Ái Liên (1920 – 1991) là một ca sĩ, diễn viên, nghệ sĩ cải lương tài danh. Bà không chỉ là nữ ca sĩ tiên phong của tân nhạc mà còn là một diễn viên tài sắc vẹn toàn đất Bắc nổi tiếng trong thập niên 1930-1940. Sau này, bà còn là một diễn viên nòng cốt của nghệ thuật cải lương cách mạng miền Bắc.
Ái Liên được truy tặng danh hiệu Nghệ sĩ nhân dân vào năm 1997.
Tiểu sử và sự nghiệp
Thời thơ ấu
Ái Liên tên thật Thái Thị Ái Liên (sau khi có cha dượng, bà được đổi sang họ Lê thành Lê Thị Ái Liên). Tuy gia đình cô không phải là gia đình Công giáo nhưng cô từng học ở một trường dòng Mary Knoll ở Hồng Kông. Sau khi cha cô mất, mẹ cô kết hôn với ông Lê Văn Thuyết (tức Già Thuyết). Lớn lên cô là nữ sinh của trường Đức Trí ở đường Cát Giải, Hải Phòng.
Ngay từ lúc còn bé, Ái Liên đã say mê theo mẹ và anh chị học diễn cải lương. Lớn lên, nhờ khả năng thiên phú và sự luyện tập, Ái Liên bộc lộ tài năng đa dạng của mình. Cô tinh thông các nhạc cụ dân tộc như đàn kìm, cò, sến, độc huyền, thập lục, điều khiển giàn bát tấu, đánh trống, mõ thanh là... lẫn cả dương cầm, vĩ cầm, tây ban cầm, hạ uy cầm, trống jazz... Giọng hát của cô được Phạm Duy miêu tả là "trong như tiếng hạc bay qua".
Thành danh
Năm 16 tuổi, cô trở về Hải Phòng, sau đó tham gia các đêm diễn từ thiện ở Hà Nội, Nam Định với danh nghĩa tài tử. Sau đó cô được Hội kịch Bắc Kỳ (La Scène Tonkinoise) mời làm diễn viên, đóng vai Yến trong vở opéra comique mang tên Kịch trường vạn tuế của Trần Ngọc Diệp (một trong những vở ca kịch hài đầu tiên của Việt Nam). Cô được tờ báo tiếng Pháp L'Annam Nouveau ngợi khen là một tài năng lớn đầy hứa hẹn. Ái Liên nhanh chóng trở thành ngôi sao của đoàn kịch La Scène Tonkinoise, và cô còn được gọi là Miss Hanoi (Hoa khôi Hà Nội). Cuối tháng 1 năm 1935, La Scène Tonkinoise kiện cô vì vi phạm hợp đồng. Sau khi Ái Liên từ bỏ đoàn kịch, La Scène Tonkinoise nhanh chóng suy tàn vào năm 1935.
Năm 1937, Ái Liên chiếm chức tại hội chợ tơ lụa Hà Đông, sau đó cùng mẹ thành lập gánh hát Liên Hiệp. Nhưng do nhiều gánh khác như Quảng Lạc, Hiệp Thành, Ứng Lập Ban đang rất đông khách lúc bấy giờ, gánh Liên Hiệp không có đất diễn nên phải đi lưu diễn nhiều nơi. Sau đó do quản lý kém nên tan rã. Cuối năm 1937, Ái Liên theo gánh Đại Phước Cương vào Nam (có sự tham gia của những nghệ sĩ nổi tiếng như Năm Châu, Từ Anh, Bảy Nhiêu, Năm Phỉ, Ba Vân, Kim Cúc, Kim Lan).
Đĩa Beka thu bài Guitare d'Amour hát chung với Năm Châu, dàn nhạc Orchestre Francois Nở
Năm 1938, Ái Liên cùng với nghệ sĩ cải lương Kim Thoa đã thu 18 bài hát với ba dàn nhạc khiêu vũ Sài Gòn vào 9 đĩa 78 vòng/phút của hãng đĩa Beka. Những ca khúc được là những bài "Ta theo điệu tây" và đây cũng là những đĩa tân nhạc đầu tiên của Việt Nam. Ái Liên đã thể hiện một số ca khúc Pháp, Anh, viết lời Việt bởi Tư Chơi và Năm Châu, như "Un Bateau", "Santa Lucia", "Guitare d'Amour" (hát chung với Năm Châu), "Une Chanson Pour Nina"... với phần nhạc đệm của Charles Thu (tức Võ Đức Thu). Những bản ghi âm này được phát sóng đều đặn trên Đài phát thanh Sài Gòn lúc đó. Sau này, cô còn thu nhiều bản nữa như "Thằng cuội" (Lê Thương), "Ru con", "Lý con sáo" (dân ca Nam Bộ), "Cô lái đò" (Nguyễn Đình Phúc), "Dạ cổ hoài lang" (Cao Văn Lầu)...
Năm 1940, Ái Liên trở về Bắc thành lập đoàn Ái Liên khi mới ngoài 20 tuổi. Sau vài tháng tập luyện, đoàn đã dựng 6 vở cải lương Tiếng chuông chùa, Bóng người trong sương, Ái tình và nghệ thuật, Đời cô Yến, Chân ái tình và Cô gái Mường. Đoàn Ái Liên đã đi lưu diễn ở trên khắp Đông Dương và thu được thành công lớn. Đặc biệt trong chuyến hát ở Nam Vang, đoàn đã biểu diễn trước Hoàng gia Cao Miên và thái tử Norodom Sihanouk. Đoàn được ngợi khen nhiệt liệt và Ái Liên được Sihanouk tặng huân chương rồng vàng, Anh Đệ, Huỳnh Thái, Lan Phương và Phong Trần Tiến (4 tài tử chính) được tặng bằng khen danh dự .
Thời gian này, Ái Liên đã trở thành một trong những diễn viên miền Bắc được mọi người mến mộ cùng với Kim Xuân, Bích Hợp, Lan Phương, Kim Chung... Cô còn thành công với những vai diễn tuồng như Vương hậu (Khuất Nguyên), Lương Sơn Bá (Lương Sơn Bá - Chúc Anh Đài)... Ngoài hát cho đoàn Ái Liên của mình, cô còn cộng tác với đoàn Kim Chung của bầu Long.
Ái Liên kết hôn với ông Hà Quang Định - một doanh nhân giàu có. Họ đã cùng sản xuất hai bộ phim ca nhạc Nghệ thuật và hạnh phúc và Phạm Công Cúc Hoa do Ái Liên đóng vai chính. Trong phim Nghệ thuật và hạnh phúc, cô đóng cùng Ái Loan (con gái cô), Lệ Thanh, Anh Đệ và Ngọc Dzư).
Sau 1954
Sau 1954, Ái Liên ở lại miền Bắc (Gánh Kim Chung của bầu Long lại vào Nam). Bà trở thành một trong những diễn viên gạo cội của cải lương cách mạng miền Bắc, tiếp tục đóng nhiều vở cải lương như Kim Thông trong Dệt gấm, Võ Thị Sáu trong Người con gái đất đỏ (Phạm Ngọc Truyền), Tuý Mộng trong Người nữ diễn viên miền Nam... Bà còn đảm nhận vai trò Trưởng Đoàn Cải lương Bắc (nay là Nhà hát Cải lương Trung ương), Ủy viên Ban chấp hành Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam. Bà còn tham gia công tác giảng dạy đào tạo nhiều thế hệ diễn viên của Nhà hát. Đến năm 1984, bà kết thúc sự nghiệp sân khấu của mình và về nghỉ hưu.
Ái Liên mất năm 1991, hưởng thọ 73 tuổi. Ông Hà Quang Định qua đời năm 2007, hưởng thọ 95 tuổi.
Năm 1997, Ái Liên được Nhà nước truy tặng danh hiệu Nghệ sĩ nhân dân (đợt 4).
Gia đình
Bà sinh tổng cộng 14 người con nhưng nhiều người mất khi còn nhỏ, nhiều người sau này trở thành những nghệ sĩ nổi tiếng như:
- Hà Quang Văn: đạo diễn, nhà giáo nhân dân, nguyên hiệu trưởng trường Cao đẳng Sân khấu điện ảnh Thành phố Hồ Chí Minh.
- Hà Quang Sơn: họa sĩ thiết kế sân khấu, nghệ sĩ ưu tú, công tác tại Nhà hát cải lương Việt Nam. Con trai ông là nhạc sĩ Sơn Hải. Con dâu ông là nữ nhạc sĩ trẻ Lưu Thiên Hương.
- Hà Ái Xuân: ca sĩ, nghệ sĩ ưu tú.
- Hà Ái Vân: nữ ca sĩ nổi danh đất Bắc trong thập niên 1980. Sau này cô đi ra nước ngoài, tiếp tục hoạt động nghệ thuật, có hát cho trung tâm Thuý Nga.
👁️
1 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Ái Liên** (1920 – 1991) là một ca sĩ, diễn viên, nghệ sĩ cải lương tài danh. Bà không chỉ là nữ ca sĩ tiên phong của tân nhạc mà còn là một diễn viên
Cám Gạo Thơm Ái Liên (Rice Bran) - Ái Liên Hoàng TườngTrọng lượng: 150gr/hôpThành phần:Oryza Sativa Bran ( Bột cám gạo thơm, cám gạolứt ), Lac Powder ( bột sữa lạt )Công dụng: Dưỡng da
Bột tẩy tế bào chết Ái Liên Hoàng TườngCÁM GẠO YẾN MẠCH CAM ÁI LIÊN(ORANGE OAT RICE BRAN)Thành phần: Oryza Sativa Bran ( Cám gạo ), Colloidal Oatmeal ( Yến Mạch ), Citrius Limon Fruit
Bột rửa mặt, Tắm trắng da Cám gạo thơm Ái Liên Hoàng Tường (Rice bran)Khối lượng tịnh: 150gCÁM GẠO THƠM ÁI LIÊN (Rice bran)Thành phần:Oryza Sativa Bran ( Bột cám gạo thơm, cám gạo lứt
Cám Gạo Thơm Ái Liên (Rice Bran) - Ái Liên Hoàng TườngTrọng lượng 150grThành phần: Công dụng: Dưỡng da toàn thân trắng sáng tự nhiênLàm sạch mụn cám, se khít lỗ chân lôngLàm mờ dần
Bộ rửa mặt, Tắm trắng da, Giảm mụn Ái Liên Hoàng TườngKhối lượng tịnh: 150gCÁM NGHỆ MẬT ONG NHO ÁI LIÊN (GRAPE HONEY TUMERIC RICE BRAN)Thành phần:Oryza Sativa Bran ( cám gạo ), Curcuma Longa
Giảm mụn, Dưỡng da trắng hồng Ái Liên Hoàng TườngTrọng lượng: 150gBỘT ĐẬU 2 IN 1 ÁI LIÊN(BEAN POWDER 2 IN 1)Thành phần:Công dụng : Dưỡng da toàn thân trắng hồng hào, cải thiện làn
**Ai Cập** ( , , ), tên chính thức là nước **Cộng hòa Ả Rập Ai Cập**, là một quốc gia liên lục địa có phần lớn lãnh thổ nằm tại Bắc Phi, cùng với
**Liên đoàn Ả Rập** ( **'), tên chính thức là **Liên đoàn các Quốc gia Ả Rập** ( **'), là một tổ chức khu vực của các quốc gia Ả Rập nằm tại và xung
**Đồng tính luyến ái** là sự hấp dẫn lãng mạn, sự hấp dẫn tình dục hoặc hành vi tình dục giữa những người cùng giới tính hoặc giới tính xã hội. Là một xu hướng
**Song tính luyến ái** (tiếng Anh: **Bisexuality**) chỉ sự hấp dẫn hoặc hành vi tình cảm hoặc tình dục với giới nam và nữ hoặc nhiều hơn một giới. "Song tính" cũng có thể được
nhỏ|[[Muhammad Ali của Ai Cập|Muhammad Ali Pasha]] **Lịch sử Ai Cập dưới triều đại Muhammad Ali Pasha** (1805 - 1953) là một thời kỳ cải cách và hiện đại hóa nhanh chóng, khiến Ai Cập
**Cách mạng Ai Cập năm 1952** (), còn được gọi là **Cách mạng 23 tháng 7**, đánh dấu một giai đoạn biến đổi quan trọng ở Ai Cập, cả về chính trị và kinh tế
phải|Ải Lê Hoa trong bản đồ châu Thủy Vĩ thời kỳ 1397 - 1688, trên vùng biên giới Đại Việt - Đại Minh 1428-1644, và biên giới Đại Việt - Đại Thanh 1644-1688. **Ải Lê
Sự kiện **Ý xâm chiếm Ai Cập** là một chiến dịch tấn công của Ý nhằm vào các lực lượng Anh, Khối Thịnh vượng chung và Pháp Tự do trong khuôn khổ giai đoạn đầu
thumb|Khẩu hiệu "Tình yêu không có tội" tại [[Paris Pride 2019]] **Hình sự hóa đồng tính luyến ái** là việc phân biệt một số hoặc tất cả các hành vi tình dục giữa nam giới
Lĩnh vực tâm lý học đã nghiên cứu sâu rộng về đồng tính luyến ái như một xu hướng tính dục của con người. Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ đã đưa đồng tính luyến
nhỏ|[[Hathor, nữ thần của dải Ngân Hà]] **Lịch sử Ai Cập** là lịch sử của một lãnh thổ thống nhất lâu đời nhất trên thế giới. Vùng Thung lũng sông Nin tạo một khối địa
**Hiệp ước hòa bình Ai Cập-Israel** là một hiệp ước hòa bình giữa Ai Cập và Israel được ký kết tại Washington, D.C., Hoa Kỳ vào ngày 26 tháng 3 năm 1979 sau Hiệp định
**Cuộc đảo chính tại Ai Cập 2013** là cuộc đảo chính của quân đội lần thứ hai trong lịch sử Ai Cập. Nó được thi hành ngày 3 tháng 7 năm 2013 dưới sự chỉ
|- id="26" | colspan="3" id="27" style="text-align:center; font-size:95%; padding:0.6em 0em 0.6em 0em;" |thế=|giữa|383x383px|Vị trí của Tân Vương quốc
Tân Vương quốc ở mức độ lãnh rộng lớn nhất trong thế kỷ 15 trước
**Phong trào Ái quốc Tam Tự** (chữ Anh: _Three-Self Patriotic Movement_), hoặc gọi **Hội Thánh Tam Tự**, là cơ quan giám sát chính thức của nhà nước đối với Tin Lành tại Trung Quốc. **Uỷ
thumb|[[Tượng Nhân sư lớn và Quần thể kim tự tháp Giza là những biểu tượng nổi bật nhất của nền văn minh Ai Cập cổ đại]] **Ai Cập cổ đại** là một nền văn minh
**Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam** (tiếng Anh: _Vietnam Women's Union_, viết tắt: **_VWU_**) là một tổ chức chính trị, xã hội của phụ nữ Việt Nam, mục đích hoạt động vì sự bình
**Louise của Liên hiệp Anh** (tiếng Anh: _Louise of the United Kingdom_; tiếng Tây Ban Nha: _Luisa del Reino Unido_; tiếng Đức: _Louise des Vereinigtes Königreich_; tiếng Pháp: _Louise du Royaume-Uni_; tiếng Bồ Đào Nha:
**Lam Ai Cập** hay **xanh Ai Cập** là tên gọi để chỉ màu có từ **bột màu lam Ai Cập** hay **calci đồng silicat** (CaCuSi4O10 hoặc CaOCuO(SiO2)4 (calci đồng tetrasilicat)), một bột màu được sử
Huy hiệu Chính quyền Anh (một biến thể của Huy hiệu Hoàng gia Anh) **Chính trị Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ireland** lập nền trên thể chế quân chủ lập hiến với thủ
**Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc năm 2022** (tiếng Anh: _2022 United Nations Climate Change Conference_), thường được biết đến nhiều hơn với tên viết tắt **COP27** là
**Bài trừ song tính luyến ái** (tiếng Anh: **bisexual erasure**, hoặc **bisexual invisibility**) là khuynh hướng làm ngơ, loại trừ, làm biến chất hoặc giải thích lại những bằng chứng về sự tồn tại của
thumb|Một hình thức ái mộ đồ lót liên quan đến vớ. **Ái mộ nội y** hay **ái mộ đồ lót** là một dạng ái mộ tình dục liên quan đến đồ lót, đề cập đến
nhỏ|phải|Họa phẩm của John Collier năm 1883 về các tỳ nữ của Pharaoh nhỏ|phải|Biểu tượng hoa văn của Ai Cập **Ai Cập cổ đại** dưới góc nhìn của thế giới phương Tây (_Ancient Egypt in
**Sự giải thể của Liên bang Xô viết** hay **Liên Xô tan rã** ( hoặc распад Советского Союза) là quá trình tan rã nội bộ của Liên bang Xô viết bắt đầu trong những năm
**Liên đoàn bóng đá châu Phi** ( - **CAF**) là một trong sáu liên đoàn bóng đá cấp châu lục, điều hành bóng đá ở Châu Phi. CAF được thành lập ngày 19 tháng 8
**Đội tuyển bóng đá quốc gia Ai Cập** (, _Montakhab Masr_), với biệt danh _Các Pharaoh_, là đội tuyển cấp quốc gia của Ai Cập do Hiệp hội bóng đá Ai Cập quản lý. Đây
**Chiến tranh Liên Xô tại Afghanistan**, hay còn được gọi là **Xung đột Afghanistan - Liên Xô** và **Chiến tranh Afghanistan** là cuộc xung đột kéo dài 10 năm giữa các lực lượng quân sự
**Cách mạng Ai Cập năm 2011**, hay còn được gọi là **Cách mạng ngày 25 tháng 1** (tiếng Ả Rập: ثورة ٢٥ يناير, _Thawrat khamsa wa-ʿišrūn yanāyir_), bắt đầu vào ngày 25 tháng 1 năm
Bài viết này đề cập đế sản xuất, tiêu thụ và nhập khẩu năng lượng và điện năng ở Ai Cập. ## Tổng quan ## Điện năng Ai Cập được phân loại là có "quy
**Hoàng Đình Ái** (黃廷愛, 1527-1607) là tướng nhà Lê trung hưng trong lịch sử Việt Nam, có công giúp nhà Lê trung hưng. Ông sinh ngày 23 tháng 12 năm Đinh Hợi (1527), là người
**Tôn giáo Ai Cập cổ đại** bao gồm các niềm tin, nhân vật chính, tôn giáo và nghi thức khác nhau tại Ai Cập cổ đại qua hơn 3.000 năm, từ thời kỳ Tiền Triều
**NSƯT Ái Vân** (sinh ngày 30 tháng 10 năm 1954) là một ca sĩ thuộc dòng nhạc nhẹ và dân ca được nhiều người biết đến trong thập niên 1970 và 1980 tại Việt Nam
nhỏ|Serekh, tên của [[Djet, bức chửa bằng đá này được trưng bày ở Bảo tàng Louvre, Pháp|264x264px]] **Tên hiệu hoàng gia của một pharaon Ai Cập cổ đại** là một hoặc nhiều loại tên được
nhỏ|351x351px|**Quyền LGBT ở Liên Hợp Quốc** Các cuộc thảo luận về **quyền LGBT ở Liên hợp quốc** bao gồm các nghị quyết và tuyên bố chung tại Đại hội đồng Liên hợp quốc và Hội
phải|Quang cảnh hương Liên Hoa Than ở hai bên suối Tân Hiện Hà (新现河), phụ lưu bên bờ trái của thượng nguồn [[sông Hồng.]] **Liên Hoa Than**, (chữ Hánː 莲花滩), dịch nghĩa tiếng Việt là
nhỏ|Cấp độ kênh lấy các gói từ cấp độ mạng và đóng gói chúng vào các khung để truyền. Mỗi chiều dài có một tiêu đề, một bề mặt tải để đặt gói hàng và
**Hội Quốc Liên** là một tổ chức liên chính phủ được thành lập vào ngày 10 tháng 1 năm 1920 theo sau Hội nghị hòa bình Paris nhằm kết thúc Thế Chiến 1. Đây là
**Quốc hội Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland** là cơ quan lập pháp tối cao của Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland và các lãnh thổ hải ngoại thuộc Anh. Quốc
Thời kỳ **Ai Cập thuộc Ả Rập** bắt đầu vào năm 640, 641 hoặc 642, tùy cách chọn sự kiện đánh dấu của mỗi người. Trong thời kỳ này Ai Cập biến thành một xứ
**Sinh đôi dính liền** là cặp sinh đôi giống hệt nhau có phần cơ thể nào đó bị dính lại với nhau. Đây là một trong hiện tượng hiếm khi xảy ra, với tỉ lệ
Quang cảnh các kim tự tháp Giza nhìn từ cao nguyên phía nam khu tổ hợp. Từ trái sang phải: [[Kim tự tháp Menkaure, Kim tự tháp Khafre và Kim tự tháp Khufu. 3 kim
right|thumb|Biểu đồ từ [[trần thiên văn của lăng mộ Senemut|lăng mộ của Senemut, triều đại thứ 18]] **Thiên văn học Ai Cập** bắt đầu từ thời tiền sử, trong Ai Cập cổ đại. Vào thiên