Đặng Đại Độ (1728-1765) là vị danh thần dưới thời chúa Nguyễn Phúc Khoát trong lịch sử Việt Nam, thuộc dòng dõi Quốc công Đặng Tất.
Tiểu sử
Đặng Đại Độ sinh ra trong một gia đình quan lại lâu đời ở làng Cư Triền, huyện Đăng Phong, phủ Quảng Bình, nay là làng Quảng Cư, thị trấn Kiến Giang, Lệ Thủy, Quảng Bình. Dòng họ này được Đại Nam Địa dư chí ước biên khen ngợi:
Họ Đặng Đại giữ mình trong sạch
Cha con cùng triều nức tiếng thơm
Dòng họ này đóng góp nhiều công lao cho việc dân an xứ Đàng Trong.
Thân sinh ông là Kim tử Vinh lộc đại phu, Tuy Lộc hầu Đặng Đại Lược (1690-1764) từng làm việc ở Hàn Lâm viện (Văn Chức viện), Ký lục dinh Bố Chính, Cai bạ dinh Quảng Nam,... Quốc sử quán triều Nguyễn Đại Nam Liệt Truyện cho biết Đặng Đại Lược là người khí tiết, làm quan nổi tiếng thanh liêm nên cảnh nhà nghèo khó. Con ông nhiều người làm quan to: Khâm sai Tham luận Dượng Trực hầu Đặng Đại Kỷ; Liệt Triều Quang Lộc Đại phu, Hàn Lâm viện, Bình Thiệu bá Đặng Đại Đồng; Tri phủ Đặng Đại Lượng,...Trong đó, Thạc Đức hầu Đặng Đại Độ là người nổi bật hơn cả.
Từ nhỏ Đặng Đại Độ "nổi tiếng là người học hạnh". Ông đỗ khóa thi Hương Tiến, học vị cao nhất xứ Đàng Trong lúc bấy giờ và được bổ vào Văn Chức viện. Năm 1748, ông được thăng làm Ký lục dinh Bình Khang.
Năm 1761, người bản địa ở phía tây Quảng Ngãi mà lịch sử gọi là Man Thạch Bích nổi dậy chống lại triều đình. Căn cứ của họ là núi Thạch Bích cao chót vót, vách đá dựng đứng. Đường lên khúc khuỷu cheo leo, phải vượt qua nhiều vực sâu, lam sơn chướng khí trùng trùng. Quân đội của người Man có tổ chức, thiện chiến với lối đánh du kích thoắt ẩn thoắt hiện làm cho quan quân "tưởng thôi lạc phách, nhớ đến kinh hồn"(1). Đặng Đại Độ được lệnh cầm quân đánh dẹp. Nhờ có tài thao lược nên ông đã dẹp tan cuộc nổi dậy của người Man, giữ yên biên cảnh. Sau đó, chúa bổ làm Ký lục dinh Trấn Biên.
Đặng Đại Độ làm quan thanh liêm hiếm thấy: "ai đưa cho cái gì nhất thiết đều từ chối" (2). Người đời tôn kính, khen là "băng thanh ngọc khiết" (3), tức là trong như băng, sạch như ngọc.
Ông là vị quan nổi tiếng công minh, chính trực. Ở những nơi ông làm việc, quan tham và cường hào ác bá không chốn dung thân. Thủ phạm dù là ai cũng được xử lý nghiêm minh theo phép nước. Nhà sử học nổi tiếng, GS Trần Văn Giàu đánh giá Đặng Đại Độ là vị quan "chính trực hiếm hoi"của những năm thuộc nửa sau thế kỷ XVIII. Nhiều câu chuyện ca ngợi khí phách và tài xử án của ông được nhân dân lưu truyền và đi vào sử sách. Trong đó, có lẽ nổi tiếng nhất là sử trạng được Đại Nam liệt truyện chép lại, nội dung như sau:
Có hai viên quan cai đội hầu cận chúa đến Biên Hòa tìm ca nhi đưa về kinh biểu diễn cho chúa xem. Cậy thế là người tâm phúc của chúa nên chúng vô cùng hống hách, làm nhiều điều trái phép. Đặng Đại Độ tiến hành điều tra rồi thăng đường xử án. Với chứng cứ rành rành, chúng phải cúi đầu nhận tội. Yêu dân phải lấy việc trừ cái ác làm đầu, ông ra lệnh giết chúng rồi bêu xác ở cửa chợ Biên Hòa nhằm thị uy những kẻ cậy quyền thế không tuân theo phép nước.
Biết mình xử trọng án vượt quyền thiên tử nên xử xong ông tự mặc áo đơn, đeo gông ngắn, đi bộ về kinh xin nhận tội. Người con đi theo thấy cha dãi nắng dầm sương, muốn thuê võng cáng nên nói:
- Chừng nào về đến kinh đô sẽ hay, còn bây giờ cha nên lên võng mà đi.
Ông nói:
- Lại có hạng tội nhân mong được nhàn hạ ư ?
Đi ròng rã hơn một tháng trời mới về đến kinh đô Phú Xuân. Ông đến Bộ Hình trình bày sự việc rồi xin vào ngục đợi tội. Bộ Hình đem việc tâu lên, xem xét xong chúa cho vời vào. Thấy ông không mang theo triều phục, chúa ban cho mũ áo. Đặng Đại Độ xin chịu tội. Chúa bảo rằng:
- Khanh có tội gì, mà tự lao khổ thế ? Trước kia ta sai đi chọn một vài con hát để tiêu khiển lúc rỗi, không ngờ lũ tiểu nhân đi ra, cậy thế ức hiếp người! Khanh giết đi là phải. Có tội gì đâu. Vậy bỏ qua việc ấy đi.
Lập tức, chúa thăng Đặng Đại Độ làm Khâm sai tuần hành ngũ phủ (Quảng Ngãi, Quy Nhơn, Phú Yên, Bình Khang, Bình Thuận) kiêm Tuần phủ Gia Định, được quyền bãi hay thăng chức quan lại ở sáu phủ trên. Mặc dù trở thành vị đại thần uy danh lừng lẫy nhưng Khâm sai Đặng Đại Độ vẫn rất mực giản dị, khiêm nhường, hết lòng tận tụy với việc nước, việc dân.
Không lâu sau, ông lặng lẽ qua đời lúc mới 37 tuổi. Chúa Nguyễn tiếc thương, ban thụy Trung Cần.
Dù cuộc đời của Khâm sai Đặng Đại Độ đã vĩnh viễn khép gần 250 năm, nhưng khí khái của ông vẫn vang danh trong sử sách và vĩnh tồn trong lòng dân. Trong "Đại lễ kỷ niệm 300 năm Sài Gòn – Gia Định (1698-1998)", hình ảnh ông được tái hiện trong vỡ diễn "Dũng khí Đặng Đại Độ" đã gây nhiều cảm xúc cho người dân Phương Nam. Vỡ diễn này đã trở thành một những vỡ diễn tiêu biểu của nền sân khấu Việt Nam. Ngày nay, ở Thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Nai,… đã có đường mang tên ông.
Đánh giá
:Nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Liễn: "hình tượng Đặng Đại Độ gần với hình tượng Bao Công", "một con người trung trực hiếm thấy trên đời, soi sáng muôn đời"
:Nghệ sĩ Nhân dân Đinh Bằng Phi: "Băng thanh ngọc khiết" (trong như băng, sạch như ngọc)
| :Giáo sư Nguyễn Khắc Thuần: "Vì mục đích an dân, Đặng Đại Độ sẵn sàng nghiêm trị bất cứ một ai dám nhũng nhiễu dân. Thế ra, phép nước nghiêm hay không nghiêm, trước hết đều do ở người thực thi phép nước. Cổ kim vẫn có không ít những vị quan dũng cảm, dám vì công lý mà to gan đụng độ với các đấng quan trên; nhưng nghiêm với chính mình và tự xử chính mình như Đặng Đại Độ, quả thật là rất hiếm. Cuộc đời của ông đã vĩnh viễn khép lại từ lâu, nhưng khí khái của ông thì vĩnh tồn với đất Biên Hòa - Gia Định, với tất cả những ai khao khát quốc thái dân an." |
| : TS. Đinh Văn Hạnh: "Ba danh nhân Quảng Bình: Nguyễn Hữu Hào, Nguyễn Hữu Cảnh, Đặng Đại Độ tiêu biểu cho ba thời kỳ khác nhau của quá trình mở cõi. Nguyễn Hữu Hào mang gươm đi mở cõi; Nguyễn Hữu Cảnh xác lập chủ quyền trên vùng đất mới; Đặng Đại Độ an dân để xây dựng một xã hội tốt đẹp trên phần đất cuối trời Nam. Cả ba dũng khí đã thu phục nhân tâm. Họ là những người cả tài đức, lẫn văn võ song toàn đến độ mẫu mực. Có binh hùng tướng mạnh mà không dùng binh, tránh thương vong cho cả hai phía. Tất cả họ có quyền lực mà rất gần gũi với dân, rất mực yêu thương dân; có tầm nhìn chiến lược mà không tham chức tước; công minh, chính trực và thanh liêm đến mẫu mực. Họ mang gươm đi mở cõi nhưng chính nhân tâm hiếu hòa đã để lại cho hậu thế một vùng đất cá tính cùng nhiều bài học vĩnh cửu trong lịch sử phát triển của dân tộc. Với những gì thuộc về tài năng, đức hạnh và cống hiến từ những con người của cùng một vùng đất, Nguyễn Hữu Hào, Nguyễn Hữu Cảnh và Đặng Đại Độ, trong vòng chưa tới 100 năm của thời mở cõi, có thể nói là vô tiền khoáng hậu!" |
:Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân, Anh hùng lao động Trần Văn Giàu: "một trường hợp quan lại chính trực hiếm hoi của những năm thuộc nửa sau thế kỷ XVIII"
:Giáo sư Nguyễn Khắc Thuần: "Từng nghe, quan tòa xử tội nhân chứ chưa từng nghe quan tòa tự xử quan tòa, thế mà Đặng Đại Độ,…"
:Phan Tâm Duyên: "Hành động cương trực, an dân của Đặng Đại Độ được xem là dũng khí của bậc đại thần, nhân dân ngưỡng mộ và lưu truyền trong lịch sử"
Anh em
Tám anh em trai, bảy người ra làm quan. Nổi bật:
- Khâm sai Tham luận, Dượng Trực hầu Đặng Đại Kỷ
- Liệt Triều Quang Lộc Đại phu, Hàn Lâm viện, Bình Thiệu bá Đặng Đại Đồng
- Tri phủ Đặng Đại Lượng
👁️
0 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Đặng Đại Độ** (1728-1765) là vị danh thần dưới thời chúa Nguyễn Phúc Khoát trong lịch sử Việt Nam, thuộc dòng dõi Quốc công Đặng Tất. ## Tiểu sử Đặng Đại Độ sinh ra trong
**Thời đại đồ đồng** là một thời kỳ trong sự phát triển của nền văn minh khi phần lớn công việc luyện kim tiên tiến (ít nhất là trong sử dụng có hệ thống và
**Thời đại Đồ đá** hay **Paleolithic** là một thời kỳ tiền sử kéo dài mà trong giai đoạn này đá đã được sử dụng rộng rãi để tạo ra các công cụ có cạnh sắc,
Trong khảo cổ học, **thời đại đồ sắt** là một giai đoạn trong phát triển của loài người, trong đó việc sử dụng các dụng cụ bằng sắt như là các công cụ và vũ
nhỏ|phải|Hộp sọ của _[[Homo heidelbergensis_, tổ tiên thời kỳ đồ đá cũ hạ của _Homo neanderthalensis_, có niên đại từ khoảng 500 Ka tới 400 Ka BP]] **Thời đại đồ đá cũ** là giai đoạn
**Thời đại đồ đồng đá** hay **thời đại đồng đá**, **thời kỳ đồ đồng đá**, **thời kỳ đồng đá**, nguyên gốc từ cụm từ trong tiếng Hy Lạp χαλκόςλίθος (_khalkoslithos_ nghĩa là đồng đá), tại
**Đảng Tự do Úc** (tiếng Anh: _Liberal Party of Australia_) là một đảng phái chính trị lớn của nước Úc. Đảng Tự do thành lập sau cuộc bầu cử liên bang năm 1943, thay thế
**Các mỏ đá lửa thời đại đồ đá mới ở Spiennes** là một trong những mỏ đá lửa lớn nhất và sớm nhất có từ Thời đại đồ đá mới tồn tại ở tây bắc
Đây là danh sách các nền văn hóa thời đại đồ đá mới của Trung Quốc đã được các nhà khảo cổ học khai quật. Chúng được sắp xếp theo thứ tự thời gian từ
Kim tử Vinh lộc đại phu, Tuy Lộc hầu **Đặng Đại Lược** (1690 -1764), thuộc dòng dõi Quốc công Đặng Tất, là vị quan nổi tiếng thanh liêm dưới thời chúa Nguyễn trong lịch sử
**Nguyễn Hữu Trí** (1903 – 1954) là nhà chính trị Việt Nam, nguyên Thủ hiến Bắc phần của chính thể Quốc gia Việt Nam thập niên 1950. Nguyễn Hữu Trí đồng thời là Tổng bí
**Đảng Tự do Áo** (, **FPÖ**) là một đảng bảo thủ dân tộc ở Áo. Đảng này, do Heinz-Christian Strache lãnh đạo từ tháng 4 năm 2005 đến tháng 5 năm 2019, là thành viên
**Đặng** (chữ Hán: 鄧) là một họ người Việt Nam, Trung Quốc, Đài Loan, Hồng Kông, Hàn Quốc, Singapore và một số nơi khác trên thế giới. Ở Việt Nam, số lượng người mang họ
**Dân chủ Tiến bộ Đảng** (, tiếng Anh: Democratic Progressive Party) thường được gọi tắt là **Dân Tiến Đảng** (DPP; 民進黨) là một chính đảng tại Đài Loan, và là đảng chiếm ưu thế trong
**Đại đô đốc** là một chức danh quan lại trong triều đại Tây Sơn, được dùng trong quân đội. Chức vụ "đô đốc" được dùng phổ biến trong một số triều đại phong kiến Việt
**_Địa đàng sụp đổ_** (tiếng Anh: _Concrete Utopia_, tiếng Hàn: 콘크리트 유토피아) là một bộ phim điện ảnh Hàn Quốc thuộc thể loại thảm họatâm lýchính kịch ra mắt vào năm 2023 do Um Tae-hwa
Máy Đo Huyết Áp Điện Tử Omron JZK-003R Thông Minh, Công Nghệ Hiện Đại Đo Chính Xác 1000% - Với thiết kế nổi bật với các nút điều khiển dễ dàng sử dụng: Chức năng
**Nhà thờ chính tòa Chúa Kitô Đấng Cứu Độ** còn gọi là **Nhà thờ chính tòa Chúa Cứu Thế** (tiếng Nga: Хра́м Христа́ Спаси́теля) là nhà thờ thuộc Chính Thống giáo Nga được coi là
**Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ XIII**, tên chính thức là **Đại hội đại biểu toàn quốc Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ XIII** là Đại hội đại biểu toàn quốc
**Đại hội đại biểu Đảng bộ trực thuộc Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam nhiệm kỳ 2020 -2025**, là các đại hội Đảng bộ các tỉnh thành trực thuộc Trung ương Việt Nam và
**Đảng Cộng sản Việt Nam** là đảng cầm quyền và là chính đảng duy nhất được phép hoạt động tại Việt Nam theo Hiến pháp. Theo Cương lĩnh và Điều lệ chính thức hiện nay,
**Đại Việt Quốc dân Đảng**, thường được gọi tắt là **Đảng Đại Việt**, là một đảng phái chính trị của Việt Nam, thành lập từ năm 1939. Đảng Đại Việt là một trong những đảng
, cũng thường được gọi với tên phiên âm của nó là **Kuomintang** (**KMT**; ), là chính đảng do Tôn Trung Sơn và các chí sỹ của ông sáng lập và tồn tại cho đến
**Đảng Cộng sản Trung Quốc** (; Hán-Việt: Trung Quốc Cộng sản Đảng), một số văn kiện tiếng Việt còn gọi là **Đảng Cộng sản Tàu**, là đảng chính trị thành lập và điều hành Cộng
**Đại hội đại biểu Toàn quốc Đảng Cộng sản Trung Quốc** () hay còn được gọi là được gọi là **Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc** được tổ chức 5 năm 1 lần do
**Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô** (), hay Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô, gọi tắt **Trung ương Đảng Liên Xô** () là cơ quan quyền lực cao
**Đại hội Đại biểu Toàn quốc lần thứ XX Đảng Cộng sản Trung Quốc** (tiếng Trung giản thể: 中国共产党第二十次全国代表大会, bính âm Hán ngữ: _Zhōngguó gòngchǎndǎng dì èrshí cì quánguó dàibiǎo dàhuì_) viết tắt là **Đại
**Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ XII**, được gọi chính thức là **Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII** là đại hội lần thứ 12 của Đảng Cộng sản Việt
**Việt Nam Quốc Dân Đảng** (**VNQDĐ**; chữ Hán: ), gọi tắt là **Việt Quốc**, là một đảng chính trị dân tộc và xã hội chủ nghĩa dân chủ chủ trương tìm kiếm độc lập khỏi
**Ấn Độ** (, ), tên gọi chính thức là **Cộng hòa Ấn Độ** (, ) là một quốc gia ở khu vực Nam Á. Đây là quốc gia lớn thứ 7 về diện tích và
thumb|[[Tượng Nhân sư lớn và Quần thể kim tự tháp Giza là những biểu tượng nổi bật nhất của nền văn minh Ai Cập cổ đại]] **Ai Cập cổ đại** là một nền văn minh
**Đặng Tiểu Bình** ( giản thể: 邓小平; phồn thể: 鄧小平; bính âm: _Dèng Xiǎopíng_; 22 tháng 8 năm 1904 - 19 tháng 2 năm 1997), tên khai sinh là **Đặng Tiên Thánh** (邓先聖) là một
**Tổ chức của Đảng Cộng sản Việt Nam** hiện nay dựa theo Điều lệ Đảng, các văn bản của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị và Ban Bí thư, bảo đảm sự lãnh
**Đảng Nhân dân Cách mạng Lào** là đảng cầm quyền ở Lào theo Hiến pháp. Đảng Nhân dân Cách mạng Lào chính thức thành lập vào ngày 22 tháng 3 năm 1955. Đảng đã lãnh
**Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ XI**, được gọi chính thức là **Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI**, là đại hội lần thứ mười một của Đảng Cộng sản
**Chủ nghĩa tự do** là một hệ tư tưởng, quan điểm triết học, và truyền thống chính trị dựa trên các giá trị về tự do và bình đẳng. Chủ nghĩa tự do có nguồn
liên_kết=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Hanoi_Temple_of_Literature.jpg|nhỏ|Quần thể di tích [[Văn Miếu – Quốc Tử Giám tại Hà Nội, bao gồm cả Quốc Tử Giám (國子監), trường đại học đầu tiên của Việt Nam]] Bài viết liệt kê danh sách các
**Đảng Công nhân Đức Quốc gia Xã hội chủ nghĩa** ( - **NSDAP**), thường được gọi là **Đảng Quốc Xã** trong tiếng Việt, là đảng cầm quyền Đức trong thời kỳ Đức Quốc Xã. Lãnh
thumb|_Eduskunta_, quốc hội của [[Đại công quốc Phần Lan (lúc đó là một phần của Nga), có quyền bầu cử phổ thông vào năm 1906. Một số tiểu bang và vùng lãnh thổ có thể
**Châu Đại Dương** hay **Châu Úc** (_Oceania_) là một khu vực địa lý bao gồm Melanesia, Micronesia, Polynesia và Australasia. Châu lục này trải trên Đông Bán cầu và Tây Bán cầu, có diện tích
Ỷ Thiên Đồ Long ký là bộ tiểu thuyết nằm trong Xạ điêu tam bộ khúc của Kim Dung, phần tiếp theo của Anh hùng xạ điêu và Thần điêu hiệp lữ, trong truyện có
Bản đồ các vùng ở Canada Ở Canada, trách nhiệm pháp lý ở các trường đại học thuộc về các tỉnh và vùng lãnh thổ Canada. Quyết định phân trách nhiệm đào tạo ở các
**Trường Đại học Sao Đỏ** (tên tiếng Anh: Red Star University) là trường Đại học công lập được thành lập năm 2010 trên cơ sở nâng cấp Trường Cao đẳng Công nghiệp Sao Đỏ, có
**Hải âu cổ rụt Đại Tây Dương** (danh pháp khoa học: **_Fratercula arctica_**) là một loài chim biển trong họ Alcidae. Đây là loài hải âu cổ rụt bản địa duy nhất của Đại Tây
nhỏ|phải|Một trường cao đẳng nữ sinh [[FD Arts and Commerce College for Women ở Ahmedabad thuộc Ấn Độ]] **Cao đẳng nữ sinh** (_Women's college_) trong giáo dục bậc đại học là các cơ sở đào
**Đại hội Đại biểu Toàn quốc lần thứ XIX Đảng Cộng sản Trung Quốc**, gọi tắt là **Đại hội Đảng 19**, đã được tổ chức tại Bắc Kinh, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa vào
**Chủ nghĩa tự do hiện đại Hoa Kỳ** là phiên bản chủ đạo của chủ nghĩa tự do tại Hoa Kỳ. Nó kết hợp ý tưởng của tự do dân sự (_civil liberty_) và bình
**Đại hội Đảng Lao động Triều Tiên** () theo Điều lệ Đảng là cơ quan tối cao Đảng Lao động Triều Tiên. Đại hội Đảng Lao động Triều Tiên nghe báo cáo của các cơ
**Đại hội Đảng Nhân dân Cách mạng Lào khóa II** () được tổ chức từ ngày 3 đến ngày 6 tháng 2 năm 1972 tại tỉnh Hủa Phăn. Đại hội có 125 đại biểu tham
Một **Đảng phái chính trị** (chữ Nôm: 黨派政治), hay **chính đảng** (chữ Hán: 政黨) là một tổ chức chính trị xã hội của những người có chính kiến giống nhau hoặc những người có cùng