✨Allen Dulles

Allen Welsh Dulles ( ; 7 tháng 4 năm 1893 – 29 tháng 1 năm 1969) là một luật sư người Mỹ, từng giữ chức Giám đốc Tình báo Trung ương (DCI) đầu tiên không xuất thân từ quân đội, đồng thời là người giữ chức vụ này lâu nhất trong lịch sử. Trong thời gian lãnh đạo Cơ quan Tình báo Trung ương Hoa Kỳ (CIA) vào giai đoạn đầu của Chiến tranh Lạnh, ông đã giám sát nhiều hoạt động như: cuộc đảo chính tại Iran năm 1953, cuộc đảo chính tại Guatemala năm 1954, chương trình kiểm soát tâm trí Project MKUltra, và cuộc xâm lược Vịnh Con Lợn tại Cuba năm 1961. Sau thất bại của cuộc xâm lược Cuba, Tổng thống John F. Kennedy buộc Dulles phải từ chức, và ông được thay thế bởi John McCone trong nhiệm kỳ còn lại của Kennedy.

Sau khi từ chức, Dulles được bổ nhiệm vào Ủy ban Warren – cơ quan điều tra vụ ám sát Tổng thống Kennedy. Việc ông được đưa vào ủy ban, bất chấp việc từng bị Kennedy cách chức và từng là lãnh đạo CIA, đã làm dấy lên nhiều tranh luận trong giới sử gia và bình luận viên về khả năng xung đột lợi ích. Báo cáo năm 1979 của Ủy ban Lựa chọn Hạ viện Hoa Kỳ về Các vụ ám sát kết luận rằng CIA với tư cách một tổ chức không liên quan đến vụ ám sát, tuy nhiên, các cuộc tranh luận vẫn tiếp diễn xoay quanh mức độ hiểu biết nội bộ của CIA và ảnh hưởng của Dulles đối với phạm vi điều tra và kết luận của Ủy ban Warren.

Trong khoảng thời gian không phục vụ chính phủ, Dulles hành nghề luật sư doanh nghiệp và là đối tác tại công ty luật Sullivan & Cromwell. Anh trai ông, John Foster Dulles, là Ngoại trưởng Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống Dwight D. Eisenhower, và là người được đặt tên cho Sân bay Quốc tế Dulles.

Thời niên thiếu và gia đình

Allen Dulles sinh ngày 7 tháng 4 năm 1893 tại Watertown, bang New York, là một trong năm người con của mục sư Giáo hội Trưởng Lão Allen Macy Dulles và vợ là Edith ( Foster) Dulles. Cha ông, Allen Macy Dulles, là một nhà thần học kết hợp tư tưởng tự do trong thần học với lối sống nghiêm khắc theo chuẩn mực đạo đức truyền thống.

Ông là người em trai kém năm tuổi của John Foster Dulles – Ngoại trưởng Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống Dwight D. Eisenhower và là chủ tịch kiêm đối tác cấp cao của hãng luật Sullivan & Cromwell. Ông cũng là anh trai của nhà ngoại giao Eleanor Lansing Dulles. Về phía họ hàng bên ngoại, ông ngoại của Dulles là John W. Foster – từng giữ chức Ngoại trưởng Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống Benjamin Harrison; còn cậu của ông (là thông gia), Robert Lansing, từng là Ngoại trưởng dưới thời Tổng thống Woodrow Wilson.

Dulles theo học và tốt nghiệp Đại học Princeton, nơi ông tham gia Hội Whig–Cliosophic – một tổ chức tranh biện và triết học có tiếng. Sau khi tốt nghiệp, Dulles từng dạy học tại Ấn Độ trước khi làm việc trong ngành ngoại giao năm 1916. Năm 1920, ông kết hôn với Martha “Clover” Todd (5 tháng 3 năm 1894 – 15 tháng 4 năm 1974). Hai người có ba người con: hai con gái tên Clover và Joan, và một con trai tên Allen Macy Dulles II (1930–2020), người bị thương nặng trong Chiến tranh Triều Tiên và sống phần đời còn lại trong tình trạng khuyết tật, phải điều trị y tế thường xuyên.

Sự nghiệp ban đầu

Ban đầu, Allen Dulles được phân công công tác tại Vienna (Áo), nhưng không lâu sau đó ông được điều chuyển sang Bern (Thụy Sĩ), cùng với toàn bộ nhân viên của phái bộ ngoại giao Mỹ, ngay trước thời điểm Hoa Kỳ tham gia Thế chiến thứ nhất. Về sau, Dulles kể rằng ông từng nhận được một cuộc điện thoại từ Vladimir Lenin vào ngày 8 tháng 4 năm 1917 – một ngày trước khi Lenin rời Thụy Sĩ để lên tàu hỏa đến Saint Petersburg – trong đó Lenin bày tỏ mong muốn được gặp đại sứ quán Mỹ. Sau khi khỏi bệnh cúm Tây Ban Nha, Dulles được cử làm thành viên phái đoàn Mỹ tham dự Hội nghị Hòa bình Paris, cùng với người anh là John Foster Dulles.

Từ năm 1922 đến 1926, Dulles giữ chức Trưởng phòng Cận Đông thuộc Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ. Sau đó, ông theo học luật và lấy bằng cử nhân luật tại Trường Luật của Đại học George Washington, rồi vào làm việc tại công ty luật Sullivan & Cromwell ở New York – nơi anh trai ông, John Foster Dulles, là đối tác cấp cao. Năm 1927, Dulles được bổ nhiệm làm thành viên Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, trở thành giám đốc mới đầu tiên kể từ khi tổ chức này được thành lập năm 1921. Ông giữ chức Tổng thư ký CFR từ năm 1933 đến 1944, và sau đó là Chủ tịch từ 1946 đến 1950.

Cuối những năm 1920 và đầu thập niên 1930, Dulles là cố vấn pháp lý cho các phái đoàn đàm phán giải trừ quân bị tại Hội Quốc Liên. Trong giai đoạn này, ông đã gặp mặt nhiều lãnh đạo quốc tế như: Adolf Hitler, Benito Mussolini, Ngoại trưởng Liên Xô Maxim Litvinov, cũng như các thủ tướng của Anh và Pháp. Tháng 4 năm 1933, Dulles và Norman Davis, nhân danh Bộ Ngoại giao Mỹ, đã có buổi gặp trực tiếp Hitler tại Berlin. Sau đó, ông viết thư cho anh trai Foster để trấn an rằng tình hình dưới chế độ Hitler "không tồi tệ như một người bạn bi quan đã mô tả". Dulles hiếm khi công khai nói về cuộc gặp này. Cựu Giám đốc CIA Richard Helms – người từng là cấp dưới của ông – thậm chí không hề biết chuyện cho đến hàng chục năm sau và tỏ ra kinh ngạc khi biết rằng Dulles chưa từng nhắc đến nó. Sau cuộc gặp với Bộ trưởng Thông tin Đức Joseph Goebbels, Dulles còn cho biết ông ấn tượng với "sự chân thành và thẳng thắn" của Goebbels trong cuộc trao đổi.

Năm 1935, sau một chuyến công tác tại Đức, Allen Dulles trở về Mỹ với mối quan ngại sâu sắc về cách mà chế độ Quốc xã đối xử với người Do Thái Đức. Bất chấp sự phản đối của anh trai mình là John Foster Dulles, ông đã vận động nội bộ công ty luật Sullivan & Cromwell để đóng cửa văn phòng tại Berlin. Cuộc vận động đã thành công và công ty chấm dứt mọi hoạt động kinh doanh tại Đức Quốc xã.

Thế chiến thứ hai và sự nghiệp tại OSS

Tháng 10 năm 1941, Allen Dulles được William J. Donovan tuyển vào Văn phòng Dịch vụ Chiến lược (OSS) – cơ quan tình báo tiền thân của CIA. Ngày 12 tháng 11 năm 1942, ông chuyển đến Bern, Thụy Sĩ, nơi ông sống tại số 23 phố Herrengasse trong suốt thế chiến thứ hai. Với vai trò là Giám đốc OSS tại Thụy Sĩ,

Cuối chiến tranh, Dulles cùng công ty luật của mình bị cáo buộc tham gia di chuyển tài sản của Đức Quốc xã ra nước ngoài thông qua các công ty bình phong, có liên quan đến Heinrich Himmler và Baron von Schröder. Hoạt động này khiến Giám đốc FBI J. Edgar Hoover phản đối, song không có cuộc điều tra chính thức nào được tiến hành. Tháng 3 năm 1945, Dulles tham gia Chiến dịch Sunrise, đàm phán bí mật để buộc quân Đức đầu hàng tại miền Bắc Ý. Dù giúp kết thúc sớm chiến sự, ông bị chỉ trích vì đã đổi lấy sự miễn truy tố cho Tướng SS Karl Wolff và gây rạn nứt ngoại giao với Liên Xô.

Sau khi Dwight D. Eisenhower đắc cử Tổng thống vào năm 1952, Bedell Smith chuyển sang Bộ Ngoại giao, và Allen Dulles trở thành Giám đốc Tình báo Trung ương đầu tiên không xuất thân từ quân đội. Trong vai trò này, ông có ảnh hưởng đến quyết định của Eisenhower trong việc công bố với công chúng Mỹ những nguy cơ của một cuộc chiến tranh hạt nhân với Liên Xô – theo khuyến nghị từ báo cáo của nhóm cố vấn Bộ Ngoại giao. Mặc dù Mỹ có ưu thế về số lượng vũ khí hạt nhân, nhưng các chuyên gia cảnh báo rằng Liên Xô vẫn đủ khả năng gây tổn thất nặng nề cho xã hội Hoa Kỳ, bất chấp sức mạnh đáp trả của Mỹ. và đưa Mohammad Reza Pahlavi, tức Quốc vương Iran, trở lại nắm quyền. Ngày 18 tháng 8 năm 1953, trong lúc cuộc đảo chính gặp trục trặc và Quốc vương Iran tạm thời lánh sang Rome, Dulles tình cờ có mặt tại đây và hai người gặp nhau tại khách sạn Excelsior. Cuộc gặp được cho là ngẫu nhiên nhưng sau này lại mang ý nghĩa quyết định đối với kết quả đảo chính. CIA và một số nhà sử học độc lập xác nhận tính tình cờ của cuộc gặp, dù nhiều thuyết âm mưu vẫn tồn tại.

Đảo chính tại Guatemala

Năm 1954, CIA tiến hành Chiến dịch PBSuccess, lật đổ Tổng thống Guatemala Jacobo Árbenz Guzmán. Dulles bị cho là có xung đột lợi ích vì từng là thành viên Hội đồng quản trị của Công ty United Fruit, một trong những bên hưởng lợi từ cuộc đảo chính. Tuy nhiên, một số nghiên cứu học thuật chỉ ghi nhận Dulles từng đại diện pháp lý cho công ty này thông qua hãng luật Sullivan & Cromwell, chứ không giữ vị trí điều hành.

Congo

Dulles đặc biệt phản đối Thủ tướng Congo Patrice Lumumba. Năm 1960, CIA từng xem xét kế hoạch ám sát Lumumba và Dulles đã phê duyệt khoản ngân sách 100.000 USD cho kế hoạch này. Mặc dù kế hoạch không được thực hiện, Dulles vẫn coi Lumumba là “mối đe dọa nghiêm trọng nếu không bị loại bỏ”.

Sự kiện Vịnh Con Lợn

Sau hàng loạt âm mưu ám sát thất bại nhằm vào Fidel Castro, uy tín của CIA và của Dulles suy giảm nghiêm trọng sau thất bại trong Chiến dịch Vịnh Con Lợn (1961). Tổng thống John F. Kennedy được cho là đã tức giận đến mức muốn "xé CIA thành từng mảnh và thổi bay đi". Tuy vậy, sau cuộc điều tra nội bộ, ông không giải tán CIA mà chuyển quyền chỉ huy các lực lượng bán quân sự nước ngoài từ CIA sang Bộ Quốc phòng, dưới sự giám sát của Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân. Người kế nhiệm Dulles là John McCone.

Cuối đời

Sau vụ ám sát Tổng thống John F. Kennedy vào ngày 22 tháng 11 năm 1963, Tổng thống Lyndon B. Johnson đã bổ nhiệm Allen Dulles làm một trong bảy thành viên của Ủy ban Warren, cơ quan điều tra chính thức của chính phủ Hoa Kỳ về vụ ám sát này. Việc bổ nhiệm Dulles đã vấp phải chỉ trích từ một số sử gia, do trước đó chính Kennedy là người đã cách chức ông; vì vậy, họ cho rằng ông khó có thể giữ được sự khách quan trong quá trình thực hiện nhiệm vụ của ủy ban.

Theo nhà báo kiêm tác giả Stephen Kinzer, Tổng thống Johnson bổ nhiệm Dulles chủ yếu nhằm mục đích để ông “hướng dẫn” Ủy ban cách thẩm vấn các nhân chứng thuộc CIA và xác định các câu hỏi cần đặt ra, vì cả Johnson và Dulles đều muốn đảm bảo rằng Ủy ban sẽ không phát hiện ra sự dính líu bí mật của Kennedy trong các kế hoạch ám sát bất hợp pháp nhằm vào Fidel Castro và một số lãnh đạo nước ngoài khác do chính phủ Hoa Kỳ tiến hành. Robert F. Kennedy cũng được cho là đã vận động Johnson đưa Dulles vào Ủy ban Warren, nhiều khả năng nhằm ngăn chặn việc tiết lộ các hoạt động ngầm của anh em nhà Kennedy tại Cuba.

Sau đó, Johnson cũng bổ nhiệm Dulles dẫn đầu các nỗ lực xoa dịu căng thẳng sắc tộc tại bang Mississippi – một động thái được cho là nhằm gây áp lực buộc Giám đốc FBI J. Edgar Hoover phải hành động, do mối quan hệ căng thẳng giữa Hoover và Dulles, trong đó Hoover nổi tiếng là người không ưa Dulles.

Ông xuất bản cuốn sách The Craft of Intelligence (Nghệ thuật Tình báo) vào năm 1963 – mặc dù phần lớn nội dung được cho là do các cây bút ẩn danh viết. Năm 1968, ông biên tập tuyển tập Great True Spy Stories (Những câu chuyện gián điệp có thật nổi tiếng).

Ông được Giám đốc CIA đương nhiệm khi đó là Richard Helms vinh danh bằng một tấm bảng tưởng niệm đặt tại trụ sở CIA. Trong những năm cuối đời, ông được cho là mắc bệnh Alzheimer. Allen Dulles qua đời vào ngày 29 tháng 1 năm 1969 tại Georgetown, Washington, D.C., hưởng thọ 75 tuổi, do bệnh cúm biến chứng thành viêm phổi.