✨Napoli

Napoli (; tiếng Hy Lạp cổ đại: Νεάπολις – Neapolis có nghĩa là "thành phố mới", còn phổ biến với tên gọi Naples trong tiếng Anh và tiếng Pháp) là thành phố lớn thứ ba của Ý sau Roma và Milano cũng như là thành phố lớn nhất miền Nam nước này, với dân số 940.398 người sống bên trong phạm vi thành phố (tính đến năm 2021), đồng thời đóng vai trò thủ phủ của vùng Campania. Napoli là trung tâm của Thành phố đô thị Napoli với 3.115.320 dân cư, do đó là thành phố đô thị đông dân thứ ba của quốc gia. Vùng đại đô thị Napoli vươn ra bên ngoài cương vực của Thành phố đô thị Napoli là khu vực đô thị đông dân thứ hai của Ý và thứ 7 tại Liên minh châu Âu.

Khởi nguồn từ những người Hy Lạp định cư đầu tiên vào khoảng thiên niên kỷ thứ 2 trước Công Nguyên, Napoli là một trong những khu đô thị lâu đời nhất trên thế giới có dân cư liên tục sinh sống. Vào thế kỷ thứ 8 TCN, một thuộc địa có tên Parthenope được thiết lập trên hòn đảo Megaride mà sau này được tái lập thành Neapolis vào thế kỷ 6 TCN. đồng thời là trung tâm quan trọng của chủ nghĩa nhân văn Phục Hưng và thế kỷ Ánh Sáng, và từ lâu đã là địa điểm tham chiếu toàn cầu về âm nhạc cổ điển và opera thông qua trường phái Napoli.

Trong những năm 1925 đến 1936, Napoli được chính quyền phát xít của Benito Mussolini mở rộng và nâng cấp nhưng sau đó chịu thiệt hại nặng nề do các cuộc đánh bom của quân Đồng Minh trong Chiến tranh thế giới thứ hai, dẫn đến công cuộc tái thiết diện rộng hậu 1945. Từ nửa sau thế kỷ 20, Napoli đã trải qua sự tăng trưởng kinh tế đáng kể trong những thập kỷ gần đây, nhờ xây dựng khu vực trung tâm tài chính và mạng lưới giao thông tiên tiến, bao gồm tuyến đường sắt cao tốc kết nối đến Roma và Salerno cùng hệ thống tàu điện ngầm mở rộng. Cảng Napoli là một trong những hải cảng quan trọng nhất ở châu Âu cũng như khu vực Địa Trung Hải. Ngoài các hoạt động giao thương, nơi đây còn là trụ sở của Bộ Tư lệnh Quân Đồng Minh Napoli, bộ phận NATO có sứ mệnh giám sát Bắc Phi, Sahel và Trung Đông.

Trung tâm lịch sử của Napoli là khu vực trung tâm lịch sử lớn nhất tại châu Âu và là một Di sản thế giới thuộc UNESCO, song song với một loạt các địa điểm văn hóa và lịch sử quan trọng khác xung quanh thành phố như Đại cung điện hoàng gia Caserta và tàn tích La Mã Pompeii và Herculaneum. Napoli đồng thời nổi tiếng với những thắng cảnh tự nhiên hùng vĩ như Posillipo, cánh đồng Phlegraei, Nisida, và đặc biệt Vườn quốc gia núi lửa Vesuvius được trao tặng danh hiệu khu dự trữ sinh quyển thế giới. Thành phố nổi tiếng với bề dày truyền thống, di sản và văn hóa độc đáo của riêng mình, là cội nguồn của thể loại ca khúc vang danh quốc tế cũng như hình thức trình diễn sân khấu mang dấu ấn riêng. Tiếng Napoli, được xem là ngôn ngữ khá khác biệt so với tiếng Ý, vẫn đóng vai trò rất quan trọng trong nhiều lĩnh vực kiến thức, văn hóa, hình thái xã hội và lối sống của người dân thành phố. Đặc biệt nền ẩm thực Napoli nổi tiếng với pizza – món ăn mang tính biểu tượng toàn cầu được khai sinh từ thành phố này Bên cạnh đó, Napoli tồn đọng những vấn đề rất lớn như mafia và tội phạm có tổ chức – là lực cản đối với sự phát triển kinh tế, xã hội; hay về mặt tự nhiên, thành phố đã và đang có nguy cơ phải hứng chịu những trận động đất lớn và mối đe dọa từ hoạt động núi lửa. Đường chân trời quận tài chính Centro Direzionale là quang cảnh các tòa nhà chọc trời đầu tiên của nước Ý. Đội thể thao nổi tiếng nhất ở Napoli là câu lạc bộ S.S.C. Napoli, hai lần vô địch Giải bóng đá vô địch quốc gia Ý Serie A tại sân vận động Diego Armando Maradona nằm ở phía tây nam thành phố.

Theo thần thoại của người Hy Lạp, Parthenope (Παρθενόπη, nghĩa là "giọng ca trinh nữ") là một trong 3 nàng siren (tiên chim hoặc tiên cá tùy theo dị bản), là con gái của thần Achelous – vị thần của dòng sông lớn nhất Hy Lạp, và thần nàng thơ (muse) Terpsichore. Từ những hang động trên đảo Capri, nàng cùng với hai người chị em dùng tiếng hát ngân nga tuyệt vời của mình để quyến rũ người anh hùng Odysseus và đoàn tùy tùng của chàng trên thuyền nhưng thất bại. Tuyệt vọng và buồn đau, nàng trẫm mình xuống biển và xác của nàng trôi dạt vào bờ biển ở hòn đảo Megaride, chính là nơi tọa lạc của Lâu đài Trứng ngày nay. Khi người dân từ Cumae đến định cư tại đây, họ đã đặt tên cho thành phố là Parthenope để tưởng nhớ nàng. Người Hy Lạp sau đó đã chọn vùng đất bên cạnh để tái lập thành phố mới và đặt tên Neapolis, mà từ đó chính là nguồn gốc trực tiếp của tên gọi "Napoli" hay "Naples". Hiện tại cái tên Parthenope được sử dụng như biệt danh của thành phố Napoli, và người dân Napoli vẫn được gọi là "Partenopeo/Partenopei" trong tiếng Ý, đồng nghĩa với "Napoletano/Napoletani". Các thành trì Parthenope (cũ) và Neapolis (mới) thời cổ đại tương ứng với khu vực cốt lõi trung tâm của thành phố Napoli rộng lớn ngày nay.

Thần thoại La Mã kể một phiên bản khác của câu chuyện trên, trong đó chàng nhân mã tên là Vesuvius say mê đắm đuối nàng Parthenope. Trong cơn giận, thần Jupiter đã biến chàng nhân mã kia thành ngọn núi lửa và nàng Parthenope biến thành thành phố Napoli. Vì bị ngăn cấm khỏi ham muốn của mình, cơn thịnh nộ của Vesuvius được thể hiện qua những đợt phun trào dữ dội thường xuyên của ngọn núi lửa.

Lịch sử

Hy Lạp khai sinh và La Mã thu nhận

Napoli đã có mặt con người sinh sống từ thời kỳ đồ đá mới. Các khu định cư sớm nhất tại khu vực Napoli thuộc nền văn minh Mycenae được thành lập trong thiên niên kỷ thứ hai trước Công Nguyên. Về sau, những thực dân đảo Rhodes và Euboea ở thành phố Cumae gần đó (thuộc địa đầu tiên của người Hy Lạp trên bán đảo Ý) đã đến thành lập một cảng thương mại nhỏ gọi là Parthenope vào khoảng thế kỷ 8 TCN tại hòn đảo Megaride – mỏm đất chiến lược cho phép kiểm soát giao thông đường biển trong khu vực và phát triển thành một địa điểm giao thương thịnh vượng cũng như vai trò cảng quân sự trong hai thế kỷ tiếp theo, từ đây khu định cư phố cảng dần được mở rộng bao gồm cả khu vực đồi Echia lân cận. Vào thế kỷ 6 TCN, Parthenope được tái lập thành Neapolis, dần dần trở thành một trong những thành phố quan trọng nhất của Magna Graecia và hình thành cội nguồn cơ sở mà qua đó nền văn minh Hy Lạp đã nuôi dưỡng cho văn hóa La Mã non trẻ.

Neapolis phát triển nhanh chóng nhờ ảnh hưởng từ thành bang Siracusa hùng mạnh của Hy Lạp và trở thành đồng minh với Cộng hòa La Mã. Trong các cuộc Chiến tranh Samnite, thành phố lúc bấy giờ là một trung tâm buôn bán sầm uất đã bị người Samnite đánh chiếm; tuy nhiên, người La Mã sau đó sớm chiếm được thành trì từ tay họ và biến Neapolis trở thành thuộc địa của La Mã sau cuộc chinh phạt năm 326 TCN. Trong các cuộc Chiến tranh Punic, những bức tường thành vững chắc bao quanh Neapolis đã đẩy lùi lực lượng xâm lược của quân đội Cathage dưới sự chỉ huy của tướng Hannibal. Dù là thuộc địa nhưng Neapolis rất được người La Mã tôn trọng và vươn lên với vai trò trung tâm văn hóa hưng thịnh thu hút những người La Mã mong muốn hoàn thiện kiến ​​thức về văn hóa Hy Lạp. Đại hội Isolympic tại Neapolis do Augustus khởi xướng vào năm 2 Công nguyên là phiên bản tương đương với các cuộc thi đấu thể thao tại Olympia, Hy Lạp (tiền thân của Thế vận hội Olympic ngày nay) và trở thành một trong những sự kiện thi đấu quan trọng nhất ở phần phía Tây của Đế quốc.

Song song với việc duy trì ngôn ngữ và phong tục Hy Lạp của mình, Neapolis tiếp tục được mở rộng với các biệt thự La Mã trang nhã, đền đài, hệ thống cầu dẫn nước và nhà tắm công cộng. Thời kỳ này Kitô giáo bắt đầu nổi lên khi các tông đồ Phêrô và Phaolô đến thành phố. Hoàng đế cuối cùng của Tây La Mã, Romulus Augustulus, bị vua man tộc Odoacer đày đến Napoli vào thế kỷ 5.

Byzantine và Công quốc Napoli

thumb|left|Bản đồ Nam Ý đầu thế kỷ 12. Sau khi Đế quốc Tây La Mã sụp đổ, Napoli bị tộc người Giéc-manh xâm lược và sáp nhập vào Vương quốc Ostrogoth. Tuy nhiên, Belisarius của Đế quốc Đông La Mã đã tái chiếm lại Napoli vào năm 536. Trong các cuộc Chiến tranh Gothic, Totila chiếm được thành phố cho người Ostrogoth trong một thời gian ngắn, nhưng người Byzantine tiếp tục giành quyền kiểm soát khu vực này sau trận đồi Lactarius.

Sau khi Ravenna thất thủ, Công quốc Napoli được thành lập. Mặc dù văn hóa Hy Lạp vẫn tồn tại lâu dài nhưng Napoli dần chuyển lòng trung thành từ Constantinopolis sang Roma dưới thời Công tước Stefano II, đặt thể chế dưới quyền tôn chủ của giáo hoàng vào năm 763. công quốc dần giành được độc lập hoàn toàn vào cùng thế kỷ. Công quốc nằm dưới sự kiểm soát trực tiếp của người Lombard trong một thời gian ngắn trước khi các công tước chịu ảnh hưởng văn hóa Hy-La phục hồi chức vị. Đến năm 1137, người Norman gây được ảnh hưởng lớn ở Ý, chiếm được các thành trì và công quốc như Capua, Benevento, Salerno, Amalfi, Sorrento và Gaeta; cũng vào năm này, Napoli – công quốc độc lập cuối cùng ở phía nam bán đảo Ý đã phải đầu hàng người Norman, do đó sáp nhập vào Vương quốc Sicilia, với Palermo là thủ đô.

Người Norman và nhà Hohenstaufen

Năm 1189, Vương quốc Sicilia nằm trong cuộc tranh chấp kế vị giữa Tancredi (ngoài giá thú) với Nhà Hohenstaufen hoàng tộc người Đức, vì Hoàng tử Heinrich đã kết hôn với Công chúa Constanza là người thừa kế hợp pháp ngai vàng Sicilia. Năm 1191, Heinrich xâm lược Sicilia sau khi đăng quang với hiệu là Heinrich VI của Thánh chế La Mã và nhiều thành phố đầu hàng, nhưng Napoli đã kháng cự ông từ tháng 5 đến tháng 8 trước khi quân Đức bị dịch bệnh và buộc phải rút lui. Nhờ đó, Tancredi bất ngờ bắt được đương kim hoàng hậu Constanza và giam lỏng bà tại Lâu đài Trứng trước khi bà được thả vào tháng 5 năm 1192 dưới áp lực của Giáo hoàng Cêlestinô III. Năm 1194, cái chết của Tancredi mở đường cho vị hoàng đế bắt đầu chiến dịch mới và lần này Napoli đã đầu hàng mà không kháng cự, và cuối cùng Heinrich chinh phục thành công Sicilia, đặt toàn bộ vương quốc dưới sự cai trị của nhà Staufer.

Hoàng đế Fedirico đệ Nhị nhà Hohenstaufen chọn Palermo là nơi cư ngụ cũng như trung tâm quyền lực chính trị của mình, nhưng ông quyết định biến Napoli trở thành thành trung tâm tri thức của toàn vương quốc. Năm 1224, ông cho thành lập viện Đại học Napoli – đại học công lập đầu tiên của thế giới và trường đào tạo quản lý thế tục đầu tiên ở châu Âu, với mục đích độc lập khỏi quyền lực của Giáo hoàng. Xung đột giữa Nhà Staufer và Giáo hội đã khiến cho Napoli trở thành một phần của Đế quốc Angevin, sau khi Charles I nhà Anjou người Pháp – được Giáo hoàng tấn phong và ủng hộ, chiến thắng trước vua Manfredi con của Federico II (chết trong Trận Benevento 1266) và Conradin (nam thừa tự cuối cùng của Hohenstaufen, bị bắt và chém đầu năm 1288), chấm dứt thời trị vì của vương tộc Đức.

Các cuộc chiến tranh giữa 2 vương quốc kình địch tiếp tục cho đến Hòa ước Caltabellotta vào năm 1302, chứng kiến Federico III được công nhận là vua của Sicilia, trong khi Charles II được Giáo hoàng Bônifaciô VIII công nhận là vua của Napoli. Charles II và người thừa kế của ông là vua Roberto Thông Thái càng làm cho Napoli trở thành một trong những trung tâm văn hóa có ảnh hưởng nhất của châu Âu và Địa Trung Hải, thu hút các thương gia từ Pisa và Genova, hào chủ ngân hàng vùng Toscana, và một vài nghệ sĩ nổi bật nhất thời Phục Hưng lúc bấy giờ như Boccaccio, Petrarca và Giotto. Về sau, những bất ổn chính trị nội bộ cũng như các trận dịch hạch của đại dịch Cái Chết Đen đã khiến vương quốc suy yếu. Năm 1442, Alfonso V của vương triều Aragon chinh phục Napoli sau chiến thắng trước Renato vị vua nhà Anjou cuối cùng, chấm dứt triều đại Angevin kéo dài gần hai thế kỷ và Napoli được thống nhất với Sicilia một lần nữa.

Vương triều Aragon

Vua Alfonso khải hoàn tiến vào thành phố vào tháng 2 năm 1443. Vương triều mới nâng cao vị thế thương mại của Napoli bằng cách thiết lập quan hệ với bán đảo Iberia cũng như biến nó thành thủ đô của Đế chế Địa Trung Hải mà ông trị vì. Những thành tựu từ việc mở rộng quảng bá văn hóa đã tạo động lực cho sự phát triển mạnh mẽ của các hoạt động nghệ thuật, Napoli trở thành một trong những trung tâm quan trọng của Phục Hưng Ý và nơi tiên phong của chủ nghĩa nhân văn mà sau đó lan rộng khắp các quốc gia lớn của châu Âu.

Để con trai Ferdinando I lên ngôi thuận lợi, Alfonso nhượng lại các đảo Sicilia, Sardegna và quần đảo Baleares cho anh trai mình là Juan II của Aragon. Ferdinando về mặt văn hóa đã hoàn toàn là người Ý, tiếp tục công việc xây dựng phát triển và bảo trợ của cha mình. Triều đại Alfonso và Ferdinando được đặc trưng bởi việc mở rộng chu vi thành phố và xây dựng bức tường thành hùng vĩ. Tuy nhiên sự ưa chuộng của dân chúng đối với những vị quân chủ Aragon cuối cùng rất khan hiếm thể hiện qua các triều đại ngắn ngủi của Fernando II và Federico nhà Aragon. Các cuộc chiến tranh Ý nổ ra làm đảo lộn địa chính trị châu Âu và vương quốc Napoli mất đi độc lập. Năm 1495 vua Charles VIII của Pháp hành quân và chiếm đóng được Napoli. Tuy nhiên, tình trạng này không tồn tại lâu khi người dân Napoli hân hoan chào đón quân Tây Ban Nha giành được thành phố từ tay người Pháp trong trận Garigliano năm 1503.

Chế độ phó vương và gia tộc Habsburg

thumb|Bản đồ thành phố Napoli năm 1572. Từ 1503 đến 1713, Madrid cử rất nhiều phó vương đến Napoli để thay mặt vua giải quyết các vấn đề địa phương và nhà Habsburg Tây Ban Nha vẫn tiếp tục duy trì như vậy.

Napoli trong giai đoạn này cũng phải đối mặt với những mối đe dọa từ Liên minh Thần Thánh của Giáo hoàng Clêmentê VII, những cuộc đột kích cướp bóc của người Hồi Ottoman, thảm họa tự nhiên núi lửa động đất cùng dịch bệnh nghiêm trọng và nhiều cuộc nổi dậy của dân chúng. Đến thế kỷ 17, Napoli trở thành thành phố lớn thứ hai của châu Âu chỉ sau Paris và là một trung tâm văn hóa lớn của các nghệ sĩ như Caravaggio, Salvator Rosa và Gian Lorenzo Bernini, các triết gia như Bernardino Telesio, Giordano Bruno, Tommaso Campanella và Giambattista Vico. Cuộc cách mạng do ngư dân địa phương Masaniello lãnh đạo đã chứng kiến ​​sự thành lập của nhà nước Cộng hòa Napoli vài tháng ngắn ngủi vào năm 1647 trước khi Tây Ban Nha tái lập sự cai trị. Trận đại dịch Napoli 1656 đã xóa gần một nửa số cư dân thành phố, tác động nghiêm trọng đến cấu trúc kinh tế-xã hội và bắt đầu thời kỳ suy vi.

Trong Chiến tranh Kế vị Tây Ban Nha, chi nhánh Áo gia tộc Habsburg chiếm được thành phố năm 1707 và chính thức thống trị sau Hiệp ước Utrecht 1713 khi Karl VI của Thánh chế La Mã được các cường quốc châu Âu công nhận là vua của Napoli và cai trị vương quốc từ Viên thông qua các phó vương của mình. Thời kỳ Áo ngắn ngủi đặc trưng bởi chính sách thuế nặng nề và hạn chế các tòa nhà thuộc nhà thờ và tu viện nhằm giải quyết vấn đề tồn đọng là thiếu nhà ở do dân số cao lúc bấy giờ là 310.000 người. Đến năm 1734 khi quân Áo thua trong Chiến tranh Kế vị Ba Lan, người Tây Ban Nha giành lại được Napoli và Sicilia bởi vua Carlos III nhà Bourbon bao gồm toàn bộ lãnh thổ miền Nam của Ý và đảo Sicilia theo sau Hiệp ước Vienna 1738.

Vương triều Bourbon

Dưới thời Carlos III, Napoli đã khẳng định rõ ràng vai trò của mình như một kinh đô vĩ đại của châu Âu, đặc biệt là với một loạt các sáng kiến đô thị và kiến trúc lớn đầy tham vọng song hành với động lực kinh tế mới trong các khu vực bên ngoài các bức tường thành lúc bấy giờ nhưng quan trọng về mặt chiến lược đối với trung tâm lịch sử Napoli.

Thời kỳ Bourbon chứng kiến Napoli cùng với với thủ đô Paris của Pháp là những trung tâm vĩ đại nhất trong Kỷ nguyên Ánh Sáng. Trên thực tế, Napoli không chỉ đơn giản hấp thụ phong trào này mà ngược lại tạo ra phần lớn và đem lại sức sống cho những hình thức kiến trúc mới, những tư tưởng triết học mới và đặt nền móng cho kinh tế học và luật học hiện đại. Napoli đã từng là trung tâm quan trọng của triết học tự nhiên trong thời Phục Hưng, và bây giờ nó quay trở lại để tạo động lực mới cho tư duy của nhiều nhà nghiên cứu khác nhau, chẳng hạn như Mario Pagano, một trong những nhà luật khoa người Ý quan trọng nhất và các chính trị gia của thời đại cách mạng, phần lớn dựa trên tác phẩm của Giambattista Vico tuy nhiên loại bỏ các khía cạnh Kitô giáo trong triết học của ông.

Trong giai đoạn này, các cuộc khai quật khảo cổ học ở Herculaneum và Pompeii đã có ảnh hưởng to lớn trực tiếp trong việc hình thành chủ nghĩa tân cổ điển tầm cỡ thế giới mà ở Roma đã sẵn có hệ thống hóa lý thuyết theo phong cách này.

Cộng hòa Parthenope và giai đoạn Napoléon

thumb|Một thoáng Napoli trong thời kỳ Cộng hòa Parthenope yểu mệnh năm 1799. Ảnh hưởng của Cách mạng Pháp lan tới Napoli khiến cho Ferdinando IV buộc phải tháo chạy đến Palermo và được hạm đội Anh của đô đốc Horatio Nelson bảo trợ. Những người Cộng hòa đã chinh phục Lâu đài Sant'Elmo và tuyên bố lập nước Cộng hòa Parthenope, được Quân đội Pháp bảo trợ. Tuy nhiên, lazzaroni – tầng lớp thấp của Napoli rất sùng đạo và bảo hoàng ủng hộ nhà Bourbon đã nổ ra cuộc nội chiến với những người Jacobin và tầng lớp quý tộc Napoli ủng hộ nền Cộng hòa, họ gặt được thành công lớn khiến người Pháp buộc phải đầu hàng và quay về Toulon. Cuộc tái chiếm Napoli của Ferdinando được đánh dấu bằng cuộc đàn áp những ai ủng hộ tư tưởng Cộng hòa, bao gồm nhiều trí thức và giới quý tộc theo chủ nghĩa Khai Sáng.

Tuy nhiên chỉ 7 năm sau, Napoli lại bị người Pháp chinh phạt một lần nữa và lần này là bởi Napoléon Bonaparte trong các cuộc chiến tranh khắp phần lớn châu Âu. Ông đặt vương quốc Napoli dưới quyền trị vì của anh trai Joseph năm 1806 và sau đó là người em rể Joachim Murat năm 1808, sau khi Joseph tiếp nhận vương miện Tây Ban Nha. Vị tân vương của Napoli với tên địa phương là "Gioacchino Napoleone" đã được dân chúng đón nhận nồng nhiệt, họ đánh giá cao sự hiện diện đẹp mã của ông cũng như khí chất lạc quan, lòng dũng cảm, sở thích giải trí và những nỗ lực của vị nguyên soái trong việc giúp đỡ những người khốn khổ và cải thiện chất lượng sống của người dân, tuy nhiên Murat lại bị giới giáo sĩ chống đối và ghét bỏ. Là một nhà quy hoạch tuyệt vời, Murat đã thực hiện những dự án thay đổi bộ mặt đô thị Napoli một cách đáng kể trong thời gian trị vị ngắn ngủi của mình, xây dựng nhiều công trình phố xá, đường cầu, bờ kè và cải tạo thủy lực, các quảng trường và đại lộ được mở rộng, thành lập đài thiên văn, vườn bách thảo thành phố, và tiêu biểu nhất là Đại học Bách khoa Napoli – Khoa Kỹ thuật đầu tiên và lâu đời nhất tại Ý. Để hỗ trợ Napoléon và ngăn chặn nhà Bourbon khôi phục ngai vàng, Murat tuyên chiến với Đế quốc Áo nhưng cuối cùng đã bị đánh bại trong trận Tolentino. Tuy nhiên, dù cho thất bại thì sự can thiệp của Áo vào Ý đã khởi đầu chuỗi sự kiện dẫn đến chiến tranh thống nhất nước Ý của giữa thế kỷ 19 sau đó, cuộc chiến tranh Áo-Napoli cùng với Tuyên bố Rimini của Murat đã trở thành biểu tượng tiền thân đại diện cho tinh thần nước Ý.

Bourbon phục hoàng – Vương quốc Hai Sicilia

left|thumb|Khai trương tàu hỏa Napoli–Portici – tuyến đường sắt đầu tiên tại Ý. Sau sự thất bại của Napoléon và Đại hội Viên diễn ra năm 1815 đã trao lại Napoli cho Ferdinando IV, nhà Bourbon một lần nữa giành lại ngai vàng và vương quốc. Năm 1816, ông thống nhất Napoli và Sicilia với tên gọi Vương quốc Hai Sicilia có thủ đô là Palermo nhưng chuyển đô đến Napoli vào năm tiếp theo, đồng thời bãi bỏ vương hiệu Ferdinando IV Napoli và Ferdinando III Sicilia để lấy hiệu chung chính thức mới là Ferdinando I của Hai Sicilia. Năm 1820 ở châu Âu là năm kích động chống lại chế độ quân chủ chuyên chế. Lo ngại trước xu hướng này, Ferdinando đã có những hành vi không rõ ràng, đầu tiên là đưa ra Hiến pháp và sau đó yêu cầu Áo giúp đỡ để rút lại và đàn áp phe chống đối. Thái độ này tiếp được lặp lại trong thời của cháu trai ông là Ferdinando II đã ban hành hiến chương, sau đó giải tán Quốc hội và đàn áp đẫm máu các cuộc nổi dậy năm 1848, củng cố chế độ chuyên chế. Trong thời kỳ này thành phố đã chứng kiến nhiều sự thúc đẩy trong nhiều lĩnh vực. Napoli trở thành thành phố đầu tiên trên bán đảo Ý có đường sắt năm 1839 với việc xây dựng tuyến đường sắt Napoli – Portici. Giống như phần còn lại của châu Âu, Napoli cũng bị ảnh hưởng bởi dịch tả chết người vào những năm 1835–37 và 1854–55; gây ra nhiều cuộc bạo loạn và nổi dậy. Sau khi Ferdinando II băng hà năm 1859, Francesco II trẻ tuổi kế vị ngai vàng – vị quân chủ cuối cùng của Vương quốc Hai Sicilia.

Sáp nhập vào Vương quốc Ý thống nhất

thumb|[[Garibaldi tiến vào Napoli vào ngày 7 tháng 9 năm 1860.]] Năm 1860, Vương quốc Hai Sicilia là đối tượng của cuộc Viễn chinh Nghìn quân do Giuseppe Garibaldi lãnh đạo và sau đó bị Vương quốc Sardegna của nhà Savoia xâm lược. Francesco II buộc phải chạy khỏi Napoli, rút về Gaeta cùng với một phần quân đội của mình. Sau trận chiến Volturno và đỉnh điểm là cuộc vây hãm Gaeta, Napoli chính thức được sát nhập vào nước Ý non trẻ vào năm 1861, chấm dứt kỷ nguyên thống trị của Nhà Bourbon.

Năm 1864, Vương quốc Ý bị ràng buộc bởi Hiệp ước Tháng Chín với Đệ Nhị Đế chế Pháp của Napoléon III, buộc phải dời đô khỏi Torino. Napoli được xem là một trong hai lựa chọn được ưa chuộng cùng với Firenze (phòng thủ bởi dãy Appennini và bởi biển Tyrrhenum). Vì lý do chính trị Napoli được đa số nội các coi là ứng cử viên đặc biệt thích hợp, nhưng không nhận được sự ủng hộ của nhà vua. Vị quân vương cho rằng Firenze là thành phố phù hợp hơn với vai trò thủ đô lâm thời, quyết định này được ủy ban gồm năm vị tướng thông qua, vì Napoli sẽ không đủ khả năng phòng thủ với hạm đội Ý vốn không hề ngang tầm với hạm đội Pháp hoặc Anh.

thumb|[[Nhà triễn lãm Umberto I – biểu tượng của tiến trình canh tân đô thị Risanamento|trái]] Việc áp dụng thuế và luật pháp từ hệ thống Piemonte cho toàn quốc đã gây ra cuộc khủng hoảng công nghiệp và xã hội sâu sắc. Nền kinh tế cựu Vương quốc Hai Sicilia rơi vào sa sút, dẫn đến làn sóng di cư chưa từng có, với ước tính khoảng 4 triệu người di cư khỏi khu vực Napoli từ năm 1876 đến năm 1913. Điều kiện y tế công cộng của thành phố ở một số khu vực nhất định rất kém, với nhiều trận dịch tả và sốt thương hàn gây ra cái chết của khoảng 48.000 người trong nửa thế kỷ 1834–1884. Để đối phó với vấn đề trên, cuộc canh tân đô thị risanamento ("tái vệ sinh thành phố") với mục tiêu cải thiện cơ sở hạ tầng thoát nước và thay thế những khu vực tập trung nhất bằng những con đường lớn và thoáng mát vì đây được coi là nguyên nhân chính gây ra tình trạng kém thông thoáng. Dự án tỏ ra khó hoàn thành cả về mặt chính trị và kinh tế do tham nhũng, tình trạng đầu cơ đất đai và bộ máy quan liêu trì trệ, tất cả những điều này đã khiến dự án mất vài thập kỷ để hoàn thành kèm với kết quả không được như mong đợi. Thời điểm lịch sử này rất trùng hợp với sự ra đời của nhiều buổi hòa nhạc cà phê (caffè-concerto) và một môi trường văn hóa xã hội năng động. Ngày 11 tháng 3 năm 1918 trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, Napoli mặc dù ở rất xa khu vực xung đột đã bị ném bom bởi khí cầu L.58 hoặc LZ 104 của quân Đức khởi hành từ một căn cứ tại Bulgaria khiến 16 dân thường thiệt mạng.

Thời kỳ Phát xít và Thế chiến thứ Hai

thumb|Phi cơ ném bom của [[Không lực Hoa Kỳ bay ngang qua núi lửa Vesuvius trong lần phun trào sau cùng của nó tháng 3 năm 1944.]] Vào đầu những năm 1920, Napoli là trụ sở của một trong những tổ chức phong trào Phát xít lớn nhất của Ý và là nơi diễn ra cuộc họp mặt trọng đại của Đảng Phát xít quốc gia, chuẩn bị cho cuộc Hành quân tới Roma. Với sự dịch chuyển trọng tâm kinh tế và chính trị của đất nước về phía Nam, Mussolini tiến hành đổi mới đô thị sâu sắc nhằm biến Napoli thành "đế chế cảng" của Ý từ đó làm bàn đạp xâm lược thuộc địa. Những tòa nhà biểu tượng như Triển lãm Mostra d'Oltremare và tuyến đường sắt đầu tiên liên đô thị dưới lòng của Ý, được gọi là "đường sắt ngầm" nối Napoli–Pozzuoli.

Chính vì vai trò tầm vóc này mà trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Napoli là thành phố hứng chịu số lượng bom đạn nặng nề nhất của Ý. Ngay sau khi Ý ký hiệp định đầu hàng quân Đồng Minh tháng 9 năm 1943, quân Đức nhanh chóng chiếm đóng toàn bộ Ý và áp đặt kiểm soát lên phần lớn quân đội nước này. Napoli là nơi đầu tiên cả nước diễn ra cuộc nổi dậy lịch sử của quần chúng được gọi là Bốn ngày Napoli (27–30 tháng 9 năm 1943) đánh đuổi quân Đức và giành được thành công vang dội, qua đó thúc đẩy phong trào kháng chiến chống lại Đức Quốc Xã. Thành phố được giải phóng hoàn toàn vào ngày 1 tháng 10 năm 1943, khi lực lượng Anh và Mỹ tiến vào thành phố. Người Đức rời đi đã đốt cháy thư viện đại học, cũng như Hiệp hội Hoàng gia Ý, phá hủy cục lưu trữ của thành phố. Những quả bom hẹn giờ được đặt trên khắp thành phố tiếp tục phát nổ vào tháng 11. Biểu tượng cho sự tái sinh của Napoli là việc xây dựng lại nhà thờ Thánh Chiara sau khi nhà thờ này đã bị phá hủy trong một cuộc tập kích ném bom của Quân đoàn Không quân Hoa Kỳ.

Tái thiết Hậu chiến và Đương đại

thumb|Tổng thống đầu tiên của nước Ý [[Enrico De Nicola là người Napoli.]] Trong cuộc trưng cầu dân ý giữa quyết định giữ chế độ quân chủ hay trở thành nhà nước cộng hòa, Napoli bấy giờ có đến 904.000 người ủng hộ phương án đầu tiên (tỷ lệ cao nhất cả nước) do tư tưởng bảo hoàng vẫn còn rất mạnh mẽ ở miền Nam nói chung. Với chiến thắng đa số (54,27%) thuộc về lựa chọn cộng hòa, Enrico De Nicola đến từ Napoli được bầu làm tổng thống đầu tiên của nước Cộng hòa Ý.

Thành phố dần hồi phục sau sự tàn phá của chiến tranh, chứng kiến ​​sự ra đời của hoạt động điện ảnh rất mạnh mẽ, có ảnh hưởng trên cả nước và quốc tế. Trận động đất Irpinia 1980 ảnh hưởng đến Napoli khiến một tòa nhà xây dựng nặng bị sập khiến 52 người thiệt mạng và ngành du lịch bị sụt giảm nghiêm trọng. Từ tình hình kinh tế và xã hội khó khăn như vậy đã khiến cho Camorra (tên gọi của mafia tại Napoli) vươn vòi mạnh mẽ. Nguồn vốn đặc biệt từ Quỹ dành cho miền Nam của chính phủ Ý đã tài trợ từ 1950 đến 1984, giúp nền kinh tế thành phố cải thiện phần nào. Tuy nhiên, tỷ lệ thất nghiệp cao tiếp tục ảnh hưởng đến Napoli. Năm 1994, thành phố đăng cai tổ chức G7 và hội nghị thế giới của Liên Hợp Quốc về chống tội phạm có tổ chức. Năm 1995, quận trung tâm tài chính Napoli được hoàn thành là cụm tòa nhà chọc trời đầu tiên ở Nam Âu. Tuy nhiên, cuộc đại suy thoái 2009 làm trầm trọng thêm các vấn đề kinh tế-xã hội tại thành phố. Đến tháng 8 năm 2011, số người thất nghiệp ở khu vực Nappoli đã lên đến 250.000 người, làm dấy lên các cuộc biểu tình phản đối hiện trạng kinh tế. Những năm gần đây, Napoli đã tổ chức Diễn đàn Đô thị Thế giới lần thứ 6 vào tháng 9 năm 2012 và Đại hội Phi hành vũ trụ Quốc tế lần thứ 63 vào tháng 10 năm 2012. Năm 2013, nó là nơi tổ chức Diễn đàn Văn hóa Toàn cầu. Năm 2016 chứng kiến ​​thành phố trở thành ngôi nhà của Học viện đào tạo phát triển Lập trình Apple – học viện iOS đầu tiên của cả châu Âu.

Lãnh thổ thành phố được cấu thành bởi rất nhiều ngọn đồi, điển hình nhất như đồi Vomero 250m tại khu vực trung tâm, Capodimonte 150m ở phía Bắc, Posilippo 78m tại bờ tây nam, và nơi cao nhất Napoli là đồi Camaldoli 457m nằm ở khu vực ngoại ô phía Tây, ngoài ra còn bao gồm các hòn đảo (như Nisida, Gaiola, một vài đảo Phlegraei) và bán đảo (như Baia Trentaremi) nhìn ra biển Tyrrhenum, giáp với các thị trấn cảng Pozzuoli và Baia. Những con sông nhỏ trước đây đi qua trung tâm thành phố đã bị bồi lấp trong quá trình xây dựng. Sorrento và bờ biển Amalfi nằm ở phía nam thành phố, trong khi các tàn tích La Mã như Herculaneum và Pompeii cũng có thể được nhìn thấy gần đó.

Napoli từ lâu đã là một ngã tư Địa Trung Hải trọng yếu, không chỉ là điểm xuất phát của nhiều chuyến phà hay tàu cánh ngầm đến các đảo xung quanh (như Procida, Capri và Ischia) mà còn là đầu tuyến hàng hải đến các vùng địa lý khác như Sardegna, Sicilia, Quần đảo Eolie, Quần đảo Ponza, Corse và Tunisia.

Núi Vesuvius

Cách Napoli 9 km về phía đông là núi Vesuvius tọa lạc bên bờ Vịnh Napoli – một trong những núi lửa nổi tiếng nhất thế giới và là ngọn núi lửa duy nhất còn hoạt động trên lãnh thổ châu Âu lục địa. Núi có hình dạng "lưng gù" đặc trưng, ​​bao gồm "Đại Nón" (Gran Cono) 1.281 mét được bao bọc một phần bởi vành dốc hõm chảo là tàn tích sụp đổ của miệng núi lửa cũ gọi là núi Somma hiện cao 1.132 mét, vì lý do này núi lửa Vesuvius còn được gọi là "phức hợp Somma-Vesuvius". Đại Nón – nón trung tâm mới của Vesuvius – là kết quả của vụ phun trào năm 79, được xem là một trong những vụ phun trào nổi tiếng nhất trong lịch sử thế giới. Với sức mạnh hủy diệt khủng khiếp, Vesuvius đã phun ra một đám mây chứa đầy mạt vụn núi lửa và khí núi lửa siêu nóng đến độ cao 33 km, bắn ra dung nham, đá núi lửa, đá bọt dạng bột và tro nóng với khối lượng 1,5 triệu tấn mỗi giây, giải phóng năng lượng nhiệt gấp 100.000 lần hai vụ ném bom nguyên tử xuống Hiroshima và Nagasaki cộng lại, xóa sổ các thành phố Pompeii, Herculaneum, Oplontis và Stabiae cũng như chôn vùi nhiều khu định cư La Mã khác bên dưới những lớp mạt vụn và đá tro ngưng tụ.

thumb|left|Đỉnh "Đại Nón" (Gran Cono), phía sau là khu vực [[Pompeii và bán đảo Sorrento.]] Vesuvius vẫn được xem là núi lửa đang hoạt động, mặc dù hoạt động hiện tại của nó chủ yếu tạo ra các đám hơi nước giàu lưu huỳnh từ các lỗ thông hơi và vết nứt của miệng núi lửa. Nó là ngọn núi lửa duy nhất trên phần đất liền của châu Âu đã từng phun trào trong hàng trăm năm qua. Ngày nay, nó là một trong những ngọn núi lửa nguy hiểm nhất trên thế giới vì dân số hơn 3 triệu người sống ở các đô thị xung quanh đủ gần để chịu ảnh hưởng bởi một vụ phun trào, trong đó hơn 600.000 người nằm trong "vùng đỏ" nguy hiểm trực tiếp, khiến nơi đây trở thành khu vực núi lửa đông dân cư nhất trên thế giới, kèm với xu hướng phun trào bùng nổ dữ dội, được gọi là phun trào kiểu Plinius hoặc kiểu Vesuvius (Plinian/Vesuvian eruptions).

Vesuvius được xem là biểu tượng nổi tiếng nhất của Napoli, mặc dù trên thực tế ngọn núi không bao gồm trong địa giới chính thức của thành phố. Nó là thành phần trực quan nổi bật nhất trong cảnh quan của vịnh Napoli. Vesuvius được người Hy Lạp và La Mã cung hiến cho người anh hùng á thần Heracles/Hercules trong thần thoại (tiếng Ý: Ercole) và từ đó đặt tên cho Herculaneum (nghĩa là "thành phố của Hercules") được xây dựng bên cạnh trên nền chân núi, ngày nay là Ercolano.

Vành đai núi lửa và nguy cơ hiểm họa

Ngoài Vesuvius ở phía đông, một thực thể nguy hiểm tiềm tàng khác nằm ở phía tây có tên gọi Cánh đồng Phlegraei là vùng hõm chảo khổng lồ – siêu núi lửa cổ xưa bao gồm dải 24 miệng núi lửa lớn nhỏ, thường diễn ra các hoạt động nhiệt dịch, giải phóng khí gas cũng như hiện tượng nâng lên và chìm xuống của đất liền theo thời gian. Hiện tại khu vực này có thể tham quan bằng đường bộ, nó chứa nhiều khói và có thể nhìn thấy hơi nước bốc ra cũng như hơn 150 vũng bùn đang sôi. Với vị thế địa lý vành đai núi lửa đặc biệt này, vùng đô thị Napoli là một trong những khu vực nguy hiểm nhất thế giới và là đối tượng chịu nhiều nguy cơ đe dọa từ các vụ phun trào và nguy cơ địa chấn.

Để lường trước các rủi ro thảm họa, các kế hoạch sơ tán cho thành phố đang được nghiên cứu. Tuy nhiên, vấn đề nan giải sẽ phải đối mặt ngoài số lượng dân cư khổng lồ là khi nào bắt đầu cuộc đại di tản này: nếu bắt đầu quá muộn, hàng triệu người có thể thiệt mạng; trong khi nếu bắt đầu quá sớm, các dấu hiệu của một vụ phun trào có thể trở thành báo động giả. Nhiều nỗ lực liên tục đang được chính phủ thực hiện để giảm dân số sống trong vùng đỏ, bằng cách phá bỏ các tòa nhà xây dựng trái phép, thành lập vườn quốc gia xung quanh toàn bộ núi lửa để ngăn chặn việc xây cất trong tương lai và cung cấp đủ các biện pháp khuyến khích tài chính cho những người chuyển đi nơi khác. Một trong những mục tiêu cơ bản là giảm thời gian cần thiết để di tản khỏi khu vực xuống còn 2-3 ngày trong vòng hai mươi đến ba mươi năm tới. Đài quan sát Vesuvius có nhiệm vụ giám sát chặt chẽ các thực thể núi lửa này nhờ mạng lưới rộng lớn các trạm đo đạc địa chấn và trọng lực, kết hợp mảng trắc địa GPS và radar tổng hợp dựa trên vệ tinh để đo lường những dao động trên mặt đất, các cuộc khảo sát địa vật lý cũng như phân tích hóa học khí thải ra từ các lỗ phun. Tất cả nhằm mục đích theo dõi cẩn thận và liên tục trạng thái lò magma bên dưới các núi lửa.

Khí hậu

Napoli sở hữu lằn ranh giữa khí hậu Địa Trung Hải và cận nhiệt đới ẩm trong phân loại khí hậu Köppen, vì chỉ có hai tháng mùa hè với lượng mưa dưới 40mm, khiến nó không bị phân loại rạch ròi là cận nhiệt đới ẩm hay kiểu Địa Trung Hải. Số lượng ngày nắng dồi dào trong năm của thành phố trung bình vào khoảng 250 ngày. Khí hậu và thổ nhưỡng của Vịnh Napoli đã khiến khu vực này trở nên nổi tiếng trong thời La Mã, khi các hoàng đế như Claudius và Tiberius thường đi nghỉ mát gần thành phố. Khí hậu nơi đây là sự giao thoa giữa các đặc điểm hải dương và lục địa, một kiểu đặc trưng của bán đảo Ý. Đặc điểm hải hương có mùa đông ôn hòa nhưng đôi khi gây ra mưa lớn, đặc biệt là vào các tháng thu và đông trong khi mùa hè khá giống với các khu vực nội địa xa hơn về phía bắc của quốc gia với nhiệt độ và độ ẩm cao. Ảnh hưởng của lục địa vẫn đảm bảo nhiệt độ cao nhất vào mùa hè trung bình gần 30 °C (86 °F), và Napoli nằm trong phạm vi khí hậu cận nhiệt đới với trung bình hàng ngày vào mùa hè trên 22 °C (72 °F) với ngày nóng, đêm ấm và thỉnh thoảng có dông vào mùa hè. Mùa đông ôn hòa với tuyết rất hiếm khi rơi trong thành phố mà thường đọng lại trên đỉnh núi Vesuvius. Tháng 11 là tháng ẩm ướt nhất ở Napoli trong khi tháng 7 là khô nhất.

Cảnh quan thành phố

"Thấy Napoli rồi chết"

"Vedi Napoli e poi muori" (tiếng Anh: "See Naples and die") có nghĩa rằng: "một khi ai đã nhìn thấy được thành phố Napoli, người ấy đã có thể mãn nguyện ra đi thanh thản, không còn gì để luyến tiếc và vướng bận, vì không gì khác có thể sánh được vẻ đẹp của Napoli". Napoli là chốn giao thoa hội tụ giữa các giá trị đồ sộ về di tích lịch sử, nghệ thuật, khảo cổ, di sản văn hóa tuyệt vời mang tầm đẳng cấp thế giới cộng với những cảnh trí danh thắng hùng vĩ nên thơ được thiên nhiên trù phú ban tặng, sự kết hợp đặc biệt này đã tạo nên câu nói thành danh trên – dùng để biểu cảm và nhấn mạnh cho vẻ đẹp độc đáo của thành phố, đồng thời nó cũng có thể ám chỉ đến sự hoàn thành tâm nguyện của một mong muốn quan trọng nào đó đến mức những sự tồn tại khác bên ngoài tâm nguyện ấy cũng không còn thiết tha ý nghĩa gì. Đại văn hào lỗi lạc thế giới người Đức Johann Wolfgang von Goethe đã trích dẫn lại câu ngạn ngữ nổi tiếng trên một cách đầy cảm xúc và ấn tượng khi đến thăm Napoli năm 1787 trong chuyến hành trình du ngoạn đến Ý của mình.

Lịch sử của Napoli được thể hiện như một mô hình thu nhỏ của lịch sử châu Âu được tạo thành từ các nền văn minh, các dân tộc và nhiều nền văn hóa khác nhau, in lên dấu ấn rõ nét của họ đọng lại trong hình hài khối di sản đồ sộ nổi bật của thành phố. Napoli cho đến nay là một trong những tòa thành có mật độ tài nguyên văn hóa, nghệ thuật và di tích cao nhất thế giới, được định nghĩa là "một thành phố có quá nhiều lịch sử để quản lý". Trung tâm cổ kính của Napoli là sự hội tụ của thời gian, của nghệ thuật và biểu hiện đô thị trong khoảng ba nghìn năm, có ảnh hưởng sâu sắc đến châu Âu kể từ thời cổ đại. Trải qua ba thiên niên kỷ đã lưu lại đây rất nhiều công trình hùng vĩ, từ các lâu đài thời Trung Cổ đến những tàn tích cổ đại xa xưa, và một loạt các địa điểm văn hóa và lịch sử quan trọng xung quanh, bao gồm Cung điện Caserta và tàn tích La Mã Pompeii và Herculaneum. Các hình thức kiến trúc nổi bật nhất có thể nhìn thấy ở Napoli ngày nay là phong cách Trung Cổ, Phục Hưng và Baroque.

Lâu đài và pháo đài

Napoli là thành phố duy nhất trên thế giới có 7 tòa lâu đài nằm bên trong giới hạn địa phận của mình, từng hình thành nên một hệ thống phòng thủ vững chắc trong suốt chiều dài lịch sử, chúng bao gồm Lâu đài Trứng (Castel dell'Ovo), Lâu đài Mới (Castel Nuovo), Lâu đài Capuano (Castel Capuano), Lâu đài Thánh Elmo (Castel Sant'Elmo), Lâu đài Carmine (Castello del Carmine), Lâu đài Nisida (Castello di Nisida) và Pháo đài Vigliena (Forte di Vigliena), mà từ đó Napoli còn có biệt danh là "Thành phố của 7 tòa lâu đài" (Città dei Sette Castelli).

Cổ kính nhất là Lâu đài Trứng nổi bật trong quang cảnh vịnh Napoli, tên của nó bắt nguồn từ truyền thuyết thời Trung Cổ về nhà thơ La Mã cổ đại Vergilius đã đặt quả trứng ma thuật vào nền móng để hỗ trợ công trình pháo đài và nếu quả trứng này bị vỡ, lâu đài sẽ bị phá hủy và một loạt các sự kiện thảm khốc tai ương sẽ xảy đến với Napoli. Hòn đảo nhỏ này trở thành một phần của biệt thự La Mã sang trọng của Lucullus và sau đó là địa điểm lưu đày của Romulus Augustulus vị hoàng đế cuối cùng. Lâu đài Trung Cổ đầu tiên do người Norman xây vào thế kỷ 12, sau đó trải qua nhiều cuộc tái cấu trúc quan trọng khác dưới thời Aragon, định hình nên phiên bản lâu đài hiện nay. Lâu đài Trứng đặc trưng nhờ sự uy nghiêm bên cạnh làng nhỏ ven biển độc đáo ngay dưới chân lâu đài.

Lâu đài Mới hay Pháo đài Angevin là một trong những công trình nổi tiếng nhất thành phố; xây dựng dưới thời Charles I nhà Anjou. Trong thời vua Roberto Thông Thái, lâu đài đã trở thành trung tâm văn hóa đem lại lòng hiếu khách cho giới văn nghệ sĩ và tri thức trong đó có Giotto, Petrarca và Boccaccio. Vua Alfonso nhà Aragon đã sử dụng lâu đài làm nơi ở của hoàng gia, tái thiết và xây mới các tòa tháp để củng cố tường ngoài và giữa 2 tòa tháp có Khải hoàn môn theo phong cách Phục Hưng ấn tượng để chào mừng chiến thắng của ông đến thành phố. Thời kỳ vương triều này cũng chứng kiến sự chuyển đổi từ phức hợp lâu đài-cung điện Trung Cổ thành pháo đài kiên cố để phù hợp với giai đoạn chiến loạn bấy giờ và khu vực xung quanh lâu đài đã mất đi tính chất dân cư từng tồn tại dưới thời Angevin. Ngày nay nó là địa điểm tổ chức các sự kiện văn hóa và cũng như là nơi tọa lạc Bảo tàng Thành phố.

Nổi bật khác chính là Sant'Elmo – lâu đài đầu tiên nằm ngoài tường thành cổ Napoli, tọa lạc trên đỉnh ngọn đồi Vomero có tầm quan trọng về vị trí chiến lược, khiến nó luôn trở thành mục tiêu thèm muốn của nhiều thế lực khác nhau: từ vị trí cao 250 mét so với mực nước biển có thể nhìn thấy toàn cảnh thành phố, khu vực vùng vịnh và những con đường dẫn đến Napoli từ những ngọn đồi xung quanh. Với cấu trúc hình ngôi sao 6 cạnh, kiểu thiết kế gọng kìm kép và nhiều vòng vây trong pháo đài cùng tường cao bao quanh bởi hào, lâu đài hòa hợp vừa vặn một cách đáng ngưỡng mộ với địa hình khu vực cũng như các chức năng chiến lược và phòng thủ của nó. Ngày nay Sant'Elmo có chức năng viện bảo tàng, phòng triển lãm và đồng thời là văn phòng thuộc Bộ Văn hóa Ý có nhiệm vụ quản lý điều hành các bảo tàng quốc gia thuộc vùng Campania.

Cung điện và tòa nhà lịch sử

Cung điện Hoàng gia Napoli (Palazzo Reale di Napoli) tọa lạc tại Quảng trường Plescibito trung tâm thành phố. Bắt đầu xây dựng từ thời Phục Hưng hậu kỳ, là nơi cư ngụ của các vị phó vương về sau trở thành dinh thự chính thức của vương triều Bourbon tại Napoli trong hơn 150 năm cũng như là nơi cư trú của Joseph Bonaparte và Joachim Murat trong thời Pháp thuộc ngắn ngủi. Nhà Bourbon đã thực hiện những sửa đổi quan trọng và liên tục đối với nội thất của cung điện. Sau khi nước Ý thống nhất, cung điện thuộc về tay của nhà Savoia cho đến khi vua Vittorio Emanuele III nhượng lại nó cho nhà nước vào năm 1919. Từ cuối thế kỷ 19, mạn phía tây của cung điện được mở cửa cho công chúng tham quan như viện bảo tàng Căn hộ Hoàng gia và vào năm 1924, cánh phía đông của nó trở thành trụ sở của Thư viện quốc gia, tiếp tục mang chức năng này cho đến ngày nay.

Cung điện Hoàng gia Capodimonte nguyên thủy là một căn hộ mùa hè và bãi đi săn của hoàng gia ở ngoại ô phía bắc và không khí nơi đây có phần mát mẻ hơn so với thành phố vào mùa hè. Khởi công năm 1738 theo lệnh của Carlos III thành cung điện to lớn hoành tráng cũng như làm nơi để tổ chức và lưu giữ bộ sưu tập nghệ thuật Farnese. Cung điện trải dài trên hai tầng và ở tầng đầu tiên là nơi tọa lạc của các căn hộ hoàng gia, đồ đạc và nội thất thuộc về gia đình các triều đại đã sống trong dinh thự này một phần đã được thay đổi sửa sang lại và một phần vẫn còn giữ được nguyên bản; các yếu tố nổi bật trong đó bao gồm đồ sứ, vật dụng hàng ngày và tác phẩm điêu khắc và các bức tranh vẽ của các nghệ sĩ Ý và châu Âu trong thế kỷ 18 và 19. Công trình được sử dụng như một cung điện cho đến năm 1957, thời điểm mà nó trở thành Bảo tàng quốc gia Capodimonte – ngày nay là một trong những bảo tàng quốc gia nổi tiếng nhất và được viếng thăm nhiều nhất ở Ý, với tổng cộng 1.007.564 lượt khách tham quan đăng ký chính thức trong năm 2016.

Ngoài các cung điện hoàng gia trên, Napoli còn có một loạt những cung điện quý tộc và công trình dân sự, tòa nhà lịch sử đáng chú ý nổi lên trong khoảng thời gian bắt đầu từ thời Trung Cổ cho đến tận ngày nay. Có đến hàng trăm trong số những công trình như vậy và chúng tạo thành một di sản rất phong phú về nghệ thuật, kiến trúc và lịch sử dân sự được hình thành trong ít nhất 8 thế kỷ. Thánh Gianuariô của Người nghèo (San Gennaro dei Poveri) là một phức hợp tu viện và tôn giáo, sau chuyển thành bệnh viện thời Phục Hưng dành cho người nghèo do người Tây Ban Nha xây dựng vào năm 1667. Đây là tiền thân của một dự án tham vọng hơn: Nhà tế bần Hoàng gia dành cho Người nghèo (Ospedale L'Albergo Reale dei Poveri) do Carlos III khởi xướng, là bệnh viện dành cho những người nghèo khổ và bệnh tật của thành phố. Hiện nay nó là một tòa nhà dành cho những cuộc hội nghị, triễn lãm, hòa nhạc quan trọng của thành phố. Sau khi nước Ý thống nhất vào cuối thế kỷ 19, đại dự án khôi phục Napoli bắt đầu bao gồm việc phá bỏ toàn bộ khu vực và xây dựng các tòa nhà mới, những công trình có giá trị đáng kể như tòa nhà triễn lãm Umberto I. Napoli chứng kiến sự ra đời của các tòa nhà quan trọng như Dinh Bưu Điện (Palazzo delle Poste) mới hay Nhà hát Địa Trung Hải tại phức hợp Mostra d'Oltremare theo trường phái chủ nghĩa duy lý thời phát xít đầu thế kỷ 20.

Tường thành và cổng thành

thumb|Cổng thành Thánh Gianuariô|trái Kể từ thời Hy Lạp, các bức tường thành kéo dài theo bố cục hình chữ nhật được giới hạn về phía bắc tại phố Via Foria ngày nay, phía nam giáp Corso Umberto I, phía tây là Via San Sebastiano và phía đông là Via Carbonara. Tường thành tiếp tục được củng cố dưới thời La Mã, do đó tạo thành trung tâm cổ đại của Napoli. Những thay đổi tiếp tục thực hiện trong bối cảnh tiếp nhận những người tị nạn từ vụ phun trào núi Vesuvius năm 79 cho đến thời hoàng đế Valentinianus III.thumb|Di tích tường thành [[Hy Lạp cổ đại tại Quảng trường Bellini.]]Trong thời kỳ phó vương Tây Ban Nha, các công trình xây dựng mới đã được thực hiện bất chấp tiền lệ cấm mở rộng thành phố ra bên ngoài các bức tường thành,

Số lượng nhà thờ tại Napoli nằm trong khoảng một nghìn đơn vị, khiến nó trở thành thành phố có nhiều nhà thờ nhất nhì thế giới cùng với thánh đô Roma. Trong khu vực thành cổ có tầm 300 nhà thờ có giá trị lịch sử, nghệ thuật và kiến ​​trúc to lớn. Vào thế kỷ 18 Napoli được mệnh danh là "Thành phố 500 mái vòm" (tiếng Ý: Città dalle 500 cupole). Mặc dù diễn ra nhiều đợt trùng tu trong vòng 5 năm qua thì vẫn còn rất nhiều nhà thờ đang đóng cửa và trong tình trạng bảo tồn tồi tệ, thậm chí có giá trị đáng kể như Đức Bà Đại Ân Caponapoli, Ba Ngôi Cực Thánh Cesarea hay Đức Bà Cosmedin. Ngoài ra, vô số các gian miếu thờ dễ được nhìn thấy ven các con phố và mọi ngóc ngách tại Napoli, các tu viện hoành tráng và các khu nghĩa trang, chẳng hạn như nghĩa trang Poggioreale thuộc hàng những nghĩa trang lớn nhất ở châu Âu.

Quảng trường, đường phố và nơi công cộng

Quảng trường chính của thành phố là Quảng trường Plebiscito nằm trước mặt tiền của Cung điện Hoàng gia, tạo thành một hình vòng cung elip ở giữa là hai bức tượng cưỡi ngựa của vua Carlos III và Ferdinando I. Kể từ năm 1994, khi Napoli tổ chức hội nghị thượng đỉnh G7, quảng trường không còn được sử dụng làm bãi đỗ xe nữa và nó phục hồi tầm quan trọng trước đây như một không gian công cộng, thường xuyên tổ chức các buổi hòa nhạc, biểu tình và thậm chí là biểu diễn opera vào dịp Giáng sinh. Tại quảng trường này tọa lạc phức hợp Vương cung thánh đường Thánh Phanxicô Paola hoàn thành năm 1824, cao 53 m, với 38 thức cột Doric mở rộng và một mái cổng hoành tráng đối ứng về phía Cung điện Hoàng gia, thực hiện tầm nhìn biến quảng trường thành trung tâm của các hoạt động chính trị, tôn giáo, kinh tế và văn hóa trong thành phố. Gần đó là Nhà hát Thánh Carlo, là nhà hát opera lâu đời nhất ở Ý. Ngay đối diện với San Carlo là Nhà triễn lãm Umberto I, một trung tâm mua sắm và địa điểm tụ tập giao lưu công cộng.

thumb|left|Quảng trường Dante Lâu đời nhất là Quảng trường Dante nguyên là chợ tập trung lượng lớn các trạm sạp giao thương, đã được xây dựng lại hoàn toàn vào thế kỷ 18 bởi kiến trúc sư Luigi Vanvitelli, tòa nhà chính trên quảng trường có hai cánh cong đặc trưng, phía trên có 26 bức tượng đại diện cho những phẩm hạnh và đức tính của vua Carlos và một tháp đồng hồ được dựng lên sau này. Bức tượng của đại thi hào Dante Alighieri được đặt ở trung tâm sau khi Ý thống nhất và từ đó có tên gọi như ngày nay. Năm 2002, quảng trường được trùng tu rộng rãi hơn và được trang bị một mái khung bằng kính rất bắt mắt là lối vào của ga tàu điện ngầm mang cùng tên. Quảng trường công cộng lớn khác là Quảng trường Thánh Tử đạo (Piazza dei Martiri), ban đầu chỉ có đài tưởng niệm các vị tử đạo tôn giáo nhưng vào năm 1866 bốn con sư tử đã được thêm vào đại diện cho bốn cuộc nổi dậy chống lại nhà Bourbon. Quảng trường Tân Giê-su (Piazza del Gesù Nuovo) – một trong những quảng trường quan trọng nhất của khu vực phố cổ Napoli, là nơi tọa lạc nhà thờ cùng tên và bút tháp Đức Mẹ Vô nhiễm Nguyên tội.

Trong số các con phố nổi bật nhất ở trung tâm Napoli có lẽ là Via Toledo mang tên phó vương Toledo – người đã xây dựng nó vào năm 1536. Đây là một trong những huyết mạch thương mại chính của thành phố, với các cửa hàng của các nhà thiết kế chính, đồng thời là điểm thu hút khách du lịch quan trọng vì là con đường tọa lạc nhiều cung điện và tòa nhà như trụ sở Ngân hàng Napoli, Điện Doria d'Angri, Điện Zevallos, Nhà thờ Chúa Thánh Thần, Nhà triễn lãm Umberto I, nhà thờ Thánh Fernando và Quảng trường Trieste e Trento – cùng với Quảng trường Plebiscito giáp ngay tiếp theo đó.

Phố Via dei Tribunali có tiền thân là đại lộ trung tâm quan trọng nhất thành Neapolis cổ đại. Tuyến phố này chạy từ Nhạc viện San Pietro a Majella ở đầu phía tây của thành cổ, kéo dài khoảng một cây số và giao với một loạt những con đường và di tích quan trọng như San Gregorio Armeno và Via Duomo, và kết thúc tại Lâu đài Capuano – trụ sở của tòa án Napoli (tiếng Ý: Tribunale), từ đó bắt nguồn tên của con phố này. Một tuyến đường cổ quan trọng khác là Spaccanapoli trở nên quan trọng trong khoảng thời gian từ thời Trung Cổ đến thế kỷ 19 vì là nơi tổ chức hội họp của các dòng tu khác nhau và là nơi cư ngụ của các gia đình quyền thế.

Bảo tàng

thumb|Bên trong tòa [[Nhà triễn lãm Umberto I.]] Napoli nằm trong những thành phố nghệ thuật vĩ đại của châu Âu, tự hào có một lượng đồ sộ phong phú các viện bảo tàng. Bảo tàng Khảo cổ học quốc gia Napoli, được coi là một trong những bảo tàng quan trọng nhất trên thế giới cả về chất và số lượng nơi các tác phẩm được trưng bày chủ yếu là những tác phẩm từ thời cổ đại Hy-La, lưu giữ nhiều đồ cổ được khai quật tại Pompeii và Herculaneum, cũng như một số tác phẩm thủ công mỹ nghệ từ thời Hy Lạp và Phục Hưng. Bảo tàng quốc gia Capodimonte tọa lạc bên trong cung điện cùng tên của nhà Bourbon, là nơi trưng bày nhiều bức tranh kiệt tác nghệ thuật của những bậc thầy người Ý vĩ đại nhất từ thời Phục Hưng đến Baroque như Raffaello, Simone Martini, Tiziano Vecelli, Caravaggio, El Greco, Jusepe de Ribera và Luca Giordano; Bảo tàng quốc gia Thánh Martino, nơi thu thập các hiện vật liên quan đến lịch sử của Napoli; và Cung điện Hoàng gia Napoli – cung điện lịch sử và điểm thu hút khách du lịch nổi tiếng tại trung tâm thành phố.

Các bảo tàng đáng chú ý khác đáng bao gồm Pio Monte della Misericordia; Quadreria dei Girolamini (phòng tranh công cộng đầu tiên của thành phố); Lâu đài Mới; Bảo tàng thánh tích Thánh Gianuariô; Bảo tàng gốm sứ quốc gia "Công tước xứ Martina"; bảo tàng Nhạc viện San Pietro a Majella – một trong những tàng thư viện âm nhạc quan trọng nhất trên thế giới; phòng trưng bày Điện Zevallos; Bảo tàng Opera của Thánh Lôrensô Cả và Thánh Chiara; Bảo tàng đường sắt quốc gia Pietrarsa; phòng trưng bày Học viện Mỹ thuật Napoli; nhà nguyện Thánh Severo; Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại MADRE. Điện Nghệ thuật Napoli tại cung điện Roccella chứa các bộ sưu tập nghệ thuật cộng đồng của thành phố và tổ chức các triển lãm văn hóa nghệ thuật đương thời. Bảo tàng Filangieri về chủ nghĩa chiết trung đặttại Điện Como gồm bộ sưu tập các tác phẩm nghệ thuật, tiền xu và sách. Bên cạnh đó các "Nhà ga Nghệ thuật" với các ga tàu điện ngầm là không gian triển lãm thực sự với các tác phẩm của các nghệ sĩ nổi tiếng thế giới hoặc các nghệ sĩ mới nổi. Các bảo tàng khoa học ngoài Trạm động vật học Anton Dohrn còn có những bảo tàng thuộc Trung tâm Bảo tàng Khoa học Tự nhiên cũng đáng được quan tâm đặc biệt. Ngoài ra còn có bảo tàng thuộc Đài quan sát thiên văn Capodimonte, và tại Đại học Campania sở hữu bảo tàng giải phẫu học người.

Bút tháp và cột tưởng niệm

thumb|Bút tháp Đức Mẹ Vô Nhiễm Tại khu vực trung tâm lịch sử của thành phố có thể nhìn thấy những bút tháp (obelischi) hoặc những cột đài tưởng niệm (colonne) đáng chú ý, gọi chung là những ngọn tháp Napoli (Le guglie di Napoli) với số lượng vào khoảng tầm 30. Những cột tưởng niệm này được xây dựng để kỷ niệm sự kết thúc hoặc được giải thoát khỏi bệnh dịch hoặc cũng có thể liên quan đến những sự kiện gắn liền với các tai họa khác không phải bệnh dịch như là động đất hoặc phun trào núi lửa, hay chỉ đơn giản để hiến dâng tới Đức Mẹ và Chúa Ba Ngôi, biểu hiện đức tin, lòng thành kính, sự chuộc lỗi hoặc đền tội. Các cột đài này thường được đặt tên cho đối tượng cung hiến tôn giáo ở trên đỉnh cột. Sự trang trí mang đậm tính chất trang hoàng lộng lẫy của chúng là đặc trưng của kiến trúc Baroque, bắt nguồn từ việc thực hành tôn giáo khi ấn định một công trình thờ tự quan trọng trở thành một yếu tố dễ nhận biết đối với những người đến hành hương, và cả nguồn gốc các lễ hội cộng đồng với phong tục xây tháp gỗ vác trên vai và được trang trí hoa mỹ bằng papier-mâché. Trong số các bút tháp và cột đài tại Napoli, nổi tiếng nhất có lẽ là bút tháp Đức Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội – cao 34 mét, với tượng Đức Mẹ vô nhiễm nguyên tội được dựng vào năm 1747; nơi đây vào ngày 8 tháng 12 hàng năm lễ Đức Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội được cử hành bằng cách đặt vòng nguyệt quế lên tôn tượng của Đức Mẹ.thumb|left|Đường hầm Bourbon trong [[Thành phố ngầm Napoli|Thành phố ngầm dưới lòng đất của Napoli.]]Một trong số những hệ thống ngầm nổi tiếng khác là bảo tàng nghĩa trang Fontannelle – mồ chôn tập thể nổi tiếng và chứ