✨Thủ tướng Canada
Thủ tướng Canada () là người đứng đầu chính phủ của Canada. Chức vụ thủ tướng Không được quy định tại bất cứ văn bản hiến pháp nào mà chỉ tồn tại theo quy ước. Theo hệ thống Westminster, thủ tướng cầm quyền dựa trên sự tín nhiệm của Hạ viện và thường là hạ nghị sĩ lãnh đạo đảng lớn nhất hoặc liên minh những đảng. Thủ tướng do toàn quyền bổ nhiệm. Thủ tướng bổ nhiệm những bộ trưởng khác để thành lập Nội các và là người đứng đầu Nội các. Về mặt hiến pháp, quốc vương (là nguyên thủ quốc gia) thực hiện quyền hành pháp nhưng trên thực tế quốc vương và toàn quyền hầu như luôn thực hiện quyền hạn theo đề nghị của Nội các, là cơ quan chịu trách nhiệm tập thể trước Hạ viện. Thủ tướng là thành viên Cơ mật viện và được phong danh hiệu Quý ngài rất đáng kính () suốt đời.
Thủ tướng là người đứng đầu Văn phòng Cơ mật viện và được Phủ Thủ tướng giúp việc. Thủ tướng đề nghị bổ nhiệm toàn quyền, tỉnh trưởng, thành viên Thượng viện Canada, thẩm phán Tòa án tối cao Canada, những tòa án liên bang khác và chủ tịch, hội đồng quản trị của những doanh nghiệp vương thất. Từ khi Canada liên bang hóa vào năm 1867, đã có 24 người đảm nhiệm chức vụ thủ tướng (một nữ thủ tướng). Mark Carney là thủ tướng đương nhiệm, nhậm chức từ ngày 14 tháng 3 năm 2025 sau khi Đảng Tự do Canada chiếm đa số trong Hạ viện trong cuộc bầu cử năm 2015. Từ năm 2019, Đảng Tự do Canada mất đa số, buộc Trudeau phải thành lập một chính phủ thiểu số.
Nguồn gốc
Chức vụ thủ tướng không được quy định tại bất cứ văn bản hiến pháp nào và chỉ được đề cập đến tại một vài điều khoản của Luật Hiến pháp 1982 và Chế cáo 1947 của Quốc vương George VI. Chức vụ thủ tướng Canada tồn tại theo quy ước hiến pháp và được mỏ phỏng theo chức vụ thủ tướng Anh.
Tiêu chuẩn và bổ nhiệm
Thủ tướng được toàn quyền bổ nhiệm thay mặt quốc vương. Theo quy ước của chế độ chính phủ trách nhiệm, được thiết kế để duy trì sự ổn định hành chính, toàn quyền sẽ bổ nhiệm người có khả năng nhận được sự tín nhiệm của Hạ viện làm thủ tướng, thường là lãnh đạo của đảng hoặc liên minh những đảng chiếm đa số trong Hạ viện. Thủ tướng được chỉ định trở thành thủ tướng ngay sau khi chấp nhận lời mời thành lập chính phủ của toàn quyền.
Thủ tướng đã có ý định từ chức vẫn có thể tư vấn cho toàn quyền về việc bổ nhiệm thủ tướng tiếp theo. Tuy nhiên, nếu thủ tướng phải từ chức vì bị Hạ viện bỏ phiếu bất tín nhiệm thì toàn quyền không phải làm theo đề nghị của nguyên thủ tướng. Nếu lãnh đạo phe đối lập không thể hoặc không muốn thành lập chính phủ thì toàn quyền có quyền mời bất cứ ai làm thủ tướng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp hiếm hoi một người không phải là hạ nghị sĩ vẫn được bổ nhiệm làm thủ tướng. Ví dụ: hai nguyên thủ tướng John Abbott và Mackenzie Bowell là thượng nghị sĩ đóng vai trò đại diện Chính phủ tại Thượng viện khi trở thành thủ tướng. Cả hai kế nhiệm thủ tướng qua đời tại chức: John A. Macdonald vào năm 1891 và John Sparrow David Thompson vào năm 1894. liên_kết=https://en.wikipedia.org/wiki/File:John_A_Macdonald_(ca._1875).jpg|trái|nhỏ|244x244px|[[John A. Macdonald, thủ tướng đầu tiên của Canada (1867–1873, 1878–1891)]] Những thủ tướng không phải là hạ nghị sĩ khi được bổ nhiệm (hoặc thất cử khi đương chức) dự kiến phải ứng cử vào Hạ viện càng sớm càng tốt. Ví dụ: sau khi thất cử trong cuộc bầu cử liên bang năm 1925 (mặc dù đảng của ông thắng cử), William Lyon Mackenzie King giữ chức vụ thủ tướng một thời gian ngắn mà không phải là hạ nghị sĩ trước khi trúng cử trong cuộc bầu cử phụ vài tuần sau đó. Tương tự, John Turner thay thế Pierre Trudeau làm lãnh đạo Đảng Tự do vào năm 1984 và được bổ nhiệm làm thủ tướng tuy không phải là hạ nghị sĩ; Turner trúng cử trong cuộc bầu cử tiếp theo nhưng Đảng Tự do thất cử hoàn toàn.
.jpg|trái|nhỏ|244x244px|[[John){kind=link}
Khi một thủ tướng mất ghế trong Hạ viện hoặc nếu một thủ tướng được bổ nhiệm mà không phải là hạ nghị sĩ thì thường là một hạ nghị sĩ của đảng cầm quyền giữ một ghế an toàn sẽ từ chức để cho phép thủ tướng ứng cử trong cuộc bầu cử phụ. Tuy nhiên, nếu đảng cầm quyền chọn một lãnh đạo mới ngay trước khi tổ chức bầu cử và lãnh đạo đó không phải là nghị sĩ Quốc hội thì thông thường họ sẽ đợi cuộc bầu cử sắp tới trước khi ứng cử vào Quốc hội.
Nhiệm kỳ
Thủ tướng không có nhiệm kỳ cố định và giữ chức vụ cho đến khi từ chức, bị miễn nhiệm hoặc qua đời.
Nhiệm kỳ của mỗi khóa Quốc hội được hiến pháp quy định tối đa là 5 năm nhưng Luật Bầu cử Canada ấn định ngày bầu cử Quốc hội là thứ Hai thứ ba của tháng 10 trong năm thứ tư sau ngày bầu cử trước đó, giới hạn nhiệm kỳ của chính phủ là 4 năm. Toàn quyền vẫn có thể giải tán Quốc hội và ban hành lệnh bầu cử trước ngày được hiến pháp hoặc Luật Bầu cử Canada quy định theo đề nghị của thủ tướng; vụ King – Byng là lần duy nhất kể từ khi liên bang hóa Canada mà toàn quyền từ chối đề nghị giải tán Quốc hội của thủ tướng.
Sau cuộc bầu cử Quốc hội, nếu đảng của thủ tướng giành được đa số ghế trong Hạ viện thì thủ tướng không phải được bổ nhiệm lại hoặc tuyên thệ nhậm chức lại. là một cơ quan trực thuộc thủ tướng không chịu trách nhiệm trước Nghị viện. Từ cuối thế kỷ 20, những nhà phân tích như Jeffrey Simpson, Donald Savoie, Andrew Coyne và John Gomery nhận định rằng cả Nghị viện và Nội các đều đã bị thủ tướng làm lu mờ. Chức vụ thủ tướng được mô tả là đang "tổng thống hóa", đến mức thủ tướng đương nhiệm tỏa sáng hơn nguyên thủ quốc gia (vợ của thủ tướng đôi khi được gọi là Đệ nhất phu nhân Canada). Nguyên toàn quyền Adrienne Clarkson nói rằng có "sự cạnh tranh ngầm" giữa thủ tướng và Quân chủ. Có giả thuyết cho rằng sở dĩ thủ tướng Canada tập trung được quyền lực là vì Nghị viện Canada ít có ảnh hưởng lên chính phủ hơn so với những nước khác có hệ thống Westminster, cụ thể là Nghị viện có ít nghị sĩ hơn, tỷ lệ thay đổi nghị sĩ sau mỗi cuộc bầu cử cao hơn và hệ thống bầu lãnh đạo đảng theo kiểu Mỹ, làm giảm sức ảnh hưởng của chế độ họp kín ban lãnh đạo đảng (như ở Anh).
Quyền lực của thủ tướng có bị kiểm soát. Hạ viện có quyền bỏ phiếu bất tín nhiệm đối với thủ tướng và một cuộc nổi dậy trong nội bộ đảng có thể nhanh chóng hạ bệ một thủ tướng đương nhiệm, thậm chí chỉ đe dọa nổi dậy cũng có thể thuyết phục hoặc buộc thủ tướng phải từ chức, như đã xảy ra với Thủ tướng Jean Chrétien. Luật Cải cách 2014 quy định quy trình xem xét sức lãnh đạo đảng và bầu một lãnh đạo lâm thời sau một nổi dậy trong nội bộ đảng, tăng cường sự kiểm soát của các hạ nghị sĩ trong đảng của thủ tướng. Nếu một đảng tuân theo Luật Cải cách 2014 thì việc bầu lãnh đạo phải được biểu quyết công khai.
Thượng viện có thể trì hoãn hoặc bác bỏ dự luật của Nội các, chẳng hạn như khi dự luật thuế giá trị gia tăng của Brian Mulroney bị Thượng viện bác bỏ. Chế độ liên bang của Canada giới hạn thẩm quyền của chính phủ liên bang trong những lĩnh vực do hiến pháp quy định. Ngoài ra, quyền hành pháp được hiến pháp trao cho quốc vương và đặc quyền hoàng gia thuộc về Quân chủ chứ không phải bất cứ bộ trưởng nào nên Quân chủ sở hữu quyền lực tối cao đối với thủ tướng trong trật tự hiến pháp. Vì vậy, Quân chủ hoặc toàn quyền có thể phản đối thủ tướng trong những tình huống khủng hoảng cực đoan. Gần cuối nhiệm kỳ, Toàn quyền Adrienne Clarkson nói rằng: "Vai trò hiến pháp của tôi nằm ở cái được gọi là 'quyền dự trữ': đảm bảo rằng có một thủ tướng và một chính phủ và thực hiện quyền 'khuyến khích, khuyên bảo và cảnh báo'[...] Tuy không được tiết lộ bất cứ bí mật nào nhưng tôi có thể nói với bạn rằng tôi đã làm cả ba điều đó."
Đặc quyền
liên_kết=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Residence_of_the_Prime_Minister_of_Canada.jpg|phải|nhỏ|24 Sussex Drive, nơi ở chính thức của thủ tướng Canada Thủ tướng có hai nơi ở chính thức: 24 Sussex Drive ở Ottawa và Harrington Lake, một biệt thự nông thôn ở Công viên Gatineau. Thủ tướng làm việc tại Văn phòng Phủ Thủ tướng và Cơ mật viện (trước đây gọi là Langevin Block), đối diện Đồi Quốc hội. Về phương tiện di chuyển, thủ tướng được cấp một chiếc xe bọc thép (trợ cấp đi lại 2.000 đô la Canada mỗi năm) và hai máy bay công vụ (một chiếc CC-150 Polaris khi bay quốc tế và một chiếc Challenger 601 khi bay nội địa). Thủ tướng và gia đình được Cảnh sát Kỵ binh Hoàng gia Canada bố trí lực lượng cảnh vệ. Quốc hội quyết định tất cả những chế độ nói trên trong ngân sách nhà nước. Tổng số tiền lương hàng năm của thủ tướng là 357.800 đô la Canada (gồm lương của nghị sĩ là 178.900 đô la Canada và lương của thủ tướng là 178.900 đô la Canada).
Thủ tướng đương nhiệm và các nguyên thủ tướng được tổ chức quốc tang khi qua đời, linh cữu được quàn tại Nhà Quốc hội. Chỉ có Thủ tướng Bowell và nguyên thủ tướng R. B. Bennett được tổ chức tang lễ riêng, Bennett là nguyên thủ tướng duy nhất qua đời và được chôn cất ở nước ngoài, trong khi Bowell là thủ tướng duy nhất có tang lễ không có những chính trị gia đến dự. Thủ tướng John Thompson qua đời tại Lâu đài Windsor, nơi Nữ hoàng Victoria cho phép linh cữu được quàn trước khi thi thể được đưa về Canada để tổ chức quốc tang tại Halifax. liên_kết=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Heraldic_mark_of_the_Prime_Minister_of_Canada.svg|trái|nhỏ|Huy hiệu của chức vụ thủ tướng Canada, được thêm vào huy hiệu của các thủ tướng Trước năm 1919, quân chủ theo truyền thống sẽ phong tước hiệp sĩ và tước hiệu Sir cho một tân thủ tướng Canada. Trong số tám thủ tướng đầu tiên của Canada, chỉ có Alexander Mackenzie từ chối được phong tước hiệp sĩ. Năm 1919, Hạ viện thông qua Nghị quyết Nickle, tuyên bố chính sách Quân chủ Canada không phong tặng danh hiệu quý tộc hoặc hiệp sĩ cho công dân Canada (và chính phủ Canada khuyên Quân chủ khi những danh hiệu đó không thuộc thẩm quyền ban tặng của Quân chủ). Quân chủ Canada (nhưng không phải Quân chủ Vương quốc Anh, nơi thường xuyên ban tặng những danh hiệu này cho công dân Anh) kể từ đó đã áp dụng chính sách này: thủ tướng cuối cùng được phong tước hiệp sĩ gần thời điểm bổ nhiệm là Robert Borden, là thủ tướng khi Nghị quyết Nickle được tranh luận tại Hạ viện (và được phong tước hiệp sĩ trước nghị quyết được thông qua). Tuy nhiên, sáu năm sau khi từ chức, Bennett được Quốc vương George VI phong tước quý tộc Vương quốc Anh làm Tử tước Bennett của Mickleham ở Quận Surrey và của Calgary và Hopewell ở Canada. Kể từ đó, không có thủ tướng Canada nào được phong tước.
Danh hiệu
liên_kết=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Kim_Campbell.jpg|phải|nhỏ|[[Kim Campbell, thủ tướng Canada thứ 19 (1993) và nữ thủ tướng từ British Columbia duy nhất ]]
Theo truyền thống Westminster, một người nói chuyện với thủ tướng sử dụng chức danh Thủ tướng. Bộ Di sản văn hóa Canada khuyến cáo rằng không nên sử dụng Ngài Thủ tướng trong bối cảnh chính thức. Trong văn bản, nên sử dụng chức danh Quốc hội đầy đủ của thủ tướng: Quý ngài/bà rất đáng kính [tên],
Hậu mãn nhiệm
liên_kết=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Lester_Pearson_at_Constellation_Hotel_(50540638176).jpg|nhỏ|[[Lester B. Pearson]] Sau khi hết nhiệm kỳ, những nguyên thủ tướng Canada đã theo đuổi nhiều sự nghiệp. Một số nguyên thủ tướng tiếp tục làm chính trị: Bowell làm thượng nghị sĩ, Stephen Harper làm hạ nghị sĩ, Bennett chuyển đến Vương quốc Anh sau khi được bổ nhiệm vào Thượng Nghị viện. Một số nguyên thủ tướng trở thành lãnh đạo của phe đối lập: John A. Macdonald, Arthur Meighen, Mackenzie King và Pierre Trudeau, tất cả đều được tái bổ nhiệm làm thủ tướng (Mackenzie King hai lần); Alexander Mackenzie và John Diefenbaker làm lãnh đạo phe đối lập trước khi trở thành hạ nghị sĩ bình thường cho đến khi qua đời; Wilfrid Laurier qua đời khi đang giữ chức vụ; và Charles Tupper, Louis St. Laurent và John Turner làm lãnh đạo phe đối lập trước khi rút khỏi chính trường. Meighen cũng được bổ nhiệm vào Thượng viện sau nhiệm kỳ thủ tướng thứ hai nhưng từ chức để tái tranh cử, sau cùng rút khỏi chính trường sau khi thất cử. Những nguyên thủ tướng treo ấn từ quan cũng có: Robert Borden, Hiệu trưởng Đại học Nữ vương Kingston và Đại học McGill, đồng thời làm việc trong lĩnh vực tài chính; Lester B. Pearson, Hiệu trưởng Đại học Carleton; Joe Clark và Kim Campbell, vốn là giảng viên đại học, Clark cũng làm tư vấn viên và Campbell làm việc trong lĩnh vực ngoại giao quốc tế, đồng thời là giám đốc các công ty tư nhân và chủ tịch các nhóm lợi ích; Pierre Trudeau và Jean Chrétien quay lại hành nghề luật. Những nguyên thủ tướng cũng thường viết tự truyện (như Tupper) hoặc hồi ký (như Diefenbaker và Paul Martin).
.jpg|nhỏ|[[Lester){kind=link}