✨Đình Quỳnh Đôi, Xã Quỳnh Đôi

Đình Quỳnh Đôi được khởi dựng từ thời Lê Trung Hưng, trở thành trung tâm sinh hoạt văn hóa cộng đồng Quỳnh Đôi từ thế kỷ XVII. Đến thế kỷ XIX, dưới triều vua Tự Đức, đình được trùng tu quy mô lớn với phần xây dựng bắt đầu năm 1850, sửa chữa năm 1854 và hoàn thành năm 1861. Toàn bộ gỗ lim và ngói lợp trong công trình đều do danh sĩ Phạm Đình Toái đài thọ, thể hiện tinh thần tương thân tương trợ của nhân dân đối với di tích. Ngày 30/8/1991, Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận đình là Di tích Lịch sử – Văn hóa cấp quốc gia. Với kiến trúc 5 gian, 2 hồi, 6 bộ vì kèo gỗ lim chạm khắc tinh xảo “tứ linh”, “tứ quý”, đình hiện là minh chứng nổi bật cho nghệ thuật đình làng Bắc Trung Bộ. Đình cũng là nơi tổ chức lễ Kỳ yên, Kỳ phúc, Lễ rước Thần và chứng kiến phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh (1930–1931) cũng như lễ cướp chính quyền tháng 8 1945. Bên cạnh đó, giai thoại “Ông đồ Nghệ và con cá gỗ” khắc họa tinh thần hiếu học, ý chí vượt khó của người Quỳnh Đôi cũng góp phần làm nên hồn cốt văn hóa làng xã.

Đình Quỳnh Đôi khởi dựng từ thời Lê Trung Hưng, đặt nền móng cho trung tâm sinh hoạt cộng đồng của làng Quỳnh Đôi.

Đến năm 1850, đình được thiết kế xây mới; sau đó trải qua trùng tu năm 1854 và hoàn thiện toàn bộ công trình vào năm 1861. Toàn bộ vật liệu gỗ lim và ngói lợp do cụ Phạm Đình Toái tài trợ, thể hiện đóng góp quan trọng của các danh sĩ địa phương.

Ngày 30/8/1991, đình được xếp hạng Di tích Lịch sử – Văn hóa cấp quốc gia, khẳng định giá trị lịch sử, kiến trúc và văn hóa tâm linh của di tích.

Đình có bố cục 5 gian, 2 hồi, sử dụng 6 bộ vì kèo gỗ lim, với cột cái cao 5,3 m, đường kính 0,4 m. Sân đình trước mặt dựng hai bia đá ghi lại lịch sử xây dựng và các lần trùng tu.

Các mảng chạm khắc trên cấu kiện gỗ thể hiện đề tài “tứ linh” (long, lân, quy, phụng) và “tứ quý” (tùng, cúc, trúc, mai), góp phần tôn thêm nét uy nghi và giá trị thẩm mỹ cho công trình. Đình tọa hướng Nam, vừa đón gió vừa đón nắng, phù hợp phong thủy làng xã.

Đình là nơi diễn ra mọi sinh hoạt chung của làng, từ hội họp, học tập đến các nghi lễ tâm linh hằng ngày.

Hàng năm, nhân dân Quỳnh Đôi tổ chức lễ Kỳ yên, lễ Kỳ phúc (khoảng tháng 3 âm lịch) và Lễ rước Thần từ đền làng về đình ﹘ các nghi thức gồm lễ cáo yết, rước kiệu, tạ lễ, cầu an. Lễ hội Kỳ Phúc, sau hơn 60 năm thất truyền, đã được khôi phục từ năm 2012, góp phần làm sống dậy bản sắc văn hóa truyền thống.

Trong phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh (1930–1931), đình từng là nơi treo cờ Đảng, phát truyền đơn và đánh trống lệnh khởi xướng cách mạng. Tháng 1 1931, thực dân Pháp đã biến đình thành nơi giam giữ, tra tấn, và xử bắn 9 chiến sĩ cộng sản ngay trước cửa đình nhằm đàn áp phong trào. Ngày 15/8/1945, đông đảo nhân dân tập trung tại đình tham gia lễ cướp chính quyền và bàn giao ấn tín, giấy tờ chế độ cũ cho chính quyền cách mạng.

Một trong những giai thoại nổi tiếng nhất của làng Quỳnh Đôi là câu chuyện “Ông đồ Nghệ và con cá gỗ”, phản ánh tinh thần khổ luyện, hiếu học vượt khó của người dân địa phương.

Đình Quỳnh Đôi không chỉ là công trình kiến trúc đền làng cổ kính với các chi tiết chạm khắc tinh xảo mà còn là trung tâm văn hóa – tín ngưỡng gắn liền với lịch sử đấu tranh và sinh hoạt cộng đồng. Qua các lễ hội truyền thống, di tích tiếp tục nuôi dưỡng giá trị văn hóa làng xã, giáo dục lòng tự hào, ý thức lịch sử cho thế hệ sau.