✨Biểu tình phản đối Sáng kiến Tam giác Phát triển ở Campuchia 2024

Vào ngày 18 tháng 8 năm 2024, một nỗ lực biểu tình đã được diễn ra tại Phnôm Pênh, Campuchia nhằm phản đối sáng kiến Tam giác Phát triển giữa ba quốc gia Campuchia, Lào và Việt Nam (CLV) được ký kết từ năm 1999. Các nỗ lực biểu tình được diễn ra trong bối cảnh kỷ niệm 25 năm sáng kiến được ký kết, tâm lý bài Việt Nam của người Campuchia gia tăng cùng với việc chính quyền Hun Sen và Hun Manet đàn áp các phong trào đối lập. Trước đó, vào ngày 23 tháng 7 năm 2024, bốn nhà hoạt động xã hội đã bị bắt giữ sau khi đăng tải các thông tin cho rằng thông qua sáng kiến Tam giác Phát triển, Việt Nam có thể xâm phạm chủ quyền lãnh thổ hoặc giành quyền kiểm soát tài nguyên thiên nhiên ở khu vực Đông Bắc Campuchia. Sau vụ việc này, một số tổ chức chính trị ngoài Campuchia và người Campuchia ở nước ngoài đã kêu gọi biểu tình phản đối sáng kiến trong nước. Một nhóm trên Telegram cũng được lập ra nhằm kêu gọi biểu tình vào lúc 16 giờ ngày 18 tháng 8 năm 2024. Ngoài ra, nhiều người biểu tình còn kêu gọi làm theo Bangladesh để lật đổ chính phủ.

Sau những lời kêu gọi biểu tình, chính phủ Campuchia khẳng định sẽ ngăn chặn cuộc biểu tình bằng mọi giá và đã triển khai một lực lượng vũ trang lớn ở thủ đô Phnôm Pênh. Nỗ lực biểu tình đã thất bại khi chính quyền Campuchia đã bắt giữ nhiều người được cho là khởi xướng và có liên quan đến cuộc biểu tình từ ngày hôm trước. Ít nhất 30 người đã bị bắt giữ cùng nhiều vật dụng được chuẩn bị cho cuộc biểu tình như xăng, dao, côn, dùi cui, ná cao su và đạn kim loại. Ngày 18 tháng 8, Bộ Quốc phòng Campuchia tuyên bố rằng không có bất kỳ cuộc biểu tình nào diễn ra. Mặc dù vậy, nhiều nhóm hoạt động chính trị ngoài Campuchia vẫn tiếp tục kêu gọi một đợt biểu tình mới vào ngày 1 tháng 9 năm 2024. Tuy nhiên, các cuộc biểu tình sau đó phần lớn vẫn diễn ra ở nước ngoài.

Đến ngày 20 tháng 9, trước áp lực chỉ trích từ dư luận và để tránh các phe đối lập "làm cái cớ để lừa dối người dân và kích động hỗn loạn xã hội", Hun Sen chính thức tuyên bố Campuchia sẽ rút khỏi Sáng kiến Tam giác Phát triển.

Bối cảnh

Sáng kiến Tam giác Phát triển

Vào năm 1999, tại thủ đô Viêng Chăn của Lào, Thủ tướng Campuchia Hun Sen lần đầu tiên đưa ra sáng kiến thành lập Tam giác Phát triển (CLV–DTA) nằm giữa ngã ba Đông Dương trong Hội nghị Cấp cao giữa các Thủ tướng của ba nước Việt Nam, Lào và Campuchia. Sáng kiến này nhằm mục tiêu phát triển kinh tế cho 13 tỉnh biên giới của ba nước lần lượt là Ratanakiri, Stung Treng, Mondulkiri và Kratié ở miền Đông Campuchia; Attapeu, Saravane, Sekong và Champasack ở miền Nam Lào; cùng với Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông và Bình Phước thuộc khu vực Tây Nguyên và Đông Nam Bộ ở Việt Nam. Sáng kiến này được ký kết vào năm 1999 và bắt đầu có hiệu lực từ năm 2004. Các Hội nghị liên quan đến sáng kiến cũng được tổ chức nhiều lần tại Thành phố Hồ Chí Minh (2002), Siem Reap (2004), Lâm Đồng (2006), Viêng Chăn (2008), Phnôm Pênh (2010)... Ngoài ra, còn có hai lần Hội nghị tổ chức kết hợp với Nhật Bản vào năm 2004 và 2005. Trong khoảng thời gian này, Việt Nam đã đầu tư 110 dự án với tổng vốn đầu tư 3,7tỷ USD trong các khu vực thuộc sáng kiến.

Sự căm phẫn Việt Nam về lịch sử và kinh tế

Bắt đầu từ cuối thể kỷ XVII, khi Đế quốc Khmer bắt đầu suy yếu, quyền tiếp cận hàng hải ở phía đông của quốc gia này dần bị hạn chế bởi sự bành trướng của Việt Nam và ảnh hưởng từ các Trung Quốc. Cùng lúc đó, do tình trạng bất ổn xã hội, Campuchia thường xuyên phải cống nạp cho các nước láng giềng hùng mạnh hơn như Xiêm (tiền thân của Thái Lan) ở phía Tây và Việt Nam ở phía Đông. Trong nội bộ triều đình, các phe phái đối lập thường xuyên tìm kiếm sự hậu thuẫn từ những nước láng giềng. Trong khi Xiêm cần nhân lực của Campuchia để chống lại Miến Điện, thì Việt Nam lại muốn khai thác nguồn tài nguyên từ quốc gia này. Trong 14 năm kể từ năm 1833, Việt Nam và Xiêm đã tranh giành quyền kiểm soát Campuchia.

Năm 1863, khi Pháp tiến hành xâm lược Đông Dương, Campuchia trở thành một nước bảo hộ dưới sự cai trị của Pháp. Pháp đã thực hiện nhiều chính sách khai hóa thuộc địa và sử dụng Campuchia để phục vụ cho sự phát triển của Việt Nam. Sau khi rời khỏi khu vực, Pháp đã chuyển giao các tỉnh Kampuchea Krom từng thuộc Campuchia trước đây cho Việt Nam vào năm 1949. Điều này đã dẫn đến các chiến dịch tàn sát người Việt do Lon Nol và Pol Pot khởi xướng nhằm giành lại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, trong đó Pol Pot là người công khai căm ghét Việt Nam mạnh mẽ nhất. Cuộc tranh giành này đã bắt đầu từ thời kỳ chiến tranh Việt Nam, khi Việt Nam Cộng hòa đang quản lý khu vực đó. Sau khi chính quyền Sài Gòn sụp đổ vào ngày 30 tháng 4 năm 1975, mặc dù các phong trào cộng sản tiếp tục nắm quyền ở cả hai nước, nhưng mối quan hệ giữa Khmer Đỏ và Đảng Cộng sản Việt Nam ngày càng trở nên căng thẳng, dẫn đến cuộc chiến tranh Việt Nam – Campuchia với việc Việt Nam chiếm đóng hầu hết lãnh thổ Campuchia. Chính vì vậy, nỗi sợ Việt Nam của người Campuchia vẫn luôn thường trực. Mặc dù đã nhiều năm sau chiến tranh, nhiều người Campuchia vẫn coi Việt Nam như một "kẻ thù lịch sử" khi nhắc đến việc mất vùng lãnh thổ Kampuchea Krom, bao gồm một phần của Đồng bằng sông Cửu Long hiện thuộc về Việt Nam.

Tuy nhiên, từ những năm 2010, Hun Sen đã trở thành đồng minh của Trung Quốc, sự ủng hộ của Campuchia đối với Trung Quốc cũng góp phần làm thất bại nỗ lực của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á trong việc chỉ trích thái độ hung hăng của Trung Quốc ở Biển Đông, trong đó có các vấn đề liên quan đến Việt Nam. Những dự án như hãng hàng không tư nhân, sòng bạc, du lịch... nằm trong khuôn khổ sáng kiến Một vành đai, Một con đường càng kéo Campuchia xích lại gần hơn với Trung Quốc. Tính đến năm 2018, Campuchia đã trở thành quốc gia nhận nhiều viện trợ nhất từ Trung Quốc trong khu vực Đông Nam Á và Trung Quốc cũng chiếm đến 62% khoản nợ của Campuchia. Vào năm 2017, chính phủ của Hun Sen đã kêu gọi Tòa án Tối cao Campuchia giải thể CNRP, ra lệnh bắt giữ Chủ tịch Đảng này là Kem Sokha với tội danh "phản quốc". Ông sau đó bị tuyên án 27 năm tù giam vào năm 2023. 118 cá nhân có liên quan đến đảng này cũng bị cấm hoạt động chính trị trong vòng 5 năm kể từ khi đảng bị giải thể. Theo Báo cáo thế giới năm 2014 của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền thì kể từ sau sự kiện này, Campuchia đã "đắm chìm trong khủng hoảng nhân quyền". Tương tự, theo Báo cáo Nhân quyền Campuchia năm 2013 của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, chính quyền Campuchia đã duy trì sự kiểm soát đối với lực lượng an ninh và lực lượng này đã nhiều lần vi phạm nhân quyền.

Đến tháng 8 năm 2023, Hun Sen bắt đầu chuyển giao quyền lực cho con trai mình là Hun Manet. Mặc dù vậy, quyền lực chính trị của Hun Sen vẫn còn bao trùm Campuchia khi ông vẫn giữ chức Chủ tịch Thượng viện Campuchia và Chủ tịch Đảng Nhân dân Campuchia cầm quyền. Trong giai đoạn Hun Sen và con trai ông cầm quyền, các cuộc đàn áp đối với những người bất đồng chính kiến đã gia tăng, với việc bắt giữ những người chỉ trích hoặc buộc nhiều người phải chạy trốn ra nước ngoài. Vào tháng 7, khoảng 10 nhà hoạt động cũng bị bắt giữ với cáo buộc âm mưu chống chính phủ và xúc phạm nhà vua.

Diễn biến

Các hoạt động bắt giữ và kêu gọi biểu tình trong nước

Vào ngày 23 tháng 7 năm 2024, ba nhà hoạt động xã hội đã đăng tải một đoạn video kéo dài 11 phút trên Facebook bình luận về sáng kiến Tam giác Phát triển giữa ba nước Việt Nam, Lào và Campuchia. Các nhà hoạt động này đã bày tỏ quan ngại rằng sáng kiến có thể khiến Campuchia mất lãnh thổ ở khu vực Đông Bắc hoặc mất quyền kiểm soát tài nguyên thiên nhiên vào tay Việt Nam. Trước đó, một nhà hoạt động cũng đã bị bắt giữ sau khi có những bình luận công khai chỉ trích sáng kiến Tam giác Phát triển và dự án kênh đào Phù Nam Techo do Trung Quốc thực hiện. Vào ngày 11 tháng 8, hàng ngàn người Campuchia đã tổ chức biểu tình tại Hàn Quốc, Nhật Bản và Úc, yêu cầu chính phủ rút khỏi CLV–DTA. Một người biểu tình ở Hàn Quốc và một số cá nhân trong nước cũng đã tuyên bố trên mạng xã hội về việc nên làm theo Bangladesh để lật đổ chính phủ. Lực lượng Vũ trang Hoàng gia Campuchia cũng xác nhận với Campuja News rằng họ ủng hộ Chính phủ về sáng kiến CLV–DTA và sẽ "loại bỏ" bất kỳ nhóm nào phản đối Chính phủ. Một ngày sau, Hun Sen đã đăng tải trên Facebook cảnh báo về những lời kêu gọi lật đổ chính phủ Campuchia như những gì xảy ra ở Bangladesh. Ông cũng khẳng định rằng chính phủ không chia sẻ đất đai cho bất kỳ quốc gia nào và cũng không có ý định cắt đứt một phần lãnh thổ của mình để trở thành một vùng tự trị. Một ngày sau, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Campuchia Sar Sokha đã cáo buộc "một nhóm nhỏ ở nước ngoài" đang phát tán những tin giả nhằm lật đổ chính quyền.

Từ trong đêm cho đến sáng hôm sau, cảnh sát địa phương đã bắt giữ 4 thành viên thuộc Hiệp hội Liên đoàn Sinh viên Khmer Thông minh (KLSA) tại chính văn phòng của tổ chức này, 3 viên chức đảng đối lập và 16 nhà hoạt động xã hội ở nhà riêng và khách sạn. Văn phòng của KLSA cũng bị tòa án thành phố Phnôm Pênh yêu cầu đóng cửa. Về số lượng người bị bắt giữ cụ thể, người phát ngôn Cảnh sát Quốc gia đã từ chối cung cấp. Tuy nhiên, theo Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, từ ngày 14 đến ngày 19 tháng 8, chính quyền Campuchia đã bắt giữ ổng cộng 60 người.

Kết quả

Vào ngày 19 tháng 8, 16 người tham gia một diễn đàn bảo trợ xã hội của KLSA bị bắt giữ vào ngày 17 đã được cho phép trở về nhà. Tuy nhiên, nhiều người khác vẫn còn bị giam giữ để thẩm vấn. Những ngày sau đó, chính quyền tiếp tục tăng cường kiểm soát các phương tiện ra vào Phnôm Pênh để ngăn chặn mọi nỗ lực lật đổ chính quyền.

Bộ Quốc phòng Campuchia thông báo rằng không có bất kỳ hoạt động biểu tình hay chống chính phủ nào diễn ra ở nước này vào ngày 18 tháng 8, mặc dù lực lượng vũ trang đã được đặt trong tình trạng báo động để ngăn chặn bất cứ hoạt động gây hỗn loạn nào. Theo tờ Khmer Times, vào ngày 21 tháng 8, Thủ tướng Hun Manet đã gửi lời cảm ơn tới lực lượng quân đội, cơ quan thực thi pháp luật và các cơ quan có liên quan khác vì đã nỗ lực duy trì an ninh, trật tự và ổn định xã hội ở quốc gia này. Ông khẳng định rằng "chính phủ sẽ không cho phép bất kỳ ai phá hoại hòa bình và gây ra bất ổn xã hội". Do nỗ lực biểu tình thất bại, một số địa phương ở Campuchia đã bắt đầu cắt giảm việc triển khai các lực lượng vũ trang.

Tính đến ngày 5 tháng 9, tổng cộng đã có 66 người bị bắt giữ. Trong khi đó, theo Tổ chức Ân xá Quốc tế đến ngày 28 tháng 8 thì đã có ít nhất 94 người bị bắt giữ bao gồm cả trẻ em. Đến ngày 20 tháng 9, Hun Sen chính thức tuyên bố rằng Campuchia sẽ rút khỏi Sáng kiến Tam giác Phát triển giữa ba nước. Ông cho biết vấn đề này đã được thảo luận với Thủ tướng Campuchia và việc rút lui là để tránh các nhóm đối lập "làm cái cớ để lừa dối người dân và kích động hỗn loạn xã hội". Cùng ngày, Bộ trưởng Bộ ngoại giao Campuchia Sok Chenda Sophea cũng đã gửi thư đến những người đồng cấp của Lào và Việt Nam với nội dung "nhiệm vụ hợp tác đã đạt được mục tiêu". Chủ tịch Đảng Nhân dân Campuchia Hun Sen cũng lên tiếng cảnh báo rằng sẽ xử lý nghiêm khắc những người kích động bạo loạn.

Theo tướng Chhum Sucheat, phát ngôn viên Bộ Quốc phòng đã tuyên bố vào ngày 19 tháng 8 rằng các nỗ lực kích động biểu tình của các nhóm đối lập nước ngoài đã thất bại. Ông cho biết việc cố gắng lật đổ chính phủ hợp pháp theo cách phi dân chủ của các nhóm này là một "thất bại đáng xấu hổ mới" và gọi đây là "cách mạng màu". Sucheat cũng nói thêm rằng "người dân và thanh niên Campuchia không hề ngu ngốc, họ hiểu tình hình và đã chọn không tham gia hay ủng hộ các hoạt động của các nhóm đối lập". Vào ngày 31 tháng 8, Bộ Thông tin Campuchia đã đăng tải thông tin tổ chức các chuyến thăm đến các tỉnh Đông Bắc miễn phí từ ngày 7 tháng 9 để đánh giá sự phát triển của khu vực trong Sáng kiến và việc xây dựng các cơ sở hạ tầng đường vành đai dọc theo tuyến biên giới.

Quốc tế

Theo đánh giá của The Diplomat, chính phủ Campuchia đã có những hành động thái quá đối với cuộc biểu tình về sáng kiến Tam giác Phát triển, mà chủ yếu xuất phát từ tâm lý bài Việt Nam, mặc dù Campuchia đã thực hiện các động thái ngoại giao nhằm tách rời khỏi Hà Nội trong những năm 2020. Tuy nhiên, điều này cũng cho thấy việc chính phủ vẫn quan ngại về các phong trào chính trị từ dưới lên liên quan đến các vấn đề với Việt Nam. Cựu lãnh đạo Đảng Cứu quốc Campuchia Sam Rainsy đã đăng tải trên X (trước đây là Twitter), cho rằng đây là những "phản ứng thái quá khủng khiếp nhưng quen thuộc" trong bối cảnh CPP bắt đầu siết chặt kiểm soát đối với các bài phát biểu chính trị. Họ đã đánh đồng các hành động phản đối chính trị và bất đồng chính kiến với những cuộc cách mạng màu nhằm lật đổ chính phủ với sự can thiệp từ thế lực nước ngoài.

Teppei Kasai, một thành viên thuộc Tổ chức Theo dõi Nhân quyền châu Á tại Nhật Bản đã yêu cầu chính phủ Nhật Bản công khai kêu gọi Campuchia ngừng đàn áp những người bất đồng chính kiến và thả tự do những nhà hoạt động bị bắt giữ.