Tonga ( hoặc ; tiếng Tonga: Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga), tên chính thức là Vương quốc Tonga, (tiếng Tonga nghĩa là "phương nam") là một quần đảo độc lập ở phía nam Thái Bình Dương. Nó nằm vào khoảng một phần ba từ New Zealand đến Hawaii, phía nam của Samoa và phía đông của Fiji.
Tên gọi
Trong nhiều ngôn ngữ Polynesia, Tonga có nghĩa là nam, ám chỉ nhóm đảo cực nam của quần đảo trung tâm Polynesia, tên gọi này được phát âm làˈtoŋa, còn cách phát âm phổ biến trong tiếng Anh Mỹ /ˈtɒŋɡə/ là sai. Tên gọi Tonga có cùng nguồn gốc với khu vực Kona của đảo Hawaii.
Quần đảo này còn được biết đến với biệt danh "Quần đảo thân thiện", do thuyền trưởng Cook đặt vì sự đón tiếp nồng hậu mà ông nhận được nơi đây. Ông đặt chân đến nơi này vào thời điểm của lễ hội inasi, lúc người dân dâng cúng những trái cây đầu mùa cho các vua Tui Tonga.
Lịch sử
[[Taufa'ahau|Tāufaāhau tức Quốc vương George Tupou II, vua của Vương quốc Tonga (1845–1893).]]
Những chứng tích khảo cổ học cho thấy các đảo thuộc Tonga ngày nay đã có cư dân sinh sống vào khoảng năm 900 TCN. Các nhà hàng hải Hà Lan phát hiện nhóm đảo phía Bắc năm 1616 và các đảo còn lại năm 1643. Thuyền trưởng James Cook đến nhóm đảo này năm 1773 và 1777, đặt tên là Nhóm đảo Hữu nghị (Friendly Islands). Các nhà truyền giáo người Anh đến đây năm 1797 và đã giúp cho ảnh hưởng chính trị của người Anh vững mạnh thêm. Các cuộc nội chiến trong nửa đầu thế kỷ XIX kết thúc bằng việc lên ngôi của Quốc vương George Tupou I (1845-1893), người đã thống nhất vương quốc đưa ra hiến pháp (1862) và hệ thống quản lý hành chính.
Chế độ bảo hộ được thiết lập sau khi Anh và Quốc vương George Tupou II (1893-1918) ký hiệp ước hữu nghị năm 1900, theo đó Tonga vẫn duy trì quyền tự trị và Chính phủ Anh chịu trách nhiệm về vấn đề quốc phòng và đối ngoại.
Hiệp ước năm 1968 giảm bớt quyền kiểm soát của Anh tại nhóm đảo này. Tonga trở thành vương quốc độc lập và là nước thành viên thuộc Khối Liên hiệp Anh năm 1970. Quốc vương là nguyên thủ quốc gia đồng thời kiêm luôn việc chi phối cơ quan lập pháp, trong đó gồm Nội các của Quốc vương do Thủ tướng đứng đầu với 9 thành viên thuộc giới quý tộc và 9 thành viên thuộc giới bình dân. Quốc vương hiện nay là Taufa'ahau Tupou IV (1965), con trai của Nữ hoàng Tupou III (1918-1965). Từ cuối thập niên 80, người dân Tonga đưa ra những yêu sách đòi cải cách dân chủ, nhưng nhà vua dứt khoát phản đối bất kì thay đổi nào làm giảm bớt quyền lực quân chủ. Tonga gia nhập Liên Hợp Quốc năm 1999.
Địa lý
Tonga là quốc gia thuộc quần đảo Polynesia, gồm khoảng 170 đảo san hô và núi lửa, được chia làm 3 nhóm: Tongatapu ở phía Nam, Vavau ở phía Bắc và Haapai ở trung tâm, trong đó chỉ có khoảng 36 đảo có dân cư sinh sống. Phần lớn các đảo này có các núi lửa còn hoạt động, số còn lại là các đảo san hô.
Khí hậu
Tonga có khí hậu nhiệt đới với hai mùa mưa và mùa khô, mùa mưa chủ yếu giữa tháng 2 đến tháng 4.
Chính trị
phải|Cung điện Hoàng gia Tonga.
Chính trị của Tonga diễn ra trong khuôn khổ của một chế độ quân chủ lập hiến, trong đó nhà vua là người đứng đầu Nhà nước và là tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang của Vương quốc Tonga. Thủ tướng Tonga hiện đang được chỉ định bởi nhà vua là một trong số các thành viên của Quốc hội Tonga sau khi đã được sự ủng hộ của đa số thành viên khác. Quyền hành pháp được trao cho nội các gồm các Bộ trưởng. Quyền lập pháp nằm trong nhà vua và Quốc hội, và quyền tư pháp được trao cho tòa án tối cao.
Kinh tế
Kinh tế Tonga chủ yếu dựa vào trồng trọt cây lương thực, du lịch và xuất khẩu các nông sản nhiệt đới (dừa, dưa hấu, vani). Quốc gia này còn phụ thuộc nhiều vào sự giúp đỡ của nước ngoài cũng như lượng ngoại tệ do công nhân gửi về. Hiện nay chính phủ chú trọng đến việc phát triển các khu vực tư nhân và khuyến khích đầu tư.
Lĩnh vực sản xuất bao gồm các ngành thủ công mỹ nghệ và một số ngành công nghiệp quy mô nhỏ khác chỉ đóng góp khoảng 3% GDP. Hoạt động kinh doanh thương mại của người dân không phát triển mạnh và ở một mức độ lớn được chi phối bởi các công ty thương mại lớn nằm ở các quốc gia khác trên khắp Nam Thái Bình Dương. Vào tháng 9 năm 1974, lần đầu tiên ngân hàng kinh doanh thương mại của đất nước, Ngân hàng quốc Tonga được thành lập.
Tonga hiện đang thực hiện kế hoạch phát triển mạnh khu vực kinh tế tư nhân, nâng cấp sản xuất nông nghiệp, làm sống lại các ngành công nghiệp gia vị như sản xuất vani, phát triển du lịch, cải thiện thông tin liên lạc của hòn đảo và hệ thống giao thông vận tải. Có một lĩnh vực xây dựng nhỏ nhưng đang phát triển để đáp ứng với dòng chảy của các khoản tiền viện trợ và kiều hối từ nước ngoài gởi về.
Ngành công nghiệp du lịch tương đối kém phát triển, tuy nhiên, chính phủ thừa nhận rằng du lịch có thể đóng một vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, và những nỗ lực đang được thực hiện để tăng nguồn thu GDP từ ngành kinh tế này.
Năm 2005, nước này đủ điều kiện để trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới. Sau khi một sự chậm trễ ban đầu, Tonga đã trở thành một thành viên đầy đủ của WTO vào ngày 27 tháng 7 năm 2007.
Hành chính
Tonga được chia thành năm đơn vị hành chính: ʻEua, Haʻapai, Niuas, Tongatapu, và Vavaʻu.
Giáo dục - Y tế
Giáo dục ở Tonga là bắt buộc và được miễn phí 8 năm (từ 6-14 tuổi). Tỉ lệ học sinh đến trường cao, khoảng gần 70% số học sinh trung học do các trường tôn giáo tư tài trợ. Tonga có một chi nhánh thuộc trường Đại học Nam Thái Bình Dương và Đại học Atenisi.
Chính phủ Tonga cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe miễn phí cho mọi người dân. Nhờ công tác bảo vệ môi trường tốt nên Tonga ít có dịch bệnh. Mỗi nhóm đảo đều có một bệnh viện. Phần lớn các bác sĩ được đào tạo ở nước ngoài. Y học dân tộc bản địa rất được coi trọng.
Nhân khẩu
Hơn 70% dân số của Vương quốc Tonga sống trên đảo chính và đông dân nhất là đảo Tongatapu.
Theo cổng thông tin của chính phủ Tonga, người Tonga, người gốc Polynesia và người có nguồn gốc Melanesia, là nhóm sắc tộc chiếm hơn 98% dân số. Các nhóm dân tộc khác chiếm 1,5% bao gồm người châu Âu (phần lớn là người Anh), người Tonga bản địa lai châu Âu, và người đến từ các đảo Thái Bình Dương khác. Ngoài ra còn khoảng 3.000 hoặc 4.000 người Trung Quốc tại Tonga. Năm 2006, một cuộc bạo loạn chủ yếu nhắm mục tiêu vào người Trung Quốc do người Trung Quốc nắm phần lớn nền kinh tế quốc gia, đã dẫn đến việc ra đi của nhiều người Trung Quốc hiện tại chỉ có khoảng 300 người Trung Quốc vẫn còn ở lại Tonga.
Tiếng Tonga là ngôn ngữ chính thức của Vương quốc, cùng với tiếng Anh. Tonga là một phần của ngữ hệ Polynesia nó có quan hệ chặt chẽ đến các ngôn ngữ khác như tiếng Wallis (tiếng Uvea), tiếng Niue, tiếng Hawaii, và tiếng Samoa.
Tôn giáo
Cuộc sống hàng ngày của người dân Tonga bị ảnh hưởng nặng nề bởi truyền thống tôn giáo bản địa Polynesia và đặc biệt là bởi đức tin Kitô giáo, ví dụ, tất cả các hoạt động thương mại và giải trí chấm dứt từ nửa đêm Thứ Bảy cho đến khi nửa đêm chủ nhật, và hiến pháp tuyên bố ngày Sabát là thiêng liêng, mãi mãi. Đến năm 2006, hơn 1/3 dân số Tonga tuyên bố tôn trọng Phong trào Giám Lý, Công giáo Rôma và Mormon. Một số ít tín đồ là một phần của Giáo hội Tonga một giáo phái Kitô bị bản địa hóa. Các số liệu chính thức từ cuộc điều tra dân số mới nhất của chính phủ năm 2006 cho thấy rằng khoảng 98% dân số theo các tôn giáo lớn trong nước như sau:
Phong trào Giám Lý (38.052 hoặc 37%)
Giáo hội Mormon (17.109 hoặc 17%)
Công giáo La Mã (15.992 hoặc 16%)
Giáo hội của Tonga (11.599 hoặc 11%)
👁️
2 | 🔗 | 💖 | ✨ | 🌍 | ⌚
**Tonga** ( hoặc ; tiếng Tonga: _Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga_), tên chính thức là **Vương quốc Tonga**, (tiếng Tonga nghĩa là "phương nam") là một quần đảo độc lập ở phía nam Thái Bình Dương.
**Hunga Tonga-Hunga Haapai** là một ngọn núi lửa cách Fonuafoʻou (hay còn gọi là Đảo Falcon) về phía đông nam khoảng , là một phần của quốc gia Tonga. Núi lửa này là một phần
**Tonga** đã tham gia tám kỳ Thế vận hội Mùa hè và hai kỳ Thế vận hội Mùa đông. Tonga trở thành quốc gia độc lập nhỏ nhất giành được huy chương Olympic tại Thế
**Tongan** (__) là một ngôn ngữ Nam Đảo được sử dụng tại Tonga. Đây là ngôn ngữ quốc gia tại Tonga. Tiếng Tonga là thành viên của Họ ngôn ngữ Polynesia thuộc ngữ tộc Malay-Polynesia
**Trung tâm Loto-Tonga Soka** () là một cơ sở bóng đá ở Nukuʻalofa, Tonga. Sân được FIFA tài trợ thông qua Chương trình Mục tiêu của tổ chức bóng đá lớn nhất thế giới này
Danh sách dưới đây bao gồm tất cả **quần đảo** và **thành phố** (làng xóm) tại Tonga ## Bố trí ### Phân nhóm quần đảo ***Đảo** (tất cả đảo có chữ đậm), **_quận trên đảo_
**Paanga** Là một loại tiền tệ của Tonga. Tiền tệ này được Ngân hàng Dự trữ Quốc gia Tonga (_Pangikē Pule Fakafonua o Tonga_) tại Nukualofa. Paanga chuyển đổi và được gắn vào một rổ
thumbnail|Tonga entry stamp Du khách đến **Tonga** phải xin thị thực trừ khi họ đến từ một trong những quốc gia được miễn thị thực có thể xin thị thực tại cửa khẩu. Đơn xin
**Đội tuyển bóng đá quốc gia Tonga** là đội tuyển cấp quốc gia của Tonga do Hiệp hội bóng đá Tonga quản lý. ## Thành tích tại giải vô địch thế giới * 1930 đến
**Hiệp hội bóng đá Tonga** () là tổ chức quản lý, điều hành các hoạt động bóng đá ở Tonga. Hiệp hội quản lý đội tuyển bóng đá quốc gia nam và nữ, tổ chức
Dưới đây là **Danh sách trận động đất ở Tonga** có cường độ địa chấn từ 6.0 richter trở lên. Danh sách hiện tại chưa đầy đủ và dữ liệu cường độ chính xác rất
**Dưới đây** là danh sách vua và nữ hoàng cai trị Vương quốc Tonga từ năm 1872 cho đến nay. ## Quân chủ Tonga ### Nhà Tupou (1872–nay)
**Động đất Tonga 2006** () là trận động đất xảy ra vào lúc 4:26 (theo giờ địa phương), ngày 4 tháng 5 năm 2006. Trận động đất có cường độ 8.0 Mw, tâm chấn độ
Các đội gần đây tham dự Giải bóng đá vô địch quốc gia Tonga bao gồm: * Lotohaʻapai United * Haʻamoko United Youth * Marist Prems * Popua * Kolofoʻou No.1 * Veitongo FC *
**Chiến dịch Tonga** là mật danh của một chiến dịch nhảy dù được thực hiện bởi Sư đoàn Không vận số 6 Anh Quốc trong cuộc đổ bộ vào Normandie từ đêm ngày 5 tới
Quyền **đồng tính nữ, đồng tính nam, song tính và chuyển giới** (tiếng Tonga: _???_; tiếng Anh: _lesbian, gay, bisexual and transgender_) ở **Tonga** phải đối mặt với những thách thức pháp lý mà những
Bài viết này ghi lại các tác động của đại dịch COVID-19 ở Tonga, và có thể không bao gồm tất cả các phản ứng và biện pháp chính hiện đại. ## Dòng thời gian
**Giải bóng đá vô địch quốc gia Tonga** là giải bóng đá hàng đầu ở Tonga . Nhà vô địch mùa giải 2021 là Veitongo FC . Các đội xuống hạng sẽ thi đấu tại
**_Orepukia tonga_** là một loài nhện trong họ Agelenidae. Loài này thuộc chi _Orepukia_. _Orepukia tonga_ được miêu tả năm 1973 bởi Raymond Robert Forster & Wilton.
**_Dioxypterus tonga_** là một loài bọ cánh cứng trong họ Elateridae. Loài này được Johnson miêu tả khoa học năm 1997.
**Sālote Tupou III** (**Sālote Mafile'o Pilolevu**; 13 tháng 3, 1900 – 16 tháng 12, 1965) là Nữ hoàng của Vương quốc Tonga từ 1918 cho đến 1965. Bà cai trị đất Tonga được gần 48
**Tupou VI** (ʻAhoʻeitu ʻUnuakiʻotonga Tukuʻaho; sinh ngày 12 tháng 7 năm 1959) là quốc vương của Tonga. Ông là em trai và người kế vị của vua quá cố George Tupou V. Ông được chính
**Lafaele Moala** (sinh ngày 22 tháng 7 năm 1982) là một cầu thủ bóng đá Tonga hiện đang thi đấu ở vị trí tiền vệ tấn công cho câu lạc bộ Veitongo tại Giải bóng
right|thumb|[[Cung điện Hoàng gia, Tonga|Cung điện Hoàng gia.]] **Tongatapu** là đảo lớn nhất tại Tonga và là nơi thủ đô Nukualofa toạ lạc. Nó nằm trong nhóm đảo miền nam Tonga, và là đảo đông
**.to** là tên miền quốc gia cấp cao nhất (ccTLD) của Đảo Tonga do Tonga Network Information Center (Tonic) quản lý. ## Bối cảnh Tên miền cấp cao nhất .to đã được Tonic Corp. (do
**Tiếng Niue** (_ko e vagahau Niuē_) là một ngôn ngữ Polynesia, thuộc phân nhóm Mã Lai-Đa Đảo của ngữ hệ Nam Đảo. Ngôn ngữ này có quan hệ gần gũi nhất với tiếng Tonga và
**Fekitamoeloa Katoa 'Utoikamanu** (sinh tháng 12 năm 1959) là một nhà ngoại giao người Tonga và Đại diện cấp cao của Liên Hợp Quốc cho các nước kém phát triển, các nước đang phát triển
**Nukualofa** là thủ đô và thành phố lớn nhất của Vương quốc Tonga. Nó nằm ở bờ biển phía bắc của đảo Tongatapu, phía nam của quần đảo Tonga. ## Khí hậu Nuku’alofa mang khí
**Lokoua Taufahema** (sinh ngày 4 tháng 8 năm 1969) ở Tonga. Anh chơi ở vị trí tiền vệ cho đội Lotoha'apai United ở giải Tonga Major League. Anh cũng đá cho đội tuyển quốc gia
**Papiloa Foliaki** là một cựu chính trị gia người Tonga. Ban đầu, bà làm y tá, đứng đầu một hiệp hội y tá và "lãnh đạo cuộc tấn công đầu tiên của Tonga". Sau đó,
**_Pomacentrus maafu_** là một loài cá biển thuộc chi _Pomacentrus_ trong họ Cá thia. Loài này được mô tả lần đầu tiên vào năm 2012. ## Từ nguyên Từ định danh được đặt theo tên
**Vườn bách thảo ‘Ene’io** (EBG) là một vườn thực vật ở Tonga. Đây là vườn bách thảo đầu tiên ở quốc gia này. Khu vườn có bộ sưu tập thực vật lớn nhất và đa
Vòng 1 của **Vòng loại giải vô địch bóng đá thế giới 2018 khu vực châu Đại Dương** (và cũng là **vòng loại cúp bóng đá châu Đại Dương 2016**) diễn ra từ ngày 31
liên kết=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Niuafoʻou.gif/290px-Niuafoʻou.gif|nhỏ|290x290px|Bản đồ của đảo Niuafo'ou **Niuafoou** (nghĩa là _nhiều trái dừa mới_) là đảo cực Bắc của Tonga. Nó ở phía Nam biển Thái Bình Dương giữa Fiji và Samoa, cách từ nhóm đảo
trái|Phân loài _A. t. brunnescens_, minh họa bởi [[Joseph Smit, 1890]] **Sáo Polynesia** (danh pháp hai phần: **_Aplonis tabuensis_**) là một loài chim thuộc Họ Sáo. Loài này sinh sống trong khu vực từ quần
**_Amblyglyphidodon orbicularis_** là một loài cá biển thuộc chi _Amblyglyphidodon_ trong họ Cá thia. Loài này được mô tả lần đầu tiên vào năm 1853. ## Từ nguyên Tính từ định danh của loài trong
**_Amblyglyphidodon melanopterus_** là một loài cá biển thuộc chi _Amblyglyphidodon_ trong họ Cá thia. Loài này được mô tả lần đầu tiên vào năm 2002. ## Từ nguyên Từ định danh của loài được ghép
**Losaline Ma'asi** là một chính trị gia người Tonga, Bộ trưởng Nội các, và là thành viên của Hội đồng Lập pháp Tonga cho Tongatapu 5. Ma'asi là cựu giám đốc điều hành của Bộ
**_Pomacentrus flavioculus_** là một loài cá biển thuộc chi _Pomacentrus_ trong họ Cá thia. Loài này được mô tả lần đầu tiên vào năm 2017. ## Từ nguyên Từ định danh được ghép bởi hai
**_Meiacanthus tongaensis_** là một loài cá biển thuộc chi _Meiacanthus_ trong họ Cá mào gà. Loài này được mô tả lần đầu tiên vào năm 1987. ## Từ nguyên Từ định danh _tongaensis_ được đặt
**_Ecsenius bicolor_** là một loài cá biển thuộc chi _Ecsenius_ trong họ Cá mào gà. Loài này được mô tả lần đầu tiên vào năm 1836. ## Từ nguyên Tính từ định danh _bicolor_ trong
**_Plectropomus leopardus_**, các tài liệu tiếng Việt gọi là **cá song da báo** hoặc **cá mú chấm bé**, là một loài cá biển thuộc chi _Plectropomus_ trong họ Cá mú. Loài này được mô tả
**Lan chu đính** hay **lan cau tím**, **cau diệp tím** (tên khoa học **_Spathoglottis plicata_**) là loài địa lan phân bố ở châu Á nhiệt đới và cận nhiệt đới cho đến tây Thái Bình
nhỏ|Trung tâm Pangai, đảo Lifuka **Ha'apai** là một nhóm các hòn đảo, đảo nhỏ, rạn san hô và đá ngầm ở trung tâm của Vương quốc Tonga, với nhóm Tongatapu về phía nam và nhóm
**Mu'a** là một thành phố nhỏ ở các huyện Hahake (phía đông) trên đảo Tongatapu, và nó đã là kinh đô nhiều năm của Tonga. Nó được chia thành các làng Lapaha và Tatakamotonga, nằm
**_Chaetodon speculum_** là một loài cá biển thuộc chi Cá bướm (phân chi _Tetrachaetodon_) trong họ Cá bướm. Loài này được mô tả lần đầu tiên vào năm 1831. ## Từ nguyên Danh từ định
**_Chaetodon baronessa_** là một loài cá biển thuộc chi Cá bướm (phân chi _Gonochaetodon_) trong họ Cá bướm. Loài này được mô tả lần đầu tiên vào năm 1829. ## Từ nguyên Từ định danh
**_Macolor niger_** là một loài cá biển thuộc chi _Macolor_ trong họ Cá hồng. Loài này được mô tả lần đầu tiên vào năm 1775. ## Từ nguyên Tính từ định danh _niger_ trong tiếng
**_Balistoides viridescens_** là một loài cá biển thuộc chi _Balistoides_ trong họ Cá bò da. Loài này được mô tả lần đầu tiên vào năm 1801. ## Từ nguyên Tính từ định danh _viridescens_ trong
**_Chaetodon meyeri_** là một loài cá biển thuộc chi Cá bướm (phân chi _Citharoedus_) trong họ Cá bướm. Loài này được mô tả lần đầu tiên vào năm 1801. ## Từ nguyên Từ định danh