt là Chiến dịch Điện Biên Phủ mà ông có mặt từ đầu đến cuối sự kiện lịch sử này. Năm 1954, sau khi hòa bình lập lại ở miền Bắc, Hà Minh Tuân được cử làm Trưởng phòng Cục Tuyên huấn, Tổng cục chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam.

Hà Minh Tuân đã kết hôn với con nuôi của bà Nguyễn Thị Năm – một địa chủ từng có công đóng góp tài sản cho Việt Minh nhưng bị đấu tố qua đời trong sự kiện Cải cách ruộng đất.

Sự nghiệp văn học

Những tác phẩm đầu tay

Từ năm 1949, Hà Minh Tuân đã ra mắt với tư cách là nhà văn khi cho in Những ngày máu lửa – một tập ký sự viết về những người thật, việc thật mà ông từng chứng kiến trong quá trình hoạt động cách mạng và kháng chiến. Trước đó, ông từng viết một số sách nghiệp vụ do Nhà xuất bản Chính trị ấn hành. Nhiều quân nhân đã chuyển ngành để đảm nhận các công tác văn học giai đoạn này. Hà Minh Tuân lúc này thường xuyên đứng ra kêu gọi và tổ chức buổi đi thực tế cho các nhà văn, thơ tại cơ quan để tìm cảm hứng sáng tác và luôn nhắc nhở cấp dưới về việc phải bám sát thực tế trong văn chương.

Trong giai đoạn trên, lần lượt vào năm 1957 và 1960 Hà Minh Tuân đã xuất bản hai cuốn tiểu thuyết dài có tên Trong lòng Hà Nội và Hai trận truyến, đặt trọng tâm vào hoạt động cách mạng của đoàn thanh niên xung phong thành Hoàng Diệu. Cả hai tác phẩm đều lấy cảm hứng từ quãng thời gian hoạt động cách mạng những năm thập niên 1940 của ông. Tuy hai cuốn truyện không phải là một tập nhưng mang tính nối tiếp khi các nhân vật vẫn bước tiếp trên hành trình hoạt động của mình. Trong đó, cuốn đầu tiên nói về thời kỳ tiền cách mạng của nhóm và cuốn thứ hai là về những ngày sơ khởi của nhóm sau khi cách mạng thành công. Với hai tiểu thuyết theo khuynh hướng sử thi trên, Hà Minh Tuân đã khắc họa không khí cách mạng dưới thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa những ngày đầu đấu tranh, thành lập và xây dựng chính quyền.

Nhìn chung, các tác phẩm đã có được sự khen ngợi từ giới phê bình chuyên môn lẫn công chúng, dù vẫn còn một số yếu điểm được chỉ ra trong biểu đạt nội dung. Viết trong cuốn Từ điển tác gia văn học Việt Nam thế kỷ XX, nhà báo Trần Mạnh Thường (2003) đã dành lời khen ngợi cho Trong lòng Hà Nội và Hai trận tuyến không chỉ nhờ "hiện thực sôi động" mà cả về lối diễn đạt "giản dị", "cuốn hút" người xem. Nhà phê bình Mã Giang Lân cá biệt còn xếp Hai trận tuyến lên trên cả cuốn Sống mãi với thủ đô của nhà văn Nguyễn Huy Tưởng. Vào năm 2010, toàn bộ tiểu thuyết Trong lòng Hà Nội đã được đưa vào bộ Tuyển tiểu thuyết Thăng Long - Hà Nội, phát hành nhân sự kiện Đại lễ 1000 năm của thành phố và nằm trong tập 4 bộ sách.

Vào đời

Năm 1963, Hà Minh Tuân chuyển về trụ sở mới tại tòa biệt thự số 49 Trần Hưng Đạo để tiếp tục làm giám đốc Nhà xuất bản Văn học. thì sự việc mới được mổ xẻ đồng loạt bởi báo chí miền Bắc. Trong bối cảnh chính quyền đang tiến hành chiến dịch phê phán hàng loạt các tác phẩm có tư tưởng không phù hợp, theo chủ nghĩa xét lại, một đợt tấn công nặng nề Vào đời đã diễn ra trong ba tháng với vô số bài chỉ trích được đăng lên loạt báo từ Trung ương đến thành phố, Tác giả của chúng chủ yếu xuất phát từ cán bộ tư tưởng tại các cơ quan, xí nghiệp; nhân vật của Đoàn thanh niên, Công đoàn; quân nhân tại ngũ hoặc đã chuyển ngành. Đây là những tiếng nói sôi nổi nhất và đã buộc giới văn nghệ sĩ phải vào cuộc theo. Nhưng theo báo Việt Luận thì có một giai đoạn ông bị buộc phải đi lao động cải tạo ở bến Chương Dương, công việc là khuân và kéo gỗ về nhà máy. Sự kiện này cũng được cho là tác nhân chính khiến Hà Minh Tuân và vợ đầu của ông ly hôn. thậm chí được gọi là "Nhân Văn – Giai Phẩm thứ hai". Sau vì gia cảnh khó khăn nên ông đã chuyển về ở một căn phòng nhỏ, chật chội và ẩm thấp ở số 79 Hàng Buồm để dư ra ít tiền ăn. Suốt nhiều năm, nhà văn phải sống nhờ vào các quán cơm bụi bên lề đường.

Trong những năm cuối đời, vì chịu ảnh hưởng nặng nề từ chuyện gia đình lẫn công việc, Hà Minh Tuân đã mắc chứng bệnh nhũn não khiến ông bị mất trí nhớ và không thể tự ý thức bản thân. Các đồng nghiệp của ông cho biết ông thường đến cơ quan sau khi nghỉ hưu với khuôn mặt thất sắc, có lần đến còn cầm cái bô theo. Ông cũng hay đi lang thang trên đường trong dáng vẻ ngơ ngác, thậm chí nhiều lần bỏ nhà đi và có đêm rét mướt không tìm được nhà nên phải ngủ bên góc tường Ô Quan Chưởng. Nhà văn đã qua đời ngày 11 tháng 3 năm 1992 tại Hà Nội, hưởng thọ 63 tuổi. Đám tang của Hà Minh Tuân được tổ chức trọng thể trong trụ sở Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam tại số 51 đường Trần Hưng Đạo. mà còn nằm trong danh sách đề cử Giải thưởng Nhà nước năm 2020 nhờ Vào đời và các tiểu thuyết khác của mình.

Một số nghệ sĩ sau này đã ghi chép lại cuộc đời của Hà Minh Tuân bằng các bài thơ tưởng niệm,

• Một sáng kiến nhỏ (1959)__
• Cô con gái bác Nghiệp (1959)
• Đoàn Thanh niên xung phong thành Hoàng Diệu (1961; bút ký)
• Những người say nghề rừng (1962; bút ký)

Chưa xuất bản

• Cây và trái (kịch)
• Vắng mặt trời mơ ước (truyện dài)