✨Hoàng Văn Hoan

Hoàng Văn Hoan (1905 – 1991) là một chính khách, nhà ngoại giao người Việt Nam, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam, Phó Chủ tịch Quốc hội Việt Nam và là Đại sứ đầu tiên của Việt Nam tại Trung Quốc. Với bề dày hoạt động cách mạng ở nước ngoài, đặc biệt tại Trung Quốc và Thái Lan, ông là một trong những nhân vật có ảnh hưởng lớn trong quan hệ Việt – Trung trong giai đoạn Chiến tranh Lạnh. Hoàng Văn Hoan nổi bật trong giới lãnh đạo Việt Nam bởi lập trường thân Trung Quốc và mối quan hệ cá nhân mật thiết với các lãnh đạo hàng đầu của Bắc Kinh, đặc biệt là Mao Trạch Đông.

Từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng trong Đảng và Nhà nước từ thập niên 1940 đến 1970, Hoàng Văn Hoan dần mất ảnh hưởng khi Việt Nam nghiêng về phía Liên Xô sau năm 1975. Năm 1979, giữa lúc căng thẳng Việt – Trung leo thang sau cuộc chiến tranh biên giới, ông đào tẩu sang Trung Quốc và lên tiếng công khai chỉ trích chính quyền Hà Nội. Tại Bắc Kinh, ông xuất hiện trong các hoạt động tuyên truyền của Trung Quốc, cáo buộc chính quyền Lê Duẩn phản bội tư tưởng Hồ Chí Minh, đàn áp người Hoa và khiêu khích xung đột khu vực. Ông bị Tòa án Nhân dân Tối cao Việt Nam xét xử vắng mặt và tuyên án tử hình vì tội phản quốc. Hoàng Văn Hoan sống lưu vong tại Bắc Kinh dưới sự bảo trợ của chính phủ Trung Quốc trước khi qua đời vào năm 1991.

Tiểu sử và sự nghiệp chính trị

Hoàng Văn Hoan, tên khai sinh là Hoàng Ngọc Ân, sinh năm 1905 trong một gia đình nhà Nho nghèo tại làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An, Trung Kỳ, thuộc Liên bang Đông Dương. Ngay từ khi còn trẻ, ông đã tham gia vào các hoạt động yêu nước và phong trào cách mạng chống thực dân. Trong thập niên 1920–1930, ông hoạt động cách mạng tại nước ngoài, chủ yếu ở Thái Lan và Trung Quốc, nơi ông có điều kiện tiếp xúc với tư tưởng cộng sản. Năm 1926, ở tuổi 19, Hoàng Văn Hoan gia nhập tổ chức Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội do Nguyễn Ái Quốc thành lập. Ông được đào tạo tại Trường Quân sự Hoàng Phố và từng giữ cấp bậc đại úy trong Quốc dân Cách mệnh Quân của Quốc dân Đảng trước khi gia nhập Đảng Cộng sản Trung Quốc. Ông gia nhập Đảng Cộng sản Xiêm (Thái Lan) vào năm 1930 và đến năm 1934 trở thành Ủy viên Trung ương lâm thời của tổ chức này. Năm 1936, ông tham gia thành lập Hội Việt Nam Độc lập tại Nam Kinh – tổ chức tiền thân của Việt Minh.

Từ năm 1950, Hoàng Văn Hoan bắt đầu đảm nhiệm các chức vụ đối ngoại cấp cao trong chính quyền kháng chiến. Ông được cử làm Đại sứ đặc mệnh toàn quyền đầu tiên của Việt Nam tại Trung Quốc từ năm 1950 đến năm 1957, đồng thời kiêm nhiệm vai trò Đại sứ tại Triều Tiên và Mông Cổ. Năm 1951, ông được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam khóa II. Năm 1961, ông từng giữ chức Bí thư Thành ủy Hà Nội trong một thời gian ngắn, trước khi được phân công làm Trưởng Ban Liên lạc Đối ngoại Trung ương Đảng – cơ quan phụ trách công tác đối ngoại của Đảng – và Trưởng Ban Pháp chế Trung ương Đảng. Trong thập niên 1960, ông cũng tham gia chỉ đạo công tác vận động cách mạng tại Lào và Campuchia, góp phần vào chính sách đối ngoại và chiến lược cách mạng khu vực của Đảng Lao động Việt Nam. Sự kiện một nhân vật từng giữ chức vụ cao trong Đảng và nhà nước Việt Nam quyết định rời bỏ đất nước để sang Trung Quốc, một quốc gia đang có xung đột vũ trang với Việt Nam, gây chấn động trong dư luận trong nước và quốc tế. Tạp chí Time khi đưa tin về sự kiện này đã gọi đây là "cú sốc lớn thứ hai" đối với chính quyền Hà Nội, chỉ sau làn sóng hàng trăm nghìn thuyền nhân rời khỏi Việt Nam sau năm 1975.

Ngay sau khi đến Bắc Kinh, Hoàng Văn Hoan được tiếp đón trọng thị. Chỉ hai ngày sau khi đặt chân đến Trung Quốc, ông được Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc khi đó là Hoa Quốc Phong tiếp đón. Trong cuộc gặp này, Hoa Quốc Phong tuyên bố rằng "những kẻ phá hoại tình hữu nghị Việt – Trung sẽ bị đập vỡ đầu", một phát ngôn được hiểu là nhằm vào giới lãnh đạo Việt Nam. Đầu tháng 8 năm 1979, Hoàng Văn Hoan xuất hiện trong một cuộc họp báo tại Bắc Kinh và công khai chỉ trích mạnh mẽ chính quyền Việt Nam. Ông cáo buộc giới lãnh đạo Hà Nội đã "biến Việt Nam thành vệ tinh của ngoại bang" (ám chỉ sự phụ thuộc vào Liên Xô) và cho rằng người Hoa tại Việt Nam bị đối xử "tệ hơn cả cách Hitler đối xử với người Do Thái". Những phát biểu của Hoan hoàn toàn tương đồng với lập luận chính thức của Trung Quốc trong giai đoạn này, nhưng bị giới truyền thông và dư luận Việt Nam kịch liệt lên án. Ngày 25 tháng 8 năm 1979, Tòa án Nhân dân Tối cao Việt Nam tổ chức phiên tòa xét xử vắng mặt ông về tội phản bội Tổ quốc và tuyên án tử hình. Đây là trường hợp quan chức cấp cao nhất trong lịch sử nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam bị kết án tử hình vắng mặt với cáo buộc "đào ngũ theo địch".

Qua đời

Sau khi đưa ra những phát ngôn chỉ trích lãnh đạo Việt Nam lúc mới đào thoát, Hoàng Văn Hoan sống trong cảnh ẩn dật tại Bắc Kinh và gần như không xuất hiện trước công chúng. Ông chỉ đôi khi được truyền thông Trung Quốc nhắc đến trong các cuộc gặp với giới chức nước này. Vào tháng 1 năm 1991, ông phải nhập viện do bị nhiễm trùng phổi và mắc các chứng bệnh mạn tính liên quan đến tim và phổi. Sau một thời gian điều trị, ông qua đời tại Bắc Kinh vào ngày 18 tháng 5 năm 1991, thọ 86 tuổi. Cái chết của ông được truyền thông chính thức Trung Quốc đưa tin, trong đó mô tả ông là "một người bạn già đáng kính của nhân dân Trung Quốc". Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc Giang Trạch Dân cùng nhiều lãnh đạo cấp cao khác được cho là đã đến thăm ông trong thời gian ông nằm viện. Chính phủ Trung Quốc tổ chức lễ tang cấp nhà nước và an táng ông tại Nghĩa trang cách mạng Bát Bảo Sơn – nơi chôn cất nhiều lãnh tụ cấp cao của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Theo nguyện vọng cá nhân, một phần tro cốt của ông được đưa đi Côn Minh để rắc trên đầu nguồn sông Hồng, một phần được đưa về quê hương Quỳnh Đôi, Nghệ An, để an táng.

Tác phẩm

Sau khi đào tẩu sang Trung Quốc, ông viết nhiều cuốn sách bằng tiếng Trung, một số mang tính tự truyện. Các tác phẩm đã xuất bản của ông bao gồm: