✨Nổi dậy Żeligowski

Nổi dậy Żeligowski

phải|nhỏ|366x366px|Binh lính Ba Lan ở Vilnius (Wilno), 1920 Cuộc nổi dậy của Żeligowski ( also żeligiada, ) là một cuộc nổi dậy quân sự do tướng Lucjan Żeligowski cầm đầu vào tháng 10 năm 1920, dẫn đến sự ra đời của nhà nước Cộng hòa Trung Litva. Bản thân tướng Józef Klemens Piłsudski là người đích thân chỉ đạo cuộc nổi dậy, một điều mà cuối đời ông mới thú nhận. Đệ Nhị Cộng hòa Ba Lan sớm sáp nhập vùng này năm 1922 và được công nhận rộng rãi vào năm 1923, song Litva từ chối chủ quyền của Ba Lan trong thành phố.

Nguyên nhân

phải|nhỏ|232x232px|Tướng [[Lucjan Żeligowski]] Cuộc Chiến tranh Nga-Ba Lan từ cuối năm 1920 đã đảo chiều gió khi Ba Lan đánh bại quân xâm lược Nga Xô viết trong Trận Warszawa và đuổi những kẻ ngoại xâm người Nga ra khỏi Tổ quốc. Tuy nhiên, nó lại làm nóng lên tình trạng căng thẳng quanh vùng Vilnius, nhất là thành phố Vilnius (Ba Lan gọi là "Wilno"). Thành phố này do Đại công tước Gediminas của Litva lập nên năm 1323 và luôn được người Litva xem là thủ đô thiêng liêng của nước này, song theo quan điểm của Piłsudski, thì thành phố này có đông người Ba Lan hơn Litva, lên tới 65% trong khi Litva bác bỏ điều này và cho rằng chỉ có 1-2% người Ba Lan trong thành phố. Người Nga chiếm thành phố này từ hè 1920 theo một thỏa thuận hòa bình với Litva Hiệp ước Hòa bình Nga-Litva, và cũng theo thỏa thuận, Nga sẽ trả lại Vilnius cho Litva một khi vấn đề Ba Lan được giải quyết, mặc dù trên thực tế, Nga có âm mưu đảo chính để chiếm thành phố này vào tay mình. Tuy nhiên, thất bại tại Warsaw buộc người Nga phải trao trả Vilnius, nhưng nó lại châm ngòi cho căng thẳng giữa Ba Lan và Litva.

Trước áp lực quốc tế gia tăng với cả hai bên từ tháng 10, Ba Lan và Litva ký một thỏa thuận ngừng bắn tại vùng Suwałki, song vấn đề Vilnius vẫn gây căng thẳng. Bản thân chính Żeligowski cũng mong muốn thiết lập ảnh hưởng tại Vilnius, và cũng chịu sự chia rẽ về gốc gác Litva hay Ba Lan (bản thân ông sinh ra ở Litva), ông quyết định lập Cộng hòa Trung Litva với vùng văn hóa Ba Lan chủ đạo hơn là toàn bộ quốc gia này.

Bản thân cuộc nổi dậy cũng gặp phải khó khăn. Chính Żeligowski ban đầu thừa nhận không mấy sĩ quan và binh lính Ba Lan theo ông ta, thế nhưng sau khi được Piłsudski giải thích, tất cả sĩ quan và binh lính Ba Lan đều ủng hộ Żeligowski. trái|nhỏ|266x266px|Tranh biếm họa hình ảnh lính Litva cố ngăn cản tướng Żeligowski chiếm Vilnius. Vào 8 tháng 10 năm 1920, Żeligowski tuyên bố sẽ "giải phóng Vilnius khỏi quân xâm lược Litva" để lập một "nghị viện có thể quyết định số phận quốc gia", và tiến đánh vào thành phố.

Một lực lượng khác gồm 20 máy bay và Trung đoàn Kỵ binh số 13 do Đại tá Butkiewicz tham gia nổi dậy. Żeligowski từ chối rút quân theo yêu cầu của Hội Quốc Liên mà chỉ đồng ý đàm phán. Vào ngày 17 tháng 11, người Nga ngỏ ý sẽ giúp quân Litva đuổi người Ba Lan, song người Litva từ chối. Kỵ binh Ba Lan đè bẹp quân Litva tại Kavarskas và nhắm tới Kaunas. Tuy nhiên, quân Litva đẩy lui quân Ba Lan vào ngày 19 tháng 11 tại Giedraičiai và Širvintos. Ở Ba Lan, nó được coi là các trận đánh lẻ tẻ.

Cả hai bên đã sức cùng lực kiệt. Ngày 20 và 21, Hội Quốc Liên tiến hành ra hòa đàm và đạt được thỏa thuận ngừng bắn vào ngày 21, lúc 9 giờ sáng. Tuy nhiên quân Litva kịp phát động phản công vào Giedraičiai trước khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực. Quân Litva dừng lại theo yêu cầu của Hội Quốc Liên và thỏa thuận hoà bình được ký vào ngày 29.

Cùng lúc đó, Michał Pius Römer, một người đồng minh của Piłsudski và là thủ lĩnh phong trào Krajowcy, từ chối tham gia chính phủ của ông và thất vọng với việc ông xua quân chiếm Wilno.

Hệ quả

phải|nhỏ|200x200px|[[Cộng hòa Trung Litva (xanh lục)]] Żeligowski trở thành nhà độc tài quân sự tại đây, nhưng sau khi tham gia bỏ phiếu gia nhập Ba Lan, ông tự nguyện nhường quyền lực để tham gia vào Sejm. Piłsudski thừa nhận ông có liên quan tới kế hoạch chiếm Vilnius.

Hội Quốc Liên yêu cầu Ba Lan chấm dứt chiếm đóng Vilnius, và lính Pháp với Anh được huy động để có thể dẹp bỏ sự cai trị của Ba Lan tại đây. Thế nhưng, Pháp lại không muốn gây phức tạp do họ cần Ba Lan làm đồng minh chống Đức sau này, trong khi Anh thì không mặn mà. Vì vậy Ba Lan giữ được Vilnius với một chính phủ chuyển tiếp tại đây. Sau đó, Cộng hòa Trung Litva được sáp nhập vào Ba Lan sau một cuộc bầu cử, và trở thành một phần của tỉnh Wilno. Hội Quốc Liên không công nhận tính hợp pháp của nó.

Wilno tiếp tục trở thành tâm điểm tranh cãi của Ba Lan và Litva, khi Litva vẫn coi Vilnius là thủ đô của mình. Tại Ba Lan, việc làm này được ủng hộ bởi khá nhiều nhóm như Dân chủ Thiên Chúa giáo và phe cánh tả song bị phe cánh hữu chỉ trích. Hiềm khích cũng nổ ra giữa Piłsudski với Ignacy Jan Paderewski, người mà đã đóng vai trò trong sự công nhận quốc tế về nền độc lập của Ba Lan. Theo Timothy Snyder, hành động này đã có tác động xấu tới quan hệ Ba Lan-Litva sau này, dẫn tới sự trỗi dậy của tư tưởng dân tộc chủ nghĩa bài Ba Lan ở Litva, trực tiếp làm xấu đi quan hệ hai nước.

👁️ 0 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
phải|nhỏ|366x366px|Binh lính Ba Lan ở Vilnius (Wilno), 1920 **Cuộc nổi dậy của Żeligowski** ( also _żeligiada_, ) là một cuộc nổi dậy quân sự do tướng Lucjan Żeligowski cầm đầu vào tháng 10 năm 1920,
Cuộc **chiến tranh Ba Lan-Litva** là cuộc xung đột vũ trang giữa hai nước Ba Lan và Litva sau Chiến tranh thế giới thứ nhất. Cuộc chiến này vốn diễn ra để tranh giành quyền
Lực lượng **Armia Krajowa**, còn được biết tới là **Quân đội Nhà** (**Home Army**) (; , gọi là **AK**), là lực lượng chủ lực của Ba Lan trong suốt Chiến tranh thế giới thứ hai
thumb|Bản đồ các tranh chấp lãnh thổ của Litva vào năm 1939-1940, bao gồm cả vùng Vilnius có màu nâu và cam **Tối hậu thư Ba Lan gửi Litva năm 1938** là một tối hậu
**Chiến dịch Lyublin–Brest** hay **Chiến dịch Lublin-Brest** là một chiến dịch quân sự diễn ra trong Chiến tranh Xô-Đức do Hồng quân Liên Xô tổ chức nhằm tiếp tục tấn công vào Cụm tập đoàn