**** (Hiragana: だて／いだて まさむね), là một daimyō thời Azuchi–Momoyama và đầu thời Edo trong lịch sử Nhật Bản.

Xuất thân là người thừa kế của gia tộc daimyō quyền lực nhiều đời tại vùng Tōhoku, ông tiếp tục kế thừa chức vị và xây dựng nên nền mống cho thành Sendai ngày hôm nay. Là một nhà chiến binh, nhà quân sự xuất sắc, ông còn trở nên ấn tượng hơn bởi con mắt phải bị mất do biến chứng của bệnh đậu mùa từ thuở bé nên còn thường được gọi với ngoại hiệu dokuganryū (独眼竜 / Độc nhãn long), hay Con rồng một mắt xứ Ōshū.

Với những thành tích nổi trội trong thời chiến, Masamune trở thành nhân vật trong rất nhiều bộ phim cổ trang của Nhật Bản.

Tiểu sử

Thuở thiếu thời

Date Masamune chào đời ngày 5 tháng 9 năm 1567 (tức 3 tháng 8 niên hiệu Vĩnh Lộc thứ 10). Nơi sinh của ông là Lâu đài Yonezawa (nay thuộc tỉnh Yamagata, hoặc cũng có thuyết nói là Lâu đài Tateyama.

Ông là trưởng nam của tộc trưởng đời thứ 16 của nhà Date, Date Terumune (伊達輝宗 / Y Đạt Huy Tông, 1544 - 1585), một daimyō hùng mạnh ở Mutsu (ở cực bắc nước Nhật khi đó). Tên khai sinh của ông là Bontenmaru (梵天丸 / Phạm Thiên Hoàn), sau lại đổi là Tojiro (藤次郎 / Đằng Thứ Lang). Mẫu thân của ông là Yoshihime (1548 - 1623), con gái của Mogami Yoshimori đến từ nhà Mogami, chính thất phu nhân của Terumune.

Năm 1577, ông được cha đổi tên thành Date Masamune. Cái tên Masamune là để vinh danh tộc trưởng đời thứ 9 của gia tộc (sống vào thời Muromachi) là Ōzen Daifu Masamune, người có công trung hưng gia tộc. Điều này cho thấy sự kì vọng rất cao của Terumune đối với người con này.

Mùa đông năm 1579, Masamune 13 tuổi, làm lễ thành hôn với Megohime - 11 tuổi, con gái của Tamura Kiyoaki, chủ nhân của lâu đài Miharu. Hai người về sau có với nhau 3 con trai và 1 con gái.

Năm 14 tuổi (1581), Masamune lãnh đạo chiến dịch đầu tiên trong sự nghiệp của mình, khi sát cánh cùng phụ thân trong trận chiến đấu với gia tộc kình địch Sōma. Cũng từ thời điểm này, ông được giao phụ trách công việc ngoại giao với gia tộc Tamura và gia tộc Ashina với tư cách là đại diện của Terumune, và trong khoảng thời gian này, ông thúc giục Ashina Moritaka đã gửi quân tiếp viện chống lại nhà Soma.

Rồng một mắt xứ Ōshu

Ba năm sau, vào tháng 10 năm Thiên Chính thứ 12 (1584), Lãnh chúa Terumune từ nhiệm để sống ẩn cư, công tử Masamune lên nối ngôi thủ lãnh của gia tộc Date đời thứ 17. Ban đầu, Masamune từ chối với lý do hãy còn nhỏ tuổi, song cuối cùng đã lên nắm quyền do sự thuyết phục của các cận thần.

Quân phục dành cho quận đội của Masamune đặc trưng bởi áo giáp đen và mũ đội đầu bằng vàng.

thumb|Giáp trụ của Date Masamune

Masamune có những đặc điểm giúp ông trở nên nổi bật hơn so với các daimyō khác cùng thời. Đặc biệt, quả giáp trụ (kabuto) mang hình ánh trăng lưỡi liềm nổi tiếng của ông khiến các đối thủ nghe danh đều cảm thấy khiếp sợ. Khi còn là một đứa trẻ, một cơn bệnh đậu mùa đã khiến ông mất đi thị lực ở con mắt bên phải, song không rõ tình hình cụ thể như thế nào.

Gia tộc Date đã xây dựng liên minh với các gia tộc lân cận thông qua các cuộc hôn nhân qua từ các thế hệ trước, nhưng các tranh chấp không vì thế mà dừng lại. Ngay sau khi Masamune tiếp quản đại quyền năm 1584, một lãnh chúa chư hầu của nhà Tamura (nhà vợ của Masamune) tên là Ōuchi Sadatsuna, người nắm giữ Lâu đài Obama đã đào tẩu sang lãnh địa của gia tộc Ashina của vùng Aizu nhằm li khai khỏi Tamura. Masamune tuyên chiến với Ōuchi và Ashina vì sự phản bội này, và bắt đầu một chiến dịch lùng băt Sadatsuna. Những minh ước trước đây đã bị gạt sang một bên khi ông bắt đầu tấn công và chinh phục đất đai của các gia tộc giúp đỡ cho Sadatsuna, ngay cả những người thân của ông ở vùng Mutsu và Dewa.

Mùa đông năm 1585, Nihonmatsu Yoshitsugu của nhà Nihonmatsu đề nghị giảng hòa với nhà Date qua sự góp lời của lão tướng Terumune. Masamune, khi đó là tộc trưởng, và là con rể của nhà Tamura, không mấy mặn mà với việc hòa giải này, từ đây chấm dứt luôn mối liên minh lâu đời giữa hai gia tộc Date và Ashina.

Tháng 8 năm 1585, Date Masamune tấn công Lâu đài Kotemori trong lãnh thổ nhà Ouchi, và vung đao đồ sát toàn thành như một lời đe dọa với các chư hầu xung quanh. Nihonmatsu Yoshitsugu khiếp sợ xin hàng, và Masamune đưa ra điều kiện vô cùng nặng nề là Nihonmatsu phải từ bỏ hầu hết lãnh thổ của mình. Hatakeyama Yoshitsugu đành phải liên lạc với Date Terumune, mời đến ăn tiệc bàn việc giảng hòa ở lâu đài Miyamori. Lợi dụng lúc Masamune đưa khách đi săn, không có ai hộ vệ cho lão tướng Terumune, bọn người Yoshitsugu đã bắt cóc ông ta. Date Masamune liền tấn công nhà Hatakeyama và 2 bên gặp nhau trên bờ sông Abukuma. Terumune bảo con trai mình cứ tấn công bất kể an nguy của mình nhưng Masumune chần chừ không quyết. Đến khi Masamune tiến binh thì Hatakeyama Yoshitsugu liền chém chết Terumune. Masamune nổi giận, bắt được rồi chém cả Yoshitsugu cùng tùy tùng. Nhà Hatakeyama đã đi quá xa trong cuộc xung đột này nên kêu gọi các gia tộc khác của tỉnh Mutsu, liên kết tấn công tiêu diệt nhà Date. Liên quân 30000 người này nhanh chóng đánh hạ 3 thành ngoại quận Motomiya. Date Masamune chỉ có 7000 samurai, quá chênh lệch so với liên quân. Mặc dù Masamune đã cố gắng đẩy lùi cánh quân Satake khỏi sông Seto, song ông đã thất bại. Ông quyết định đào tẩu về thành Motomiya, để lại hai cánh quân chặn hậu dưới quyền chỉ huy của các thuộc hạ Oniniwa Yoshinao và người em họ Date Shigezane; với nhiệm vụ cản bước quân Satake đủ lâu để Masamune trốn thoát đến Motomiya. Shigezane sống sót, nhưng Yoshinao đã thiệt mạng trong trận chiến này.

Liên quân vây thành chỉ được vài ngày thì may mắn cho Masamune, nhà Satake, chủ lực của liên quân phải lui về bảo vệ lãnh thổ, điều này làm liên quân bị thiếu hụt lực lượng và phải lui về. Từ đây, "Độc Nhãn Long" Date Masamune, biệt danh do con mắt bị hỏng hồi trẻ do bệnh đậu mùa và chính tay Masamune đã móc ra, sẽ bắt đầu làm chủ phía cực Bắc Nhật Bản.

Tháng 4 năm 1586, Masamune đích thân thúc quân vây hãm lâu đài Nihonmatsu. Cậu bé Kokumaru mới 11 tuổi, con trai của Nihonmatsu Yoshitsugu vừa bị giết được lập lên ngôi chúa một cách vội vã và chống cự một cách tuyệt vọng trước lực lượng nhà Date. Đến tháng 7, một thỏa thuận hòa bình đã được ký kết giữa gia tộc Date và gia tộc Ashina thông qua sự trung gian của Soma Yoshito, và Kokumaru rời khỏi lâu đài Nihonmatsu và đi sống lưu vong ở lãnh địa của nhà Ashina ở Aizu. Như vậy Masamune đã tiêu diệt xong thế lực của nhà Hatakeyama. Sau đó, ông tiến hành hòa ước với gia tộc Satake và các lãnh chúa khác của Minamioshu, và hòa bình được khôi phục trong một thời gian.

Tuy nhiên đó chỉ là nhất thời. Không bao lâu sau, Ashina Kameomaru - lãnh chúa Ashina, đột ngột qua đời khi chỉ mới 3 tuổi, và Satake Yoshishige đã đưa con trai mình là Yoshihiro, lên làm người đứng đầu gia tộc Ashina. Tuy nhiên, trong khi Yoshishige nhận được sự đồng ý của gia tộc Shirakawa Yuki và Iwaki trước về việc bổ nhiệm Yoshihiro, ông đã không đưa ra bất kỳ thông báo nào cho Masamune. Masamune coi đó là một lời tuyên chiến, và quyết định tấn công toàn diện nhà Satake, bất chấp lệnh yêu cầu dừng chiến tranh giữa các lãnh chúa của Toyotomi Hideyoshi vừa ban ra.

Ngày 26 tháng 2 năm 1589, Date Masamune bị ngã ngựa và bị thương trong một thời gian sau đó. Đến tháng 4, Iwaki Tsunetaka phát động một cuộc xâm lược lãnh địa của Tamura, và Masamune sau khi hồi phục, đã tiến quân phản công vào tháng 5.

Năm 1589, Date Masamune tiêu diệt nhà Soma, rồi mua chuộc 1 đại tướng nhà Ashina, tiến quân tấn công nhà Ashina ở bản doanh Kurokawa. Ngày 17 tháng 7 năm 1589, quân 2 bên gặp nhau ở Suriagehara. Masamune đích thân dẫn quân xông vào xé nát đội hình của quân Ashina. Quân Ashina phải nhảy xuống sông bỏ trốn, vì chiếc cầu duy nhất đã bị quân Date phá hủy và những ai không chết đuối đều bị xử tử khi đặt được chân lên bờ. Hơn 2300 quân Ashina bị giết, nhà Ashina bị tiêu diệt. Đây là một trong những trận chiến đẫm máu của thời Chiến Quốc và là lần mở rộng cuối cùng của nhà Date. Sau khi đánh bại gia tộc Ashina, Masamune đã biến lâu đài Kurokawa ở phiên Aizu thành căn cứ hoạt động của mình.

Vào thời điểm này, những người đã miễn cưỡng tham chiến là Yuki Yoshichika, Ishikawa Akimitsu, Iwaki Tsunetaka và những người khác lần lượt quy phục Masamune, và gia tộc Nikaidō, người vẫn đang kháng cự, đã bị Masamune tiêu diệt.

Quy phục Hideyoshi

Tuy nhiên lúc này Toyotomi Hideyoshi đã gần như hoàn thành công cuộc thống nhất Nhật Bản. Năm 1590, Toyotomi Hideyoshi tấn công lâu đài Odawara của nhà Hojo và buộc các daimyō vùng Tōhoku tham gia vào chiến dịch. Mặc dù ban đầu Masamune từ chối yêu cầu của Hideyoshi bởi nhà Hojo là đồng minh với nhà Date từ ngay thời thân phụ Terumune, ông không có lựa chọn thực sự nào khác trong vấn đề này vì Hideyoshi là người cai trị thực sự của Nhật Bản, thực lực mạnh hơn ông rất nhiều. Masamune cố tình vẫn trì hoãn ra quân với ý đồ gió chiều nào theo chiều nấy. Điều này đã làm Hideyoshi tức giận. Mong đợi bị xử tử, Masamune, mặc bộ quần áo đẹp nhất và không tỏ ra sợ hãi, đối mặt với sự giận dữ của Hideyoshi. Hideyoshi tha mạng cho ông nhưng tịch thu các vùng đất mới chiếm được của Masamune, điều này có lẽ làm cho Masamune không được vui. Vì vậy không có gì lạ khi Date Masamune quyết định nghiêng về Tokugawa Ieyasu, láng giềng của mình trên Kanto, trong chiến dịch Sekigahara năm 1600.

Với tư cách là daimyō hùng mạnh nhất ở ở miền bắc Nhật Bản, không có gì khó hiểu khi Masamune luôn bị khi ngờ bởi Hideyoshi và cả Tokugawa Ieyasu sau này. Năm 1591, Masamune lại buộc phải từ bỏ vùng đất tổ của gia tộc Date (nay thuộc Thành phố Date, Kawamata, Koori, và Kunimi) giao cho Hideyoshi, gây ra bạo loạn lan rộng. Từ đó về sau ông không bao giờ có thể thu hồi lãnh địa này được nữa.

Sau đó ông tham gia đàn áp Cuộc nổi dậy Kunohe, và được thưởng công bằng các vùng đất Iwatesawa và một số địa bàn xung quanh. Masamune dời quân sang đó, xây dựng lại Lâu đài Iwadeyama và khuyến khích sự phát triển của một thị trấn tại căn cứ của nó. Masamune ở lại Iwadeyama trong 13 tiếp theo và biến khu vực này thành một trung tâm chính trị và kinh tế lớn.

Masamune và các tướng dưới quyền cũng tham gia tích cực vào chiến dịch xâm lược Triều Tiên trong giai đoạn 1592 - 1598.

Vào năm 1595, tranh chấp nội bộ diễn ra trong nhà Toyotomi, khi Hideyoshi sát hại người cháu của mình là Toyotomi Hidetsugu. Masamune có mối quan hệ thân thiết với Hidetsugu, vì thế tình trạng của ông trở nên rất nguy hiểm. Cũng tại thời điểm này, Komahime, con gái của Mogami Yoshimitsu, em họ ngoại của ông, vừa được gả làm trắc thất của Hidetsugu, và cũng bị xử tử cùng với vợ con của Hidetsugu. Masamune cũng bị Hideyoshi nghi ngờ có liên quan đến cuộc nổi loạn và bị triệu hồi về Iyo tống giam, nhưng cuối cùng ông đã được ân xá do lời bảo hộ của Yume Kageyasu và Nakajima Munetsugu.

Với thân mẫu Yoshihime

Mẹ ruột của Masamune là Yoshihime, xuất thân từ gia tộc Mogami, thường được biết đến với cái tên Okuhane no Onihime (奥羽の鬼姫 / Áo Vũ Ma Cơ) do tính cách hung dữ cũng như những thủ đoạn của bà nhằm chiếm lấy quyền lực của gia tộc Date. Yoshihime cũng không ưa gì Masamune vì con mắt tật nguyền của ông, và ủng hộ người con thứ là Kojirou lên kế vị lãnh đạo gia tộc. Mối mâu thuẫn này càng lớn hơn khi Yoshihime thường xuyên ủng hộ cho anh trai mình là Mogami Yoshiaki - tộc trưởng nhà Mogami, ngay cả khi ông này chiến đấu chống lại Gia tộc Date. Năm 1585, khi Date Terumune bị giết bởi Nihonmatsu Yoshitsugu, Yoshihime nghi ngờ Masamune là người thao túng để giết cha đoạt quyền, vì vậy bà quyết định giết Masamune để cho phép Kojirou trở thành thủ lĩnh của gia tộc Date. Những năm sau khi, khi Masamune gây chiến với gia tộc Shiomatsu, và gia tộc Ozaki, các đồng minh của nhà Mogami, khiến Yoshihime càng bất bình. Bà ta đã tập hợp một số gia tộc đến từ tỉnh Mutsu, lập thành liên minh để đánh bại Masamune, trong đó có gia tộc Nikaido, nơi Onamihime (em gái của Date Terumune và là cô của Masamune) là người lãnh đạo.

Năm 1590 xảy ra sự kiện Odawara, khi Masamune chuẩn bị tham chiến cùng với Toytomi Hideyoshi trong cuộc vây hãm Odawara. Một số nguồn tin cho rằng khi đó một sự cố đã xảy ra trong gia tộc Date khi chính Yoshihime đã mang đến cho Masamune một mâm thức ăn có tẩm độc. Masamune trúng độc nhưng được cứu chữa kịp thời nên không chết. Vụ việc này đã khiến quan hệ mẹ con trở nên cực kỳ tồi tệ, và sau có Masamune đã hạ lệnh hành quyết em trai Kojiro. Tuy nhiên, đây chỉ là một nghi vấn lịch sử, vì các sử liệu chính thống không ghi chép về sự kiện này, câu chuyện chỉ được ghi lại trong quyển "Trị gia kí lục" được viết vào thời kỳ Edo.

Năm 1600, Trận chiến Sekigahara bắt đầu. Vào lúc này, Masamune nhận được quân tiếp viện từ Mogami Yoshiaki theo yêu cầu của Yoshihime. Katakura Kagetsuna khuyên Masamune chờ quân địch kiệt sức. Trong khi đó, gia tộc Uesugi đã tấn công thành Kaminoyama được bảo vệ bởi gia tộc Mogami, Naoe Kanetsugu thống lĩnh đội quân chiếm lấy thành và quân đội của gia tộc Mogami chạy trốn. Masamune gửi quân tiếp viện đến bảo vệ Yoshihime, khi đó bà đang ở giữa trận chiến. Trong Cuộc vây hãm Hasedō, Yoshiaki chiến đấu cùng với gia tộc Date để trục xuất gia tộc Uesugi khỏi Yamagata. Tokugawa Ieyasu chiến thắng trong Trận Sekigahara, gia tộc Uesugi xin hàng và rút lui. Sau trận chiến, Yoshihime đã gửi thư cảm ơn tới Masamune.

thumb|Bản sao của [[tàu Date Maru, hay San Juan Bautista, ở Ishinomaki, Nhật Bản.]]

Masamune cũng quan tâm và tài trợ cho một trong số ít các hành trình ngoại giao và thám hiểm những vùng đất xa xôi của người Nhật Bản trong giai đoạn này. Ông hạ lệnh đóng chiếc tàu thám hiểm San Juan Bautista, với công nghệ đóng tàu của châu Âu. Ông gửi thuộc hạ là Hasekura Tsunenaga, Sotelo, dẫn theo đoàn tùy tùng 180 người đến để thiết lập quan hệ với Giáo hoàng ở Rome. Đoàn thám hiểm này đã đến thăm những nơi như Philippines, Mexico, Tây Ban Nha và Rome. Trước đây, các lãnh chúa Nhật Bản chưa bao giờ tài trợ cho loại hình mạo hiểm này, vì vậy đây có lẽ là chuyến đi thành công đầu tiên. Ít nhất năm thành viên trong đoàn thám hiểm đã ở lại Coria (Seville) của Tây Ban Nha để tránh cuộc đàn áp đạo Thiên Chúa ở Nhật Bản. 600 hậu duệ của họ, với họ Japón, hiện đang sống ở Tây Ban Nha.

Gia quyến

thumb|Tượng của Date Masamune ở Công viên Aobayama, Sendai

• Cha: Date Terumune (1544 - 1585)
• Mẹ: Yoshihime (1548–1623), con gái của Mogami Yoshimori, daimyō xứ Dewa
• Chính thất: Megohime (1568 - 1653), con gái của Tamura Kiyoaki chủ của Miharu Castle thuộc đất Miharu, tỉnh Mutsu. Sau được gọi là Yōtokuin (陽徳院 / Dương Đức viện)
• Vợ lẽ: Īsaka no Tsubone (1569–1634) Shōkoin (1583–1656) Oyama no Kata (1587–1668) Shōgo'in (? - 1644) Okachi no Kata (? - 1669) Hosshōin (? - 1664) ** Shinzo no Kata (? - 1612)
• Tình nhân: Kōnomae (1577–1641), con gái của Takada Jirōemon. Ban đầu là tình nhân của Toyotomi Hideyoshi, sau được "tặng" cho Masamune và sinh 2 người con. Năm 1603, bà lại bị đem gả cho Moniwa Tsunamoto, thuộc tướng dưới quyền Masamune, và 2 con của bà cũng bị nhận là con của Tsunamoto.
• Con trai:

  Công tử trưởng: Date Hidemune (伊達秀宗 / Y Đạt Tú Tông, 1591 - 1658), mẹ là Shinzo no Kata

  Công tử thứ 2: Date Tadamune (伊達忠宗 / Y Đạt Trung Tông, 1599 - 1658), mẹ là Megohime

  Công tử thứ 3: Date Munekiyo (伊達宗清 / Y Đạt Tông Thanh, 1600–1634) mẹ là Shinzo no Kata

  Công tử thứ 4: Date Muneyasu (伊達宗泰 / Y Đạt Tông Thái, 1601–1638) mẹ là Shoukoin

  Công tử thứ 5: Date Munetsuna (伊達宗綱 / Y Đạt Tông Cương, 1603–1618), mẹ là Megohime

  Công tử thứ 6: Date Munenobu (伊達宗信 / Y Đạt Tông Tín, 1603–1627) mẹ là Oyama no Kata

  Công tử thứ 7: Date Munetaka (伊達宗高 / Y Đạt Tông Cao, 1607–1626) mẹ là Oyama no Kata

  Công tử thứ 8: Takematsumaru (竹松丸 / Trúc Tùng Hoàn, 1609 - 1615), mẹ là Megohime

  Công tử thứ 9: Date Munezane (伊達宗實 / Y Đạt Tông Thực, 1613–1665) mẹ là Shōgo'in

  Công tử thứ 10: Date Munekatsu (伊達宗勝 / Y Đạt Tông Thắng, 1621–1679) mẹ là Okachi no kata

  Ngoài giá thú: Watari Munemoto (1600 – 1669) mẹ là Konomae

• Con gái

  Trưởng nữ: Irohahime (五郎八姬 / Ngũ Lang Bát Cơ, 1591 - 1664), lấy Matsudaira Tadateru. Mẹ là Megohime

  Công nữ thứ 2: Mūhime (牟宇姬 / Mưu Vũ Cơ, 1608 - 1683). Mẹ là Oyama no Kata

  Công nữ thứ 3: Minehime (岑姬 / Sầm Cơ, 1616–1632), lấy Date Munesane. Mẹ là Okachi no kata

  Công nữ thứ 4: Sengikuhime (千菊姬 / Thiên Cúc Cơ, 1626–1655) lấy Kyogoku Takakuni. Mẹ là Hossoin

  Ngoài giá thú: Tsuta lấy Harada Munesuke. Mẹ là Konomae

Thư mục

• Meriwether, Colyer. (1893). [https://books.google.com/books?id=RrYUAAAAYAAJ&pg=PA3&dq="Life of Date Masamune,"] Transactions of the Asiatic Society of Japan, Tập. XXI.
• Tetsuo Owada 小和田哲男. Date Masamune: shiden 伊達政宗: 史伝. Tokyo: Gakken 学研, 2000.
• Ken-ichi Sato 佐藤憲一. Date Masamune's letters 伊達政宗の手紙. Tokyo: Sinchosensho 新潮選書, 1995.
• Zelia Nuttall (1906). [https://g.co/kgs/QwyCF8 "The earliest historical relations between Mexico and Japan"].