✨Vụ nổ Quan Độ 2018

Vụ nổ tại Quan Độ 2018 là một vụ nổ xảy ra vào khoảng 4 giờ 30 phút (UTC+07:00) ngày 3 tháng 1 năm 2018 tại thôn Quan Độ xã Văn Môn, huyện Yên Phong thuộc tỉnh Bắc Ninh tại Việt Nam.

Nguyên nhân được cho là nổ vũ khí phosphor trắng của bảy tấn đầu đạn tại một kho phế liệu, những phế liệu quân dụng này liên quan đến sáu quân nhân tại Trung tâm Công nghệ xử lý bom mìn thuộc Binh chủng Công binh, hậu quả khiến hai người tử vong và mười người bị thương. Chủ kho phế liệu và sáu quân nhân bị khởi tố hình sự, đồng thời chính quyền Bắc Ninh hứng chịu sự chỉ trích vì buông lỏng quản lý.

Vụ nổ

Quan Độ là một trong năm thôn của xã Văn Môn, nằm ở phía tây nam của huyện Yên Phong và cách thành phố Bắc Ninh 20 km; địa giới thôn giáp một số xã thuộc huyện Đông Anh tại Hà Nội. Thôn Quan Độ trước đây làm nông nghiệp và là vùng kinh tế kém phát triển, bắt đầu từ khoảng cuối thập niên 1990 thì người dân chuyển sang kinh doanh phế liệu. Khoảng thập niên 2000, nhiều người tại thôn Quan Độ hoạt động kinh doanh phế liệu vũ khí và vật liệu nổ như máy bay tiêm kích, tên lửa, xe tăng; sau đó phân phối phế liệu đã chế xuất đến Đa Hội (Đông Anh, Hà Nội), Đại Bái (Gia Bình, Bắc Ninh) hoặc Chợ Giời. Mỗi ngày có hàng trăm xe tải chở phế liệu lưu thông trong xã Văn Môn nhưng không bị kiểm soát. Đầu tháng 12 năm 2016, chủ kho phế liệu Nguyễn Văn Tiến mua bảy tấn đầu đạn từ một quân nhân thuộc Trung tâm Công nghệ xử lý bom mìn và tiến hành rắc muối lên vỏ đạn nhằm thực hiện phản ứng oxid hóa khử. Khoảng 4 giờ 30 phút ngày 3 tháng 1 năm 2018, một vụ nổ xảy ra tại khu phế liệu giữa thôn Quan Độ thuộc xã Văn Môn, địa phận quản lý của huyện Yên Phong thuộc tỉnh Bắc Ninh tại Việt Nam. Một tiếng rít lớn và kéo theo tiếng nổ sau đó, Phó chủ tịch xã Văn Môn Mẫn Văn Truyền cho biết tâm vụ nổ là một kho phế liệu không người ở, phạm vi ảnh hưởng của vụ nổ khoảng 5 km và vùng bán kính sát thương 1 km. Tâm vụ nổ tạo một hố sâu rộng khoảng 8,5m và dài 13,5 m cùng với độ sâu hơn 3 m. Khoảng cuối thập niên 2000, kho phế liệu này thuộc sở hữu của Nguyễn Văn Tạo — bố Nguyễn Văn Tiến — đã xảy ra một vụ nổ phế liệu khiến một người tử vong. Bệnh viện Đa khoa tỉnh Bắc Ninh thông báo không có trường hợp chấn thương sọ não. và một nhà cao tầng bị hư hại. Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Văn Môn Nguyễn Hoàng Gia thống kê 217 hộ gia đình bị thiệt hại sau vụ nổ.

Cứu hộ

Ngay khi vụ nổ xảy ra với không khí đậm mùi thuốc súng, người dân Quan Độ đào bới tìm kiếm các nạn nhân; hầu hết nạn nhân bị ngất xỉu và một số bị chấn thương ngực. Sau đó, Sở Y tế tỉnh Bắc Ninh chỉ thị Bệnh viện Đa khoa Bắc Ninh và Bệnh viện Đa khoa Yên Phong điều động tổ cấp cứu đến xã Văn Môn; đồng thời chỉ thị Trung tâm cấp cứu 115 điều động một xe cấp cứu đến hiện trường. Giám đốc Sở Y tế Bắc Ninh Tô Thị Mai Hoa chỉ thị điều động các đơn vị cấp cứu và thiết lập một khu riêng biệt điều trị nạn nhân vụ nổ. Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Ninh Nguyễn Hữu Thành cùng đại diện công an tỉnh Bắc Ninh và Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Bắc Ninh phối hợp với chính quyền huyện Yên Phong thị sát hiện trường. Khoảng 11 giờ cùng ngày, Văn phòng Ủy ban Quốc gia Ứng phó sự cố, thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn điều động khoảng 200 người từ Binh chủng Công binh (Lữ đoàn Công binh 229, Tiểu đoàn công binh vật cản 93) và Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Bắc Ninh cùng Bộ Chỉ huy quân sự huyện Yên Phong đến thôn Quan Độ thu gom phế liệu quân dụng trong hai ngày 4–5 tháng 1. Buổi chiều ngày cùng ngày, Ủy ban nhân dân huyện Yên Phong tổ chức họp nhằm khắc phục hậu quả vụ nổ. Sáng ngày 4 tháng 1, người dân Quan Độ và lực lượng công binh tiếp tục thu gom đầu đạn mặc dù mưa, quá trình sửa chữa và kiến thiết tư gia được người dân khởi công thực hiện. Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Ninh Nguyễn Hữu Thành đến thăm hỏi và trao tặng cho mỗi nạn nhân tử vong 5 triệu đồng từ Quỹ bảo trợ trẻ em Việt Nam. Ngày 5 tháng 1, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh Bắc Ninh đến thăm và trao tặng sáu triệu đồng cho hai gia đình có nạn nhân tử vong. Hôm sau, Ủy ban Quốc gia Ứng phó sự cố, thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn cho biết khoảng 160 người từ Binh Chủng Công binh vẫn tiếp tục thu gom vật liệu quân dụng còn sót lại. Thống kê 6,8 tấn đầu đạn và mảnh kim loại được bàn giao cho Trường bắn Quốc gia khu vực 1 tại Bắc Giang. Ủy ban nhân dân huyện Yên Phong quyết định cấp 420 triệu đồng nhằm khắc phục hậu quả vụ nổ, đồng thời lập hồ sơ xác nhận hộ nghèo đối với hai gia đình nạn nhân Nguyễn Văn Lợi và Đặng Đình Tiến. Tại Hội Hỗ trợ khắc phục hậu quả bom mìn Việt Nam, đại tá Vũ Quốc Bình cho biết muối tiếp xúc với đầu đạn thì có thể tạo ra phosphor và lưu huỳnh, các chất này khi tiếp xúc với oxy sẽ gây cháy nổ.

Điều tra

Khoảng 9 giờ ngày 3 tháng 11, công an huyện Yên Phong triệu tập Nguyễn Văn Tiến và người vợ Nguyễn Thị Cảnh nhằm điều tra nguyên nhân vụ nổ. Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Ninh Nguyễn Tử Quỳnh chỉ thị Giám đốc Công an tỉnh và Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh điều tra nguyên nhân. Phó giám đốc Trung tâm Công nghệ xử lý bom mìn Nghiêm Đình Thiện thông báo có biện pháp với các quân nhân liên quan nếu có kết quả điều tra từ cảnh sát, đồng thời khẳng định công binh không được bán vật liệu nổ ra thị trường dân sự.

Buổi trưa ngày 4 tháng 1, Phó Giám đốc Công an tỉnh Bắc Ninh Nguyễn Văn Long cho biết lời khai của chủ kho phế liệu "vẫn còn mẫu thuẫn nên chưa có kết luận", trong khi trưởng Công an huyện Yên Phong Vũ Xuân Lộc thông tin tâm vụ nổ là tư gia của Nguyễn Văn Tiến nhưng gia đình này đã chuyển đến sống tại thị xã Từ Sơn từ lâu. Tối cùng ngày, Bộ Tư lệnh Công binh đến thị sát hiện trường, sau đó phối hợp với Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Bắc Ninh nhằm xác định nguyên nhân.

Ngay sau vụ nổ, chính quyền địa phương tuyên truyền người dân Quan Độ về quy định liên quan đến kinh doanh phế liệu. Huyện Yên Phong tiến hành thống kê số lượng hộ kinh doanh phế liệu, đồng thời điều động lực lượng tại các trục đường nhỏ nhằm phát hiện xe tải chở phế liệu vi phạm.

Chủ kho phế liệu

Kho phế liệu thứ hai của Nguyễn Văn Tiến cách vụ nổ 500 m, bên trong chứa các thiết bị điện tử và phế liệu quân dụng, kho hàng bị niêm phong và bị thu giữ toàn bộ phế liệu quân dụng. Kho phế liệu liệu thứ hai chứa các đầu đạn 15,5 mm không còn thuốc nổ. Tối ngày 3 tháng 1, chủ kho phế liệu Nguyễn Văn Tiến bị cảnh sát tỉnh Bắc Ninh bắt giữ và bị khởi tố vì "tàng trữ, mua bán trái phép vũ khí quân dụng"

Phản ứng

Người dân khu vực

Trước sự cố, người dân khu vực cho rằng chủ kho phế liệu Nguyễn Văn Tiến có nghiệp vụ xử lý an toàn phế liệu quân dụng nên không có ý kiến.

Học giả – Luật gia

Chủ tịch Hội Hóa học Hà Nội Bùi Thị An chỉ trích sự buông lỏng quản lý của chính quyền địa phương. Theo luật sư Hứa Thị Thảo tại Đoàn Luật sư Thành phố Hồ Chí Minh, trường hợp này có thể bị truy tố theo điều 304 hoặc điều 305 Bộ luật Hình sự Việt Nam. Cũng tại Đoàn luật sư Hà Nội, luật sư Trần Thu Nam cho rằng chủ kho phế liệu vi phạm điều 304 Bộ luật hình sự Việt Nam, đồng thời nhận định chính quyền địa phương cũng phải chịu trách nhiệm. Giám đốc công ty luật Minh Bạch Trần Tuấn Anh cho rằng chủ kho phế liệu vi phạm điều 304 Bộ luật hình sự Việt Nam và có thể phải bồi thường theo Luật Dân sự Việt Nam 2015. Cựu Phó tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) Hoàng Dương Tùng việc quản lý các làng nghề được giao cho từng tỉnh quản lý, mỗi tỉnh sẽ giao cho Sở Công thương hoặc Sở Nông nghiệp & Phát triển nông thôn quản lý; nhưng phế liệu vật liệu nổ thuộc quản lý của quốc phòng.

Truyền thông

Đài Truyền hình Việt Nam chỉ trích chính quyền địa phương buông lỏng quản lý làng nghề thu gom phế liệu, đồng thời đặt câu hỏi về nguồn bán bảy tấn vũ khí quân dụng cho Nguyễn Văn Tiến. Ái Nhân trên Tuổi Trẻ bày tỏ lo lắng khi nhiều địa điểm mua bán phế liệu quân dụng, đồng thời kiến nghị chính quyền địa phương toàn quốc rà soát lại các quy định liên quan đến quản lý kinh doanh phế liệu. Cũng trên Tuổi Trẻ, Nguyễn Tuấn Thành chỉ trích những người liên quan "điếc không sợ súng", đồng thời nêu quan điểm không được kinh doanh trên tính mạng cộng đồng.

Đài Tiếng nói Việt Nam nói rằng việc khởi tố hình sự chủ kho phế liệu chỉ là "giải quyết phần ngọn", đồng thời nhấn mạnh "không thể nói mãi câu chuyện trách nhiệm một cách chung chung". Nguyễn Khắc Giang trên VietNamNet cảm thán "tất cả những quy định pháp luật sẽ trở thành vô nghĩa nếu không được thực thi một cách nghiêm túc". Cũng trên tờ báo này, Phúc Lai nhận xét "dường như các cơ quan chức năng vẫn quản lý những cơ sở thu mua phế liệu theo kiểu cưỡi ngựa xem hoa". Lê Anh Đạt trên Lao Động nói rằng việc buông lỏng quản lý trong vụ nổ này là "vô cảm, bất nhân và là tội ác". Cũng trên Lao Động, Lê Thanh Phong chỉ trích sự tắc trách của Bí thư, Chủ tịch tại chính quyền xã Văn Môn cũng như chính quyền huyện Yên Phong và chính quyền tỉnh Bắc Ninh. Hà Thư trên Gia đình & Xã hội so sánh vụ nổ là "tiếng chuông báo động về công tác quản lý, giám sát".

Quân đội

Hội Hỗ trợ khắc phục hậu quả bom mìn cho biết Việt Nam phải mất 300 năm mới rà phá hết bom mìn với năng lực hiện tại; do đó, hoạt động kinh doanh vật liệu nổ trái phép sẽ tồn tại. Cựu Phó Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng và An ninh của Quốc hội Lê Việt Trường thừa nhận hoạt động quản lý chưa chặt chẽ vì "tình trạng nhập nhằng giữa phế liệu và vũ khí vật liệu nổ"; đồng thời xác nhận việc chính quyền Bắc Ninh cấp phép kinh doanh phế liệu trong khu dân cư là "một lỗ hổng". Cựu giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam Lê Mã Lương khẳng định quân đội không được phép bán đạn dược và vật liệu nổ ra thị trường dân sự, đồng thời đề nghị Bộ Quốc phòng xác định trách nhiệm những cá nhân liên quan. Cựu Tư lệnh Quân khu 1 Phạm Xuân Thệ cho rằng sức công phá của vụ nổ tương đương với "đạn pháo trăm ly hoặc bom cỡ lớn trăm kg".

Thương nhân phế liệu

Sau khi nghe tin tức về vụ nổ tại Quan Độ, một chủ kho phế liệu (Dân Tiến, Khoái Châu, Hưng Yên) đã giao nộp hai tấn đầu đạn cho chính quyền xã Dân Tiến. Ngày 12 tháng 6 cùng năm, công an huyện Yên Phong phát hiện một xe tải chở phế liệu bình chứa nhiên liệu máy bay tại thôn Quan Độ, chủ kho phế liệu Nguyễn Thị Toàn thừa nhận là chủ lô hàng.