✨Hội quán Việt Đông (Hà Nội)

phải|nhỏ|Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật 22 Hàng Buồm hiện tại Hội quán Việt Đông (tiếng Trung: 粵東會館), còn được gọi là Hội quán Quảng Đông, là một công trình kiến trúc cổ do người Hoa gốc Quảng Đông xây dựng tại Hà Nội. Địa điểm này hiện là một trung tâm triển lãm nghệ thuật với tên gọi chính thức là Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật 22 Hàng Buồm.

Lịch sử

Theo Đại Nam nhất thống chí, Hội quán Việt Đông được dựng vào năm Gia Long thứ 2 (1803) tại phường Hà Khẩu, huyện Thọ Xương. Khoảng thời gian này, Thăng Long có bốn cộng đồng người Hoa là Quảng Đông, Phúc Kiến, Triều Châu và Hải Nam. Người Quảng Đông thành lập cộng đồng sớm và mạnh nhất, chủ yếu sống tập trung tại phố Đường nhân, nên phố này còn gọi là Quảng Đông hay Việt Đông, nay là phố Hàng Ngang. Hội quán đã từng là nơi dừng chân của nhà cách mạng Trung Quốc Tôn Trung Sơn vào năm 1904. Tôn Trung Sơn vì muốn để lật đổ phong kiến Mãn Thanh nên đã trốn lệnh truy nã và gây quỹ cho cách mạng. Ông đã nhiều lần trú ngụ tại Hội quán Việt Đông và tuyên truyền cách mạng trong cộng đồng Hoa kiều tại đây. Hiện nay vẫn còn tấm bảng đá ghi lại sự kiện lịch sử này. Hội quán Việt Đông có chức năng là một nơi sinh hoạt tín ngưỡng và cộng đồng của người Hoa Quảng Đông, đồng thời là điểm giao dịch, thỏa thuận buôn bán và còn là nơi phân xử tranh chấp thương mại giữa các thương nhân. Bên cạnh đó tại Hội quán trước đây còn có một trường tư thục do người Hoa thành lập. Trước Chiến tranh thế giới thứ nhất, các Hoa kiều Quảng Đông đã thuê một giáo viên dạy Tứ thư, Ngũ kinh cho học sinh của trường. Về sau trường được mở rộng quy mô, trở thành Trường trung học Trung Hoa.

Năm 1945, sau sự kiện Nhật Bản đầu hàng Đồng minh, Hoa kiều đã tổ chức ăn mừng chiến thắng tại Hội quán, đến tham dự có Hà Ứng Khâm, Hồ Chí Minh, Nguyễn Hải Thần cùng nhiều nhân vật khác. Tháng 8 năm 1955, Ban Trù bị Tổng hội liên hiệp Hoa kiều Việt Nam và Ban Trù bị Liên hội người Hoa Hà Nội được thành lập. Các tài sản công của người Hoa tại Hà Nội, bao gồm cả Hội quán Việt Đông, Hội quán Phúc Kiến, trường học, bệnh viện được giao cho Liên hội người Hoa Hà Nội quản lý và đến năm 1958 thì bàn giao cho chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. không gian Hội quán Việt Đông bị trưng dụng để làm trường mẫu giáo, sau đó đã dần bị lãng quên trong một khoảng thời gian dài. Những cánh cửa sơn son thếp vàng, được chạm trổ tinh xảo từ Quảng Đông đưa sang bị phủ lên một lớp sơn công nghiệp, gian thờ Quan Công và Thiên Hậu bị che kín sau một tấm màn lớn, những tấm bia chất liệu xi măng giả đá khắc chữ nguyên bản chưa được lý giải đã bị đục khoét để lắp đặt công tắc điện.

Trùng tu

Ngày 23 tháng 10 năm 2018, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có văn bản số 4790/BVHTTDL-DSVH gửi Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội về việc thẩm định dự án tu bổ, tôn tạo di tích Hội quán Quảng Đông tại số 22 Hàng Buồm. Theo đó, dự án trùng tu được Bộ này thỏa thuận bao gồm các hạng mục: trùng tu Tiền đường, phương đình, Trung đường và Hậu cung (khu 1); trùng tu cung Thiên Hậu và tôn tạo phòng trưng bày, giới thiệu di tích (khu 2); trùng tu Nhà tưởng niệm Tôn Trung Sơn, tôn tạo nhà Ban quản lý di tích (khu 3); Phục dựng giếng nước và xây dựng mới nhà vệ sinh (khu 4); Tu bổ 6 cổng phụ và tôn tạo cổng, tường rào mặt trước (phố Hàng Buồm); cổng, tường rào mặt sau (phố Nguyễn Siêu), tôn tạo sân, lối đi trong di tích (khu 5) đồng thời lắp đặt hệ thống chiếu sáng, phòng cháy chữa cháy tại di tích.

Năm 2020, Ủy ban nhân dân quận Hoàn Kiếm đã thực hiện xây dựng mới Trường Mẫu giáo Tuổi Thơ (cách vị trí hội quán 300 m) để di dời trường học ra khỏi khuôn viên di tích và bắt đầu chỉnh trang, trùng tu lại di tích. Trong quá trình trùng tu, biện pháp thi công được tính toán kỹ lưỡng để không ảnh hưởng đến tính nguyên gốc của các chi tiết công trình, đặc biệt là các bức phù điêu gốm.

Kiến trúc

Hội quán Việt Đông tọa lạc trên một khuôn viên rộng 1.800 m² tại địa chỉ số 22 phố Hàng Buồm, được đánh giá là một quần thể kiến trúc độc đáo trong khu phố cổ Hà Nội. Kiến trúc tổng thể của Hội quán có hình chữ Khẩu (口), kiểu kiến trúc đặc trưng của các Hội quán người Hoa, với bốn dãy nhà và ở giữa là giếng trời. Từ trước ra sau, Hội quán bao gồm các khối nhà lần lượt là tiền đường, phương đình, trung đường và hậu cung. Một số điện thờ cũ được cải tạo thành không gian trưng bày nghệ thuật, là nơi để các nghệ sĩ đương đại giới thiệu những các phẩm của mình. Trong đó, phía sau Hội quán nơi thông ra phố Nguyễn Siêu được cải tạo thành một không gian mở phục vụ các hoạt động cộng đồng.

Di sản

Hội quán Việt Đông được xem là một trong những dấu ấn tiêu biểu về khu phố người Hoa tấp nập nhất tại Hà Nội xưa. Năm 2007, Hội quán Việt Đông được xếp hạng Di tích lịch sử – kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.

Vấn đề

Đầu thập niên 2020, không gian Hội quán Việt Đông thường có tần suất dày các chương trình nghệ thuật. Tuy vậy, hầu như những dự án đó các nghệ sĩ đều làm theo tinh thần tự nguyện và không thù lao, dấy lên một vấn đề về việc kinh phí cho các sự kiện văn hóa tại Việt Nam luôn "ngặt nghèo". Ngoài ra, một số khách tham quan tỏ ra bức xúc vì nhiều người đến hội quán chỉ để chụp ảnh. Thậm chí một số thương hiệu thời trang còn chụp ảnh quảng cáo sản phẩm tại đây, gây khó khăn cho khách tham quan.

• Cuối năm 2022, Hội quán này giới thiệu hàng loạt tác phẩm nghệ thuật đương đại lấy cảm hứng từ chất liệu di sản và lịch sử. Chuỗi trưng bày gồm 8 không gian nghệ thuật lớn, có chủ đề khác nhau với sự tham gia của hơn 40 nghệ sĩ thuộc nhiều lĩnh vực sáng tạo. Cũng trong tháng này, một triển lãm và game tương tác Airskylen đã diễn ra tại không gian Hội quán.